M. Arcta Słownik ilustrowany języka polskiego/K (całość)
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | M. Arcta Słownik ilustrowany języka polskiego |
| Wydawca | Wydawnictwo M. Arcta |
| Data wyd. | 1916 |
| Druk | Drukarnia M. Arcta |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Źródło | Skany na Commons |
| Inne | K – wykaz haseł Pobierz jako: EPUB  • PDF  • MOBI 
|
| Indeks stron | |
K, 11-ta litera alfabetu, spółgłoska tylno-językowa, twarda, cicha, wybuchowa.
K, przyim. — p. Ku; K sobie! a. Ksobie = wołanie na konie a. woły, żeby wykręciły na lewo.
Kab, 
ang, powozik dwukołowy z siedzeniem z tyłu dla woźnicy (fig.); dorożka o 4 siedzeniach.
Kabacić, łć., namawiać, przeciągać kogo namową na swoją stronę — p. Przekabacać.
Kabacik, łć., zdr. od Kabat (ob.).
Kabak, tur., szynk, karczma.
Kabalarka, hebr., kobieta umiejąca wróżyć z kart.
Kabaletta, wł., w muz., frazes muzyczny, ożywiony, powtarzający się w śpiewie.
Kabalista, hebr., znawca ksiąg kabalistycznych; wróżbiarz.
Kabalistyczny, hebr., tyczący ś. kabały żydowskiej; tyczący ś. magji, wróżbiarski; czarnoksięski.
Kabalistyka, hebr., spekulacja umysłowa dotycząca kabały mistycznej filozofji religji wschodniej.
Kabała, hebr., podanie, tajemnicza nauka Żydów, filozofja mistyczna religji Żydów; wróżenie z kart; knowanie, intryga, plotki, zmowa; kłopotliwe położenie, zawikłanie.
Kaban, tat., wieprzak.
Kabanina, mięso wieprzowe, mięso końskie.
Kabaret, fr., półmisek, podzielony wachlarzowato na kilka podziałek; rodzaj teatrzyku przy restauracji, gdzie produkują ś. śpiewacy, tancerki, sztukmistrze itp.
Kabat, łć., kaftan męski a. kobiecy, kamizola (zdr. Kabacik).
Kabeljan — p. Kabljon.
Kabil, arab., pokolenie tatarskie.
Kabljon, hol., świeże niesolone mięso wątłusza (dorsza).
Kabłąk, pałąk zakrzywiony w łuk, wiązanie, rusztowanie z desek do utrzymania sklepień murujących się — p. Obłąk.
Kabłąkowatość, zakrzywienie w łuk.
Kabłąkowaty, zgięty w kabłąk, pałąkowaty, łukowaty.
Kaboszon, fr., drogi kamień polerowany, szczególnie rubin albo granat.
Kabotaż, fr., handel nadbrzeżny; żegluga nadbrzeżna.
Kabotyn, fr., pogardl., lichy aktor, komedjant.
Kabotynerja, fr., aktorzy wędrowni.
Kabrjole — p. Kaprjole.
Kabza, gr., worek do pieniędzy; portmonetka; żart., majątek.
Kacabaj, Kacabaja, nm., górne ubranie kobiece, rodzaj mantylki; kaftan watowany, ciepły.
Kacap, ukr., chłop wielkoruski; kupiec wielkoruski.
Kacapka, ukr., forma ż. od Kacap; chustka z gorszej wełny.
Kacerstwo — p. Herezja.
Kacerz, nm. — p. Heretyk; rodzaj sieci do łowienia ryb i raków.
Kacheksja, gr., charłactwo.
Kacyk, hiszp., naczelnik i wódz plemienia dzikich w Ameryce południowej.
Kaczać, białor., toczyć, tarzać.
Kaczan, tur., głąb kapusty, wiecha, kiść owoców kukurydzy; sosna karłowata.
Kaczeniec — p. Kaczyniec; p. Kosaciec.
Kaczkowaty, jak u kaczki; chód k. = chwiejny, chwiejący się.
Kaczlin, roślina z rodziny gruboszowatych.
Kaczor, samiec kaczki.
Kaczorek, młody samiec kaczki; kosmyk włosów, stojący na głowie; sieć na ryby.
Kaczuchna, Kaczusia, zdr. od Kaczka.
Kaczucza, hiszp., taniec hiszpański z kastanjetami.
Kaczy, przym. od Kaczka.
Kadaster, łć., ocenianie rządowe posiadłości ziemskich i ich produktów, dochodu i t. d, w celu opodatkowania; sam podatek, nałożony skutkiem tego ocenienia; k. wyborczy = kurja, do której należy wyborca, płacący podatek od swoich posiadłości.
Kadawer, łć., trup.
Kadecki, fr., przym. od Kadet; korpus k. = szkoła wojskowa kształcąca młodzież na oficerów.
Kadencja, łć., właściwe akcentowanie końcowych zgłosek w układzie wierszy; spadek harmonijny dźwięków w muzyce; takt, miarowość; harmonijne zakończenie frazesu muzycznego; forma akordu; okres urzędowania członków sądu, sejmu, rad wybieralnych.
Kadet, fr., brat młodszy; uczeń szkoły wojskowej kadeckiej; podchorąży; w marynarce: młodzieniec, kształcący ś na oficera floty; (w Rosji) członek stronnictwa K. D. cz. demokrata konstytucyjny.
Kadi, Kady, arab., sędzia u Turków.
Kadm, gr., pierwiastek metaliczny, zbliżony do cynku.
Kadry, fr., komplet zapasowych oficerów i podoficerów, potrzebnych w razie zorganizowania oddziału wojska; żołnierze i oficerowie, mający obowiązek kształcić nowozaciężnych; przen., wogóle zespół ludzi, poświęcających się wspólnemu zawodowi (k. urzędnicze).
Kaducznik, łć., przywłaszczyciel cudzego mienia prawem kaduka.
Kaduczny, łć., dotyczący choroby kaduk, opętany przez djabła, djabelny; haniebny, przeklęty, okropny; szelmowski.
Kaduk, łć., w daw. prawie polskiem: spadek, pozostawiony bez prawnych spadkobierców (przechodzący na rząd prawem k-a); prawo dziedzictwa dóbr tego rodzaju; ludowe: djabeł; padaczka, epilepsja, choroba św. Walentego, wielka choroba.
Kadzić, spalać materjały, wydające dym wonny; żart., wypuszczać z ciała cuchnące gazy; przen., pochlebiać.
Kadzidlany, Kadzidłowy, przym. od Kadzidło; wonny, pachnący.
Kadzidlin, Kadzidlnik, orlin, roślina z rodziny brezyljowatych.
Kadzidło, mieszanina ziół i żywic wonnych; dym wonny, powstający przy paleniu się tych żywic i ziół; wogóle wonności, pachnidła; zapach, woń; przen., pochlebstwo.
Kafa, nm., szpiczasty przód statku.
Kafeina — p. Kofeina.
Kafelek, nm., zdr. od Kafel (zachciewa ci ś. k-elka z pieca = Bóg wie czego).
Kafetjera, fr., imbryk do kawy.
Kaflany, Kaflowy, nm., przym. od Kafel.
Kaflarz, nm., rzemieślnik, fabrykant robiący kafle, zdun.
Kafowy, arab., kawowy, koloru kawy.
Kaftanik, tur., zdr. od Kaftan.
Kagańcowy, przym. od Kaganiec; k. artykuł = artykuł prawa w Prusach, nie pozwalający na używanie języka miejscowego na zebraniach publicznych, w których niema 60% mieszkańców, władających tym językiem.
Kahalny, hebr., członek kahału, oficjalista kahału.
Kahał, hebr., zarząd wyznaniowy gminy żydowskiej.
Kahan, tatar., chan.
Kaim, Kain, bratobójca (od imienia biblijnego Kain); dozorca meczetu.
Kaimita, członek jakiejś sekty religijnej w dawnej Polsce.
Kaimowy, bratobójczy.
Kainit, gr., związek soli kuchennej z siarczanem magnezji, używany jako nawóz.
Kainozoiczne, gr., a. cenozoiczne formacje, formacje trzeciorzędowe: eoceńska, oligoceńska, mioceńska i plioceńska.
Kajać się, czego a. za co, k. ś. z czego = żałować czego; pokutować za co, wyrzekać ś.; k. ś. nad kim, nad czym = litować ś., żałować kogo, czego.
Kajaput, malajs., Czarnobil, drzewo z rodu mirtowatych.
Kajasa, tur., turecki okręt nieduży.
Kajdaniarz, arab., więzień w kajdanach, skazany na ciężkie roboty; zbrodniarz, złoczyńca, gałgan, łotr.
Kajecik, fr., zdr. od Kajet, mały zeszyt do pisania.
Kajet, fr., zeszyt do pisania, sekstern.
Kajfas, nm. — p. Kalfas.
Kajle, nm., bicie, baty.
Kajmakan, tur., zastępca wielkiego wezyra; gubernator prowincji w Turcji.
Kajper, nm., w gieol., piętro górne formacji trjasowej.
Kajuta, hol., pokój pod pokładem statku.
Kajzer, nm., cesarz.
Kajzerka, nm., bułeczka pszenna okrągła z przedziałkami na wierzchu.
Kakać, Kaku robić, odbywać potrzebę naturalną (w mowie dziecinnej).
Kakaowiec, meks., drzewo z rodziny zatwarowatych, rodzące strąki z ziarnami używanemi na pokarm.
Kakaowy, meks., przym. od Kakao; k-e masło = olej stężały z nasion drzewa kakaowego.
Kakatos, rodzaj statku wodnego.
Kakemono, jap., ściana ruchoma z malowanej ręcznie tkaniny jedwabnej, z gazy a. papieru.
Kakierlak, hol. — p. Albinos.
Kakistokracja, gr., panowanie najgorszych.
Kalać, walać, brudzić, plamić, plugawić, hańbić; k. ś., plamić ś., walać ś., brudzić ś., hańbić ś. występkiem, niesprawiedliwością i t. p.
Kalafaktor — p. Kalefaktor.
Kalafonja, gr., rodzaj żywicy, używanej do pocierania smyczka, do wyrobu pochodni, pokostu itd.
Kalaina, śpiż, którym Chińczycy wykładają pudełka do herbaty.
Kalait, gr. — p. Turkus.
Kalajor, gr. — p. Kalojer.
Kalamajda, ukr., twaróg ze śmietaną i szczypiorkiem.
Kalambur, fr., dowcipna gra wyrazów; wyraz dwuznaczny.
Kalamity, gr., skrzypy drzewiaste kopalne, skamieniałe.
Kalandra, łć., ptaszek wróblowaty skowronkowaty.
Kalcescencja, łć. — p. Kalorescencja.
Kalcynacja, łć., zwapnienie, prażenie, wypalanie, spopielanie.
Kalcjum, łć., wapień.
Kalcynować, łć., prażyć, wypalać, spopielać.
Kalcyt, łć., minerał, węglan wapnia, spat wapienny, spat islandzki albo podwójny.
Kalebasa, hiszp. — p. Kalabasja; rodzaj delikatnych dużych gruszek letnich.
Kalectwo, tur., uszkodzenie ciała, poranienie, brak a. zanik jakiej części ciała lub zmysłu; niedołężność fizyczna.
Kaleczeć, tur., stawać ś. kaleką, niedołężnym.
Kaleczyć, tur., uszkadzać, ranić, nabawiać kalectwa; przen., krzywdzić, psuć, szkodzić; k. język = używać obcych zwrotów, popełniać błędy w mowie, w piśmie; k. ś., zadawać sobie kalectwo.
Kalefakcja, łć., ogrzewanie.
Kalefaktor, łć., stróż szkolny, palacz w piecach, wykonawca kary cielesnej w dawnej szkole; donosiciel, lizus.
Kalejdoskop, gr., przyrząd, złożony z trzech zwierciadełek w rurce o dnie szklanym i na nim różnobarwnych kamyczków, szkiełek i t. p., które za najmniejszym poruszeniem zmieniają położenie i przy pomocy zwierciadełek układają ś. w różne sześcio-promienne gwiazdki; przen., obrazy szybko zmieniające się.
Kalejdoskopowy, gr., ciągle się zmieniający, różnobarwny.
Kaleka, tur., pozbawiony jakiej części ciała a. zmysłu, poraniony, niedołęga (żołnierz k. = inwalid); nędzarz, biedak.
Kaleki, tur., nadwerężony na ciele a. na umyśle, niedołężny.
Kalembur, fr. — p. Kalambur.
Kalemkiar, fr., zasłona twarzy u kobiet tureckich.
Kalendarium, łć., spis dni w roku z wyszczególnieniem imion świętych, świąt, postów i t. p.
Kalendarz, łć., rocznik, almanach, książka na cały rok wydrukowana, obejmująca kalendarjum, spis dni roku, z podziałem ich na tygodnie, z wymienieniem dni świątecznych i z wykazem świętych, z wykazaniem odmian księżyca, godzin wschodu i zachodu słońca, zaćmień, jarmarków i t. p.; różne informacje, często także dział literacki; k. kartkowy a. do zdzierania = blok, złożony z kartek, z których każda zawiera część kalendarjum na jeden dzień a. na jeden tydzień; k. notatkowy = książka, zawierająca kalendarium i puste miejsca na notatki; koncept z k-a = pospolity, odgrzewany.
Kalendarzyk, łć., książeczka z kalendarzem i do notatek.
Kalendy, łć., pierwszy dzień każdego miesiąca u dawnych Rzymian, stąd kalendarz.
Kalenkar, fr., rodzaj tkaniny indyjskiej malowanej.
Kaleologja, gr., nauka o pięknie.
Kaleotechnika, gr., sztuka zdobnicza.
Kalepin, wielki słownik; przen., znawca języka (od nazw. autora wielkiego słownika Calepinus).
Kalesony, fr., majtki, gacie.
Kaleta, tur., sakiewka, sakwy, woreczek skórzany, zwykle przywiązywany do pasa; mieć węża a. jeża w k-cie = być skąpym.
Kaletka, tur., pochewka, wisząca u pasa, służąca do wkładania w nią osełki do ostrzenia podczas koszenia.
Kalfas, Kajfas, nm., wielka skrzynia przenośna do gaszenia i mieszania wapna.
Kalfataż, fr., cerowanie, zatykanie szpar okrętowych pakułami i zalepianie ich smołą.
Kaliber, nm., średnica otworu walca, rury, broni palnej, miara kuli, pierścień do mierzenia wielkości otworu; podziałka; gatunek, wartość, rodzaj, kształt, wzrost, wielkość.
Kalibrować, nm., wymierzać wielkość podług podanej skali; dobierać, sortować.
Kalibrowy, nm., o średnicy jednakowej w jej całej długości.
Kalif (właściwie Chalif), arab., namiestnik Mahometa, sułtan.
Kalifat, łć., państwo, rządzone przez kalifa: władza kalifa.
Kaligraf, gr., pięknie piszący.
Kaligraficzny, pięknie pisany.
Kaligrafja, gr., sztuka pięknego pisania.
Kaligrafować, gr., pisać pięknie, ozdobnie; żart., pisać pomału z trudem, niewprawnie.
Kalikant, łć. — p. Kalkancista.
Kaliko, Kalikot, fr., rodzaj perkalika cienkiego; gruby perkal groszkowany, używany na oprawy książek, zwany także płótnem angielskim.
Kalikować, łć., naciskać stopami drągi miechów przy organach.
Kalisty, błotnisty, pełen kału.
Kaliszan — p. Kalteszal.
Kaliwo, ziarnko, źdźbło, kiełek; przen., odrobina, krzyna.
Kaljan, tur., rurka cybuchowa, przechodząca przez naczynie, napełnione wodą albo wonnym płynem, nargile.
Kalka, fr., papier albo płótno przezroczyste lub zabarwione, służące do odbijania pisma, do przerysowywania; sam rysunek, skopjowany w ten sposób, kopja.
Kalkancista, Kalkant, Kalikant, łć., naciskający drągi miechów przy organach; ten, co kalikuje.
Kalkomanja, fr. — p. Dekalkomanja.
Kalkować, fr., przerysowywać, kopjować przy pomocy kalki.
Kalkulacja, łć., obliczanie, wyrachowywanie; żyć z k-ą = żyć oszczędnie.
Kalkulator, łć., rachmistrz; przen., człowiek bardzo oszczędny; przyrząd do rachowania.
Kalkulować, łć., obliczać, obrachowywać; rozważać, obmyślać.
Kalkuł, łć. — p. Kalkulacja.
Kallistografja, gr., nauka piękności.
Kalmus, gr., korzeń rośliny tejże nazwy; ajer.
Kalmusówka, gr., gatunek wódki z kalmusem, ajerówka.
Kalnica, rodzaj skorupiaka.
Kalny, zanieczyszczony kałem, błotnisty, mętny.
Kalobjotyka, gr., sztuka przyjemnego życia.
Kalojer, gr., mnich grecki z zakonu św. Bazylego.
Kalokagatil, gr., udoskonalenie natury ludzkiej za pomocą podniesienia sprawności fizycznej.
Kalomel, gr., chlorek rtęci (silny środek lekarski).
Kalometrja, gr., nauka o piękności układu czyli o symetrji.
Kalorescencja, łć., świecenie ciał, wzbudzone przez ciemne promienie cieplikowe.
Kalorja, łć., jednostka do mierzenia ilości ciepła potrzebnego do ogrzania 1 klgr. wody o 1° C.; ciepłostka.
Kaloryczny, łć., cieplikowy.
Kaloryficzny, łć. — p. Kaloryczny.
Kaloryka, łć., nauka o cieple.
Kalorymetrja, łć., nauka mierzenia ciepła właściwego ciał.
Kaloryzator, łć., ogrzewacz.
Kalospintochromokrene, gr., wodotrysk, oświetlany od spodu elektrycznością lub światłem Drummonda przy użyciu szkieł różnobarwnych.
Kalosteniczne, gr., ćwiczenia, ćwiczenia gimnastyczne, mające na celu wytworzenie zarazem siły i wdzięku.
Kalotechnika, gr., sztuka utrzymania piękności ciała.
Kalteszal, Kalteszan, Kaliszan, nm., napój z piwa, cukru i cytryny, podawany na zimno.
Kalumnja, łć., oszczerstwo, potwarz.
Kalumnjator, łć., oszczerca.
Kalumnjować, łć., spotwarzać, głosić oszczerstwa.
Kalwakata, wł., orszak konny — p. Kawalkata.
Kalwarja, łć., stacje Męki Pańskiej obchodzone procesjonalnie; czaszka ludzka; przen., udręczenie moralne: śmierć; śpieszyć jak dziad na K-ę = bardzo się śpieszyć.
Kalwaryjski, przym. od Kalwarja; pełen udręczeń.
Kalwila, fr., gatunek jabłek, niekiedy kalwinkami zwanych.
Kalwin, Kalwinista, wyznawca nauki Kalwina; ewangielik reformowany.
Kalwinizm, nauka Kalwina, czyli wyznanie ewangielicko reformowane.
Kalwiński, dotyczący wyznania ewangielicko-reformowanego.
Kał, błoto, bagno; odchody ludzkie a. zwierzęce, łajno; przen., wszelka nieczystość.
Kałakucki, Kalkucki, od miasta Kalkutta w Indostanie (k-e kury, k-e perły).
Kałamajka, ukr., gatunek materji jedwabnej w pasy — p. Kałamaszka.
Kałamarz, łć., naczynie do atramentu; rezerwuar w maszynie drukarskiej, z którego farba przechodzi na walec podczas druku.
Kałamaszka, białor., wózek wązki, łubem wybity, otwarty, bez budki.
Kałamącić, ukr., mącić, bełtać; bałamucić.
Kałamki, Kałanki, ros., futro wydry a. kuny syberyjskiej; sierść z tego futra, na pędzelki używana.
Kałanek, zwierzę z rodziny kun.
Kałarasz, Karałasz, rum., żołnierz turecki a. rumuński.
Kałausz, Kałauz, tur., przewodnik; k-y, więzienie.
Kałdun, nm., brzuch; przen. pogardl., żarłok, obżartuch, pasibrzuch, rodzaj pierożka z mięsa.
Kałduniasty, brzuchaty.
Kałga, tur., namiestnik chana tatarskiego.
Kałkan, tur., tarcza, puklerz.
Kałkuł, łć., gałka, kreska przy głosowaniu a. wydawaniu wyroku — p. Kalkulacja.
Kałożerstwo, chorobliwa chęć pożerania kału.
Kałuk, tur., nadgraniczny posterunek strażniczy.
Kałuża, dół a. rów z wodą błotnistą od deszczów a. ze ścieków; błoto, bagnisko.
Kałużysty, błotnisty, pełen kałuż.
Kamaraderja, Kamractwo, fr., koleżeństwo.
Kamaryla, hiszp., nazwa stronnictwa ulubieńców panującego; zausznicy; tajni doradcy często mający szkodliwy wpływ na bieg spraw publicznych.
Kamasznik, fr., szewc, wyrabiający wyłącznie kamasze; przykrawacz wierzchu buta, czyli tak zwanych cholewek.
Kambjalny, Kambjerski, wł., przym. od Kambierz; k-e prawo = prawo wekslowe.
Kambjer, Kambierz, wł., wekslarz.
Kambjerstwo, wł., wekslarstwo, bankierstwo.
Kambryjska formacja, najstarsze osadowe warstwy ziemi.
Kameleonowy, gr., przym. od Kameleon; przen., zmienny, niestały, mieniący się.
Kameljowate, łć., rodzina roślin dwuliściennych.
Kameljowy, łć., do kamelji się odnoszący; k-a dama = kobieta półświata, kokota.
Kamelor, nm., rodzaj materji z włosa kozy angorskiej
Kamena, łć., muza, jako opiekunka poezji; przen., poezja.
Kamera, łć., biuro, pokój, cela więzienna a. szpitalna; wydział magistratury; wydział sądowy; dawna władza zarządzająca dobrami państwa; k. asfiksyjna = skrzynia do zabijania zwierząt gazem duszącym; k. dezynfekcyjna, urządzenie do niszczenia zarazków w odzieży, tkaninach i t. p.; część aparatu fotograficznego, osłaniająca kliszę po zdjęciu; k. obscura (-sk-), ciemnia optyczna.
Kameralista, łć., biegły w naukach społeczno-prawnych.
Kameralistyka, łć., nauka administracji i gospodarstwa krajowego.
Kameralja, łć., nauki, dotyczące administracji i gospodarstwa krajowego.
Kameralny, łć., przym. od Kamera; k-a muzyka, kwartety albo inne muzyczne zespoły, przeznaczone dla sal niezbyt obszernych; k-e dobra = domeny; k-e nauki = nauki i umiejętności, dotyczące, wewnętrznego zarządu państwa.
Kamerdyner, łć., szatny, pokojowiec, służący, pełniący obowiązki bezpośrednio około pana.
Kamerfrajlina, nm., dama dworska.
Kamerherr, Kamerjer, nm., szambelan.
Kamerjunkier, nm., młodszy szambelan dworu.
Kamerkurjer, nm., goniec dworski, wysyłany w celach państwowych.
Kamerlengo, Kamerling, wł., kardynał, zawiadujący finansami papieskiemi, oraz sprawami Kościoła podczas wyboru Papieża.
Kamerlokaj, nm., lokaj na dworze monarszym.
Kamermuzyka, nm., muzyka kameralna, salonowa.
Kamerpaź, nm., paź nadworny, pełniący służbę przy boku monarchy.
Kamerystka, fr., panna służąca, pokojówka.
Kameryzować, wysadzać drogiemi kamieniami.
Kamfina, nm., oczyszczony olejek terpentynowy; nazwa, dawana gdzieniegdzie nafcie.
Kamforowiec, roślina z rodziny wawrzynowatych.
Kamgarn, nm., tkanina z lepszej przędzy wełnianej czesanej.
Kamica, choroba tworzenia się kamieni w narządach ciała.
Kamieniarka, żona kamieniarza; bryczka zwyczajna bez resorów z półkoszkami wkładanemi do wasąga.
Kamieniarski, przym. od Kamieniarz.
Kamieniarz, robiący co z kamienia, rzemieślnik, ociosywający kamienia, a. rąbiący kamienie przy szosie; snycerz, pieczętarz.
Kamienica, dom z kamieni; dom murowany; owoc kamionki.
Kamieniczka, zdr. od Kamienica.
Kamieniczne, czynsz.
Kamienicznik, żart., właściciel kamienicy, gospodarz domu.
Kamieniczny, przym. od Kamienica; stróż k.; pan k. = posiadający kamienicę, właściciel domu.
Kamienieć, zamieniać ś. w kamień; twardnieć; stawać ś. nieubłaganym, upartym, nieczułym.
Kamieniołom, miejsce, z którego wydobywają kamienie.
Kamienioznawstwo, część mineralogii, opisująca minerały.
Kamienisty, pełen kamieni, obfitujący w kamienie (deszcz k. = spadek aerolitów).
Kamienny, z kamienia zrobiony, zbudowany, z kamieni złożony, powstały z kamieni (góry k-e = kamieniołomy); przen., kamieniami zadany; mający własności a. pozór kamienia, twardy jak kamień (węgiel k., sól k-a); przen., zimny, nieczuły jak kamień, bezlitosny, zatwardziały; okres k. = okres, w którym ludzie posługiwali ś. narzędziami kamiennemi.
Kamienować, zabijać kamieniami z wyroku; potępiać w opinji publicznej.
Kamionować — p. Kamienować.
Kamiuszczek, zdr. od Kamień.
Kamizela, fr. (zdr. Kamizelka); ubiór męski, okrywający plecy i piersi, bez rękawów, noszony pod surdutem; kaftan, kurtka; rodzaj sukmany.
Kamlot, fr., dawniej: tkanina z wełny koziej a. owczej; gatunek tkaniny wełnianej a. jedwabnej.
Kamorra, wł., tajny związek zbrodniczy we Włoszech.
Kamorysta, wł., członek kamorry; rozbójnik.
Kamować, nm., wycinać zazębienia.
Kampa, hiszp., step.
Kampament, fr., obóz, biwak; popis rycerstwa; przegląd wojska, manewry wojska.
Kampan, fr., marmur szary a. ciemny, cieniowany czerwonawo, z żyłkami białemi i zielonemi.
Kampana, fr., dzwon, naczynie szklane w kształcie dzwonu; ozdoby srebrne i złote do stroju.
Kampanja, fr., wyprawa wojenna; wojna; przen., szereg czynności, prowadzonych energicznie i i zmierzających ku pewnemu określonemu celowi; k. fabryczna = właściwy czas fabrykacji, np. w cukrowni, gorzelni i t. p.; k. wyborcza = zabiegi stronnictw o przeprowadzenie wyboru swoich kandydatów.
Kampańczyk, łć., żołnierz najemny.
Kampesz, meksyk., drzewo farbierskie, zwane inaczej błękiciec albo drzewo krwiste.
Kampować, fr., przebywać w polu, obozować.
Kamracki, fr., towarzyski, przyjacielski.
Kamraderja, Kamaraderja, Kamractwo, fr., koleżeństwo, związek przyjacielski.
Kamrat, nm., towarzysz broni, współuczestnik; kolega.
Kamsin, ar. — p. Chamsyn.
Kamwolowy, nm., z szerści wielbłądziej.
Kamyk, Kamyczek, zdr. Kamień.
Kanaforka[1], łć., szafarka, pilnująca śpiżarni.
Kanafarz, łć. — p. Kanaparz.
Kanak, tat., naszyjnik drogocenny kobiecy; wogóle rzecz droga; przen., pieszczoszek (zdr. Kanaczek); K. mieszkaniec wysp Sandwickich; robotnik na wyspach Oceanu Południowego.
Kanalik, łć., drobny przewód w ustroju zwierzęcym, roślinnym; cewka.
Kanalizacja, łć., urządzenie kanałów i ścieków podziemnych w mieście.
Kanalizować, łć., zaprowadzać kanalizację, przeprowadzać, budować kanał lub kanały.
Kanalja, fr., łotr, niegodziwiec; tłuszcza, pospólstwo, motłoch.
Kanaparz, Kanafarz, łć., szafarz, piwniczy klasztorny.
Kanapka, fr., mała kanapa; krajanka chleba a. bułki z masłem i serem, z kawiorem, śledziem, sardynką i t. p.
Kanar, gatunek wyborowy cukru trzcinowego; nasionka, dawane kanarkom na pokarm.
Kanarkowy, żółty jak kanarek.
Kanaster, fr., kosz z trzciny cukrowej, wykładany cynfolją, używany w Indostanie do opakowania — p. Knaster.
Kanasz, fr., wygięcie szyi konia.
Kanaus, pers., gatunek perskiej lekkiej tkaniny jedwabnej.
Kancelarja, łć., oddział biura do przyjmowania spraw i interesantów, oraz wydawania im uchwały, wezwania i t. p.; biuro, pokój do załatwiania spraw gospodarskich; zarząd gminny; pracownia; żart., ustęp, wychodek.
Kancelaryjny, łć., przym. od Kancelarja; k-e pismo = rodzaj pisma wyraźnego k-y styl = suchy urzędowy sposób pisania; k-y papier = zwykły, nie zalewający się papier do pisania.
Kancelista, nm., niższy urzędnik pracujący w kancelarji; pisarz, przepisywacz w biurze.
Kancer, łć., rak (choroba).
Kancerek, Kancerz, siatka mała na kiju do wybierania ryb z sieci a. do łapania raków.
Kancerować, łć., toczyć ciało (o wrzodach i ranach).
Kancerowaty, łć., rakowaty.
Kancik, nm., zdr. od Kant; brzeżek, rożek.
Kancjonał, łć., śpiewnik kościelny; kantyczki.
Kanclerski, łć., przym. od Kanclerz.
Kanclerstwo, godność i władza kanclerza.
Kanclerz, łć., dawniej: wysoki urzędnik, strzegący pieczęci państwa; dziś: pierwszy minister lub prezes ministrów; w Anglji: minister skarbu; urząd duchowny; wysoki urząd uniwersytecki; żart. kancelista.
Kancona, Kanzona, wł. pieśń; pewien rodzaj strofy.
Kanconeta, wł., piosnka.
Kandyba, ukr., koń duży, rosły, szkapa niezgrabna; kobieta rosła, a schudzona; człowiek chromy, niedołężny.
Kandybura, rodzaj perkalu w duże kwiaty.
Kandydat, łć., starający się o urząd, o posadę, o godność; ubiegający się o co; stopień akademicki niższy od magistra; k. do posad sądowych, aplikant, praktykant sądowy, mający dyplom z ukończenia uniwersytetu; pomocnik, zastępca (forma ż. Kandydatka).
Kandydatura, łć., ubieganie się o wakujące miejsce, o urząd, o posadę; przedstawienie się przed wyborcami w celu otrzymania mandatu posła do sejmu; miejsce wakujące.
Kandydować, łć., ubiegać się o posadę, starać się o co.
Kandyz, fr., gatunek cukru, cukier oczyszczony, grubo skrystalizowany, cukier lodowaty.
Kandyzować, fr., powlekać cukrem, lukrować; k-ne owoce = owoce, smażone w cukrze.
Kandyżan, rośl. z rodzaju baldaszkowatych, rzepniczek.
Kanel, łć., granat barwy różowawej.
Kanela, łć. cynamon.
Kanelować, fr., robić żłobki na kolumnach.
Kangar, nm. — p. Kamgarn.
Kani, Kaniny, przym. od Kania.
Kanibal, Kannibal, hiszp., ludożerca, dziki.
Kanibalizm, hiszp., ludożerstwo, krwiożerczość, dzikość, srogość, okrucieństwo.
Kanikularny, łć., upalny; wakacyjny.
Kanikuła, łć., gorące dni, upały; wakacje letnie; pomieszanie zmysłów, wścieklizna, szaleństwo.
Kanka, nm., cewka wydrążona, będąca zakończeniem strzykawki.
Kankan, fr., rozpustny taniec francuski z nieprzyzwoitemi giestami.
Kankanista, fr., tańczący kankana.
Kankroid, łć., obrzmienie rakowate.
Kankrologja, łć., opisanie raków.
Kankry, łć., wrzody złośliwe.
Kankryty, łć., skamieniałości raków morskich.
Kanon, gr., miara, norma, przepis, prawidło; część Mszy Św.; regiestr oddzielnych części Pisma Św., przez Kościół katolicki przyjętych, przepisy prawa kościelnego; w muz. powtarzanie przez głos następny dźwięków głosu poprzedzającego; rodzaj śpiewu chóralnego; podatek gruntowy od dzierżaw wieczystych; w drukar. gatunek dużego pisma; k-ny = tablice drukowane, umieszczone na ołtarzu, zawierające wyjątki z ewangielji i niektóre modlitwy, odmawiane przez kapłana; prawo kościelne.
Kanonada, fr., długotrwałe strzelanie z dział, działobicie.
Kanoniczki, łć., zakon żeński według reguły kanoników.
Kanoniczny, gr., dotyczący kanonów, zgodny z kanonami; k-e prawo = prawo kościelne i religijne zatwierdzone przez Kościół; k-a wizyta = zwiedzanie parafji przez władzę duchowną; godzina k-a= stała godzina modłów u księży katolickich; stała godzina powrotu do domu.
Kanonik, łć., wyższy stopień w hierarchji duchownej katolickiej, członek kapituły; k-cy regularni = zakonnicy Bożego Ciała.
Kanonika, gr., umiejętność należytego stosowania władzy poznawczej; logika Epikura.
Kanonista, łć., znawca prawa i kanonicznego.
Kanonistyka, łć., prawo kanoniczne.
Kanonizacja, łć., uroczyste papieskie uznanie i ogłoszenie za Świętego a. za Świętą.
Kanonizator, łć., papież, decydujący kanonizację.
Kanonizować, gr., ogłaszać uroczyście za Świętego a. za Świętą.
Kanonja, Kanonikat, łć., godność kanonika; mieszkanie kanoników.
Kanonjer, fr., puszkarz, żołnierz przy działach, artylerzysta.
Kant, nm., krawędź, brzeg, róg; puszczać k-em = traktować byle jak, puszczać mimo uszu.
Kant, łć., śpiew kościelny, wogóle: śpiew, pieśń.
Kantak, Kantówka, nm., belka kanciasta, bal, drąg z hakiem do przewracania kloców drzewa.
Kantarzej, ukr., urzędnik wojskowy na Zaporożu, czuwający nad miarami i wagami, pilnujący poboru dochodów.
Kantata, wł., utwór muzyczny o nastroju poważnym, zwykle okolicznościowy, przeznaczony do śpiewu chóralnego z towarzyszeniem instrumentów.
Kantate, łć., czwarta niedziela po Wielkiej Nocy.
Kanton, fr., okrąg; prowincja, należąca do związku państwowego (k-y szwajcarskie); leże wojskowe, kwaterunek; zaciąg do wojska, konskrypcja.
Kantonista, fr., rekrut, wychowany w wojsku, oddany tam, jako sierota a. ubogi.
Kantonować, fr., kwaterować, przebywać na leżach; werbować żołnierzy, wybierać rekruta.
Kantopić, białor., bić, tłuc, uciskać, dręczyć.
Kantopory, łć., suche dni, czas w końcu września, gdy sieją żyto.
Kantor, łć., śpiewak kościelny; przewodniczący w chórze; organista i nauczyciel w gminach ewangielickich.
Kantor, fr., kancelarja kupiecka; biuro fabryki, banku i t. p.; duży stół w sklepie, za którym stoją sprzedający; duży stół na papiery, dotyczące interesów; biuro, biurko.
Kantorat, łć., szkółka początkowa ewangielicka.
Kantorek, fr., biurko.
Kantorowe, fr., blm., opłata za nastręczenie służącego a. służącej, wnoszona w kantorze najmu służących.
Kantorzysta a. Kantorowicz, fr., pogardl., nazwa, dawana młodym pracownikom w kantorze handlowym albo bankierskim.
Kantować, nm., ścinać na kant, nadawać kant, obracać belkę, cegłę na inny bok; skuwać brzegi; k. ś., przechylać ś. na bok.
Kantowaty, nm., posiadający kanty, w kanty rznięty.
Kantówka, Kancik, nm., linijka kanciasta o 4 bokach równej szerokości; strzelba, mająca graniaste wnętrze lufy; lufa kanciasta; gatunek jabłoni.
Kantyczki, łć., zbiór nabożnych pieśni ludowych, a zwłaszcza kolęd.
Kantyk, łć., śpiew, szczególnie nabożny, pieśń.
Kantylena, łć., piosnka, utwór poetyczny treści miłosnej, romanca.
Kantynierka, fr., sprzedająca w kantynie, markietanka.
Kantyzm, filozofja Immanuela Kanta.
Kanwa, fr., rzadka tkanina mocnych nici, kratkowana, do wyszywania włóczką i do haftu; pierwszy plan, zarys, szkic, tło.
Kanzona, wł. — p. Kancona.
Kaolin, chińs., glinka lub ziemia porcelanowa, z której wypalają porcelanę.
Kap, fr., przylądek.
Kapać, dok. Kapnąć; spuszczać się kroplami (o wodzie); spadać kroplami; być w obfitości, w nadmiarze; mieć czego wiele (strój aż kapie od złota); coś niecoś mi kapnie = czasem coś zarobię.
Kapalin, łć., rodzaj szyszaka na głowę.
Kapanina, kapanie; powolne spadanie kropel (deszczu i t. p); k-ą coś dawać = w małych ilościach.
Kapcan, Kapcon, hebr., biedak, człowiek ubogi; niedołęga.
Kapcanieć, hebr., podupadać, ubożeć, niedołężnieć.
Kapcie (-ów), blp., rodzaj obuwia ze skóry z jednej strony wyprawnej, buty wyłożone wojłokiem z cholewą wojłokową.
Kapciuch, tur., woreczek na tytuń.
Kapcja, łć., podstęp, zdrada.
Kapeador, hiszp., w walce byków na arenie: drażniący je płaszczem czerwonym.
Kapela, wł., orkiestra; muzyka wiejska do tańca.
Kapelan, łć., kapłan, pełniący służbę Bożą przy wojsku, w kaplicy prywatnej albo w zakładzie publicznym.
Kapelanja, łć., dom, mieszkanie kapelana.
Kapelaństwo, urząd kapelana.
Kapeldynerka, nm., obsługująca szatnię.
Kapelmajster, Kapelmistrz, nm., dyrygujący w orkiestrze.
Kapelusik, zdr. od Kapelusz.
Kapelusz, łć., nakrycie głowy, zrobione z filcu, ze słomy lub z innych materjałów; bez k-a = z odkrytą, obnażoną głową; czerwony k. = oznacza godność kardynała; dostać k. = otrzymać burę, połajankę, naganę, wymówkę; górna, kopulasta a. miseczkowata część grzyba, na trzonku osadzona.
Kapelusznik, łć., fabrykant kapeluszy (forma ż. Kapeluszniczka).
Kapeńka, zdr. od Kapka; k-ę, troszkę.
Kaper, hol., statek korsarski, przeznaczony do chwytania okrętów nieprzyjacielskich; rozbójnik morski, korsarz.
Kaperski, hol. — p. Kaprowy.
Kapica, łć., habit, strój mniszy, kaptur mniszy, wogóle kaptur; k-ę zrzucić = wystąpić z zakonu; wierzchołek dachu, kalenica.
Kapidżi, tur., odźwierny przy seraju; k. basza = naczelnik straży seraju.
Kapieć, zmniejszać ś., ubywać, marnieć.
Kapik, łć., dawny ubiór kobiecy na głowę, kapturek.
Kapilarność, łć., włoskowatość, własność płynów tworzenia w rurkach włoskowatych powierzchni wklęsłej lub wypukłej.
Kapilarny, łć., włoskowaty; naczynia k-e, kapilary = cienkie, jak włos, kanaliki w organizmie roślinnym i zwierzęcym; naczynia włoskowate, najdrobniejsze naczynia krwionośne; bardzo cienkie rureczki szklane.
Kapiszon, fr., kaptur, piston, kapturek cylindryczny z blaszki miedzianej, mający na spodzie trochę masy wybuchowej, służący jako środek zapalny w strzelbach; nakrywka żelazna na końcu osi u wozu.
Kapiszonówka, fr., Kapiszonka, fr., strzelba dawnego systemu z kapiszonem na panewce.
Kapitaliki, łć., rodzaj liter używanych na tytuliki: kapitaliki.
Kapitalista, łć., posiadacz kapitałów, utrzymujący ś. z procentów od swego kapitału.
Kapitalistyczny, łć., przym. od Kapitalista; oparty na kapitale (k-e gospodarstwo).
Kapitalizacja, łć., zamiana stałego dochodu na kapitał, przynoszący taki sam dochód; sprzedaż nieruchomości w celu posiadania kapitału.
Kapitalizm, łć., panowanie kapitału.
Kapitalizować, łć., składać dochody na kapitał; spieniężać majątek; k. ś., wzrastać w wartość.
Kapitalny, łć., wyborny, wyśmienity, nieoceniony, główny, ważny, wielki.
Kapitał, łć., znaczna ilość pieniędzy, gotówka, pieniądze przynoszące dochód; przedmioty, wytworzone pracą ludzką, przeznaczone do dalszej produkcji (narzędzia, materjały i środki produkcji); majątek ruchomy, zasób, majątek; zasób sił wytwórczych; k. zakładowy, pieniądze, włożone w przedsiębiorstwo, potrzebne dla utrzymania tegoż; k. martwy = nie przynoszący dochodów; k. obrotowy = część kapitału, szybko zużywająca ś.; k. stały = część kapitału, zużywająca ś. powoli w przedsiębiorstwie; k. żelazny = od którego tylko procenty mogą być wydatkowane; k. zapasowy a. rezerwowy = przeznaczony na pokrycie strat; k. amortyzacyjny = fundusz odkładany corocznie z zysków na umorzenie kosztów budynków i maszyn zużytych, na zakup nowych.
Kapitałka, łć., tasiemeczka ozdobna, przyklejana do górnego i dolnego brzegu grzbietu książki, przygotowanej do oprawy w okładkę.
Kapitan, fr., oficer, wyższy stopniem od porucznika, dowodzący kompan ją a. rotą; dowódca okrętu, statku; przewodnik w jakim sporcie.
Kapitol, łć., przen., górne stanowisko.
Kapitulacja, łć., zobowiązanie ś., umowa, układ pomiędzy oblężonymi a nieprzyjacielem o oddanie twierdzy, miasta lub obozu; przen., poddanie się, ustąpienie; w Turcji: prawo konsulów państw zagranicznych sądzenia swych, poddanych; wynagrodzenie, żołd, dochody; za czasów saskich: datek pieniężny, którym kaptowano stronnika.
Kapitulant, łć., zawierający umowę, kapitulację; oficer lub żołnierz, służący dłużej, aniżeli obowiązany.
Kapitularja, łć., blp., prawa dawnych królów francuskich w sprawach, dotyczących kościoła.
Kapitularz, łć., miejsce zebrań kapituły, średniowieczna ustawa kościelna albo Cywilna.
Kapitulny, łć., dotyczący kapituły.
Kapitulować, łć., zdać twierdzę, miasto a. obóz nieprzyjacielowi pod ułożonemi warunkami; umawiać ś.; ustępować; przyznawać słuszność stronie przeciwnej; poddawać ś., dawać żołd, wynagradzać, kaptować datkami.
Kapitulum, Kapituła, łć., rozdział (w książce).
Kapituła, łć., rada kanoników przy katedrze lub kolegjacie; rodzaj senatu biskupiego, zarządzającego djecezją po śmierci biskupa; k. orderów = władza, rozpoznająca zasługi osób mających otrzymać order; żart. wyciąć a. natrzeć k-ę = zburczeć — p. Kapitulum.
Kapka, kropla spływająca, kropla kapająca: odrobina, odrobinka, troszka; wyborowe, tłuste wino węgierskie, maślacz; k., łć., rodzaj czepka a. czapki; łatka na bucie; pokrowiec na meble; nosek w obuwiu.
Kapkan, tur., żelaza do łowienia zwierząt drapieżnych.
Kapłan, łć., ksiądz, duchowny; przen., głosiciel jakich zasad, prawd i stosujący je w życiu.
Kapłański, dotyczący kapłana, odprawiany przez kapłana (modlitwy); po k-sku, jak kapłanowi przystoi.
Kapłaństwo, łć., powołanie kapłana; poświęcenie ś. rozpowszechnianiu i urzeczywistnianiu jakich idei, zasad.
Kapłon, Kapłun, nm., kogut kastrowany; zupa z wody i bułki rozgotowanej z dodaniem masła i jaj; waserzapa.
Kapłonić, Kapłunić, nm., wyrzynać jądra kogutowi; na kapłona oprawiać.
Kapnąć, spaść w postaci kropli; przen., ubocznie coś zarobić.
Kapnik, łć., pokutnik, Członek bractwa noszącego kapę, jako ubranie.
Kapniki, łć., gotyckie ozdoby architektoniczne.
Kapnomancja, gr., wróżenie z dymu ofiar.
Kapociarz, Kapotowiec, fr., noszący kapotę, chałaciarz, szczeg. Żyd.
Kapodziób, ptak z rodzaju kaczek.
Kaponjera, fr., kojec.
Kapota, fr., długie zwierzchnie ubranie męskie, opończa, chałat; i zabranie wszystkich lew w grze w rumelpikietę.
Kapotaż, fr., sztuka mierzenia I szybkości, z jaką okręt płynie.
Kapotka, fr., mała kapota; rodzaj kapelusza damskiego.
Kapotowiec, fr., chodzący w kapocie; szlachcic zagonowy.
Kapować, łć., żart., pojmować, rozumieć.
Kapral, fr., starszy podoficer piechoty.
Kaprawieć, Kaprawy, chory na oczy; mający duże grube powieki i brwi krzaczaste.
Kaprawy, dotknięty ciągłem cieczeniem łez.
Kaprjole, wł., skoki, lansady.
Kaprowy a. Kaperski, przym. od Kaper; k. list = upoważnienie, dane przez państwo statkom korsarskim do chwytania okrętów nieprzyjacielskich.
Kapryfolja, Kapryfoljum, łć., bot., wiciokrzew — p. Jerychońska róża.
Kaprys, fr., chimera, grymas, dziwactwo, zachcianka; rodzaj utworu muzycznego.
Kaprysić, fr., mieć kaprysy, dziwactwa, grymasić, być w złym humorze bez widocznego powodu.
Kapryśnik, fr., (for. ż. Kapryśnica); ten, co kaprysi, grymaśnik, dziwak.
Kapryśny, fr., dziwaczny, grymaśny, wybredny.
Kapsla, nm., nakrywka metalowa na korek u butelki, na oś; mosiężne okucie na końcu osi; kapiszon do strzelby; naczynie, forma, foremka.
Kapslówka, nm., strzelba kapiszonówka.
Kapsułka, łć., banieczka, pęcherzyk żelatynowy, zawierający lekarstwo, torebka papierowa do proszków aptekarskich.
Kapszczyzna, czopowe, dawny podatek za prawo wyrobu piwa a. wódki.
Kaptować, łć., zjednywać, ujmować, zniewalać sobie.
Kapturowaty, Kapturkowaty, łć., podobny do kaptura.
Kapturowy, łć., do kaptura odnoszący; k. sąd = sąd karny czas bezkrólewia.
Kaptywacja, łć., uwięzienie.
Kapuańskie rozkosze, doprowadzające człowieka do zwątlenia, do stracenia dzielności.
Kapucynek, łć., porcja kawy zmieszanej z mlekiem; rodzaj gołębia, z piórkami na głowie w kształcie kapturka.
Kapudan basza, tur., admirał floty tureck.
Kapustnik, wł., miejsce w polu, zasadzone kapustą; motyl dzienny: bielinek.
Kapuścianka, wł., woda z kapusty, kwas kapuściany, zupa kapuściana.
Kapuściany, Kapustny, wł., przym. od Kapusta; głowa k-na, człowiek ograniczony, głupi.
Kapuścisko, wł. — p. Kapustnik.
Kapuśniaczek, wł. — p. Kapuśniak; przykry, drobny deszczyk długo padający; bursztyn z drobnemi białemi żyłkami.
Kapuśniak, wł., zupa z kapusty.
Kaput, łć., rozdział w książce; nm., koniec, już po wszystkiem.
Kapuza, nm., kaptur, wielka czapka, zwykle futrzana.
Karabataljon — p. Karebataljon.
Karabinek, fr., zdr. od Karabin; mała, lekka strzelba o jednej lufie; rodzaj zatrzasku u dewizki do przyczepiania zegarka.
Karabinjer, fr., żołnierz lekkiej kawalerji; we Włoszech: żandarm.
Karabon, nm., rodzaj dawnego pojazdu, wóz kryty z siedzeniami, szaraban, bryka.
Karać, karę wymierzać, karę wykonywać.
Karafinka, wł., mniejsza flaszka ozdobna.
Karafułka, dolna część smyczka, którą trzyma w ręku grający.
Karaimi, Karaici, hebr., sekta żydowska, która trzyma ś. Biblji, ale odrzuca Talmud.
Karakan — p. Karaluch.
Karakole, fr., toczenie koniem, harcowanie.
Karakulasy, fr., brzydkie, nieczytelne pismo, kulfony.
Karakuły, tur., delikatne futro z czarnych baranów krymskich.
Karalny, podległy karze, pociągający za sobą karę.
Karałasz — p. Kałarasz.
Karambol, fr., w grze bilardowej: uderzenie dwuch innych kul kulą, którą ś. gra; niespodziane zetknięcie, starcie ś. z sobą, potrącenie się.
Karambolować, fr., spotykać ś., potrącając się, zderzyć się.
Karamel, fr. — p. Karmel.
Karanie, wymierzanie kary.
Karany, ten co już otrzymywał karę.
Karasek — p. Karaś; zabawka rzucania kamykami po wodzie w ten sposób, aby od niej odskakiwały.
Karasiokarp, ryba z rodziny karpiowatych.
Karaskać, pieścić, czule ś. z kim obchodzić; k. ś., guzdrać ś., marudzić.
Karat, gr., jednostka do oceniania próby złota (złoto 24-karatowe = złoto czyste); jednostka wagi drogich kamieni i pereł, w różnych krajach różna (mniej więcej 20,5 do 20,6 gramów).
Karawana, pers., orszak podróżnych, pątników lub kupców na Wschodzie, razem ze zwierzętami jucznemi.
Karawaniarz, nm., powożący karawanem pogrzebowym; służący pogrzebowy, żałobnik; żart., człowiek o żałobnej minie, cały czarno ubrany.
Karawanseraj, pers., dom zajezdny na Wschodzie.
Karawusz, tur., niewolnik, parobek.
Karazja, nm., sukno proste, samodział — p. Kierezja.
Karb, Karba, nm., kreska narznięta na czym, nacięcie; k. na ciele = zmarszczka, blizna, szrama; znak zrobiony dla oznaczenia właściciela przedmiotu, gmerk; nacięcie, jako znak; rowek, kreska, wiecha, krzyżyk obnoszony po wsi, jako zaproszenie na pogrzeb; na czyjś k. = na czyjś rachunek, na czyją stratę a. zysk; trzymać kogo w k-ach = krótko, w karności.
Karbacz, tur. — p. Korbacz.
Karbamid, łć., mocznik.
Karbasowy, łć., lniany, płócienny.
Karbid, łć., węglik, związek metalu z węglem, służący do wyrobu acetylenu.
Karbieniec, Karbioniec, nm., roślina z rodziny wargowych, wilcza stopa.
Karbik, nm., zdr. od Karb; hebel ząbkowany do heblowania w karbiki.
Karbikomierz, przyrząd wskazujący cienkość wełny owiec.
Karbikować, prążkować, ozdabiać karbikami.
Karbinol, łć., alkohol metylowy.
Karbionka, torebka ze świeżo zdartej kory z drzewa do noszenia zebranych w lesie jagód.
Karbodynamit, łć., mieszanina węgla korkowego i nitrogliceryny.
Karbodzioby, z dziobem karbowanym: ptaki karbodziobe.
Karboid, łć., mieszanina grafitu i słonińca.
Karbol a. Karbolowy kwas, łć., fenol, związek chemiczny węgla tlenu i wodoru, powstający przy suchej dystylacji węgla kamiennego, środek dezynfekcyjny, trujący.
Karbolineum, łć., pasta, złożona z oleju i smoły z węgla kamiennego, służy do konserwowania drzewa.
Karbolizować, łć., zaprawiać kwasem karbolowym; k-na wata = nasycona karbolem służy do opatrunków chirurgicznych.
Karbolowy, łć., przym. od Karbol; woda k-a = roztwór kwasu karbolowego, jako środek dezynfekcyjny i do opatrywania ran.
Karbonada, fr., pieczeń wołowa, szpikowana szynką, słoninką i sardelami; kotlet wieprzowy osmażany.
Karbonar, Karbonarjusz, wł., dosł. węglarz; członek tajnego stowarzyszenia politycznego we Włoszech, walczącego o wolność polityczną i religijną (1819—1820).
Karbonat, łć., czarna odmiana djamentu, sól kwasu węglanego.
Karboniczny, łć., węglowy.
Karbonit, łć., materjał wybuchowy z nitrobenzolu, celulozy i saletry.
Karbonizacja, łć., zamienianie na węgiel, zwęglanie.
Karbonizowanie, łć., oczyszczanie wełny lub starych wełnianych wyrobów od domieszek lnu i bawełny, w celu ponownej jej przeróbki.
Karborundum, łć., otrzymywana z węgla i krzemu masa bardzo twarda.
Karbować, nm., robić karby, nacięcia, narzynać; przen., marszczyć, fałdować, notować, zapisywać (k. w pamięci = zapamiętywać).
Karbowaniec, nm., żart., rubel.
Karbownica, nm., żelazko do karbowania, fałdowania, marszczenia bielizny; laska z karbami; ręczna maglownica; żona karbowego.
Karbownik, nm. — p. Karbowy; dawna nazwa towarzysza rzemieślniczego.
Karbowy, nm., przym. od Karb; rzecz., k. a. karbownik, w gospodarstwie wiejskiem dozorca, ekonom, dawniej podstarości.
Karbunkuł, łć., niebezpieczny wrzód zaraźliwy, węglik; iskrzyk, wyjątkowo piękny i wielki rubin lub granat szlachetny.
Karburator, łć., przyrząd w motorze lotniczym, w którym miesza ś. paliwo płynne lub gazowe z powietrzem, by w stanie gazowym weszło do cylindra.
Karburyzacja, łć., zmieszanie gazu palnego z parą węglowodoru dla podniesienia światła płomienia.
Karcer, Karceres, łć., areszt w zakładach naukowych.
Karceracja, łć., uwięzienie.
Karciany, gr., dotyczący kart do gry, do użytku graczy.
Karciarz, gr., namiętny gracz w karty; szuler.
Karcić, napominać, karać wymówką, powściągać, ukrócać, hamować.
Karcięta (-ąt). blp., żart., karty do grania (ciąć w k-a = ogrywać ś.).
Karcynologja, gr., część zoologji dotycząca skorupiaków.
Karcz, korzeń i odziemek pozostały po drzewie ściętym — p. Karpa.
Karczek, zdr. od Kark; część sukni przylegająca do obojczyków i ramion, do pleców, od której idą fałdy; część tylna kapelusza albo czepka dawnej mody, przykrywająca szyję; część mięsa cielęcego od karku.
Karczemny, przym. od Karczma; przen., nieprzyzwoity, grubijański, ordynarny.
Karczma, gospoda, austerja, oberża, dom zajezdny, zajazd, szynkownia; jak w k-ie = pełno hałasu, wrzawy; dom, jak żydowska k-a = stojąca dla wszystkich otworem; k. gore = zabawa dziecięca (zdr. Karczemka, zgr. Karczmisko).
Karczmarz, gospodarz karczmy, oberżysta, szynkarz (forma żeńs. Karczmarka, Karczmareczka).
Karczmarzyć, zajmować ś. karczmarstwem, trzymać karczmę.
Karczować, dobywać karcze, wykopywać pnie i korzenie po wyciętym lesie w celu otrzymania pola pod zasiewy a. pod łąkę.
Karczówka, motyka do karczowania.
Karczunek, czynność karczowania — p. Karczować; grunt wykarczowany, nowina.
Karda, łć., a. k. benedykta, gatunek chabra a. drapacza.
Kardacz, fr., ostra szczotka do czyszczenia skóry koni i bydła
Kardamon, Kardymon, gr., roślina podzwrotnikowa, należąca do imbierowatych, której owoce służą do przypraw i do lecznictwa.
Kardasz, Kierdasz, tur., brat, pobratymiec, przyjaciel, rodak.
Kardel, Kordel, fr., sznur, wić do związywania drzewa przeznaczonego na spław.
Kardjalgja, gr., ból żołądka.
Kardjograf, gr., przyrząd, automatycznie notujący ruchy serca.
Kardjografja, gr., anatomiczne opisanie serca.
Kardjogram, gr., rysunek graficzny z kardjografu wykazujący ruchy serca.
Kardjologja, gr., nauka o sercu.
Kardjopatja, gr., choroba serca.
Kardjotomja, gr., anatomja serca; wycięcie wpustu żołądka.
Kardymonek, gr., rodzaj ciastka z kardamonem.
Kardynalny, łć., główny, zasadniczy, fundamentalny.
Kardynalski, łć., przym. od Kardynał; otrzymać kapelusz k. = zostać kardynałem.
Kardynałka, łć., wierzchni strój kobiecy, pelerynka; k-ki, gatunek wielkich gruszek i śliwek.
Kare, Karre, fr., czworobok, czworoboczny szyk wojenny piechoty (o czterech frontach); kwadratowy.
Kareciany, hiszp., przym. od Kareta.
Kares, fr., pieszczota, przymilanie się.
Karesować, fr., pieścić, pochlebiać, przymilać się.
Kargador, hiszp., pełnomocnik, inkasent, komisant.
Karjera, fr., zawód, dający na przyszłość świetne widoki, wysokie stanowisko, poprawa bytu, los.
Karjerowicz, Karjerzysta, fr., człowiek, który nie pracą i zasługą, lecz protekcją i umiejętnemi zabiegami dobija się stanowiska.
Karjerowiczostwo, fr., usilne dążenie do zrobienia karjery.
Karjokinetyczny, gr., odnoszący ś. do karjokinezy (k. podział jądra)
Karjokineza, gr., zmiany w jądrach komórki podczas dzielenia się jej.
Karkas, fr., szkielet druciany kapelusza damskiego.
Karkołomny, narażający ś. na złamanie karku, niebezpieczny.
Karlatek, motyl dzienny.
Karleć, przen., obniżać ś. w zdolnościach; tracić znaczenie, wartość — p. Karłowacieć.
Karlę, karzeł, istota karłowata, dziecię karłowate; karlutek.
Karli, przym. od Karzeł.
Karlica, forma żeńs. od Karzeł (zdr. Karliczka).
Karlino, wł., moneta neapolitańska = 10 kop.; dawna moneta sardyńska = 12 rublom.
Karlista, stronnik Don Karlosa, pretendenta do tronu hiszpańskiego.
Karlsbad, woda mineralna karlsbadzka.
Karlutek — p. Karlę.
Karlactwo — p. Kretynizm.
Karło, fotel, krzesło.
Karłowacić, robić małym, karłowatym.
Karłowacieć, Karleć, stawać ś. karłem, maleć; obniżać ś. w przymiotach podniosłych, upadać.
Karłowaty, niezwykle małego wzrostu, malutki, skarlały.
Karm (-i), Karma — p. Karmia.
Karma, hind., w buddyzmie: stan duszy, wynikający z wcieleń poprzednich.
Karmanjola, fr., śpiew i taniec najpierw sabaudzki, a później rewolucyjny francuski.
Karmazerować, nm. — p. Karmuazować.
Karmazyn, ar., kolor ciemnoczerwony, szkarłatny; szlachcic polski starożytnego rodu, który ubierał ś. w suknię barwy karmazynowej; pan z panów.
Karmazynka, ar., rodzaj motyla.
Karmel, Karamel, fr., masa cukrowa stężała, służy do barwienia wódek, sosów i wyrabiania ozdób na tortach, tacach z ciastkami itp.
Karmelek, fr., cukier stopiony, w małą tabliczkę ulany, z dodaniem koloru i smaku: żart., żelazne k-i = uderzenia linją po ręku w dawnych szkołach; przen., przykrość, cierpka wymówka, dokuczanie.
Karmelitański, przym. od Karmelita.
Karmelkowy, fr., przym. od Karmelek; przen., przesadnie słodki, ckliwy, pochlebny; k. wiersz, krótki wierszyk, jakie dawniej drukowano na papierkach do owijania karmelków; przen., wiersz gładki, ale bez natchnienia poetyckiego; k. poeta = piszący wiersze k-e.
Karmia, Karm, Karma, pokarm, pożywienie, żywność, strawa, szczególnie dla zwierząt; pasza.
Karmiciel (forma ż. Karmicielka), ten, co karmi; żywi.
Karmić, żywić, dawać jeść i pić, posilać, paść (o zwierzętach); k. = dawać ssać, żywić własnym mlekiem (o dzieciach); zwierzęta tuczyć (zwierzęta domowe); przen., podtrzymywać, podsycać, żywić, podniecać, napełniać, przejmować (k. żalem, marzeniami); k. szpakami = uczyć chytrości, przebiegłości; szpakami karmiony = chytry, przebiegły; k. ś., jeść, posilać ś., żywić ś.; paść ś., żerować (o zwierzętach); przejmować się, myśleć.
Karmin, hind., barwnik czerwony, otrzymywany z koszenili.
Karmnik, chlewek, w którym tuczą wieprze; obórka do tuczenia wołów; kojec do tuczenia drobiu; wieprz utuczony, karmny, świnia karmna, tuczona do zabicia; k. a. karmik, roślina z rodziny mokrzycowatych.
Karmny, karmiony, tuczony.
Karmuazować, nm., w jubilerstwie: otaczać kamień drogi kamykami mniejszemi.
Karnacja, łć., w malarstwie: oddanie barwy skóry, koloryt ciała ludzkiego; cera, płeć.
Karnalit, gr., nawóz kopalny, zawierający potas.
Karnawał, wł., zapusty, czas zimowych zabaw, trwający od Nowego Koku do Popielca.
Karnawałować, wł., bawić się podczas trwania karnawału, dużo tańczyć; hulać.
Karnecik, fr., zdr. od Karnet.
Karnet, fr., książeczka notatkowa; notatnik, w którym dama na balu zapisuje sobie kolej tańców i tancerzy (zdr. Karnecik).
Karnieć, stawać ś. posłusznym.
Karnjol, nm., półdrogi kamień, czerwona i żółta odmiana chalcedonu, krwawnik.
Karność, utrzymywanie w posłuszeństwie, niepuszczanie złego bez kary; groza, rygor, dyscyplina.
Karny, dotyczący kar, traktujący o karach, ustanawiający kary (sąd k., kodeks k., sprawa k-a); zakład k. = więzienie; dobrze wyćwiczony, trzymany w karności, posłuszny.
Karoca, kareta staroświecka.
Karocha, (Karocza), hiszp. kołpak wkładany skazanym na stos w Hiszpanji.
Karolek, łć., roślina z rodziny baldaszkowatych.
Karolin, dawna złota moneta niemiecka = 6 rubli; dawna moneta pjemoncka = 35 rub.
Karolina, fr., Karambolina, główna kula bilardowa.
Karonada, dawne krótkie działo okrętowe.
Karoserja, fr., pudło samochodu, część samochodu, przeznaczona na siedzenia dla pasażerów.
Karosjer, fr., koń kareciany.
Karosz, koń kary.
Karota, łć., gatunek marchwi; k. fr., zwój tytuniu, z którego trą tabakę, wyzyskiwanie, wyłudzanie datków na cel dobroczynny.
Karotować, fr., wyzyskiwać, wyłudzać, narażać na wydatek, naciągać kogo, zmuszać do wydatki (przeważnie na cel dobroczynny).
Karotyna, łć., substancja żółta otrzymywana z marchwi i kokornaku.
Karować, nm., wozić taczkami, dźwigać ciężary; przen., ciężko pracować, charować.
Karowy, przym. od Karo; dzwonkowy.
Karpa, korzeń i część pnia pozostała po drzewie ściętym; pień wystający z wody; część podziemna szparaga, gieorginji, zawilca.
Karpacki, dotyczący Karpat, z Karpat, będący w Karpatach.
Karpi, Karpiowy, Karpiany, przym. od Karp (dachówka w k-ą łuskę = karpiówka).
Karpiec, dół pozostały po wykopanej karpie a. karczu.
Karpiel, czesk., podgatunek kapusty ogrodowej, brukiew.
Karpik, zdr. od Karp.
Karpina, drewno żywiczne z pniaków i korzeni sosny, używane na łuczywo do przyświecania i na podpałkę; skałka, smolak.
Karpioleszcz, ryba podobna z kształtu do karpia a z koloru do leszcza.
Karpiowate, rodzina ryb członkopromiennych.
Karpiówka, Karpówka, dachówka płaska, nie wyginana.
Karpniak, sadzawka w której hodują karpie.
Karpolit, gr., owoc skamieniały.
Karpologja, gr., nauka o owocach.
Karpowisko, pole po wyciętym lesie, pełne jeszcze karp i karczów.
Karst, nm., skały wapienne z okrągławemi zagłębieniami, utworzonemi przez działanie wód podziemnych.
Karta, gr., kawałek papieru, arkusz lub część arkusza, stronica, zapisany kawałek papieru; list dokument, akt, świadectwo, rewers, kwit; dyplom; k. bezpieczeństwa = list żelazny; wielka k. wolności = akt konstytucji angielskiej; k. pobyt = świadectwo, wydawane niestałym mieszkańcom Warszawy na prawo przebywania w niej; bilet wizytowy; bilet wejścia na koncert, posiedzenie itp. (k. wstępu); tabliczka papierowa z przyjętemi ogólnie znakami i figurami do gry i kabały; stawiać wszystko na jedną k-ę = ryzykować wszystko odrazu; k. gieograficzna = rysunek części ziemi, krajów, mapa (zdr. Kartka, Karteczka)
Kartaczować, wł., strzelać kartaczami, zabijać kartaczami.
Kartamina, łć., barwnik kwiatów krokosza, kwas kartaminowy.
Kartan, Kartana, Kartauna, łć., rodzaj dawnych dział oblężniczych mniejszego kalibru.
Karteczka, gr., zdr. od Karta; mały kawałek papieru, notatka, bilecik.
Kartel, fr., umowa między rządami dwóch państw o wymianę jeńców lub wydawanie zbiegów; związek stronnictw w celu utrzymania stałej większości, związek wzajemny celem pomocy; zmowa producentów na niekorzyść konsumentów lub robotników; syndykat, trust.
Kartelowiec, fr., członek kartelu.
Kartelusz, fr., kawałek papieru, skrawek, świstek, notatka, kartka, kwitek, rewers, liścik bilecik (zdr. Kartelusik, Karteluszek).
Karter, ang., pudło z blachy lub skóry, które w bicyklach i aeroplanach nakładają na łańcuch przy kołach; k. dyferencjału, część składowa samochodu, skrzynia, w której ruch wału przekształca ś. w ruch obrotowy osi.
Kartezjanin, łć., zwolennik filozofji Kartezjusza (Descartes’a).
Kartezjanizm, duch i zasady filozofji Kartezjusza.
Kartezjusza djabełek, lalka szklana wewnątrz pusta, wynurzająca się z płynu w naczyniu ogrzanym dłonią.
Kartofelek, nm., zdr. od Kartofel.
Kartoflanka, nm., zupa z kartofli; odmiana śliwek; odmiana gruszek.
Kartoflarz, nm., lubiący jadać kartofle, sprzedający kartofle; pog. Niemiec.
Kartoflisko, nm., pole po kartoflach.
Kartoflowaty, Kartoflowy, Kartofelkowaty, nm., podobny do kartofla; nos k. = krótki i okrągły.
Kartoflówka, Kartoflanka, nm., wódka siwucha, pędzona z kartofli.
Kartograf, gr., rysownik map gieograficznych.
Kartografja, gr., sztuka kreślenia map gieograficznych.
Kartogram, gr., graficzne przedstawienie danych statystycznych przy pomocy zabarwionych powierzchni a. linji.
Kartomancja, gr., wróżenie z kart.
Karton, fr., projekt obrazu, zrobiony na grubym papierze; gruby piękny papier rysunkowy, brystol; rodzaj tektury, używanej do robót introligatorskich; pudełko z tektury; kartka przedrukowana, mająca zastąpić w książce mylną.
Kartonaż, fr., wyrób z tektury, np. pudło, lekka oprawa książki w tekturę.
Kartonować, fr., oprawiać w tekturę i w papier.
Kartować, gr., karty do gry mieszać, tasować, robić; knować, knuć, układać, planować, obmyślać.
Kartun, nm., gęsta gładka tkanina bawełniana na ubiory kobiece, perkal.
Kartusz, fr., nabój, ładunek; pas myśliwski z ładunkami; ładownica; ramki ozdobne przy tytułach, na mapach, herbach i t. d.
Kartuzja, łć., klasztor Kartuzów.
Kartuzjanka, łć., gatunek likieru; szartreza.
Karuk, ang., klej rybi.
Karw, wół stary, leniwy; przen., człowiek leniwy, stary; gbur.
Karwasz, węg., naramiennik metalowy, nagolennik, wyłoga; krótka szabla.
Karwatka, suknia krótka, bez poły, z prostego sukna; podkład płócienny, muślinowy a. z innej materji pod relikwiarz; długi kaftan.
Kary, tur., czarny (o maści konia).
Kary — p. Kara (wóz na śmiecie).
Karygodny, godzien kary, zasługujący na karę.
Karyka, łć., rośl. melonowiec.
Karykatura, wł., przesadne czegoś przedstawienie, celem ośmieszenia; wizerunek czyjś w postaci dziwacznej i śmiesznej rzecz, tak źle zrobiona, że śmiech wzbudza swoim widokiem; potworek, dziwoląg.
Karykaturalność, łć., przesada w przedstawianiu śmieszności.
Karykaturalny, wł., potworny, dziwaczny.
Karykaturować, wł., wystawiać co w piśmie, rysunku, rzeźbie w sposób śmieszny, dziwaczny; parodjować.
Karykaturzysta, wł., rysownik karykatur.
Karykiel, nm., lekki powozik na jednego konia, koczyk.
Karyljon, fr., gra dzwonów, odgłos wielu dzwonów bijących w pewien takt, muzyka dzwonów.
Karystja, łć., bieda, nędza, niedostatek.
Karzeł, nm., istota nienaturalnie małego wzrostu, drobnej budowy ciała; przen., człowiek małego ducha, małych zdolności; drzewko karłowate (owocowe lub dla kwiatów hodowane); karlik.
Karzełek, zdr. od. Karzeł; zwierzę ssące z rzędu małpozwierzów: karlik małouszek.
Kasa, wł., miejsce lub sprzęt do przechowywania pieniędzy i kosztowności; w kupiectwie: gotówka; w zakładach publicznych: miejsce wypłacania lub odbierania należności; nazwa firmy niektórych stowarzyszeń kredytowych (k. pożyczkowa); per k. = za gotówkę.
Kasacja, Kasata, łć., skasowanie, zniesienie (np. k. zakonów); unieważnienie, obalenie wyroku sądowego, testamentu, umowy, przywileju i t. p.
Kasacyjny, łć., przym. od Kasacja k. sąd = najwyższy sąd, mogący unieważniać wyroki innych sądów.
Kasandra, przen., wróżbiarka, przepowiadająca klęski, osoba, której złe wróżby nie znajdują wiary.
Kasar, Kacyrz, nm., siatka na drążku do chwytania ryb łowionych na wędkę lub do czerpania ryb z kadzi i t. p.
Kasarnia, nm., koszary.
Kasawa, roślina amerykańska: obrzydlec manjok.
Kasjer, wł. (forma ż. Kasjerka), skarbnik, zawiadujący kasą, przyjmujący należności i dokonywający wypłat; sprzedający bilety na widowiska.
Kaskada, fr., mały wodospad; k. słów, tonów: płynne, dźwięczne wypowiedzenie, wygranie, wyśpiewanie.
Kaskalo, port., ziemia, w której znajdują ś. djamenty.
Kaskaryla, hiszp., gatunek rośliny: krocień; kora kaskaryli, inaczej kinakina.
Kaskaryna, hiszp., pierwiastek otrzymany z kory cascara sagrada.
Kasoleta, fr., kadzielniczka; sprzęt na ocet, oliwę i przyprawy.
Kasować, łć., wykreślać, usuwać, unieważniać, uchylać, znosić; k-uje ś., unieważnia ś., znosi ś. — p. Skasować; przen., łykać ślinkę, ostrzyć zęby na co.
Kasownik, łć., w muz. znak ♮, znoszący poprzednie znaki krzyżyków; w korekcie drukarskiej znak oznaczający usunięcie jakiej litery lub wyrazu.
Kasowy, wł., przym. od Kasa; (księga k-a); bilet k. = przekaz do kasy, dający dobry dochód, opłacający ś. dobrze; interes k. = za gotówkę.
Kasperlada, nm., farsa sceniczna niemiecka, figle błazeńskie.
Kasta, hiszp., zamknięty w sobie, wyodrębniający ś. jaki stan w narodzie; klasa w narodzie oddana wyłącznemu jakiemu powołaniu, przekazywanemu dziedzicznie.
Kastalskie źródło, przen., źródło natchnienia poetyckiego.
Kastel, Kasztel, łć., gród, zamek, mała twierdza; skrzynka, w której robi ś. forma do odlewów.
Kastelara, hiszp., gatunek śliwy.
Kastor, łć., rodzaj syberyny; pilśń z sierści bobrowej a. małpiej do wyrobu kapeluszy.
Kastoryna, łć., plusz bawełniany; także cienki materjał wełniany krótko strzyżony.
Kastowość, hiszp., skrupulatne przestrzeganie i trzymanie ś. praw rodowych, przywilejów i stopni w społeczeństwie; sprzyjanie ludziom swego stanu; wyodrębnianie ś.
Kastracja, łć., usunięcie gruczołów płciowych rodnych, trzebienie, wałaszenie.
Kastrat, łć., rzezaniec, eunuch; sztuczny sopranista.
Kastrol, fr., rondel; wysoki kapelusz z dużą obwódką.
Kastrolka, fr., rondelek.
Kastrować, łć., misić, kleścić, pozbawiać jąder, jajników.
Kastygacja, łć., karcenie, biczowanie.
Kasyda, ar., w poezji wschodniej utwór poetyczny o treści rycerskiej, pochwalnej a. żałobnej.
Kasyno, wł., rodzaj resursy, miejsce zebrań i zabaw publicznych, klub.
Kasza, zboże, grubo mielone; krupy ze zboża; potrawa z krup; k. tarta a. przecierana przez durszlak = klejek; k. obwarzana = kasza gotowana z krup gryczanych, przedtem gorącą wodą zaparzonych; przen., k-ę z kim jeść = mieć z kim do czynienia; narobić k-y = pomieszać co bezładnie, zrobić zamęt, zamieszanie, zniszczyć, zmiażdżyć, pokruszyć; napluć komu w k-ę = zelżyć, obmówić; nie dać sobie w k-ę napluć a. dmuchać = nie dać ś. okpić, nie dać przewodzić konni nad sobą; nie zjesz mnie w k-y = nie dam się tak łatwo, nie dam ś. obałamucić; wleźć w k-ę = znaleźć ś. w kłopotliwym położeniu; k-ę na podołku ważyć = być w strachu.
Kaszak, guz w skórze, napełniony masą podobną do kaszy rozgotowanej.
Kaszarnia, oddział w młynie, gdzie wyrabiają kaszę.
Kaszas, braz., wódka z trzciny cukrowej.
Kaszel, kaszlanie, wydech gwałtowny dla wyrzucenia z płuc nagromadzonego tam śluzu, krwi, ropy a. dla wypchnięcia z krtani ciał obcych i t. p.
Kaszelek, mały kaszel, pokaszliwanie.
Kaszerować, nm., oznaczać przekroje modeli, planów, za pomocą kresek i kropek; podklejać papier, karton, okładkę, innym papierem a. tekturą, aby ś. nie paczyły; grzbiet książki napuszczać klejem i oklejać go płótnem.
Kaszetka, fr., opłatek do proszków.
Kaszka, zdr. od Kasza; drobne krupy, potrawa z krup drobnych; przen., k. z mlekiem = lekka praca, łatwa sprawa; drobna k. = młyniec, młynek, rodzaj zabawy dziecinnej.
Kaszkiet, fr., czapka sztywna z daszkiem; kołpak wojskowy (zdr. Kaszkiecik).
Kaszlać, Kaszleć, Kasłać, dok. Kaszlnąć; mieć kaszel.
Kaszlisko, zgrub. silny, męczący kaszel.
Kaszmir, Kaszemir, ukośnie tkana cienka tkanina wełniana.
Kaszné, fr., szeroki szal, okrywający szyję, usta i nos, chroniący od wpływu zimna.
Kasztanowaty, łć., barwy kasztanów (o włosach), cisawy, gniady (o maści konia).
Kasztanek, łć., zdr. od Kasztan; futerko: baranki gładkie (niekędzierzawe); koń maści kasztanowatej.
Kasztel — p. Kastel.
Kasztelan, łć., pierwotnie: zarządzający kasztelem; później: wysoki urzędnik w dawnej Polsce, zasiadający w senacie po wojewodzie.
Kasztelanic, łć., syn kasztelana.
Kasztelanja, łć., urząd, godność, władza kasztelana.
Kasztelański, łć., przym. od Kasztelan; miód k. = gatunek wyborowego miodu do picia.
Kasztować, nm., podpierać stropy słupami drewnianemi.
Kaszubszczyzna, kraj Kaszubów; właściwości mowy i obyczajów Kaszubów.
Kat, wykonawca wyroków śmierci, piętnowania i in.; mistrz; oprawca, siepacz; okrutnik, tyran; licho, kaduk, djabeł; stoi, jak k. nad dobrą duszą = stoi nieodstępnie; idź do k-a = idź precz!; niech go kaci wezmą! = niech go licho porwie!; k. mi po tym! = nic mi z tego!; daj go k-u! do stu k-ów! = co u k-a! = co u licha; tam do k-a = licho nadało! k. ci kazał! = kto ci kazał? za katy = djabelnie, kaducznie.
Katadjoptryka, gr., powiększanie i pozorne zbliżanie przedmiotów za pomocą lunety.
Katafora, gr., chorobliwa śpiączka, letarg.
Katagon, fr. — p. Katogan.
Katakaustyczna gr., linja, linja ogniskowa powstała z odbicia ś. od zwierciadła.
Kataklizm, gr., gwałtowny przewrót w przyrodzie; przen., przewrót wielkiej doniosłości, klęska społeczna; wielkie nieszczęście.
Katakustyka, gr., nauka o odbiciu ś. głosu, o echu.
Katalekty, gr., zbiór fragmentów, urywków, np. dawnych autorów; ułamki pojedynczych utworów.
Katalektyczny gr., wiersz, wiersz niepełny, któremu brak jednej lub dwu sylab końcowych, wiersz ułomny.
Katalepsja, gr., choroba nerwowa, objawiająca ś. zupełnem odrętwieniem ciała, utratą czucia i dowolności ruchów.
Kataleptyk, gr., człowiek, dotknięty katalepsją.
Katalityczne gr., ciało a. Katalizator, w dawnej chemji: ciało, którego sama obecność w mieszaninie miała powodować tworzenie ś. związków chemicznych, mimo że ciało to nie ulegało przy tym żadnym zmianom chemicznym.
Kataliza, gr., otrzymywanie związku chemicznego za pomocą ciała katalicznego.
Katalog, gr., wykaz, spis przedmiotów, należących do jednego zbioru, poczet; spis książek księgarni, bibljoteki, obrazów etc.
Katalogować, gr., wpisywać do katalogu; układać katalog.
Katalożek, zdr. od Katalog; notesik, notatnik, dzienniczek.
Katan, węg., stary żołnierz, weteran, wiarus; drab.
Katanka, węg., kurtka, kaftanik, krótka siermięga, jubka.
Kataplazm, gr., ciepły, wilgotny, ciastowaty okład z ziół, otrąb i t. p., stosowany w celach leczniczych.
Kataplazmować, gr., okładać kataplazmami.
Katapleksja, gr., zdrętwienie z przestrachu (u zwierząt); w med. stężenie ciała skutkiem ataku apopplektycznego, tężec.
Katar, gr., zapalenie ostre a. chroniczne błon śluzowych (wyścielających kanał oddechowy, pokarmowy i t. p.), nieżyt — p. Katarysta.
Kataralny, gr., przym. od Katar.
Katartyczny, gr., rozwalniający, przeczyszczający.
Kataryniarz, nm., chodzący z katarynką dla zarobku.
Katarysta, Katar, gr., dosłownie: czysty; zwolennik wznowionej w XI wieku sekty Manichejczyków.
Katarzynka, gatunek gruszek; gatunek pierników toruńskich.
Katastaza, gr., zaciśnięcie węzła intrygi w dramacie.
Kataster, łć. — p. Kadaster.
Katastrofa, gr., nagły nieszczęśliwy zwrot albo wypadek w życiu człowieka lub narodu; smutny, nieszczęśliwy koniec; klęska, punkt przełomowy w dramacie.
Katatonja, gr., śpiączka chorobliwa, prowadząca do obłędu.
Katecheta, gr., nauczyciel religji w szkole, prefekt.
Katechetycznie, łć., przysł. od Katechetyczny; k. uczyć = uczyć za pomocą pytań w formie rozmowy.
Katechetyczny, gr., przym. od Katechetyka.
Katechetyka, gr., nauka wykładania religji w formie pytań i odpowiedzi.
Katecheza, gr., nauka religji i katechizmu, szczególnie w pytaniach i odpowiedziach.
Katechizm, gr., popularny podręcznik jakiegokolwiek przedmiotu, ułożony w formie pytań i odpowiedzi, szczególnie zaś do nauki religji.
Katechizować a. Katechizmować, gr., uczyć religji sposobem katechetycznym; wypytywać; dawać naukę moralną, moralizować.
Katechu — p. Areka.
Katechumen, gr., nowo nawrócony, przygotowujący ś. do przyjęcia Chrztu św. a. do pierwszej spowiedzi.
Katechumenat, gr., przytułek a. szkoła dla chcących przyjąć chrześcijaństwo.
Katedralny, gr., przym. od Katedra, k. kościół, tum.
Kategoremat, gr., pojęcie ogólne, rozważane jako gatunek, rodzaj, klasa i t. p.
Kategorja, gr., podział pojęć, z którego stanowiska rozważamy; klasa, dział, rodzaj, gatunek; k-e Kanta: ilość, jakość, stosunek i modalność czyli sposobowość.
Kategorycznie, gr., dokładnie, i ściśle, bezwarunkowo, stanowczo.
Kategoryczny, gr., stanowczy, bezwarunkowy; k. imperatyw = nakaz moralny, za którym bezwzględnie iść należy.
Katelektronus, gr., napięcie elektryczne dodatnie.
Kater, hol., łódź morska, która może być poruszana bądź wiosłami, bądź żaglami, opatrzona masztami ruchomemi, które można podnosić albo spuszczać.
Katera, tur., miecz długi, prosty, wzdłuż konia do kul baki przywiązany, należący do rynsztunku towarzysza husarskiego.
Katerwa, łć., tłum, zgraja.
Kateter, gr., rurka do wypuszczania moczu z pęcherza, cewnik.
Kateteryzacja, łć., stosowanie kateteru.
Katgut, ang., struny odpowiednio przyrządzone, używane do szwów w chirurgji.
Katjon, gr., jon elektrododatni; t. j. związek, zbierający ś. na katodzie podczas elektrolizy.
Katod, Katoda, gr., elektrod ujemny.
Katodalny, gr., przym. od Katod; k-e światło = pochodzące z rozrzedzonych gazów, zawartych w rurce Crookesa, idące od katodu.
Katogan, fr., warkocz związany przy głowie.
Katolicki, gr., powszechny, dotyczący wyznania chrześcijańskiego, którego głową jest papież; przen., sumienny, uczciwy (miara k-a); miłosierny, litościwy, szlachetny; sklep k. = nie żydowski.
Katolicyzm, gr., wiara powszechna, wyznanie rzymsko-katolickie i jego zasady.
Katoliczeć, gr., stawać się katolikiem.
Katoliczyć, gr., nawracać na katolicyzm.
Katolik, gr., wyznawca katolicyzmu; ksiądz k. = nauczyciel religji katolickiej w dawnych szkołach zakonnych.
Katolikos, gr., patrjarcha kościoła ormiańskiego.
Katologja, łć., historja naturalna kotów.
Katon, łć., surowy sędzia obyczajów (od nazwiska rzyms. Cato); człowiek surowych zasad, nieskazitelny.
Katoństwo, łć., przymioty, cechujące Katona, surowość zasad.
Katoptromancja, gr., wróżenie ze zwierciadeł.
Katoptryka, gr., część optyki: nauka o odbijaniu się promieni światła; nauka o zwierciadłach płaskich i krzywych.
Katorga, gr., ciężkie roboty w kopalniach, wykonywane przez zesłanych za karę przen., ciężka, męcząca praca, z przykrością wykonywana.
Katorżnik, gr., (forma ż. Katorżniczka), więzień, skazaniec, pracujący w katorgach.
Katować, być katem, bić, męczyć, znęcać się nad kim.
Katownia, miejsce, gdzie katują, męczą; przen. — p. Katusza.
Katowski, przym. od Kat; okrutny.
Katusza a. Katownia, męczarnie, tortury; przen., męka moralna, udręczenie.
Katylinarna egzystencja, życie człowieka niepewnych zajęć, wichrzyciela, łowiącego ryby w mętnej wodzie.
Kaucja, łć., zabezpieczenie, suma, składana jako rękojmia dotrzymania umowy i stanowiąca odszkodowania w razie niedopełnienia zobowiązań, gwarancja.
Kaucjonować, fr., składać kaucję, gwarantować.
Kaucjonowany, łć., gwarantujący swą kaucją, złożoną jako zapewnienie, opierający swoją solidność na złożeniu kaucji.
Kaudyńskie jarzmo, konieczność poddania ś. ciężkiemu upokorzeniu.
Kauryn, błg., giaur, niewierny, nazwa dawana chrześcijanom przez mahometan.
Kaustyczny, gr., palący, żrący, gryzący; k-ne linje = powstałe z przecięcia ś. promieni światła w soczewce lub zwierciedle; linje ogniskowe.
Kaustyk, gr., środek gryzący, kaustyczny.
Kauter, Kauterjum, gr., narzędzie a. środek, służący do przyżegania.
Kauteryzacja, łć., przypiekanie chorej części ciała środkami palącemi, przyżeganie.
Kauza, łć., sprawa, proces
Kauzalny, Kauzalistyczny, łć., przyczynowy.
Kauzyperda, łć., lichy adwokat, przegrywający sprawy.
Kawalarz, żartowniś, psotnik, figlarz; wykpisz, frant, oszust, biorący innych na kawał.
Kawalątko, Kawaląteczko, mały, drobny kawałek.
Kawalec — p. Kawał.
Kawaler, wł., mężczyzna bezżenny; członek zakonu rycerskiego; rycerz; tancerz; młodzieniec, panicz, chłopczyk, podrostek, któremu nie mówią jeszcze „pan“; młody mężczyzna, towarzyszący damie, starający ś. o rękę panny; k. orderu, ten, komu dano prawo noszenia orderu na piersiach a. na szyi.
Kawalerja, wł., w wojsku: jazda, konnica; kawalerowie, młodzież; żart. ciężka k., mężczyźni niechętnie należący do tańca, do zabawy, ociężali.
Kawalerka, wł., panna, należąca do zakonu rycersko-religijnego; dama orderowa; metresa; ubranie niewieście do konnej jazdy, amazonka; ubranie męskie w kształcie kapoty.
Kawalerski, wł., przym. od Kawaler; stan k., życie k-e = przed ożenieniem; po k-u = jak kawaler, grzecznie; jazda k-a = szalona, na złamanie karku.
Kawalerstwo, wł., bezżeństwo; kawalerowie, rycerstwo, stan rycerski.
Kawaleryjski, przym. od Kawalerja.
Kawalerzysta, wł., żołnierz służący w konnicy.
Kawaleta, wł., koziołek drewniany do woltyżowania i ćwiczeń gimnastycznych, kobylica; stalugi malarskie.
Kawalkacja, wł., nauka jazdy konnej.
Kawalkada, fr., Kawalkata, wł., orszak konny; towarzystwo ludzi konno jadących na rozrywki; gromada.
Kawalkator, wł., nauczyciel konnej jazdy, ujeżdżacz koni.
Kawałkować, wł., harcować, ujeżdżać konia; przen., poskramiać, powściągać; niepokoić ś., krzywić się.
Kawał, duża część a. duży ułomek czego, sporo; k. drogi = dużo do przebycia jej; k. czasu = już dawno, jeszcze długo czekać; k. chleba = dobre utrzymanie, spore dochody; k. chłopa = duży, tęgi mężczyzna; k. mięsa = człowiek ograniczony, bałwan; k. literata = literat mający duże zdolności; figiel, żart, psota, koncept (to dobry k.); przykrość, awantura, skandal (urządzić komu k., to gruby k.); oszustwo, sprawka, szacherka, brudy; wziąć kogo na k. = zażartować z niego, wyprowadzić w pole, zakpić, oszukać.
Kawałeczek, zdr. od Kawał.
Kawałek, część czego nieduża; trocha, cokolwiek; ciąć, rąbać, siekać. łamać, podrzeć, potłuc na k-ki (na drobne części); k. mięsa = kęs; k. chleba = kromka; k. chleba = skromne utrzymanie; k. literata = nie literat z zawodu; po k-u albo k-ami = częściami, nie razem; krótki utwór literacki albo ustęp z większego, wyjątek, urywek, litwor muzyczny, sztuka; przen., figiel, sprawka, sztuczka, psikus, wybryk, koncept, zdarzenie, wypadek (opowiadał różne k-i); sztuka bagażu, pakunek.
Kawałkować, dzielić co na kawałki, ćwiertować; k. ś., rozpadać ś. na kawałki, rozdrabniać ś.
Kawas, tur., żołnierz policji i żandarm w Turcji.
Kawatyna, wł., w operach krótki solowy śpiew miłosny; mała piosenka.
Kawecan, wł., przyrząd do poskramiania niesfornych i dzikich koni, kiełzno, munsztuk.
Kawerna, łć., jaskinia, jama; jama w płucach, powstała skutkiem choroby płuc.
Kawęczeć, Kawęczyć, ślęczeć nad czym, mozolić ś.; chorować, cierpieć, cherlać, znosić biedę.
Kawiany, arab., przym. od Kawa (zapach).
Kawiarenka, arab., mała, skromna, niepozorna kawiarnia.
Kawiarka, arab., utrzymująca kawiarnię, usługująca w kawiarni.
Kawiarnia, arab., zakład, gdzie dostać można kawy gotowanej.
Kawiarniany, arab., przym. od Kawiarnia.
Kawior, tur., solona ikra ryb jesiotrowatych: żart., kamienie gry w domino z wielką liczbą punktów; ustęp w gazecie zagranicznej, zaczerniony przez cenzurę.
Kawowy, barwy kawy; brunatny, drzewo k-we — p. Kawa.
Kawunia, Kawusia, zdr. od Kawa.
Kazać, wyrazić swą wolę, polecić, rozkazać; zmuszać, wymagać, skłonić, zniewolić; nauczać, głosić, mieć kazanie.
Kazalnica, mównica, z której ksiądz wygłasza kazanie, ambona.
Kazamaty, wł., silnie sklepione piwnice pod wałami twierdzy, używane jako składy materjałów palnych lub więzienie.
Kazanie, czynność czas. Kazać; mowa kapłana do ludu, nauka moralna, słowo boże; przen., po Mszy i po k-iu = po wszystkim; siedzieć jak na niemieckiem k-iu = nic nie rozumieć; przen., upominanie, strofowanie, nudne moralizowanie, perora.
Kazarma, Kazarnia, nm., koszary.
Kazein, Kazeina, łć., sernik, białkowata składowa część mleka.
Kazić, szpecić, psuć, uszkadzać, niszczyć; przen., psuć, gorszyć, demoralizować, kalać, plamić; k. ś., zarażać ś. złym, plamić ś. (grzechem).
Kazirodny, Kazirodczy, popełniający kazirodztwo.
Kazirodztwo, związek cielesny z osobą, z którą się jest w bardzo blizkim pokrewieństwie.
Kazirodźca, Kazirodnik, obcujący cieleśnie z b. blizką krewną.
Kazka, ukr., baśń, powiastka ludowa.
Kaznodzieja, ksiądz, wypowiadający kazanie mówca kościelny; przen., prawiący morały, moralizujący.
Kaznodziejstwo, stan i urząd kaznodziejski; wymowa kaznodziejska.
Kazualizm, łć., teorja, przyjmująca traf, przypadek za powód wszystkich zdarzeń.
Kazualny, łć., przypadkowy.
Kazuista, łć., teolog, rozstrzygający kwestje sumienia i moralności; prawnik, obeznany z subtelnościami prawa i procedury; krętacz w rzeczach sumienia.
Kazuistyczny, łć., wykrętny, wyszukujący kruczków prawnych.
Kazuistyka, łć., nauka o rozstrzyganiu wątpliwych wypadków dotyczących sumienia albo prawa; krętactwo moralne w rzeczach sumienia.
Kazus, łć, przypadek, traf, zdarzenie.
Kaźmirek, rodzaj tkaniny wełnianej.
Kaźń, Kaźnia, kara publiczna, ciężka kara, dopuszczenie Boże, skazanie; męka, udręczenie; k. królewska = władza królewska; karność, więzienie.
Każden — p. Każdy.
Każdodzienny, codzienny, powszedni.
Każdomiesięczny, co miesiąc ś. powtarzający.
Każdorazowy, za każdym razem powtarzający się.
Każdoroczny, coroczny.
Każdy, idący z kolei, bez opuszczenia któregokolwiek, bez różnicy; poszczególny, wszelki; w lm. wszyscy, wszystkie.
Każdziuchny, Każdziusieńki, Każdziuteczki, zdr. od Każdy.
Każenie, rzecz. od Kazić; kalanie, gorszenie.
Każolować, fr., pieścić.
Kącik, zdr. od Kąt; mały kąt, mieszkanko, schronienie, małe spokojne miejsce w mieszkaniu; w k-u = na uboczu, w miejscu niewidocznym; między kątami ściany.
Kądel — p. Kundel.
Kądziołka, zdr. od Kądziel; przen., stara panna.
Kąkolnica, roślina — p. Firletka.
Kąp (-pia), Kumpie, litew., udo wieprzowe (szynka) niegotowane.
Kąpać, częściowo zanurzać w wodzie, w wannie, w rzece, morzu i t. p. dla oczyszczenia ciała; k. ś., nurzać ś. w wodzie, pluskać ś., grzebać ś.; przen., używać nad miarę albo poddostatkiem; przen., gorąco k-ny a. w gorącej wodzie k-ny = niecierpliwy, prędki, porywczy.
Kąpiel, czynność kąpania a, kąpania ś., zanurzanie ś. częściowo w wodzie; to, w czym ś. kąpią; k. morska, mineralna; ciepła, zimna, błotna i t. p.; rodzaj kąpieli: natryskowe, nasiadowe, półkąpiel; k. słoneczna, powietrzna i in.; k. parowa = łaźnia; przen., sprawić komu suchą k., łaźnię = ukarać go, schłostać; zlanie obfite wodą; w lm., k-le, zakład kąpielowy, budynek do kąpania ś.; w chem., roztwór metalu: złota, srebra, niklu, używany w galwanoplastyce; w fotogr., zanurzanie kliszy w roztworze kwasu pyrogallusowego (t. zw. wywoływaczu); w farb., płyn, w którym farbują się tkaniny już zaprawione.
Kąpielowicz, przebywający na kuracji w miejscu kąpielowym; jeżdżący do miejsc kąpielowych.
Kąpielowy, posługujący w kąpielach, łaziennik.
Kąsać, dok. Kąsnąć; gryźć zębami, ciąć zębami (nie palcami); przen., dręczyć kogo, dokuczać komu; obmawiać, czernić, szkodzić uszczypliwie, przymawiać komu dotkliwie, przycinać; k. ś. (o zwierzętach), gryźć się, kłócić ś., gryźć ś wzajemnie.
Kąsek, zdr. od Kęs; mały kawałek ukąszony, ukrajany, kawałeczek, cząsteczka, trochę, troszkę; przen., k. smaczny, piękny k. = niezła gratka; pokrajać na kąski = na kawałki, na drobne części; ni kąska = ani trochę; do kąska = do szczętu, w całości.
Kąsina, roślina z rodziny złożonych, dziewięćsił, karolinek.
Kątek, zdr. od Kąt; mały kąt, mieszkanko.
Kątnica, kiszka ślepa u wołu a. wieprza; duża kiszka a kiełbasa.
Kątnik, komornik, sublokator.
Kątownica — p. Węgielnica.
Kątowy, przym. od Kąt.
Kciuk — p. Krzciuk.
Ke — p. także Kie.
Kedyw, Khedyw, Chedyw, pers., tytuł wicekróla Egiptu.
Kefalotrypsja, gr., operacja miażdżenia główki płodu, ażeby ułatwić poród.
Kefir, tat., krowie mleko, sfermentowane za pomocą grzybka, zwanego kefirowym.
Kegel, nm., w czcionce spód słupka, na której jest odlew litery; objętość pisma czyli wielkość czcionki, której miernikiem jest punkt.
Kejf, tur., poobiedni wypoczynek ciała i ducha.
Keks, ang., pieczone w formie ciasto z mąki, jaj i cukru.
Kelner, nm., obsługujący w restauracji, piwiarni, hotelu; garson, lokaj (forma ż. Kelnerka); oberkelner = k. naczelny, pobierający od Gości należność i płacący od siebie innych kelnerów.
Kenjon — p. Kanjon.
Kenozoiczny gr., a. Cenozoiczny okres; k-a formacja = okresy, formacje trzeciorzędowe: eoceńska, oligoceńska, mioceńska i plioceńska.
Keratolity, gr., skamieniałe rogi kopalnych zwierząt, spotykane w nowszych pokładach gieologiczn.
Keratyna, gr., substancja białkowata, będąca głównym składnikiem włosów, rogów, kopyt, naskórka i t. p.
Keuper, nm., górne warstwy formacji trjasowej.
Kędy? gdzie? którędy? którą drogą? którem miejscem? dokąd? gdziekolwiek.
Kędykolwiek, gdziekolwiek, dokądkolwiek.
Kędyś, gdzieś, w któremś miejscu, dokądś, którędyś.
Kędzierzawić, Kędzierzyć, włosy zawijać w pukle a. loki, fryzować, marszczyć; k. ś., wić się.
Kędzierzawieć, stawać się kędzierzawym.
Kędzierzawy, Kędzierzasty, mający włosy kędzierzawe; kręcący się, wijący ś. (włos) składający ś. w gęste fałdy.
Kędzior, pukiel, lok, włosy wijące się (zdr. Kędziorek).
Kępa, kupka, pęk, gromadka (k. drzewa, kwiatów); wyspa na rzece lub jeziorze, porośnięta krzewami; k. a. kępina, pagórek na łące, trzęsawisku, górka (zdrob. Kępka).
Kęs, mały kawałek ukąszony; k. chleba = kawałek chleba, kromka; trocha, nieco; o k. = o trochę, o mało co, omal; ni k-a= ani trochę, nic; po k-u = potrosze, częściami; k. chleba = skromne utrzymanie.
Kęsek — p. Kąsek.
Kętnar, Kantnar, nm., pokłady z drzewa pod beczkę w piwnicach; legar.
Khor, arab., wąwóz w pustyni ze źródłem.
Ki (kiego), zaim., skr. jaki, co za, jaki (kie licho, ki djabeł, po kiego licha)
Kiaja, Kihaja, tur., marszałek dworu w Turcji, burgrabia; pełnomocnik, ajent.
Kibic, nm., czajka; nieproszony doradca w grze, zaglądający w karty grającym; elegant, facet.
Kibicować, nm., narzucać ś. grającym z radami, przyglądać się grającym w karty.
Kibić, stan, figura, talja, postać; k. wagi = drążek poprzeczny, na którym wiszą szalki.
Kic, u uczni: jedność, jedynka, pałka.
Kicać, biec skacząc, skakać (o zającu); biec powoli.
Kicak, snopek słomy przewiązany powrósłem do poszywania dachów na budynkach wiejskich.
Kicha, zgrub. od Kiszka.
Kichać, dok. Kichnąć; gwałtownie puszczać nosem powietrze skutkiem łechtania tegoż powietrza, parskać nosem.
Kichawiec, roślina z rodziny czernicowatych, asagreja.
Kichawka, proszek lekarski, wzbudzający kichanie.
Kichnąć — p. Kichać; przen., żart. umrzeć.
Kicia, zdr. od Kot, Kotka; pieszcz. małe dziecię.
Kiciasty, podobny do kity.
Kiciuś, Kituś, zdr. od Kot.
Kicz, obraz lichy, marny, niestarannie wykonany; k., wiązka, pęczek, snopek; kotka na trzcinie a. leszczynie.
Kiczka, zabawa: podbijanie jednej pałeczki drugą.
Kić, w myśl., stadko, gromadka.
Kiecka, Kieca, węg., spódnica; dawniej: suknia zamożnych niewiast; koc, gunia; płaszcz żołnierski, kapota.
Kiedy, przysł., którego czasu? w jakim czacie? kiedykolwiek, kiedyś; od k. = odkąd; k. niekiedy = co czas jakiś, czasami; jak; nie było k. = nie było czasu; k., spójn., wtedy, gdy; w tym czasie, gdy; podczas, gdy; jak; gdy; nagle; jeżeli, jeśli, skoro, jak skoro; ale, ależ, ależ bo (k. nie można!).
Kiedyindziej, innym razem, w innym czasie, później.
Kiedykolwiek, jakiegobądź czasu, kiedyś, w innym czasie, później.
Kiedy niekiedy, czasami.
Kiedyś, przysł., w jakimś nieoznaczonym czasie, w przyszłości, z czasem; dawniej w przeszłości, niegdyś, ongi.
Kiedyż? przysł., w jakim czasie? o jakiejże porze? ależ, ależ bo.
Kiedyż tedy? a więc kiedy? a zatem kiedy?
Kielec, kieł u konia a. dzika.
Kielichokrywa, nm., bot., wspólny kielich dla kwiatów, siedzących na jednym osadniku, w tak zwanym koszyczku.
Kielichować, nm., biesiadować.
Kielichowaty, podobny do kielicha.
Kielichowcowate nm., rośliny, rodzina przyrodzona roślin dwuliściennych.
Kielichowiec, Kielichokwiat, nm. roślina z rodziny kielichowcowatych.
Kieliszek, nm., zdr. od Kielich; czarka, lampeczka; przen., zawartość kieliszka; tyle, ile ś. zmieści w kieliszku.
Kielner — p. Kelner.
Kielonek, Kilonek, nm., kieliszek.
Kielować, nm., za pomocą hebla robić profile gzymsów.
Kielp, ang., chem., popiół z wodorostów morskich, z którego wydobywają jod.
Kielszpar, nm., krokiew, łącząca załamanie dachów.
Kielunek, nm., wyrobiony profil gzymsu, ramki.
Kieł, jeden z czterech zębów w szczęce, śpiczasto zakończonych, między zębami siekaczami a. trzonowymi (u dzików, wilków, psów); jeden z zębów bocznych, na zewnątrz wystających (u konia); jeden z dwuch bocznych zębów w dolnej szczęce, kielec; przen., wziąć na k. = być upartym, zuchwałym, hardo i ostro ś. stawiać; w lm. kły = zęby; kły ostrzyć na co = pożądać czego.
Kiełbasa, kiszka wieprzowa, nadziewana mięsem krajanym a. siekanym.
Kiełbasiany, przym. od Kiełbasa.
Kiełbasić, żart., gmatwać, mącić, bałamucić; k. ś., gmatwać ś., plątać ś.; pok. ś. = pomieszać ś.
Kiełbaska, zdr. od Kiełbasa; mała, cienka kiełbasa.
Kiełbaśnica, kiszka, używana do kiełbasy; cienka kiszka wieprzowa; maszynka do robienia kiełbasy, do napychania mięsem kiszki na kiełbasę.
Kiełbaśnik, wyrabiający kiełbasy, sprzedający kiełbaski parowe, roznosząc je w piecykach po mieście (forma ż. Kiełbaśnica, Kiełbaśniczka).
Kiełbień, rybka podobna do kiełbia.
Kiełczak, prosię ssące, u którego już ś. pokazują kły.
Kiełkować, puszczać kiełki (o roślinach).
Kiełkownica, Kiełkownik, przyrząd do oceniania siły procentowej kiełkowania ziarn zbożowych.
Kiełznać, Kiełzać, koniowi wkładać w pysk mundsztuk, kiełzno; przen., powściągać, hamować, poskramiać; k. ś. powściągać ś.
Kiełzno, uzda, mundsztuk, hamulec.
Kienjon, hiszp. — p. Kanjon.
Kiep (kpa), człowiek do niczego, głupiec, dureń, człowiek lichy.
Kiepa, fr., czapka uczniowska.
Kiepkować, szydzić, żartować, drwić, kpić.
Kiepski, lichy, małej wartości, nieszczególny, nędzny; słaby, chory.
Kiepsko, przysł., od Kiepski = źle; st. w. kiepściej = gorzej.
Kier, fr., czerwień, jeden z czterech kolorów (maści) w kształcie serca w kartach do gry.
Kieramika, gr. — p. Ceramika.
Kieramografja, gr., malowanie na wyrobach glinianych.
Kierargiryt, gr., minerał: ruda srebrna, srebro rogowe.
Kierasina, fr., nafta, olej ziemny.
Kieratofit, gr., skamieniałość korkowa kształtu wachlarzowatego; gorgonja, rogownica.
Kieratolit, gr., skamieniały róg zwierzęcia kopalnego.
Kieraunoskopja, gr., wróżenie przyszłości z piorunów.
Kieraunoskopjum, gr., w teatrze: maszyna do wywoływania grzmotów i błyskawic.
Kierdasz, tur. — p. Kardasz.
Kierdel, słowac., stado, gromada (owiec, kóz), doglądane przez bacę.
Kiereja, ukr., surdut, futrem podszyty, opończa z kapturem, burka.
Kiereszować, węg., kaleczyć bronią sieczną, ranić, rąbać, ciąć pałaszem (szczególnie głowę i twarz).
Kierkut, żarg. — p. Kirkut.
Kiermasz, nm., doroczny jarmark, połączony z wesołemi uroczystościami ludowemi; doroczna uroczystość wiejska; poświęcenie kościoła, odpust.
Kiermes, fr., owad czerwcowaty półpokrywy — p. Alkiermes.
Kiernoz, świnia samiec, stadnik (zdr. Kiernozek).
Kierografja, gr., malowanie na wosku — p. Ceroplastyka.
Kieromancja, gr., wróżenie z wosku.
Kieroplastyka, gr. — p. Ceroplastyka.
Kierować, nm., nadawać komu albo czemu kierunek, prowadzić, wieść; rządzić, powodować; k. kogo a. co = zwracać ku jakiemukolwiek celowi; przen., kogo na co = przygotowywać, kształcić; k. ś. dokąd = zamierzać iść dokąd, zmierzać; k. ś. czym = powodować ś.; postępować wedle czego; przygotowywać ś., kształcić ś. (k-uje ś. na adwokata).
Kierownica — p. Djoptra; przyrząd w pługu, regulator; przyrząd pod kołowrotem na nasadzie u wozu.
Kierownictwo, Kierunek, nm., prowadzenie czego, kierowanie czym a. kim, zarząd, dyrekcja.
Kierownik, prowadzący co, kierujący czym, zarządzający czym, dyrygujący; ruchoma ławka z kłonicami na przedniej osi; rączka do kierowania rowerem, samochodem i t. p. (forma ż. Kierownica, Kierowniczka).
Kierunek, nm., droga, strona, ku której zwraca ś. ruch, fizyczny albo umysłowy sposób działania; prowadzenia; charakter, dążność; k. filozoficzny = pogląd filozoficzny cechujący pewną grupę filozofów, ujawniający ś. w szeregu ich pism filozoficznych — p. Kierownictwo.
Kierz — p. Krzak.
Kiesa, tur., worek do pieniędzy, trzos, sakiewka (zdr. Kieska).
Kieszeń, tur., rodzaj worka, torebki u odzieży, pod spodem przyszyty, do przechowywania chustki, pugilaresu, partmonetki, do przenoszenia drobniejszych papierów i t. p.; przen., pustki w k-ni = brak pieniędzy; znać kogo a. co jak własną k. = znać bardzo dobrze; siedzieć u kogo w k-ni = być mu dłużnym; trzymać ręce w k-niach = mieć ciągle wydatki; ma jeża a. węża w k-ni = skąpy; mieć co w k-ni = być w posiadaniu czego, być czego pewnym; jama skrzelowa u głowonogów.
Kieszonka, Kieszoneczka, tur., zdr. od Kieszeń.
Kieszonkowy, tur., przym. od Kieszonka (w mniejszych rozmiarach do użytku podręcznego: zegarek, nóż, kalendarzyk, słownik); pieniądze k-we = drobne; złodziej k. = wyciągający ukradkiem z kieszeni pieniądze a. zegarek.
Kij, pręt drewniany sztywny większej długości, laska do podpierania ś., drążek; chodzić o k-u = podpierając ś. k-em, laską; przen., o k-u pójść = pójść z torbami, żebrać; jakby k. połknął = sztywny, wyprostowany; przez k. kogo przesadzić = dać mu ś. we znaki; k-je = bicie, plagi.
Kijec, buławka żelazna z krotką rękojeścią jako rodzaj broni.
Kijek, zdr. od Kij; mały kij, mały pręt.
Kiks, nm., nieudana nuta w śpiewie; chybione uderzenie bilardowe; omyłka, nieudanie ś.; rodzaj gry w karty.
Kikuć, Kikieć, Kłęk, reszta pozostała po odciętej ręce a. palcu, po odciętym rogu u bydła; pień po ściętej jodle a. świerku jeszcze żyjący.
Kikutać, kuleć, chromać.
Kilaparat, nm., przyrząd do szybkiego chłodzenia płynów.
Kilim, tur. (zdr. Kilimek); gruby, wełniany dywanik domowej roboty, dera, koc.
Kilka, łć., rybka z gatunku pokrewnego śledziom.
Kilka, Kilku, 3 p. Kilku, 6 p. kilku albo kilkoma, forma osobowo-męska: k-u, pewna ilość nieokreślona = od 3 — 9 włącznie, więcej niż dwa, ale mniej niż dziesięć.
Kilkadziesiąt, Kilkudziesięciu a. Kilkudziesiąt, forma osobowo-męska kilkudziesięciu a. kilkudziesiąt, ilość obejmującą kilka dziesiątków (20 — 90).
Kilkakroć, kilka razy.
Kilkakroćstotysięczny, wynoszący kilkaset tysięcy.
Kilkakrotnie, po kilka razy, kilkakroć.
Kilkakrotny, kilkorazowy, kilkakroć powtarzający ś., wielorazowy.
Kilkanaście (-stu), 6 p. kilkunastu, forma osobowo-męska: kilkunastu, od 10 do 20.
Kilkanaścioro, licz. zbior. od Kilkanaście.
Kilkaset, forma osobowo-męska: kilkuset, ilość, zawierająca kilka setek.
Kilkasetletni, Kilkusetletni, trwający kilkaset lat.
Kilkochwilowy, trwający kilka chwil.
Kilkogodzinny, trwający kilka godzin.
Kilkokrotny — p. Kilkakrotny.
Kilkołokciowy, składający się z kilku łokci.
Kilkonastocalowy, Kilkunastocalowy, zawierający kilkanaście cali.
Kilkonastoletni, Kilkunastoletni, trwający kilkanaście lat, mający kilkanaście lat.
Kilkonastopiętrowy, mający kilkanaście piątr.
Kilkonastotysięczny, Kilkunastotysięczny, z kilkunastu tysięcy złożony.
Kilkopiętrowy, z kilku piątr złożony; wysoki na kilka piątr.
Kilkoraki, o kilku sposobach, o kilku własnościach, składający ś. z kilku.
Kilkoro, 2 p. kilkorga, 6 p. kilkorgiem, liczeb. zbior. od Kilka.
Kilku- — p. Kilko-.
Kilkudziesięciotysięczny, Kilkadziesiąttysięczny, liczący kilkadziesiąt tysięcy, składający się z kilkudziesięciu tysięcy.
Kilkunasto- — p. Kilkonasto-.
Kilkuset- — p. Kilkaset-.
Kilo, gr., w wyrazach złożonych, oznaczających dziesiętne miary i wagi, znaczy 1000 (skr. Kilogram).
Kilodyna, łć., tysiąc dyn — p. Dyna.
Kilogram, fr., 1000 gramów, waga = 2 funtom i 13 łutom polskim.
Kilogramometr, łć., jednostka, służąca do wyrażenia ilości pracy, zużytej na podniesienie jednego kilograma do wysokości jednego metra.
Kilolitr, fr., miara = 1000 litrom.
Kilometr, fr., miara powierzchni = 1000 metrom = 14/l5 wiorsty.
Kilowatt, jednostka pracy, dostarczanej przez prąd maszyny elektrycznej = 1000 wattom — p. Watt = siła 1,36 konia parowego; k.-godzina, praca, wykonywana przez 1000 wattów w ciągu godziny.
Kilsztok, nm., oziębiacz, część aparatu dystylacyjnego, w którym odbywa ś. ochładzanie i skrapianie ś. par płynu dystylowanego; w browarach: przyrząd do chłodzenia piwa, chłodnica.
Kiła — p. Przepuklina, p. Przymiot.
Kiłowaty, dotknięty kiłą.
Kimel, nm., wódka kminkówka.
Kimografjon, gr., przyrząd, używany przez fizjologów do rysowania fal tętna i t. p.
Kimulec, nm., rodzaj hebla.
Kinal, fr., niżnik czyli walet czerwienny a. żołędny; gbur, prostak, ordynans.
Kinąć, rzucić, cisnąć, smyrgnąć; pchnąć, skinąć, dać znak, machnąć.
Kinderbal, nm., balik dla dzieci, zabawa dla dzieci.
Kinderbalsam, nm., płyn wzmacniający, żywiczny, używany w chorobach, kobiecych do picia; nacierania, naparzania.
Kindybał, nm., gatunek piwa prostego; sos bulionowy do potraw — p. Kinderbalsam.
Kinematograf, gr., przyrząd optyczny do rzucania na ekran obrazów, przedstawiających sceny w ruchu, do czego służy mechanizm, szybko obracający taśmę, na której te obrazy są odpowiednio odfotografowane, bioskop.
Kinematyka, gr., część mechaniki, traktująca o kształcie dróg ruchu.
Kinetograf, gr., przyrząd, utrwalający widok ruchów.
Kinetyka, gr., część mechaniki, traktująca o powstaniu ruchu.
Kinkalerja, fr., drobne przedmioty żelazne, jak: haczyk, skówki, zawiaski, szczypczyki i t. p.
Kipa, nm., kosz pleciony, miara bawełny.
Kiper, nm., piwniczy, zajmujący się przygotowaniem wina do handlu.
Kipiątek, wrzątek, ukrop; przen., wrzenie umysłów.
Kipieć, wrzeć, gotować ś., burzyć ś., przelewać ś. podczas burzenia ś.; przen., wrzeć gniewem, oburzeniem, niecierpliwością; burzyć ś., dyszeć; przen., wrzeć, roić ś., poruszać ś. z wielkim ożywieniem (ulice miasta kipią życiem).
Kipiel, woda kipiąca podczas gotowania; topiel, toń, wir, nurt.
Kipnąć, żart., umrzeć.
Kiprować, nm., oczyszczać; kręcić (nici); tkać w prążki.
Kipsek, ang. (Keepsake), zbytkownie oprawny ozdobny album z rysunkami lub do rysunków i wpisywania wierszy, aforyzmów; album pamiątkowy.
Kir, tur., sukno czarne, tkanina czarna, używana jako oznaka żałoby; żałoba; przen., kolor czarny.
Kira, nm., polana górska, lasem otoczona, zakręt na wzgórzu.
Kircha, nm., pog., kościół protestancki.
Kireja, ukr. — p. Kiereja.
Kirkut, Kierkut, żarg., cmentarz żydowski.
Kirowy, tur., czarny jak kir, żałobny, pogrzebowy.
Kirsz, Kirszwaser, nm., wódka wiśniówka.
Kirylica — p. Cyrylica.
Kiryśnik, nm., dawny husarz polski w kirysie; ten, co robił kirysy.
Kisić, kwasić, zakwaszać; zanurzać kruszec w kwasach gryzących, rozcieńczonych wodą, w celu ściągnięcia rdzy z powierzchni.
Kisieć, dok. Kwaśnieć, burzyć ś., robić, fermentować.
Kisiel (zdr. Kisielek); rodzaj galarety z mąki kartoflanej; chleb słodkawy z rodzynkami; dziesiąta woda po k-u = dalekie pokrewieństwo.
Kisielec, rośl. z gromady grzybów.
Kisior, w piek., czeladnik zarabiający ciasto na chleb, przygotowujący kwas do chleba.
Kislar-aga, tur., główny dozorca w haremie.
Kismet, arab., u Mahometan wiara w nieuniknione przeznaczenie, ślepe poddanie ś. losowi.
Kisnąć, Kisieć, kwaśnieć, robić, burzyć ś., gnić, psuć ś.; przen., gnić z nieczystości, gnuśnieć; przen., k. = kwasić ś., trać ś., gryźć ś.; panna ś. kisi = gorzknieje w staropanieństwie.
Kiszonka, karm dla bydła z liści jarzyn okopowych zakiszonych.
Kiszony, zakwaszony, jarzyny k-ne = poddane fermentacji (kapusta, buraki i t. p.).
Kiściasty, mający kiście (owies, jęczmień, proso), ułożony nakształt kiści.
Kit, nm., kleista masa twardniejąca do sklejania a. zalepiania, lepiszcze, spoiwo.
Kita, pęk, wiązka, kiść, kępka; pióropusz, czub z piór na głowie, na hełmie, czapce, kapeluszu; roślina grzebionatka; w myśl. ogon lisa, wilka, psa; stadko kuropatw; żart. k-ę odwalić = umrzeć.
Kitaj, Kitajka, cienka tkanina bawełniana z połyskiem; lekka, gładka, lśniąca tkanina z oczyszczonego jedwabiu; perkal.
Kitel, Kitla, nm., lekkie płócienne ubranie męskie, podobne do szlafroka; u żydów: koszula śmiertelna; płócienny kaftan wierzchni górnika z pelerynką lub kapturem.
Kitka, zdr. od Kita; pęczek piórek na czapce; puszysty ogon psa, wiewiórki.
Kitować, nm., spajać kitem, sklejać, zalepiać.
Kiwać, dawać znak skinieniem, głową, ręką, palcem; poruszać czym w jedną i drugą stronę, kołysać; k. komu = grozić; k. palcem w bucie, grozić tak, aby tego nikt nie widział, grozić bezsilnie; k. głową na kim = ubolewać; k. ś. wahać ś. idąc, poruszać tułowiem naprzód i w tył a. na prawo i na lewo, poruszać głową na dół i do góry.
Kiweta, fr., miseczka fotograficz.
Kiwnąć, nied. Kiwać, dać znak skinieniem, głową, ręką; pochylić się nagle, skinąć; żart., umrzeć.
Kiwnięcie, pochylenie, zawahanie.
Kizeryt, łć., siarczan magnezu czyli sól gorzka.
Kizia, Kiziuś, Kiziuchna, zdr. Kot.
Kjaja — p. Kiaja.
Klacz, samica zwierząt jednokopytowych, kobyła, świerzopa (zdr. Klaczka).
Kladda, nm., księga kupiecka do zapisywania dziennej czynności handlu, dziennik, memorjał.
Klajster, nm., klej z krochmalu a. mąki do klejenia papieru.
Klajstrować, nm., kleić, lepić klajstrem; mazać.
Klajstrowaty, nm., podobny do klajstru, klejowaty, lepki, gliniasty.
Klak a. Szapoklak, fr., kapelusz sprężynowy, cylinder składany; grat, rupieć.
Klaka, fr., najęte oklaski dla aktorów; gromada klakierów.
Klakier, fr. najęty klaskacz w teatrze.
Klamantes, łć., okrzyk lamentu, wyrzekanie.
Klamburt, nm., bal na brzegu burty łodzi, po którym ś. chodzi.
Klameczka, nm., zdr. od Klamka.
Klamerka, nm., zdr. od Klamra.
Klamor, łć., krzyk, wrzask.
Klamrować, nm., spajać klamrami, ankrować.
Klan, celt., w Szkocji pokolenie, ród; wsie i miasta danego rodu.
Klangor, łć., głos żórawia.
Klanowy, celt., przym. od Klan; k. ustrój społeczny = ustrój, polegający na podziale społeczeństwa na klasy, rządzone każde przez swego naczelnika i zarazem wodza wojowników klanu.
Klapać, trzaskać, uderzać czemś płaskiem, klaskać, klepać dłonią; człapać; szczękać zębami, klekotać; padać bezwładnie, siadać ociężale; przen., paplać, pleść.
Klapak, w myśl. młoda kaczka, nie umiejąca jeszcze dobrze latać.
Klapanka, klapsy, bicie ręką; zabawa dziecięca, połączona z klapsami po rękach.
Klapeczka, nm., zdr. od Klapa.
Klapiasty, obwisły jak klapa.
Klapka, nm., zdr. od Klapa; kawałek skóry przymocowanej do kijka dla zabijania much; płatek ucha.
Klapnąć, nied. Klapać; wydać głos, uderzając czymś płaskim; uderzyć, trzasnąć, plasnąć, chlasnąć, k. po ręku = dać klapsa; k. po twarzy = uderzyć w twarz; k. zębami = zaszczękać, szczęknąć; upaść, paść bezwładnie; siąść, opaść, ochlapnęć; żart. umrzeć.
Klaps, nm., raz, uderzenie ręką na płask.
Klapsnąć — p. Klapnąć.
Klapsydra, gr. — p. Klepsydra.
Klapsztos, w grze w bilard: uderzenie kijem bili u dołu z szybkim usunięciem kija.
Klapzdra, twarz ogromna: rozlazła, niechlujna kobieta, flądra.
Klarendon, fr., gatunek pisma drukarskiego, mało cieniowanego.
Klarnecista, wł., grający na klarnecie.
Klarować, łć., oczyszczać (płyny); czyścić; wyjaśniać rzecz zawiłą; k. ś., przychodzić do porządku; wypogadzać ś.
Klarownica, łć., łyżka z dziurkami do klarowania cukru gotowanego.
Klarowny, łć., czysty, przezroczysty, jasny, ustały.
Klarówka, łć., w cukr., cukier żółty oczyszczony na biały.
Klaryfikacja, łć., czynność oczyszczania, wyjaśnienie, rozjaśnienie.
Klaryska, fr., zakonnica reguły św. Klary z Assyżu.
Klasa, łć., stan w społeczeństwie; sfera; w hist. natural., gromada pokrewnych osobników lub przedmiotów; stopień gradacji pod względem wartości; oddziały uczniów w szkole, stosownie do postępu nauki, a także pokój, w którym ś. uczą, wogóle szkoła (idę do Masy); stopień w hierarchji urzędów, orderów; rodzaj gry w piłkę; miejsce w wagonie, na statku stosownie do opłaty; iron., poddani (obywatele) drugiej k-y = poddani (obywatele), mający mniejsze prawa z powodu swego wyznania a. pochodzenia; w loterji: liczba losów, przeznaczonych do wylosowania podczas jednego ciągnienia.
Klask, klaskanie, trzaskanie, uderzanie o siebie dłońmi; k. z bicza = trzask; k. rękami = oklask, poklask, aplauz.
Klaskać, dok. Klasnąć; uderzyć dłońmi o siebie w celu wywołania odgłosu; plaskać, trzaskać; dawać oklaski, brawa.
Klaskanina, ciągłe uprzykrzone klaskanie.
Klaskany, rodzaj poloneza, rodzaj krakowiaka, połączonego z klaskaniem w ręce.
Klasnąć, nied. Klaskać; uderzyć głośno w dłonie, trzasnąć, plasnąć (k. biczem = palnąć z bicza); rozlec ś. z klaskiem; mlasnąć.
Klasowy, łć., dotyczący klasy; urzędnik k-y = posiadający stopień urzędniczy; dama k-a= asystująca przy lekcji w szkołach żeńskich; gospodarz a. opiekun k-y = w szkołach męskich nauczyciel, któremu powierzono opiekę nad uczniami jednej klasy; k-y = taki ustrój, w którym różne klasy społeczne mają odmienne prawa i obowiązki; walka k-a = nieprzyjazne występowanie jednych klas społeczeństwa przeciw drugim.
Klasówka, łć., wypracowanie klasowe, zadanie, odrobione w klasie.
Klasycyzm, Klasyczność, łć., w literaturze kierunek naśladowania klasyków starożytnych; dążenie do wydoskonalenia formy i treści w literaturze i sztuce.
Klasyczny, łć., wzorowy; doskonały, nieprześcigniony; dotyczący klasycyzmu, starożytności greckiej i rzymskiej; k-e gimnazjum: w którym szeroko jest uwzględniana nauka łaciny i greckiego; k-a loterja = loterja podzielona na klasy; k-a muzyka = muzyka poważniejsza, o formach ściśle naukowych.
Klasyfikacja, łć., ugrupowanie przedmiotów i nauk według ich cech, podział na Masy, rzędy itp.
Klasyfikator, łć., gatunkujący, dzielący według cech, przedmiotów i przymiotów.
Klasyfikować, łć., dzielić na gatunki, na klasy, wyróżniać.
Klasyk, łć., autor starożytny grecki a. łaciński, należący do najcelniejszych; pierwszorzędny autor a. kompozytor; autor, naśladujący stare formy klasyczne, inaczej pseudoklasyk; badacz filologji klasycznej.
Klasztor, łć., gmach dla zakonników lub zakonnic, połączony zwykle z kościołem; zakon, zgromadzenie zakonne.
Klasztorny, łć., dotyczący klasztoru, zakonny, mniszy; życie k-ne = odosobnione, zamknięte.
Klaustralny, łć., klasztorny, zakonny.
Klaustrofobja, gr., uczucie męczącej trwogi i niepokoju w miejscach zamkniętych.
Klaustrum, łć., klasztor, zamknięcie.
Klauzula, Klauza, łć., zastrzeżenie, warunek, zamieszczony w dokumencie prawnym z obowiązkiem dotrzymania go, k. egzekucyjna, nakaz wykonawczy z mocy aktu lub wyroku.
Klauzura, łć., zamknięcie, życie klasztorne, poddane ścisłym przepisom; coś ukrytego, tajemnego.
Klawicymbalista, łć., grający na klawicymbale; pogardl., lichy fortepjanista.
Klawicymbał, wł., dawny instrument tej samej natury co fortepjan (dziś nie używany).
Klawirauscug, nm., układ fortepjanowy jakiej większej kompozycji, pierwotnie ułożonej na orkiestrę.
Klawisz, łć., deseczka drewniana, poruszająca młotek, uderzający w struny, przykryta zwykle kością słoniową, należąca do klawjatury; u złodziei: wytrych.
Klawisznik, Klawisiarz, łć., złodziej, posługujący ś. wytrychami; strażnik więzienny.
Kląć, Klnąc, mówić przekleństwa, przeklinać, złorzeczyć, wymyślać; klątwę rzucać, wyklinać, zaklinać, rzucać zaklęcie; k. ś., zaklinać ś., przysięgać się.
Kląskać, klaskać językiem, jedząc; mlaskać.
Kląskawa, ptak wróblowaty zębodzioby z rodziny drozdów.
Klątwa, przeklinanie, przekleństwo, przysięga, zaklęcie; wyklęcie kościelne, ekskomunika, interdykt; pod k-ą = pod grozą klątwy.
Klecanka, owad błonkoskrzydły oso waty, papiernica.
Klecha, łć., pogardl., ksiądz, posługacz kościelny, bakałarz.
Klechda, stare podanie ludowe, baśń.
Klecić, lepić, budować jako tako, naprędce; składać byle jako, partolić; bajać, pleść; k. ś., byle jak powstawać; układać ś. bez sensu, marzyć ś.
Kleconka, rzecz, mowa lub zadanie sklecone, bzdurstwo.
Kleć (-ci), budowla, naprędce sklecona, lepianka, klitka; śpichlerzyk, schowanko, świronek; byle jaka robota, fuszerka; mowa nie tlejąca ś., bzdurstwa, koszałki opałki; rojenia.
Kleft, Klefta, gr., góral grecki, trudniący się rozbojem.
Kleić, lepić, sklejać, spajać klejem, łączyć; naprawiać, urządzać nanowo; k. ś., sp. spajać, łączyć ś., wiązać ś., trzymać ś.; dobrze ś., klei = dobrze ś. składa, powodzi ś.; kleją mi ś. oczy a. powieki = zamykają ś., spać mi się chce.
Kleik, wywar kleisty z ziarn zbożowych: z jęczmipnia, ryżu, owsa i t. p.
Kleisty, Klejowaty, mający własności kleju, klejki, lepki.
Klej, materjał używany do klejenia, substancja lepka, lep do spajania, sklejania.
Klejkowaty, Klejowaty, Klajstrowaty, zawierający w sobie klej, kleik, lepki.
Klejnocik, nm., zdr. od Klejnot.
Klejnot, nm., kamień drogocenny, drogi kamień z wyrytym herbem szlacheckim; k-y = kosztowności, biżuterja; przen., coś drogocennego, ozdoba, chluba; osoba droga, kochana; k. szlachecki = herb; k-y koronne = insygnja monarsze, regalja.
Klejnotnik, nm., obrabiający drogie kamienie; szlachcic herbowy.
Klejonka, coś sklejonego, materjał bawełniany wkładany w środek kołnierzyków, mankietów dla nadania im sztywności; licha kompilacja, coś skleconego.
Klejowaty, Kleisty, lipki, klecący ś., ciągnący ś., niekruchy.
Klejowy, przym. od Klej; zaprawiony klejem, pomieszany z klejem.
Kle, kle! naśladowanie głosu bociana.
Klekot, odgłos uderzenia kilku przedmiotów o siebie, kołatka; głos wydawany przez bociana, klekotanie; dzwonek drewniany; coś rozklekotanego przez użycie, gruchot, rozstrojony instrument muzyczny, powóz zużyty, maszyna zepsuta, zegar zepsuty i t. p.; gaduła, papla.
Klekotać, kołatać, grzechotać, brząkać; klaskać, klapać (o bocianie); źle grać na instrumencie muzycznym. brzdąkać; przen., paplać, gadać bezustanku, trajkotać; k. komu nad głową = zanudzać go gadaniną; k. ś., bulgotać, wrzeć, kotłować ś.
Klekotka, grzechotka, kołatka, dzwonek drewniany; kobieta wielomówna, gaduła, trajkotka, papla.
Klekotliwy, klekoczący; świegotliwy, trajkotliwy, gadatliwy.
Kleks, nm., plama z atramentu na papierze; atrament z pióra, skapnięty na pisanie.
Klektać — p. Klekotać; k. pacierze = mówić je bezmyślnie, byle jak, klepać.
Klektanina, nudne ciągłe powtarzanie tego samego, gadanina, paplanina.
Klempa, Klępa, nm., krowa ociężała; kobyła, szkapa; pogrd., kobieta rozlazła, otyła, niechlujna, flądra; kobieta podejrzanych obyczajów, nierządnica; gatunek ryby.
Kleń, Kleniec, deska bez fug z boku, służąca do pokrycia dachu.
Klep, przyrząd rybacki, złożony z łańcucha i zaczepionych na nim deseczek do zapędzania ryb w sieci.
Klepacz, Klepaczka, narzędzie do klepania lnu; gaduła.
Klepaczka, narzędzie do oczyszczania włókna, lnu i konopi; kijanka do prania bielizny.
Klepać, zlekka uderzać dłonią, kuć na płask, na zimno, ubijać; k. kosę = ostrzyć; k. beczkę = pobijać; k. monetę = bić monetę; przen., k. biedę, k. nędzę = żyć w ubóstwie; paplać, pleść, zrzędzić bezmyślnie co powtarzać.
Klepadło, to, czym ś. klepie, kloc do ubijania ziemi, ubijak; klekotka, kołatka, dzwon zepsuty, stary zegarek, stary fortepjan.
Klepak, wytarta moneta miedziana.
Klepalny, kowalny (k-ne żelazo).
Klepień, gatunek ryby podobnej do łososia.
Klepisko, ziemia uklepana w stodole, gdzie młócą, boisko; podłoga ubita z gliny.
Klepka, deszczułka zwykle wygięta, używana na ściany wyrobów bednarskich; majster k. = człowiek zmyślny, zręczny w małych rzeczach; iron., człowiek psujący wszystko; brak komu piątej k-i w głowie = któremu brak rozumu, głupkowaty.
Kleptofob, gr., chory na kleptofobję (forma ż. Kleptofobka).
Kleptofobja, gr., chorobliwa obawa popełniania kradzieży.
Kleptoman, gr., chory na kleptomanię (forma ż. Kleptomanka).
Kleptomanja, gr., chorobliwa skłonność do kradzieży.
Kler, gr., duchowieństwo, księża.
Klerokracja, gr., panowanie kleru.
Klerycki, przym. od Kleryk.
Kleryk, gr., alumn seminarjum duchownego, jeszcze nie wyświęcony na księdza.
Klerykalizm, łć., sprzyjanie duchowieństwu, popieranie interesów duchowieństwa, rządów duchowieństwa; ultramontanizm.
Klerykalny, łć., sprzyjający duchowieństwu, popierający interesy kościoła.
Klerykał, łć., obstający za interesami duchowieństwa, stronnik rządów duchowieństwa; ultramontanin.
Kleszczonogi, mający nogi w kształcie kleszczy.
Kleszczyć, Kleścić, trzebić, pokładać; kapłonić (koguty), skopić (barany), wałaszyć (konie).
Kleszy, Klechowski, łć., przym. od Klecha; mniszy, księży.
Kleśniawa, Kleśnica, Kleśniec, rośliny z rodziny obrazkowatych.
Kletryt, gr., skamieniałe drzewo olchy.
Klęczeć, zginać nogi w kolanach do ziemi, opierać ś. na kolanach.
Klęczki, w wyrażeniu na k-ach, w pozycji na kolanach, klęcząc.
Klęk, drzewo krzywe u radła, kozica.
Klękać, opuszczać ś. na kolana.
Klęknąć, nied. Klękać; paść na kolana, uklęknąć.
Klęska, wielkie nieszczęście, porażka, pogrom, cios; wielka bieda, kara Boska, zniszczenie.
Klęsnąć, zapaść, zaklęsnąć, stęchnąć; grzęznąć.
Klijent, łć., w starożytnym Rzymie krewniak uboższy, wzięty w opiekę przez zamożniejszego, zwanego patronem; osoba, która powierza swoje interesy adwokatowi, notarjuszowi i t. p.; stały odbiorca jednego handlu, fabryki, rzemieślnika.
Klijentela, łć., ogół klijentów; należący do jednego stronnictwa.
Klika, fr., grono ludzi, związanych wspólnym interesem w celu najczęściej nieszlachetnym; szajka, zgraja.
Klimakter, gr., rok mający być dla ludzi złowrogim, fatalnym, a przypadający co 7 lat; okres siedmioletni w dziejach, w życiu.
Klimakteryczne gr., lata a. czas, lata stopniowe, w których, człowiek ma przechodzić pewne stanowcze zmiany, np. co 7 lat; lała przejściowe, odznaczające się jakim ważnym wypadkiem, nieszczęściem.
Klimat, gr., ogół warunków atmosferycznych danej miejscowości, zwłaszcza temperatura i wilgotność.
Klimatologja, gr., nauka, badająca klimat w różnych częściach ziemi i wpływ jego; nauka o strefach.
Klimatoterapja, gr., nauka o leczeniu chorób za pomocą wpływu klimatu.
Klimatyczny, gr., przym. od Klimat; k-e stacje = miejscowości z klimatem odpowiednim do celów leczniczych.
Klimatyka, gr., władza, zarządzająca stacjami klimatycznemi w Galicji.
Klinicysta, łć., lekarz, zajmujący ś. badaniami klinicznemi.
Kliniec, gwóźdź drewniany, kołek; w lmn. kajdany.
Klinik, zdr. od Klin.
Klinika, gr., oddział szpitalny, przeznaczony do studjów lekarskich i praktycznej nauki medycyny; k. ambulatoryjna = ogół chorych przychód nich, zasięgających rady w mieszkaniu lekarza.
Klinkier, nm., cegła bardzo twarda, wypalana w silnym gorącu, używana na bruki.
Klinować, Klinić, zabijać klinem albo klinami.
Klinowaty, Kliniasty, podobny kształtem do klina.
Klipa, nm., dawna moneta kształtu kwadratowego, bita podczas wojny; dawny złoty polski koronny; rodzaj gry towarzyskiej chłopców, polegającej na podrzucaniu kijkiem drewienka.
Kliper, ang., statek kupiecki amerykański.
Klipfisz, nm. — p. Dorsz.
Klipingi, szwedz., monety, wybijane za czasów Zygmunta Augusta, wartości 30 groszy polskich.
Kliprować, nm., żelazo, stal klepać, gładzić uderzeniem młota.
Klistera, gr. — p. Lewatywa, Enema.
Klisza, fr., w druk. płyta metalowa z wyrytym lub wytrawionym na niej rysunkiem, służąca do otrzymania odbić w fotografji; negatywne zdjęcie, utrwalone na szkle albo żelatynie, służące do odbijania kopji.
Klita, Klitka, Kletka, budowla nędznie sklecona; ciasne pomieszczenie, klatka; gaduła, papla.
Klituś-bajduś, żart., plecenie głupstw, bajdurzenie.
Klnąć — p. Kląć.
Kloaka, łć., ustęp, wygódka, wychodek; stek odchodowy u ptaków i płazów.
Kloc, nm., pień drzewa zrąbanego, bez gałęzi; część takiego pnia, oderznięta piłą, kłoda; przen., człowiek gruby, człowiek nieokrzesany (zdr. Klocek, Klocuszek).
Klocek, zdr. od Kloc; polano przywiązywane psom, a niekiedy i trzodzie na wsi, gdy jest szkodna a. złośliwa; drewienko a. inny przedmiot, przypinany ukradkiem z żartów w środę popielcową; pałeczka do nawijania nici, jedwabiu; wałeczek do robienia koronek, sznurków, plecionek.
Klomb, ang., różnej formy miejsce w ogrodzie lub na placu, obsiane trawą i obsadzone kwiatami a. krzakami; trawnik, kwietnik, gazon.
Kloniczny, gr., drgawkowy, przerywany (kurcz).
Klonowate rośliny, rodzina roślin dwuliściennych.
Klops, nm., mięso wołowe siekane i smażone.
Klown, Klaun, ang., komik, błazen cyrkowy.
Kloza, łć., zamknięcie (szalonych), więzienie, areszt.
Klozet, ang., miejsce ustępowe; sprzęt z kubłem wewnątrz, służący do wypróżnień, z urządzeniem do zasypywania proszkiem lub spłókiwania wodą.
Klub, ang., towarzystwo zorganizowane dla zabawy, sportu itp.; lokal tegoż towarzystwa; stowarzyszenie polityczne najczęściej w sejmie, w parlamencie, koło.
Kluba, nm., klamra, ankra, mutra; przen., karby, ryzy, kres, granica; k. a. k-y = kleszcze; wziąć kogo w k-y, trzymać w k-ach = trzymać krótko, ostro, w karności.
Klubista, Klubowiec, ang., członek klubu.
Klubka, zdr. od Kluba; kółko a. uszko żelazne z gwintem do wkręcania; klamerka do zaczepiania haczyka w oknach, przy drzwiach.
Kluch, Klucha, ciasto niewypieczone, zakalcowate, gliniaste; k-y, kluski; dziecko tłuste.
Kluchowaty, kluskowaty, zakalcowaty; grubowaty.
Kluchta, Klufta, nm., szczelina, rozpadlina, wąwóz wśród skał.
Kluczka, żelazko we drzwiach, za które zapada klamka; uszko ze sznura, pętla; uszko wkręcone do przeciągania sznura; k. a. w lm. kluczki, przen., sidło, kruczek, łapka, fortel; k. a. klucz, żerdź u żórawia studni, na której wisi kubeł, żerdź długa z haczykiem do zrywania owoców.
Kluczkować, Kluczować, Kluczyć, wyprawiać różne skoki i zwroty, aby się wywikłać, wywinąć i zatrzeć swoje ślady.
Klucznik, ten, który ma sobie powierzono klucze, odźwierny, szafarz; urząd w dawnej Polsce.
Kluczyk, zdr. od Klucz; mały klucz; przyrządzik do nakręcania zegarka.
Kluczyki, roślina: gatunek pierwiosnka.
Kluć, wylęgać; k. ś., wydobywać się z jaja, wydobywać się z ziemi, kiełkować; (o zębach) wyrzynać ś.; knuć ś., zanosić ś. na coś.
Kluka, drąg, u góry zakrzywiony z kołkiem a. hakiem do zaczepienia; hak, np do wieszania kotła nad ogniem; gruby nos, zagięty haczykowato; dziób ptaka drapieżnego; klapa na uszy.
Klukać, burczeć, bulgotać.
Klukwa, ukr., wyciśnięty sok z borówek, z Żórawin.
Klusek, Kluska, nm., ciasto krajane, skubane, siekane, nabierane łyżką i gotowane na wodzie lub mleku; ciepłe k-i, człowiek ślamazarny, rozlazły.
Kluskowaty, nm. — p. Kluchowaty.
Kluszczanka, nm., woda z mąką i solą, w której gotowały ś. kluski.
Kłaczasty, pokryty kłakami; kudłaty.
Kłaczek, mały kłak (k. waty); zawiesina w roztworze.
Kłaczkowaty, w kształcie kłaczków, układający się w kosmyki.
Kładka, bal, a. deska, rzucone nad wodą a. rowem do przejścia; deska, stopień (u wagonu kolejowego, tramwaju), po której wchodzą do niego.
Kładzina, Kłodzina, bal drewniany, wyrżnięty z całkowitej grubości kłody drzewa, na dwa cale gruby.
Kłak, wyczeski lnu a. konopi, pakuły; włosy skręcone, kudły.
Kłam, kłamstwo; zadawać komu k. = oskarżać go, że kłamie.
Kłamać, mówić nieprawdę, łgać, zmyślać, oszukiwać.
Kłamca, Kłamczuch, ten, co kłamie, łgarz (forma ż. Kłamczyni).
Kłamliwy, Kłamany, nieprawdziwy, fałszywy, zmyślony, udany.
Kłamstwo, nieszczerość, nieprawda, mówienie nieprawdy, obłuda, fałsz.
Kłaniać, w wyrażeniu „kłaniam uniżenie“ = padam do nóg, dziękuję, odchodzę, żegnam.
Kłaniać się, pochylać ś. na znak uszanowania; składać ukłon, okazywać życzliwość a. poważanie przez uchylenie czapki, kapelusza, skinienie głową, pochylenie się przez giest, zrobiony ręką; przen., czcić, wielbić kogo (k. ś. bałwanom); korzyć ś. przed kim, upokarzać ś., czapkować, płaszczyć ś. przed kim.
Kłapacz, gaduła, papla; dzwonek o złym brzmieniu, stary koń źle już chodzący.
Kłapać, dok. Kłapnąć; trzeszczeć, szczękać (zębami); trajkotać, paplać niezrozumiale.
Kłapciasty, ochlapły, obwisły.
Kłapeć, pantofel kłapiący, przydeptany; szmat, kawał, strzęp, kawał słomy z dachu oderwany.
Kłapnąć, nied. Kłapać; szczęknąć zębami; zjeść prędko, łyknąć.
Kłapouch, rzecz., Kłapouchy, Kłapouszny, przym., mający długie, obwisłe uszy; przen., osieł (zdr. Kłapouszek).
Kłaść, umieszczać co tak, aby leżało; układać, rozkładać, rozpościerać; k. ubranie = wdziewać na siebie; k. komu w głowę, w uszy = usilnie mu tłumaczyć, uczyć niezdolnego; k. co na oczy komu, poddawać, podsuwać, przywodzić; k. znaki przestankowe = używać ich; k. orzeczenie po podmiocie = umieszczać jedno po drugiem; przen., k. obowiązek = zobowiązywać, zniewalać do spełnienia; k. podpis, napis = pisać go; dawać, poświęcać (k. duszę, życie); k. w co = wkładać, wsuwać, pokładać, składać, widzieć co w kim, czym; k. fundament = zakładać go, dawać; zakreślać, ustanawiać, zaznaczać (k. kres); k. areszt na kim, na czym = aresztować; k. ś., kłaść siebie, układać się, pokładać się.
Kłąb (-ębu), nici, sznurek, zwinięte w kulę; zwój, zwitek, krąg, splot, gęsta zwartość unosząca ś. do góry dymu, pary, kurzu; bałwan, fala, wał; okolica stawu biodrowego, wypukłość karku — p. Kłącze.
Kłębacz, gatunek czosnku.
Kłębek, Kłębuszek, zdr. mały kłąb, mały zwój nici, sznura, rodzaj miękkiej poduszeczki z waty do przykładania, do naciskania; po nitce do k-ka = po śladach do prawdy.
Kłębiasty, kształtu kłęba, zbity w kłęby.
Kłębić, zbierać w kłąb, silnie poruszać; k. ś., kotłować ś., przewracać ś., piętrzyć ś. kłębami, kipieć, wzdymać ś., falować.
Kłębowaty, kulisty.
Kłobuczka, w bot. rośl. z rodziny baldaszkowatych.
Kłoda — p. Kłoć; dolna grubsza część pnia, ucięta przy korzeniu, kawał drzewa ciężkiego; walec do równania ziemi; pniak z otworami na nogi przestępcy, dyby; fasa, duża beczka do rzeczy płynnych a. suchych, dawna miara płynów = 62 garncom; dawna miara rzeczy sypkich = 4 korcom; zamek wiszący, kłódka.
Kłodzina, pniak pozostały po odciętym drzewie, odziemek; pień drzew nierozgałęzionych, naprz. palm.
Kłonić, nakłaniać, usposabiać, namawiać; pochylać, zniżać; k. ś. nachylać ś., zniżać ś., chylić ś., zbliżać ś. do czego; przen., skłaniać ś., przechylać ś. na korzyść czego.
Kłopot, niepokój z powodu trudności; troska, zgryzota, frasunek; niepewność, niezdecydowanie.
Kłopotać kogo = nabawiać kłopotu, niepokoić, dręczyć, trapić; k. ś., być w kłopocie, frasować ś., niepokoić ś., troszczyć ś., martwić ś., zabiegać.
Kłopotarstwo, kłopoty, zachody.
Kłopotliwy, sprawiający kłopot, frasobliwy.
Kłosiasty, mający kłosy, mający dużą ilość kłosów.
Kłosić się, Kłosować, Kłosować się, dostawać kłosów, wypuszczać kłosy.
Kłosie, zbior. od Kłosy.
Kłosisty, pełen kłosów, mający bujne, pełne kłosy.
Kłosować, młócić z grubsza; dostawać kłosów.
Kłosownica, roślina z rodziny traw.
Kłotewka, Kołatuszka, narzędzie drewniane do rozbijania w naczyniu potraw zaprawianych czym, mątewka.
Kłócić, mącić, mieszać, wzburzać; k. spokój = sprawiać niepokój, zakłócać, mącić, burzyć; k. kogo z kim = różnić, waśnić; k. ś. mącić ś., chełbać ś.; waśnić ś., sprzeczać ś., swarzyć ś.; k. ś. z czym = nie zgadzać ś., zostawać w sprzeczności (kolory).
Kłócie, rzecz. od Kłóć; ból kolący, kolka.
Kłóć (-ci), trawa błotna, rodzaj roślin trawiastych z rodziny ciborowatych, o kłosach zbitych w główkę.
Kłóć, (kłuje) — p. Kolnąć; sprawiać ból kolący; dotykać czym śpiczastym, dziurawić.
Kłódka (zdr. od Kłoda), zamek, pewnej formy zawieszany na kabłąku u skobla; przen., zamknąć komu gębę na k-ę = zmusić go do milczenia; wziąć pod k-ę = schować, zamknąć w areszcie.
Kłótliwość, skłonność do kłótni, do zwady, zapalczywość.
Kłótliwy, niespokojny, szukający zwady, łatwy do sprzeczki, swarliwy, sprzeczny.
Kłótnia, zwada, waśń, swar, spór, sprzeczka, niezgoda, rozterka.
Kłótnik (forma żeńs. Kłótnica), człowiek niezgodny, kłótliwy, burda, awanturnik.
Kłóty, im. od Kłóć; rana k-ta = zadana przez kłócie, cios sztychowy.
Kłus, drobny, lecz prędki chód konia, trucht; przen., k-em! = prędko! żwawo! żywo! (zdr. Kłusik).
Kłusak, rysak, koń chodzący kłusem.
Kłusować, biec kłusem; jechać kłusem (konno).
Kłusownictwo, nieprawe polowanie na cudzą zwierzynę.
Kłusownik, uprawiający kłusownictwo, raubszyc.
Kłyk, staw u palca; trzpień, oścień; niedorostek, smarkacz; pień drzewa bez gałęzi, głąb kapusty bez liści.
Kłykieć, zgrubienie na końcu kości; drugi staw palca; uderzenie, szturchaniec.
Kłys, drzewo, rosnące z nadłamanym wierzchołkiem, styrk, złom.
Kmiecy, łć., przym. od Kmieć.
Kminkówka, gr., wódka na kminie.
Kmiotek, zdrob. od Kmieć.
Kmotr, Kmotra, łć., trzymający (-ca) komu dziecko do chrztu kum (kuma).
Kmotrować, łć., być kmotrem, trzymać dziecko do chrztu.
Knafel, nm., guz, guzik (zdrob. Knaflik, Knafliczek).
Knajpa, nm., zakład restauracyjny podrzędniejsza; bawarja, piwiarnia; rodzaj szynku (zdrobn. Knajpka, Knajpeczka); przen., mieszkanie kawalerskie studenckie, w którym bywają często koledzy lokatora.
Knajpcęgi, nm., cążki, obcęgi, cęgi do wyciągania i trzymania.
Knajpiarstwo, nm., namiętność do przesiadywania w knajpach.
Knajpiarz, nm., lubiący przesiadywać po knajpach, prowadzący życie knajpiarskie.
Knajpować, nm., przesiadywać w knajpach.
Knaster, nm., gatunek gorszego tytuniu.
Knebel, nm., narzędzie do zatkania ust przemocą.
Kneblować, nm., zatykać kneblem (usta), bić kogo; niepozwolić mówić.
Knecht, nm., parobek; dawniej w Niemczech: prosty żołnierz; pachołek.
Knedle, nm., kuliste pierożki z zawiniętemi w nie śliwkami.
Knefliczka, nm., roślina z rodziny trędownikowatych.
Kneziowa, żona knezia, księżna.
Kneź — p. Kniaź.
Kniahini, Kniahyni, ukr., księżna.
Kniaziątko, książątko.
Kniaziostwo, godność kniazia.
Kniaziówna, ukr., córka kniazia, księżniczka.
Kniaź, ukr., Kneź, czesk., książę, przedewszystkiem książę ruski lub litewski; bojar.
Knieć — p. Kaczyniec.
Knieja, część lasu, zarośla, gdzie ś. zapuszczają myśliwi z psami gończemi; k. czarna = miejsce pobytu dzików; k. podszyta = zarosła krzewiną; przen., kryjówka, jaskinia, nora.
Kniejówka, duża i donośna trąbka myśliwska; krótka strzelba
Knikebein, nm., gatunek wódki.
Knociarz, fuszer, partoła.
Knocić, nm., fuszerować, partolić, psuć.
Knopry, nm., produkt roślinny, zawierający garbnik.
Knot, nm., nić paląca ś. w świecy; taśma utkana z bawełny, paląca ś. w lampie; bawełna skręcona, sznurek konopny, nasycony materjałem zapalnym, używany do zapalania lontu dział, min; lont; kiepskie dzieło sztuki; żart. malec, smarkacz (zdr. Knotek).
Knować — p. Knuć.
Knykieć — p. Kłykieć.
Knuć, Knować, układać plany, obmyślać coś niepomyślnego dla drugiego, planować, zamierzać, kartować.
Knutować, chłostać knutem.
Knur — p. Kiernoz.
Knyp, nm., krzywy nóż szewcki; krótki nóż szpiczasty.
Knypel, nm., kij jako narzędzie kary; młotek drewniany, używany przez kamieniarzy, rzeźbiarzy, stolarzy, tokarzy.
Knysz, mir., pieróg ruski z serem, makiem, kapustą, pieczony z tłustością i cebulą.
Koadjutor, łć., prałat, dodany do pomocy arcybiskupowi lub biskupowi; sufragan.
Koafiura, fr., układ włosów, sposób uczesania włosów, fryzura.
Koagulacja, krzepnienie, tężenie, ścinanie ś. płynów.
Koalescencja, łć., zrośnięcie ś., ścisłe połączenie.
Koalicja, łć., związek, połączenie ś. stronnictw politycznych lub państw w jakim określonym celu; sojusz, przymierze.
Koalizować ś., fr., sprzymierzać się.
Kobalt, nm., pierwiastek chemiczny, metal o barwie stalowej lub czerwonej; rodzaj barwy błękitnej.
Kobczyk, ukr., ptak drapieżny dzienny z rodziny sokołów.
Kobiec, rodzaj sieci na ptaki — p. Kobuz.
Kobieciarz, człowiek, zbytnio lubiący kobiety, myślący ciągle o kobietach.
Kobiecina, dobra, sympatyczna kobieta; biedna kobieta.
Kobiecinka, miła kobieta.
Kobiecość, właściwości duchowe kobiety.
Kobiecy, dotyczący kobiet, właściwy kobietom, niewieści; po kobiecemu, jak kobiety.
Kobierczyk, zdr. od Kobierzec.
Kobierzec, przykrycie, tkane sposobem dywanowym do nakrycia stołów, ścian, posadzki; dywan; stanąć z kim na k-cu = wziąć z nim ślub, k. kwiatowy = kwietnik, klomb.
Kobieta, osoba płci żeńskiej, niewiasta, białogłowa; żona; najemnica, robotnica.
Kobietka, zdrob. i pieszczotl. od Kobieta.
Kobieźnik — p. Kobzarz.
Kobold, nm., w wierzeniach ludu niemieckiego istota nadprzyrodzona: duch gór w postaci karła, pilnujący skarbów w górach; gnom, krasnoludek.
Kobuzi, przym. od Kobuz.
Kobylarz, zajmujący ś. zdzieraniem skóry ze zdechłych koni.
Kobyli, przym. od Kobyła.
Kobylina, licha, nędzna kobyła; mięso kobyle, konina.
Kobyła, samica konia, klacz; rodzaj ławki, na której skazanemu wymierzają chłostę; pogrdl. kobieta wielka, ociężała; coś dużego, ważnego, trudnego; w siodl., przyrząd drewniany do przytrzymywania skóry w czasie szycia (zdr. Kobyłka).
Kobziarz, Kobeźnik, tur., grający na kobzie, lutnista.
Koc, nm., dera wełniana gruba, kosmata na obie strony.
Kochać, mieć serdeczne uczucie, miłować, lubić; k. ś., miłować się wzajemnie, być zakochanym, durzyć ś.; k. ś. w czym = lubować się, być zamiłowanym, mieć upodobanie, być amatorem czego.
Kochanek, ulubieniec, kochany, luby, wybraniec; mężczyzna, będący z kobietą w tajemnym stosunku miłosnym, amant, gach, faworyt; w lm., para zakochana; k-u a. mój k-u, kochaneczku, kochasiu, kochańciu = mój drogi, mój najdroższy (zdr. Kochaneczek).
Kochanie, uczucie, miłość, przywiązanie; przedmiot kochania, osoba a. rzecz kochana.
Kochanka, kobieta ukochana; miłośnica, faworytka, metresa; k-o! kochaneczko = moja droga, moja najdroższa (zdr. Kochaneczka).
Kochany, osoba kochana; miły, drogi, luby; łaskawy, dobry.
Kochańcia, Kochasia, Kochaneńka, Kochasieńka, zdr. i pieszczotl. od Kochana.
Kochinchiny, gatunek kur.
Kochliwy, skory do zakochania się, romansowy.
Koci, przym. od Kot; dotyczący kota, chytry; k-cia muzyka: muzyka nieharmonijna, hałaśliwa, dziwaczna, umyślnie urządzana dla dokuczenia komu; w mineral., kocie oko albo awanturyn, odmiana krzemienia, kamień ozdobny.
Kociak, kot mały.
Kociątko, Kocię, młody kotek; w myśl. = młody zajączek.
Kocica, Kotka, samica kocia; w myśl., samica zajęcza.
Kocić się, rodzić młode (o kotce, kozie, zajęczycy, owcy).
Kocierpka, Kocierpa, drzewo z rodziny migdałowatych, rodzaju śliwy ligustr; czeremcha.
Kocię — p. Kociątko.
Kocisko, duży, nieznośny kot.
Kocmołuch, brudas, smoluch, flejtuch, czupiradło.
Kocołować, Koczołować, harować, mozolić ś., mordować ś.
Kocur, kot.
Kocyk, mały, lekki koc.
Koczobryk, bryczka kryta w kształcie kocza, bryczka na resorach, z fordeklem i przykryciem.
Koczować, tur., tułać ś., wałęsać ś.; obozować; biwakować; przebywać coraz gdzieindziej.
Koczowisko, tur., miejsce, na którym koczują, obozowisko; legowisko zwierząt ssących; miejsce odpoczynku myśliwych w lesie.
Koczownik, tur., prowadzący życie koczujące.
Koczyk, węg., mały kocz, powozik; czepek z chustki kolorowej.
Kodeina, łć., alkaloid, znajdujący się w opjum, środek uspokajający, używany w medycynie, w większych dawkach trujący.
Kodeks, łć., księga praw, zbiór praw; przepisy postępowania sądowego; rękopis autentyczny, dla nauki cenny, z którego robiono potym kopje.
Kodycyl, łć., dodatek do testamentu.
Kodyfikacja, łć., połączenie pojedynczych praw w jedną całość; ułożenie kodeksu.
Kodyfikator, łć., układający prawa w kodeks.
Kodyfikować, łć., ułożyć prawa w kodeks, w zbiór systematyczny.
Koedukacja, łć., wychowanie wspólne chłopców i dziewcząt w zakładach naukowych publicznych.
Koeficjent, łć., stały mnożnik; w matem, spółczynnik, wspólny mnożnik.
Koegzystencja, łć., współistnienie; jednoczesne istnienie.
Koekwacja, łć., zrównanie podatków i powinności.
Koercyjny, łć., poskramiający, krępujący; przynaglający.
Kofeina, łć., narkotyk, otrzymywany z ziarnek i liści kawy.
Kofja, łć., czepek, kapiszon.
Kogiel-mogiel, nm., żółtka rozbite z cukrem i rumem a. winem, jako lekarstwo.
Kogitacja, łć., rozważanie.
Kognacja, łć., pokrewieństwo ze strony matki.
Kognat, łć., krewny ze strony matki, z linji żeńskiej.
Kognicja, łć., rozpoznawanie, poszukiwanie, szczególnie sądowe.
Kognominacja, łć., wyraz jednoznaczny, synonim; przezwisko, przydomek.
Koguci, przym. od Kogut; k. grzebień, roślina — p. Czerwoń.
Kogucik, Kogutek, mały, młody kogut; dawny obchód pogański odbywany na Zielone Świątki; gaik; kurek u strzelby.
Kohabitacja, łć., wspólne mieszkanie.
Kohezja, łć., łączność, związek; fizyczna własność ciał, polegająca na wzajemnym przyciąganiu się cząsteczek, spójność, przyleganie.
Kohorta, łć., w staroż. Rzymie oddział piechoty, dziesiąta część legjonu.
Kohortacja, łć., napomnienie.
Koić, uspokajać, łagodzić, uśmierzać; k. pragnienie = zaspokajać, gasić pragnienie.
Koincydencja, łć., spotkanie ś., zejście się (linji, powierzchni); zbieg okoliczności.
Kointeligiencja, łć., jednomyślność, zgodność w zapatrywaniach.
Kojarzyć, łączyć, jednoczyć, zespalać, doprowadzać do skutku szczęśliwie (k. małżeństwo); k. a. asocjować, wiązać z sobą stany psychiczne, wyobrażenia; k. ś., łączyć ś., wiązać ś., jednoczyć ś., zespalać ś.; składać ś. szczęśliwie, udawać ś.
Kojąco, uśmierzająco, uspokajająco, łagodząco.
Koje, hol., sypialnie majtków i podróżnych na okręcie kupieckim.
Kok, fr., zwój z cudzych włosów, przypinany przez kobiety do głowy dla ozdoby.
Kokaina, łć., alkaloid, otrzymywany z liści koki w postaci białych kryształków, środek lekarski znieczulający.
Kokanie, głos cieciorki.
Kokanja, fr., kraina wymarzonej szczęśliwości; złuda.
Kokcynina, łć., część składowa olejku kokosowego.
Kokieta, Kokietka, fr., kobieta zalotna, starająca ś. podobać i pociągać mężczyzn.
Kokieterja, fr., chęć podobania się, zalotność.
Kokietka, fr. — p. Kokieta.
Kokietować, fr., starać ś. podobać, zalecać ś.
Kokil, fr., dobry papier listowy, nie gruby, bywa też z odciśniętym deseniem, przypominającym muszle.
Kokilja, fr., wyroby z konchy.
Kokilka, fr., muszla, koncha; muszla ze smażonym móżdżkiem cielęcym.
Koklusz, fr., uporczywy kaszel spazmatyczny, krztusiec.
Kokornakowate rośliny = rodzina roślin kwiatowych dwuliściennych.
Kokosek, portug., roślina z rodziny palm.
Kokosić się, marudzić, marudnie robić, ociągać ś. z czym; rozsiadać ś., jak kokosz, pysznić ś., puszyć ś.
Kokosowy, portug., przym. od Kokos; przen., interes k. = bardzo korzystny, świetny, doskonały.
Kokosz, samica koguta, kura, kwoka (zdr. Kokoszka).
Kokoszy, Kokoszowy, przym. od Kokosz; kurzy; wojna k-a = podjęta bez skutków przeciw Wołochom w roku 1537, na której burzliwa szlachta wyjadła wszystek drób w okolicy Lwowa (stąd nazwa).
Kokot, kogut.
Kokota, Kokotka, fr., zalotnica; kobieta półświatka, rozpustnica.
Kokowy, Kokosowy, portug., z kokosu; k-e drzewo = kokos.
Koks, ang., materjał opałowy, otrzymywany przez wyprażenie węgla kamiennego przy małym dostępie powietrza.
Koksalgja, gr., choroba stawu biodrowego.
Koksować węgle kamienne: wyprażać je przy małym dostępie powietrza dla oczyszczenia od cząstek szkodliwych w robotach hutniczych a. dla otrzymania gazu oświetlającego; k. ś., zamieniać ś. na koks (o węglach).
Kolaborator, łć., współpracownik.
Kolaboratorstwo, łć., współpracownictwo.
Kolacja, łć., wieczerza; powierzenie osobie wybranej urzędu szkolnego a. kościelnego; sprawdzenie odpisu, rachunku przez porównanie a. zestawienie go z oryginałem.
Kolacjonować, łć., porównywać, sprawdzać, np. kopję z oryginałem.
Kolacyjka, zdr. od Kolacja; uczta, biba.
Kolanko, zdr. od Kolano; zgięcie rurki pod kątem; obrączkowata zgrubiałość trzciny, źdźbła; brzeg rzeki, gdzie ś. ta zaokrągla a. zakręca; zgięcie jednej nóżki ruchomej w cyrklu.
Kolankowaty, Kolankowy, złożony z kolanek, członkowaty; zgięty pod kątem, jak kolano.
Kolarz, jeżdżący na welocypedzie, rowerze, cyklista.
Kolasa, powóz, bryka (zdr. Kolaska).
Kolateralny, łć., krewny, dalszy krewny, nie w prostej linji, boczny, poboczny, k. stempel = podatek od spadku po krewniaku.
Kolator, łć., opiekun i dobrodziej miejscowego kościoła, mający prawo przedstawienia kandydata na proboszcza.
Kolatorstwo, Kolatura, łć., godność i prawa kolatora.
Kolatura, łć., filtrowanie, przecedzanie.
Kolący, kłujący; przen., uszczypliwy, zjadliwy (dowcip k.), przeszywający, przenikliwy.
Kolbiasty, nm., kształtu kolby: zaokrąglony krótko a grubo.
Kolce (-a), obrączka, kółko metalowe, uszko; ogniwo; w lm. kajdany, okowy; kolczyki, zausznice.
Kolcobrzuch, ryba oścista, wrytoszczęka.
Kolcogłów — p. Jeżogłów.
Kolcować, pulsować, uwierać, kłóć, bość.
Kolcowojowate rośliny, rodzina roślin jednoliściennych.
Kolcowójka, roślina z rodziny liljowatych.
Kolczak, roślina z gromady grzybów; narzędzie stalowe do przebijania albo rozszerzania dziur w blasze.
Kolczasty, Kolczaty, pełen kolców, mający postać kolców, kłójący.
Kolczoch a. Ogórek cierniowy, roślina z rodziny dyniowatych.
Kolczy, z kolca złożony (k-a zbroja = kolczuga).
Koleba — p. Koliba.
Kolebać, Kolibać, kołysać; wahać, chwiać, bujać; k. ś. kołysać ś., kiwać ś., chwiać ś.
Kolebka, kołyska dziecinna; przen., od k-i = od niemowlęctwa od urodzenia; w k-ce = w niemowlęctwie; przen., rozsadnik, gniazdo, początek; pojazd na pasach, lektyka, kocz; duży koszyk bez pałąka do łowienia ryb (zdr. Kolebeczka).
Kolec, szpic wystający ostry kłójący; twarde kłójące wyrostki na drzewie (u róży); kółko; k. rodzaj bransolety, maneli; k-ce u jeża = twarde szpiczaste włosy jeża; przen., k-ce = dokuczanie, ukłócia, wyrazy uszczypliwe.
Kolega (forma ż. Koleżanka), łć., towarzysz, współuczeń, pracujący w tym samym zawodzie, w tyn samym biurze (zdr. Koleżka).
Kolegjacki, łć., przym. od Kolegjata; katedralny.
Kolegjalnie, łć., w pełnym komplecie, w zgromadzeniu, w gronie, zbiorowo.
Kolegjalny, łć., przym. od Kolegjum; akademicki, uniwersytecki, zbiorowy, gremjalny.
Kolegjata, łć., kościół, przy którym znajduje ś. zgromadzenie kanoników, bez miejscowego biskupa, zależne od biskupa djecezjalnego; gmach z mieszkaniami dla duchowieństwa.
Kolegjatura, łć., mieszkanie studentów stypendystów przy uniwersytetach.
Kolegjum, łć., ogół osób. złączonych jednym urzędem, zawodem, lub tworzących razem jaką radę zebranie, stowarzyszenie, gremjum, ciało, korporacja; zarząd; średni zakład naukowy; wydział w uniwersytecie; odczyty profesora uniwersytetu w Niemczech; k. kardynalskie, senat Kościoła katolickiego, złożony z kardynałów.
Kolegować, łć., być współtowarzyszem w szkole; być z kim w podobnym zakładzie naukowym, na jednym stanowisku; mieć z kim podobne zajęcie.
Kolej, rowek, brózda, ślad kół, który wozy jadąc, na ziemi zostawiają, koleina; k. a. k. żelazna = szyny na podkładach, po których toczą ś. lokomotywy i wagony; porządek, tryb, następstwo, szereg, kres, granice; koło, kurs; zmiana, obrót, zmiana losu (przechodzić różne k-je; z k-i = z następstwa rzeczy; z k-i tak wypada = z porządku, z obrotu; przyszła na mnie k. = przyszedł czas; po k-i a. k-ją = po porządku, jedno po drugiem.
Kolejarz, Kolejowiec, urzędnik a. oficjalista kolei żelaznej.
Kolejka, kolej o torze węższym niż zwykła, obsługująca miejscowości uboczne i fabryki; wagoniki posuwane, ciągnione po 2 szynach lub napowietrzne na drucie; następstwo w grze a. w piciu kieliszków; k-ą = po kolei, po porządku, jeden po drugim, w koło.
Kolejnictwo, gospodarstwo kolejowe, sprawy kolejowe.
Kolejno, Kolejnie, po kolei, porządkiem, naprzemian.
Kolejny, idący porządkiem jeden po drugim; idący po kolei; obchodzący dokoła, krążący w koło.
Kolejowy, przym. od Kolej; dotyczący kolei żelaznej.
Kolekcja, łć., zbiór przedmiotów jednego rodzaju, mających pewną szczególną wartość.
Kolekcjomanja, łć., manja zbierania, tworzenia różnych kolekcji.
Kolekcjonista (forma ż. Kolekcjonistka), łć., zbieracz, amator zbierania osobliwości.
Kolekcjonować, łć., zbierać, tworzyć kolekcję.
Kolekta, łć., modlitwa kapłana podczas Mszy św. za lud zgromadzony; składka zbierana w kościele na cel dobroczynny.
Kolektanea, łć., zbiór dokumentów, artykułów, notat, wogóle materjałów, rozjaśniających a. uzupełniających daną kwestję.
Kolektor, zbieracz, sprzedający losy loteryjne (forma ż. Kolektorka); zbieracz elektryczności w maszynie elektrycznej; w kanalizacji; kanał główny, odprowadzający nieczystości do rzeki a. na pole irygacyjne.
Kolektura, łć., sprzedaż losów loteryjnych.
Kolektywista, łć., zwolennik kolektywizmu.
Kolektywistyczny, łć., pojęty w duchu kolektywizmu, zorganizowany na zasadzie kolektywizmu.
Kolektywizm, łć., kierunek ekonomiczny, dążący do ustroju społecznego, opartego na własności zbiorowej narzędzi i materjałów (środków produkcji) i rozdziale zysków; odmiana socjalizmu.
Kolektywny, łć., zbiorowy.
Kolenda, łć., pieśń o Narodzeniu Dzieciątka Jezus; podarki noworoczne albo wigilijne; opłatki, sprzedawane przez organistów po domach; przen., nosić kogo, co po k-ie = obmawiać, latać z językiem, z nowinkami; nogi chodzą po k-ie = plączą się (o pijanym).
Kolendnik, łć., chodzący po kolendzie.
Kolendować, łć., chodzić po kolendzie, zbierać k-ę, śpiewać k-y.
Koleopteroloflja, gr., nauka o chrząszczach.
Koleopteryty, gr., chrząszcze skamieniałe.
Koler, nm., bezgorączkowa choroba mózgu (głównie u koni).
Koleśnik, ten co robi kolasy, kołodziej, stelmach.
Koleśno, przysł., na kołach t. j. wozem, powozem i t. d.
Kolet, fr., rodzaj kołnierza; kurta z łosiej skory do konnej jazdy i polowania.
Koleżeński, łć., przym. od Kolega; przyjacielski; po k-u, przysł., jak koledzy, jak na kolegów przystało, po przyjacielsku.
Koleżeństwo, łć., stosunek kolegów do siebie; przestawanie z kim, obcowanie.
Koleżka, łć., pieszcz. od Kolega.
Kolęda — p. Kolenda.
Koli, Kolis, fr., paka towarów.
Koliba, rum., szałas pasterski w górach, schronisko w górach przed burzą.
Kolibać — p. Kolebać.
Kolidować, łć., być w kolizji, w sprzeczności; nie zgadzać się.
Koligacić się, łć., powinowacić się, łączyć się z inną rodziną przez małżeństwo.
Koligacja, łć., powinowactwo, pokrewieństwo, sojusz, związek.
Koligat, łć., powinowaty; sprzymierzeniec, sojusznik.
Kolimacja, łć, w narzędziach mierniczych zgodność wielkości rzeczywistej kąta z wielkością wymierzoną, dokładne nastawienie alidady na dany punkt.
Kolineacja, łć., odpowiedniość kształtów między sobą.
Koliryt, gr., rodzaj glinki.
Kolisko — p. Koło.
Kolisty, w kształcie koła, okrągły, kulisty.
Koliszczyzna, bunt chłopów na Ukrainie i rzez szlachty w r. 1768.
Kolizja, łć., zbieg przeciwnych sobie interesów, zasad a. artykułów prawa; sprzeczność, niezgodność.
Kolja, fr., naszyjnik ozdobny ze złota, srebra, pereł i innych klejnotów.
Kolka, wyrostek roślinny kłójący, kolec na oście, łopianie, tarninie i t. p.; igła drzewa iglastego; w lm. k-ki, igły suche z drzew iglastych, opadłe igliwie; kłójący ból w kiszkach, nerkach, w boku i t. p.; rznięcie, kłócie, ból.
Kolkotar, arab., czerwonawy tlenek żelaza, otrzymywany przy wyrobie kwasu siarkowego, czerwona farba.
Kolnąć, nied. Kłóć; dotknąć boleśnie czymś śpiczastym, ukłóć, ubość; żgnąć, przymówić w sposób uszczypliwy.
Kolodjon, Kolodjum, łć., roztwór bawełny strzelniczej w eterze, ciecz gęsta, łatwo zapalna, używana w fotografji, także w medycynie do opatrywania ran.
Kolofon, gr., w dawnych drukach: ostatnia stronica książki, wskazująca miejsce druku i rok.
Kolofonit, gr., odmiana granitu, kamień czerwonawo-żółty.
Koloid, gr., ciało galaretowate, nie dające ś. skrystalizować i posiadające własność przechodzenia w dwie odmiany, rozpuszczalną i nierozpuszczalną (np. białko, klej).
Kolokator, łć., wierzyciel mieszczący się na części majątku dłużnika.
Kolokować, łć., wpisywać wierzyciela wspólnie z innymi wielbicielami na części majątku dłużnika.
Kolokucja, łć., rozmowa.
Kolokwjum, łć., zjazd dygnitarzy duchownych i świeckich w celu obrad nad sprawami publicznemi; dysputa religijna; w uniwersytecie egzamin w formie rozmowy profesora ze studentem.
Kolonada, fr. — p. Kolumnada.
Kolonat, łć., w dawnym prawie rzymskim forma przejściowa pomiędzy swobodnem władaniem ziemi a poddaństwem, rodzaj dzierżawy wieczystej.
Kolonista, łć., osadnik; właściciel małej posiadłości, zwykle obcego pochodzenia.
Kolonizacja, łć., zasiedlenie jakiej miejscowości osadnikami, osadnictwo.
Kolonizacyjny, łć., przym. od Kolonizacja; komisja k-a w W. Ks. Poznańskim = skupująca majątki polskie i ułatwiająca Niemcom nabywanie ziemi polskiej.
Kolonizator, łć., dzielący majątek na kolonje i sprzedający je kolonistom.
Kolonizować, łć., obsadzać ziemię kolonistami, sprzedawać ją częściowo na kolonje.
Kolonja, łć., osada, małe gospodarstwo rolne, osada rolnicza w kraju mało zaludnionym; osada, zakładana poza granicami rodzinnego kraju w celu zbytu towarów, eksploatowania bogactw miejscowych, zsyłania przestępców i i t. p.; ogół osób tego samego zajęcia a. narodowości, mieszkających w danym mieście (k. Polaków w Wiedniu, k. malarzy itp.); letnia k. = miejscowość na wsi w miejscu zdrowotnym, do której wysyłają z miasta dzieci chorowite; k. w świecie zwierzęcym, roślinnym = gromada osobników tego samego gatunku, żyjących razem i z sobą złączonych.
Kolonjalny, łć., przym ud Kolonja; k-e towary, towary pochodzące z osad, t. j. z kolonji zamorskich; k. handel = towarami i produktami kolonjalnemi.
Kolońska woda, rodzaj perfum, mieszanina najlepszego spirytusu z olejkami: lawendowym, bergamotowym, pomarańczowym i goździkowym (od miasta Kolonja).
Kolor, łć., barwa, farba; maść (w kartach, u zwierząt), cera, pozór, wygląd, sposób widzenia rzeczy (w k-ze różowym — optymistycznie; w k-ze czarnym a. w ciemnych k-ach — pesymistycznie); k-y = rumieńce; zabarwienie, charakter, właściwość; wyraz, wyrazistość, malowniczość.
Koloratura, wł., artystyczne przyozdabiani śpiewu pasażami, trylami itp.
Koloraturowy, wł., przym. od Koloratura; k-a śpiewaczka = artystka, posiadająca rozwiniętą technikę wokalną.
Kolorować, Koloryzować, łć., pokrywać rysunek barwami, malować.
Kolorowy, łć., barwny.
Kolorymetr, łć., przyrząd do oceniania stopnia i siły zabarwienia roztworów (syropu, soku itp).
Kolorysta, łć., malarz, którego obrazy odznaczają się świetnym kolorytem; w fabryce tkanin chemik, nadający barwy i desenie tkaninom; blagier, łgarz.
Kolorystyka, Koloryt, łć., umiejętne zestawienie barw w obrazie, ubarwienie; różnica głosów w instrumentach muzycznych.
Koloryzator, łć., kolorujący farbami rysunki i ryciny.
Koloryzować, łć., upiększać rysunek barwami; ubarwiać (w opowiadaniu), okłamywać, blagować.
Kolos, gr., coś bardzo wielkiego o kształtach olbrzymich, posąg olbrzymi, olbrzymia postać, ogrom, wielki gmach.
Kolosalny, gr., olbrzymi, ogromny, gigantyczny; wielki, nadzwyczajny, zdumiewający, potężny.
Kolosseum, łć. — p. Kolizeum.
Kolportaż, Kolporterja, fr., obnoszenie i sprzedawanie książek oraz innych towarów po domach.
Kolporter, fr., obnoszący po domach i sprzedający książki i in. towary i t. d.; rozszerzający jakie wiadomości.
Kolportować, fr., roznosić co na sprzedaż, rozpowszechniać, rozgłaszać, przynosić (wiadomość).
Koltelata, wł., walka na noże.
Koltryna, wł., zasłona, opona.
Kolubryna, łć., dawna ciężka, długa armata.
Kolumbarjum, łć., starożytny grób rzymski, gdzie w niszach w ścianie stawiano urny z popiołami zmarłych.
Kolury, gr., koła wrębne, dwa wielkie koła sfery niebieskiej: jedno przechodzi przez punkty równonocne, drugie przez punkty przesilenia letniego i zimowego, i przecinają się na biegunach.
Koluzja, łć., tajna zmowa w celu wprowadzenia w błąd osób trzecich; podejście.
Kołacz, duża bułka podługowata z mąki pszennej a. żytniej; placek okrągły z serem, robiony na Wielkanoc.
Kołat, odgłos kołatania, stukot.
Kołatać, pukać, stukać, uderzać, dobijać ś.; turkotać, tętnić (serce kołacze); przen., k. do kogo = zwracać ś., udawać ś. z prośbą, uciekać ś; k. kogo = bić, okładać, razić; k. kogo, czym = kłopotać, turbować, niepokoić; k. ś., robić łoskot; tłuc ś., poniewierać ś., tułać się, włóczyć się.
Kołatka, Kołatek, to, czym ś. kołacze, grzechotka; klekotka, używana w kościele; dzwonek drewniany, zawiązywany u szyi bydłu; narzędzie do rozbijania białka, jaj, mleka, do mieszania.
Kołbiel, Kołbań, ukr., małe jeziorko wody stojącej, bagno.
Kołdra, wł., przykrycie śpiącego w łóżku (zdr. Kołderka).
Kołdun, nm., rodzaj pierożka nadziewanego surowym mięsem, a potem gotowanego.
Kołek, kawałek niegrubego pnia drzewa, szpiczasto zaciosany; zatyczka drewniana szpiczasta; kawałek drzewa w formie haczyka do zawieszania na nim, wieszadło; ćwieczek, gwóźdź drewniany; przen., zawiesić co na k-u = odłożyć na później albo na bok; stoi jak k. = jak słup; sam jeden na świecie; język mu k-iem staje = drętwieje; k-i komu ciosać na głowie = robić z nim, co ś. podoba; nowe sitko na k. = co nowe, to ponętniejsze.
Kołem, przysł., wkoło, wokół, dokoła; w krąg; stanąć k. = zdrętwieć, stanąć w słup.
Kołkować, obsadzać kołkami, podpierać albo wytykać miejsce kołkami.
Kołnierz, nm., część odzieży, koszuli, obejmująca szyję (zdr. Kołnierzyk); brzeg wylotu rury, wentyla.
Kołodziej, Kolarz, rzemieślnik, robiący koła do wozów; stelmach.
Kołomaź, maźnica, smarowidło do kół.
Kołomyjka, ukr., skoczny taniec ludowy w Galicji wschodniej.
Kołotocznik a. Wołowe oczko, roślina z rodziny złożonych.
Kołowacieć, drętwieć, sztywnieć, tężeć; dostawać kołowacizny (o owcach); odchodzić od rozumu, głupieć.
Kołowacizna, Kręciek, choroba, powstająca z obecności w mózgu bąblowca (z zarodków tasiemca); przen., ogłupienie, głupota, bzik.
Kołować, chodzić wkoło, obracać ś. w koło, kręcić ś., krążyć; błądzić, objeżdżać, obchodzić; przen., mówiąc, odbiegać od rzeczy; używać wybiegów; k. ś., wirować, obracać ś., kręcić ś.
Kołowaty, podobny do koła, okrągławy; zdrętwiały, zdrewniały, który dostał kołowacizny, błędny; przen., głupi, głupkowaty, pomieszany, bzikowaty.
Kołowiec, welocyped, rower; rodzaj statku wodnego.
Kołtun, rzekoma choroba, w której włosy bywają skręcone, poplątane i zrośnięte; w lm. kudły; człowiek z rozczochraną głową; mieszczanin, łyk; człowiek o pojęciach ciasnych, zacofanych, filister, burżuj.
Kołtuniasty, Kołtunowaty, mający kołtuny, nierozczesany, niegładki.
Kołtunić się, w kołtun ś. skręcać (o włosach).
Kołtunieć, zwijać ś. w kołtun, dostawać kołtuna.
Kołtunerja, Kołtuństwo, zbior., mieszczaństwo, mieszczuchy, usposobienie mieszczuchów.
Kołysać, bujać, kolebać, wahać, chwiać, chybotać, kiwać; k. ś., iść krokiem wahającym, bujać ś., ważyć ś., wahać ś., kiwać ś.
Kołysanka, pieśń, śpiewana nad kołyską przy usypianiu dziecka.
Koma, gr., przecinek; senność chorobliwa, śpiączka.
Komandor, łć., posiadający najwyższy stopień jakiego orderu; naczelnik zakonu rycerskiego — p. Komtur.
Komandorja, łć., własność ziemska kościelna oddana do użytku rycerzom jakiego zakonu.
Komandyta, łć., spółka handlowa, ograniczona wielkością wkładów i odpowiedzialnością spójników; filja firmy kupieckiej.
Komandytor, łć., spólnik spółki komandytowej, w jej interesach handlowych nie biorący czynnego udziału.
Komandytowanie, łć., urządzenie interesu sposobem komandytowym.
Komandytowy, łć., przym. od Komandyta; k. interes, spółka handlowa, zawarta między spólnikami firmowemi solidarnie odpowiedzialnemi do wysokości swoich wkładów.
Komarzy, Komarowy, przym. od Komar.
Komasacja, łć., połączenie. rozrzuconych gruntów w jedną całość (drogą zamiany).
Komatyczne gr., środki, środki nasenne.
Kombinacja, łć., połączenie, zestawienie przedmiotów a. pojęć, aby tworzyły zgodną całość albo żeby posłużyły do wyprowadzania wniosków; pomysł, wymagający uwzględnienia licznych okoliczności; obmyślenie, obrachowanie; k-e, w matem., pewien rodzaj działań matematycznych.
Kombinacyjny, łć., przym. od Kombinacja; zestawiający, porównywający; k-e gry, gry umysłowe, w których wygrana zależy głównie od umiejętnych kombinacji (np. szachy), k-e tony, utworzone przez współbrzmienie dwuch tonów.
Kombinant, łć., w matem., niezmiennik lub spółczynnik układu form w algiebrze.
Kombinator, łć., ten, co kombinuje, zestawia, jednoczy; przemy śliwający coś.
Kombinować, łć., zestawiać, obrachowywać, porównywać, łączyć.
Kombustja, łć., spalanie, gorzenie.
Komedja, gr., utwór sceniczny, przedstawiający w sposób wesoły, satyryczny, wady i śmieszności jednostek i społeczeństwa; przen., zabawny zbieg okoliczności, zabawne widowisko, śmieszność; awantura, heca, scena; kaprys, dziwaczenie; udawanie, zmyślenie, obłuda.
Komedjancki, gr., przym. od Komedjant; po k-u, = jak komedjant.
Komedjant, gr., grający komedje, wyprawiający sztuki komiczne, pajac, błazen; pogardliwa nazwa aktora; obłudnik, udawacz, hipokryta.
Komedjo-opera, opera komiczna.
Komedjopisarz, piszący komedje, autor komedji.
Komedjować, gr., wyprawiać komedje, awantury, udawać.
Komedyjka, gr., zdr. od Komedja; mały, wesoły utwór sceniczny.
Komelica, roślina z rodziny komosowatych.
Komemoracja, łć., wspomnienie; wspomnienie umarłych; wzywanie świętych.
Komenda, łć., krótkie rozkazy, wydawane przez dowódcę; rozkaz; dowództwo, kierownictwo; mały oddział wojska; obowiązki komendanta placu; k. duchowna = dochód z probostwa, udzielany człowiekowi, nie sprawującemu tamże obowiązków proboszcza; żart., bosa k. = biedacy.
Komendant, łć, dowódca oddziału wojskowego a. twierdzy.
Komendantura, łć., biuro komendanta.
Komendarz, Komendatarjusz, łć., pobierający dochód z komendy duchownej.
Komenderować, łć., dowodzić, rozkazywać; wysłać.
Komensal, łć., współbiesiadnik, współstołownik; przen., darmozjad, pieczeniarz.
Komensalizm, łć., pasorzytnictwo, wspólne żywienie się.
Komentarjusz, łć., pamiętnik, notatnik.
Komentarz, łć., objaśnienie; uwagi i przypisy, objaśniające coś trudno zrozumiałego, dopełnienie.
Komentarzowy, łć., uzupełniający, wyjaśniający.
Komentator, łć., objaśniający mniej zrozumiałe pisma, dzieła; robiący przypisy objaśniające, uzupełniające.
Komentować, łć., wyjaśniać, opatrzyć przypisami.
Komera, fr., kumoszka, baba gadatliwa i plotkarka.
Komeraż, fr., plotka siejąca waśń, niezgodę, nieporozumienie.
Komerażnica, fr., kobieta, robiąca komeraże.
Komerażować, fr., robić plotki, siać nieporozumienie, waśnić.
Komercjalizacja, łć., uhandlowienie (kraju, miasta, przedsiębiorstwa).
Komercjalny, Komercyjny, fr., handlowy, kupiecki.
Komers, nm., zebranie studentów niemieckich w piwiarni, pohulanka; k., fr., spółka, stowarzyszenie; gra towarzyska.
Komersowy, fr., przym. od Komers; k-e gry = gry karciane towarzyskie niehazardowe, w których niema stawek na pojedyncze karty.
Komes, łć., w dawnej Polsce, rządca prowincji, miasta a. zamku (dosł. hrabia).
Kometografja, gr., opisanie komet.
Kometologja, gr., nauka o kometach.
Komeżka, łć., zdr. od Komża.
Komfort, ang, wygody życia, urządzenie dostatnie, wytworne i eleganckie, wykwint.
Komicje, łć., zgromadzenie obywateli daw. Rzymu dla wysłuchania wniosków kapłańskich, tyczących ś. religji oraz rozstrzygnięcia spraw państwowych; w dawnej Polsce zjazdy rolnicze.
Komiczny, łć., zabawny, śmieszny, wzbudzający wesołość.
Komięga, nm., statek czworoboczny do spławu zboża na rzece, krypa, galar, łódź.
Komik, gr., aktor, grający role śmieszne, zabawne, wywołujące śmiech; przen., człowiek pobudzający innych do wesołości.
Komika, Komizm, Komiczność, gr., zdolność rozśmieszania, tkwiąca w kim a. w czym.
Komiliton, łć., współżołnierz, towarzysz broni.
Kominiarczyk, uczeń kominiarski.
Kominiarz, łć, zajmujący ś. wycieraniem kominów.
Komis, łć., zlecenie, poruczenie załatwienia jakiego interesu; dać w k. = powierzyć na sprzedaż towary i przyznać sprzedającemu prawo potrącenia sobie od ich ceny umówionego procentu.
Komisant, fr., załatwiający zlecenia handlowe kupców za odpowiednią prowizję dla siebie; sprzedający powierzone mu towary na rachunek ich właściciela.
Komisarjat, Komisorjat, nm., biuro komisarza, urząd, zaopatrujący wojsko w żywność i umundurowanie (dzisiejsza intendentura).
Komisarz, łć., urzędnik państwowy, przeznaczony do jakich specjalnych obowiązków, np. k. ekonomiczny, leśny; k. policyjny = naczelnik cyrkułu policyjnego; administrator, rządca; członek komisji, delegat.
Komisja, łć., władza rządowa naczelna, prawie to co ministerjum; mniejsze zgromadzenie, wydelegowane z większego grona dla rozpatrzenia lub przeprowadzenia jakiej sprawy; k. parlamentarna = grono posłów, wyznaczonych przez parlament do rozpatrzenia i opracowania jakich projektów, uchwał, aby je z gotowemi wnioskami wnieść na decyzję parlamentu — p. Komis.
Komisjoner, fr., trudniący ś. interesami komńowemi; załatwiający zlecenia handlowe jednej lub kilku firm; urzędnik komisarjatu; posłaniec publiczny.
Komisorjum, łć., polecenie, dane do spełnienia upełnomocnienie do załatwienia interesów.
Komisowe, łć., umówione wynagrodzenie za wykonane zlecenie a za pośrednictwo przy kupnie a. sprzedaży; procent umówiony na korzyść komisanta, strącany od cen za towary przez niego sprzedane, prowizja.
Komisowy, łć., dany w komis: dom k. = załatwiający zlecenia i rozmaite interesy.
Komisówka, fr., gatunek gruszki.
Komiśniak, nm., skarbowy chleb razowy.
Komitat, łć., okrąg administracyjny na Węgrzech pod władzą nadżupana, powiat.
Komitent, łć., zamawiający, dający zlecenie, powierzający załatwienie swoich interesów.
Komitet, łć., rada, złożona z przedstawicieli władz lub osób, wybranych do rozpatrywania jakich spraw a. wykonywania postanowień; zarząd obieralny jakiegoś stowarzyszenia a. klubu.
Komitetowy, fr., dotyczący komitetu; rzecz., członek komitetu.
Komitywa, łć, zażyłość, przyjazne stosunki; orszak, otoczenie, drużyna, świta.
Komiwojażer, podróżujący ajent handlowy, starający ś. o zbyt towarów firmy, którą reprezentuje, przedstawiający próby tych towarowi przyjmujący obstalunki na nie.
Komizeracja, łć., politowanie, współczucie.
Komizm — p. Komika.
Komnata, łć., pokój, izba, stancja, gabinet.
Komocja, łć., ruch, wstrząśnienie, wzruszenie, emocja.
Komodat, łć., wygodzenie, użyczenie.
Komodatarjusz, łć., wierzyciel.
Komora, gr., izba, alkierz, pokój bez pieca, spiżarnia, garderoba, schowanie; przegroda; jama; urząd celny do pobierania cła od towarów; puste miejsce w kopalni, pozostałe po wybraniu pokładu; miejsce w broni gdzie ś. kładzie nabój; w myśl., piersi dzikiego zwierza jako cel strzałów myśliwca; w ciemnia optyczna; k. solna = skład soli.
Komorne, gr., zapłata za mieszkanie.
Komornica, kobieta, nie mająca własnej chaty, lecz mieszkająca u kogo na komornym.
Komornik, gr., urzędnik do wykonywania Wyroków sądu, dotyczących dłużników; komisarz sądowy; dawniej przełożony nad komorą monarszą, szambelan; mieszkający „na komornym“, lokator; sublokator.
Komosić, ukr., narowić (konia) k. ś., srożyć ś., gniewać ś., dąsać ś., ociągać ś., bałamucić.
Komosowate rośliny, rodzina roślin dwuliściennych.
Komośliwy, ukr., narowny; niespokojny, burzliwy.
Komórkowaty, Komórkowy, gr., podobny do komórek, składający się z komórek; pełen komórek, przegródek, poprzegradzany.
Kompacissent, fr., współczujący jakiejś sprawie a. osobie, sympatyk.
Kompakt, łć., ścisły.
Kompakty, łć., paragrafy, artykuły; umowy, układy.
Kompan, Kompanjon, łć., towarzysz, kolega.
Kompanijka, łć., wesołe zebranie towarzyskie, zabawa, pijatyka.
Kompanja, łć., towarzystwo, spółka, stowarzyszenie handlowe; oddział piechoty (100 do 200 ludzi); grono pątników, idących do miejsca świętego; zebranie towarzyskie, grono bawiących ś. wspólnie ludzi, grupa ludzi (dobrana, wesoła k.).
Kompanjon, fr., wspólnik, uczestnik.
Kompańczyk, łć., kozak rejestrowy.
Komparacja, łć., porównanie.
Komparent, łć., strona, osobiście stawająca, np. w sądzie.
Kompars, fr., aktor, grający niemą a. podrzędną rolę na scenie, figurant, statysta; przen., człowiek, nie odgrywający żadnej ważniejszej roli w życiu, przeciętny, pospolity, mierny.
Kompartyment, fr., ozdoby boczne na tarczy herbowej; część wynikła z symetrycznego podziału powierzchni; przegródka (np. w szufladzie); część mieszkania (np. pokój); część wagonu (przedział); miejsce, pomieszczenie.
Komparycja, łć., stawiennictwo osobiste strony przed sądem; początkowy ustęp podania do sądu, wymieniający strony, wytaczające sprawę.
Kompasja, fr., współczucie, politowanie.
Kompatrjota, łć., współziomek, rodak.
Kompatura, łć., okładka książki, zeszytu.
Kompendjum, łć., skrót, przewodnik. podręcznik, krotki zbiór.
Kompensacja, Kompensata, łć., wyrównanie wzajemnych rożnie, należności i pretensji; wynagrodzenie.
Kompensacyjny, Kompensyjny, łć., przym. od Kompensacja; wahadło k-e — p. Kompensator.
Kompensator, łć., wahadło tak zbudowane, że, pomimo zmian temperatury, zachowuje długość jednostajną.
Kompensować, łć., nagradzać za uszczerbek, wyrównywać, potrącać należności wzajemne.
Kompetencja, łć., zakres czyjej wiedzy, upoważniający do wyrokowania o czym, znajomość rzeczy; k-e = płaca dożywotnia w zamian za dobra, przez rząd zabrane.
Kompetent, Kompetytor, łć., człowiek kompetentny; współubiegający ś., współzawodnik, rywal.
Kompetentny, łć., mający prawo rozstrzygać daną sprawę; świadomy rzeczy, biegły.
Kompetować, łć., należeć z prawa.
Kompilacja, łć., utwór literacki a. naukowy, którego treść zestawiona jest z ustępów innych dzieł.
Kompilator, łć., autor, układający dzieła nie samoistnie, lecz z prac innych autorów.
Kompilować, łć., robić kompilację.
Komplanacja, łć., układ pojednawczy, kończący spór.
Komplanować, łć., prowadzić układy, pertraktować.
Komplecik, zdr. od Komplet; mały zbiór, małe zebranie.
Kompleks, łć., całość, skład, ogół, całokształt.
Kompleksja, łć., budowa ciała; temperament, usposobienie.
Komplemencista, łć., prawiący komplementy, pochlebnik.
Komplement, Kompliment, łć., pochlebstwo, grzeczne słówka.
Komplementować, łć., kogo: prawić komplementy, winszować mu.
Komplet, łć., ogół osób potrzebnych do załatwiania jakiej sprawy: zupełność naznaczonej liczby; pełny zbiór jakich przedmiotów; całość; w teatrze: zapełnienie wszystkich miejsc przez widzów; pewna ilość uczniów a. uczennic, uczących ś. razem prywatnie.
Kompleta, łć., ostatnie nabożeństwo wieczorne po nieszporach.
Kompletny, łć., cały, zupełny, całkowity.
Kompletować, łć., zbiór uzupełniać, dopełniać czyni całość, ułożyć w całość.
Komplikacja, łć., powikłanie, splątanie, złożoność; zbieg różnorodnych okoliczności, plączących kwestję.
Komplikować, łć., wikłać, gmatwać, utrudniać przez przyłączenie ś. czego.
Kompliment — p. Komplement.
Komplot, fr., sprzysiężenie, spisek, zmowa.
Kompocik, zdr. od Kompot.
Komponent, łć., pierwiastek, wchodzący w skład ciała złożonego.
Komponować, łć., tworzyć, układać, snuć z wyobraźni dzieło sztuki; opowiadać rzeczy zmyślone; kłamać.
Komportacja, łć., porozumienie ś.; przedstawienie dowodów.
Komportować, łć., składać dowody. przedstawiać; k. ś. porozumiewać ś., znosić ś.
Kompost, łć., nawóz z odpadków roślinnych i zwierzęcych, zmieszanych z ziemią, wapnem i t. p.
Kompostować, łć., użyźniać grunt za pomocą kompostu.
Kompot, fr., owoce gotowane z cukrem; żart. k. szewcki = kapusta z kartoflami, melanż.
Kompozycja, łć., utwór, dzieło sztuki; utwór muzyczny: ćwiczenia szkolne na dany temat; układ utworu; tworzenie dzieła; zmyślenie; mieszanina metali, aljaż.
Kompozytor (forma ż. Kompozytorka), łć., autor utworu muzycznego; twórca; kłamca.
Kompres, fr., okład z płótna zmoczonego i wyciśniętego.
Kompresor, łć., pompa po wietrzna (pneumatyczna).
Komprobacja, łć., potwierdzenie, przystanie na co.
Komprobować, łć., potwierdzać, wznawiać, przystawać na co.
Kompromis, pakt, mocą którego strony zgadzają ś. na załatwienie sporu sądem polubownym; zgodne zakończenie sporu; ugoda układ, porozumienie.
Kompromisarz, łć., sędzia polubowny, arbiter, superarbiter.
Kompromisowy, łć., pośredni, godzący sprzeczne zdania a. dążenia (układ k., wniosek k.).
Kompromitacja, łć., narażenie ś. na wstyd, śmieszność a. hańbę, zawstydzenie, ośmieszenie ś.
Kompromitować, fr., zawstydzać, podawać na pośmiewisko, podawać w podejrzenie; k. ś. = narażać ś. na wstyd, na śmieszność, na hańbę.
Komput, łć., poczet, liczba, rejest, etat; przen., zastęp, siła liczebna; k. kościelny = rozkład świąt według biegu słońca i księżyca.
Komputować, łć., obliczać; zbierać, uzupełniać.
Komputowiec, łć., żołnierz komputowy.
Komputowy, łć., etatowy, rejestrowy; wojsko k-e = dawne wojsko polskie stałe, utrzymywane ze skarbu.
Komtur, nm., wyższa godność u Krzyżaków; przełożony nad okręgiem, dowodzący oddziałem wojska na wojnie — p. Komandor.
Komuna, fr., gmina miejska, posiadająca samorząd; stowarzyszenie socjalistów i terorystów, dążące do przewrotu w stosunkach społecznych; powstanie w Paryżu w r. 1871, dążące do utworzenia samodzielnych gmin, połączonych w republikę federacyjną, na czele której stanęłaby gmina paryska.
Komunalny, fr., przym. od Komuna; tyczący ś. gminy, należący do niej; k. łć., przym. od Komunał; powszedni, pospolity, oklepany.
Komunał, łć., zdanie znane przez wszystkich, oklepane, powszednie, ogólnik.
Komunard, fr., zwolennik zasad, głoszonych przez komunę paryską 1871 r.; komunista.
Komunik, łć., rycerz jezdny, kawalerzysta; kawalerja, konnica; k-em = konno, lekko bez wozów; k. niebieski = zastęp, chór aniołów.
Komunikacja, łć., wzajemne udzielanie wiadomości; związek, stosunek; drogi lądowe i morskie, poczty, telegrafy, telefony.
Komunikant, łć., opłatek konsekrowany przy Mszy Św., ten, kto przystępuje do Komunji św.
Komunikat, łć., dokument, udzielany stronie drugiej, do rozpatrzenia; wiadomość udzielana półurzędownie pismom.
Komunikować, łć., przyjmować I Komunję Św.; udzielać jakiej wiadomości; k. ś., znosić ś. z kim, mieć z kim stosunki; łączyć ś. jakim przejściem z innym miejscem.
Komunista, łć., zwolennik komunizmu; k. anarchista = nazwa przybierana przez opryszków, napadających z rewolwerami na mieszkania i sklepy w celu grabieży.
Komunistyczny, łć., przym. od Komunizm.
Komunizm, łć., teorja ustroju społecznego, głosząca zrównanie stanów, zniesienie osobistego mienia i wspólne używanie własności, kolektywizm.
Komunja Św., łć., Najświętszy Sakrament Ciała i Krwi Pańskiej.
Komutator, łć., przyrząd do przerywania a. zmiany kierunku prądu elektrycznego.
Komysz, tur., zarośla, gęstwina.
Komysznik, tur., rabuś, rozbójnik, zbir, ukrywający ś. w komyszach.
Komyśny chleb, nm., chleb żołnierski.
Konać, kończyć życie, dogorywać, umierać; przen., milknąć, zamierać, ustawać.
Konak, tur., pałac, rezydencja, dworzec; dworzec kolejowy.
Konar, wielka gałąź, wyrastająca bezpośrednio z pnia; k-ry rogi jelenie.
Konarzysty, rozłożysty.
Koncedować, łć., ustępować, dozwalać, przystawać na co
Koncelebrować, łć., współuczestniczyć w celebrowaniu.
Koncentracja, łć., skupienie, gromadzenie do jednego punktu środkowego, zogniskowanie, ześrodkowanie, napływ, pościąganie w jedno miejsce (np. wojska); łączenie ś., jednoczenie ś. stronnictw, przedsiębiorstw w jednym głównym celu; nasycanie roztworu, zgęszczenie.
Koncentrować, łć., ześrodkowywać, skupiać w jednym punkcie; zgęszczać; k. ś. skupiać ś., skupiać swe siły
Koncentryczny, łć., współśrodkowy, mający wspólny środek (koła k-e), k. ogień = wystrzały z różnych stron, skierowane ku jednemu punktowi; k. ruch = ruch dośrodkowy; k-a nauka = nauczanie, wychodzące od rzeczy najbliższych i powoli rozszerzające ten zakres.
Koncepcista, Koncepciarz, łć., sadzący ś. na żartobliwe koncepty, na dowcip, dowcipniś.
Koncepcja, łć., pomysł, plan, projekt jakiej pracy, jakiej nowej teorji; zajście w ciążę, poczęcie.
Koncepista, łć. — p. Koncypista.
Koncepować, łć. — p. Koncypować.
Koncept, łć., pomysł; pierwszy szkic, bruljon, odręczny projekt jakiego pisma; żart, dowcip; wesołe usposobienie.
Konceptować, łć., ruszać konceptem; zamyślać coś, planować.
Konceptowy, przym. od Koncept; k. papier = zwyczajny papier do pisania (na koncepty czyli bruljony); urzędnik k. = umiejący sporządzać pisma urzędowe.
Koncept-praktykant, łć., aplikant biurowy.
Konceptualizm, Konceptyzm, łć., teorja, podług której idee ogólne są wrodzone i niezależne od spostrzeżeń zmysłowych.
Koncert, łć., wykonanie artystyczne utworów muzycznych przez jednego lub wielu muzyków a. śpiewaków wobec zgromadzonych słuchaczów; większy litwor muzyczny popisowy; porozumienie, zgodne działanie między mocarstwami; dać k. = zrobić coś wzorowo, na podziw.
Koncertacja, łć., ociąganie się, wzdraganie ś.
Koncertant, Koncercista, fr., artysta, dający koncert, a. biorący udział w koncercie (forma ż. Koncertantka).
Koncertmistrz, nm., przewodnik, dyrektor koncertu; pierwszy skrzypek w orkiestrze.
Koncertować, fr., dawać koncert.
Koncertowo, fr., popisowo, doskonale, świetnie.
Koncesja, łć., przyzwolenie, przywilej na jakie przedsiębiorstwo, wydany przez wsadzę; ustępstwo, ustąpienie (zdr. żart. Koncesyjka).
Koncesjonarjusz, łć., ten, komu udzielono koncesji, przywileju, pozwolenia.
Koncesjonować, łć., udzielać na co koncesję.
Koncesjonowany, łć., istniejący na zasadzie koncesji rządowej (zakład k., przedsiębiorstwo k-e).
Konchit, Konchjolit, gr., skamieniałość muszlowa.
Konchoida, gr., linja krzywa, ślimakowata (4-go stopnia), leżąca na płaszczyźnie, obmyślona celem rozwiązywania takich zadań jak: trysekcja kąta płaskiego, zdwajanie sześcianu i in.
Konchologja, gr., nauka o muszlach.
Koncyljacyjny, łć., zgodny, pojednawczy.
Koncyljarny, przym. od Koncyljum; spory k-e = toczące ś. na koncyljach duchownych.
Koncyljum, łć., zgromadzenie dostojników kościelnych dla narad w rzeczach wiary; sobór.
Koncypista, Koncepista, Koncypjent, łć., urzędnik, który samodzielnie układa referaty; referent; i kancelista, wprawiający ś. w układanie referatów.
Koncypować, łć., obmyślać układać w myśli, referować, redagować.
Kondel, zdr. Kondlik — p. Kundel.
Kondemnata, Kondemnacja, łć., wyrok skazujący, wydany zaocznie z powodu niestawienia ś. w sądzie; potępienie.
Kondensacja, łć., zgęszczenie, skroplenie gazów, pary.
Kondensować, łć., poddawać kondensacji.
Kondescencja, łć., zjechanie sądu na grunt dóbr, co do których zachodzi spór.
Kondescensorjalny, łć., zjazdowy.
Kondolencja, łć., okazanie współczucia, współubolewanie.
Kondolencyjny, łć., okazujący współczucie.
Kondonacja, łć., przebaczenie.
Kondotjer, wł., dowódca bandy zbrojnej we Włoszech w XIV i XV wieku, przyjmujący służbę u każdego, kto lepiej zapłacił.
Konduita, fr., prowadzenie się, zachowanie ś., sprawowanie.
Kondukt, łć., uroczysty żałobny pochód, orszak pogrzebowy; księża, idący przed pogrzebem: śpiewy w kościele przy zwłokach zmarłego, przed ich wyprowadzeniem; wogóle orszak.
Kondycja, łć., warunek w umowie; stan, położenie, stanowisko społeczne; byt; miejsce nauczyciela domowego; posada; obowiązek, służba, zajęcie; starać ś. o k-ę = o posadę czasową.
Kondycjonować, łć., być na kondycji, być w kondycji.
Kondygnacja, łć., przedziały, znajdujące ś. jedne nad drugiemi, półki; piętra w budynku, w klatkach schodowych, w wieżach; stopnie; wiązania z belek.
Kondykt, Kondyktamen, łć., zmowa, spisek.
Kondylomat, gr., brodawkowata narośl mięsna syfilityczna, szyszkowina.
Kondyscypul, łć., współuczeń, kolega szkolny.
Koneksja, łć., sunki rodzinne
znajomości, stoa. przyjacielskie z osobami wpływowemi.
Konesament, fr. — p. Konosament.
Konesans, fr., znajomość.
Koneser, Konesor, fr., znawca.
Konetabl, fr., naczelny wódz w daw. Francji.
Konfederacja, łć., związek państw, stanów a. prowincji czasowy a. stały; związek obywateli w celach politycznych, sprzymierzenie; k. gieneralna stanów = ustawa sejmu konwokacyjnego; sejm pod k-ą = taki, na którym rozstrzygała prosta większość głosów, na którym nie przysługiwało nikomu prawo liberum veto.
Konfederacyjny, łć., przym. od Konfederacja.
Konfederat, łć., sprzymierzony, związkowy; uczestnik konfederacji; żołnierz konfederacji.
Konfederować się, łć., łączyć ś., tworzyć związek, sprzymierzać ś.
Konfekcja, łć., gotowe ubranie damskie, okrycia, stroje; przybory toalety damskiej, jak wstążki, koronki i t. p.
Konfekty, łć., cukry, owoce smażone w cukrze.
Konferencja, łć., narada; narada dyplomatycznych przedstawicieli mocarstw; nauka duchowna ustna, w rodzaju odczytu; rozprawa religijna.
Konferować, łć., naradzać ś.; porozumiewać ś; traktować, przeznaczać, ofiarować, zdawać na kogo.
Konfesata, łć., zeznanie, wyznanie, wyspowiadanie ś.; wziąć kogo na k-ę = wybadać kogo, wyciągnąć przyznanie ś., zmusić do wyznania za pomocą tortur.
Konfesja, wyznanie wiary, wyznanie religijne.
Konfesjonista, łć., należący do konfesji, dysydent
Konfesor, łć., spowiednik.
Konfesyjny, łć., wyznaniowy; szkoła k-a = szkoła dla dzieci, wyznających jednakową religję, prowadzona w duchu tej religji.
Konfidencja, łć., zażyłość, poufałość; zwierzenie poufne; wiadomość powierzona w zaufaniu.
Konfidencjonalnie, łć., poufnie, poufale.
Konfident, łć., powiernik; zausznik, poufalec.
Konfidować, łć., ufać, wierzyć; zawierzyć, zwierzyć ś.
Konfiguracja, łć., ukształtowanie, układ plastyczny; przen., układ stosunków.
Konfirmacja, łć., potwierdzenie wyroku; utwierdzenie w wierze; u ewangielików: uroczystość ponowienia przymierza chrztu i wyznanie wiary przed pierwszą Komunją.
Konfirmand a. Konfirmant, łć., przystępujący do pierwszej Komunji (u ewangielików).
Konfirmator, łć., potwierdzający, potakujący.
Konfirmować, łć., potwierdzać.
Konfiskata, Konfiskacja, łć., zabranie przez władzę przedmiotu, którego posiadanie jest niedozwolone a. stanowi istotę przestępstwa; zabranie majątku na rzecz skarbu za przestępstwo polityczne.
Konfiskować, łć., zabierać na rzecz skarbu własność prywatną za karę; żart. zabierać rzecz cudzą wbrew chęci właściciela.
Konfitury, gr., owoce, w cukrze smażone; piękna k-a! = przykra sprawa.
Konflagracja, Konflagrata, łć., pożar, pogorzel; podpalenie, spalenie; wypłata ubezpieczeniowa za pogorzel.
Konflikt, łć., zatarg, spór, starcie ś. interesów sprzecznych; zawikłanie.
Konfluencja, łć., zbieg, spływ, zlanie ś. (np. dwu rzek).
Konformacja, łć., układ, ukształtowanie ś., zgadzanie ś., podobieństwo.
Konformista, wł., wyznawca religji panującej w Anglji.
Konformować się, łć., stosować ś., naginać ś.
Konfortatywa, łć., lekarstwo wzmacniające, ’podniecające.
Konfrater, łć., członek bractwa; towarzysz, kolega.
Konfraternia, łć., bractwo świeckie a. religijne; związek, stowarzyszenie.
Konfrontacja, łć., stawiennictwo do oczu dla sprawdzenia, sprawdzenie, porównanie.
Konfrontować, łć., sprawdzać przez powołanie do stawiennictwa naocznego a. przez porównanie dokumentów, kopji z oryginałem.
Konfucjonizm, miłość ludzkości, humanitaryzm w połączeniu z zasadą utylitaryzmu.
Konfudować, Konfundować, łć., mieszać, zawstydzać, ambarasować, zbijać z tropu.
Konfutacja, łć., odparcie zarzutów, zbijanie dowodzeń przeciwnika.
Konfuzja, łć., zmieszanie, zakłopotanie, zawstydzenie, zamieszanie; chaos, nieład, niepokój.
Kongielacja, łć., w archit., ozdoba w kształcie sopla w stylu rokoko.
Kongielator, łć., zamrażacz, przyrząd do wyrobu sztucznego lodu za pomocą eteru.
Kongiestja, łć., chorobliwy napływ krwi do naczyń krwionośnych jakiego organizmu.
Konglomeracja, łć., skupienie, zlepek; zlepianie z różnorodnych części.
Konglomerat, łć., zlepek; skała, stanowiąca zlepek odłamków różnych skał, zlepieniec.
Konglutyn, łć., gatunek białka roślinnego.
Konglutynacja, łć, zlepianie, spajanie, sklejanie.
Kongregacja, łć., zgromadzenie, stowarzyszenie, bractwo duchowne; k. kardynałów, wydział kolegjum kardynalskiego w Rzymie.
Kongregacjonalista, łć., w Anglii członek stowarzyszenia odrzucającego władzę biskupią.
Kongregacjonalizm, łć., w Anglji sekta religijna, w której każda kongregacja zawiaduje swemi sprawami niezależnie od innych i nie uznaje władzy hierarchji episkopalnej.
Kongregacjonista, łć., członek kongregacji, szczególnie jezuickiej.
Kongres, łć., zjazd monarchów lub ich pełnomocników dla narad w sprawach międzynarodowych i politycznych; zgromadzenie prawodawcze w Ameryce; we Francji zgromadzenie deputowanych i senatorów razem; zjazd (uczonych, przemysłowców i t. p.) dla narad.
Kongresista, Kongresowicz, łć., uczestnik kongresu.
Kongresówka, nazwa dzisiejszego Królestwa Polskiego, utworzonego na kongresie wiedeńskim 1S15 r., zwanego stąd Królestwem Kongresowym.
Kongresywny, łć., federacyjny.
Kongrewski druk, sposób drukowania kilkoma kolorami odrazu; k-ie race = palne, rakiety dalekonośne, zapalające.
Kongrua, łć., płaca, pobierana przez księdza.
Kongruencja, łć., zgodność, przystawanie, podobieństwo.
Kongruentny, łć., w mat. przystający (o figurach i liczbach).
Kongruizm, łć., skuteczność łaski bożej bez naruszenia wolnej woli człowieka.
Koniak, fr., wódka dystylowana z przefermentowanego soku winogronowego.
Koniarek, chłopak od koni, pastuch koni.
Koniarka, na kolei wagon dla koni.
Koniarstwo, zamiłowanie w koniach; sport koński.
Koniarz, ten, co lubi konie, handlarz koni; pasterz koni, złodziej! koni, koniokrad.
Koniądz, skand., konny, książę, wódz.
Koniczek, zdr. od Koń; mały konik.
Koniczny, łć., stożkowaty.
Koniczysko, zgr., pogard. od Koń.
Konidometr, gr., narzędzie do mierzenia zawartości cukru w roślinie.
Koniec, punkt gdzie ś. kończy długość jakiej rzeczy; szpic; kres, kraniec; ostatnia część, zakończenie (k. powieści); od k-ca do k-ca = od początku do ostatka; szary k. = miejsce ostatnie, poślednie;; wiązać k. z k-em = ledwo wystarczać na swoje potrzeby; z k-ca świata = z dalekich stron; k. świata = kres jego istnienia; k. świata! wykrz. = rzecz niebywała; k. życia =śmierć, zgon; k. miesiąca, roku = ostatnie dni miesiąca, roku; na k-cu języka = należy pytać; mieć co na k-cu języka = nie módz sobie na razie przyj pomnieć; nie móc z kim dojść do k-ca = do ładu, do porozumienia; liczba, lik, miara; bez k-ca = mnóstwo; wynik, rozwiązanie, obrót (rzecz ta wzięła, miała niedobry k.); cel, zamiar, zamysł: tym k-em a. na ten k. = w tym celu; przysł., nakoniec, w końcu, na końcu; k. k-em albo k. k-ów = ostatecznie, wreszcie; w ostatnim razie, na upartego; tak ma być i k.! = ostateczno postanowienie.
Koniecznie, przysł. od Konieczny; nie k. = nie ze wszystkim, niezupełnie, nieszczególnie.
Konieczność, potrzeba nagląca, nieodzowność; mus; w logice: niemożebność czego przeciwnego a. sprzecznego.
Konieczny, bez którego nie można ś. obejść; nieodzowny, niezbędny, nieuchronny, nieunikniony, bezwarunkowy.
Konifery, łć., drzewa iglaste, szyszkorodne.
Koniferyna, łć., glukozyd znajdujący ś. w drewnie drzew iglastych.
Konikowy, zadanie k-we w szachach.
Konina, mięso końskie.
Koniokrad, Koniokradca, złodziej koni.
Koniopłoch, Konistrach, bot., roślina z rodziny baldaszkowych.
Konisko, zgr. od Koń; koń zbiedzony, godny politowania.
Koniuch, Koniucha, pasterz koni; gatunek ptaka drapieżnego (kaniuk).
Koniuszek, Koniuszczek, zdr. od Koniec; sam koniec jakiej rzeczy, sam czubek.
Koniuszy, przełożony nad końmi i stajniami na dworze królewskim a. wielkopańskim; godność dworska (w. koniuszy).
Koniuszyc, syn koniuszego.
Konjektura, łć., domysł, przypuszczenie, prawdopodobieństwo; wniosek oparty na przypuszczeniu, na prawdopodobieństwie.
Konjugacja, łć., odmiana czasowników (słów), czasowanie.
Konjugować, łć., odmieniać czasownik przez czasy, osoby i liczby.
Konjunkcja, łć., związek, liga, koalicja, sojusz; zmowa, spisek; takie stanowisko dwu planet, że obie mają jednakową długość astronomiczną czyli znajdują ś. na jednej płaszczyźnie prostopadłej do ekliptyki; inaczej: połączenie; w gram., spójnik.
Konjunktura, łć., zbieg okoliczności, traf, obrót rzeczy; widoki, nadzieje: ogół przyczyn, powodujących zwyżkę a. zniżkę cen (towarów, pracy, stopy %-ej i t. p.).
Konjunktyw, łć., tryb łączący w konjugacji.
Konjuracja, łć., spisek, sprzysiężenie.
Konkieta, fr., podbój serca, zdobycie panny a. kawalera, zniewolenie sobie, podobanie się.
Konklawe, łć., miejsce, gdzie zamknięci kardynałowie obierają papieża; zgromadzenie kardynałów, zebranych w tym celu.
Konkludować, łć., wyprowadzać ostateczne wnioski, streszczać, zakończyć mowę, rozprawę.
Konkluzja, łć., zakończenie, np. mowy, rozprawy; wynik rozumowań, wniosek ostateczny, uchwała.
Konkokcja, łć., trawienie, strawność.
Konkomitacja, Konkomitatywa, łć., zaopinjowanie przez władzę prośby a. podania, przesłane z raportem do władzy wyższej.
Konkordancja, łć., zgodność; porównanie ustępów, zgadzających się. dosłownie, traktujących o jednym i tym samym przedmiocie, k. biblijna, alfabetyczny wykaz wyrazów a. sentencji, zawartych w Biblji, ze wskazaniem miejsca, gdzie się znajdują.
Konkordans, łć., druk., czcionka a. justunek 36-punktowy.
Konkordat, łć., ugoda, traktat papieża z rządem w rzeczach, dotyczących Kościoła; układ zawarty między upadłym handlowo dłużnikiem a jego wierzycielami w postępowaniu upadłościowym.
Konkordja, łć., zgodność, zgoda, jedność.
Konkordować, łć., porównywać, sprawdzać; k. ś. = zgadzać ś.
Konkrecjanin, łć., zwolennik poglądu filozoficznego, utrzymującego, że dusza wzrasta razem z ciałem.
Konkret, łć., pojęcie ściśle odpowiadające przedmiotowi rzeczywistemu (przeciwieństwo: abstrakt).
Konkretnie, łć., istotnie, pewnie, rzeczywiście.
Konkretny, łć., podpadający pod zmysły, pod doświadczenie, dotykalny, ujęty, rzeczywisty; ściśle określony, oparty na zajadach pewnych, liczący ś. z rzeczywistością (np. wniosek, wywód).
Konkretyzować, łć., nadawać pojęciu oderwanemu cechy rzeczywistości.
Konkubina, łć., nałożnica.
Konkubinat, łć., pożycie nieślubne.
Konkurencja, łć., współzawodnictwo, współubieganie ś,; przyczynianie ś do wspólnych kosztów na utrzymanie szkół, dróg i t. p.; wolna k. = nie skrępowana przepisami państwowemi.
Konkurencyjny, łć., przym. od Konkurencja; k-e ceny, możliwie najniższe ceny; k-e powinności = zobowiązanie (gmin, osób) należenia do wspólnych wydatków na kościoły, szkoły i t. p.
Konkurent, łć., współzawodnik, rywal; starający się o panno.
Konkurować, łć., współzawodniczyć, rywalizować, ubiegać ś., starać ś. o upodobaną kobietę niezamężną a. wdowę, celem poślubienia jej.
Konkurs, łć., współubieganie ś. o urząd, o nagrodę za jaką pracę; wystąpienie sądowe wierzycieli przeciwko niewypłacalnemu dłużnikowi.
Konkursowy, przym. od Konkurs; k-a komisja = złożona z osób, posiadających zaufanie i znających ś. na rzeczy, którą mają oceniać dla rozsądzenia konkursu (sąd k.); k-a praca = ubiegająca ś. o nagrodę wyznaczoną: k-a masa — p. Masa.
Konkury (-ów), fr., blp., ubieganie ś. o rękę panny, zaloty.
Konkwistador, hiszp., zdobywca, zaborca.
Konneksja, łć. — p. Koneksja.
Konnetabl, fr. — p. Konetabl.
Konnica, wojsko konne, jazda, kawalerja.
Konniwencja, łć., konszachty, wspólnictwo.
Konno, przysł., wierzchem, na koniu.
Konnojezdka, aktorka cyrkowa, woltyżerka, amazonka.
Konny, jadący na koniu, jezdny; wojsko k-e = konnica, jazda; kolej k-a = wagony toczące ź. po szynach a ciągnione końmi; k. (-ego), jeździec, posłaniec na koniu, żołnierz jezdny, kawalerzysta.
Konoid, Konojda, łć., ciało stożkowate.
Konopaczyć, Konopacić, utykać szpary w ścianach drewnianych konopiami.
Konopiasty, Konopiaty, podobny do konopi.
Konopiatka, gatunek gruszki.
Konopiowate rośliny, rodzina roślin kwiatowych dwuliściennych.
Konopniczek, ptak makolągwa.
Konopnik, powróz konopny.
Konopny, Konopiany, przym. od Konopie.
Konosament, Konosement, fr., ceduła handlowa, wystawiona przez kapitana statku handlowego, tycząca ś. przyjętych towarów; list frachtowy morski.
Konotatka, fr., notatka zapiska.
Konotować, łć. — p. Notować.
Konował, lekarz zwierząt, weterynarz; partacz, leczący bydło i konie; przen., zły lekarz.
Konrektor, łć., współzarządca szkoły.
Konsekracja, łć., poświęcenie chleba i wina podczas Mszy św; ceremonja poświęcenia kościoła, biskupa.
Konsekrant, Konsekrator, łć., kapłan, dopełniający konsekracji.
Konsekrat, łć., biskup, którego konsekrują.
Konsekrować, łć., wykonywać konsekrację, poświęcać uroczyście.
Konsekwencja, łć., następstwo, wynik logiczny, skutek danej przyczyny; zgodność wyniku z założeniem; postępowanie zgodne z zasadami.
Konsekwentnie, łć., logicznie.
Konsekwentność, łć., zgodność następnych myśli lub czynów z poprzedniemi, logiczność.
Konsekwentny, łć., wynikający z naturalnego porządku rzeczy, logiczny; zgodny w myślach i czynach z wyznawanemi zasadami.
Konsens, łć., przyzwolenie władzy, nadanie pozwolenia na prowadzenie przedsiębiorstwa, zgoda.
Konsensowy, łć., przym. od Konsens; k. rzemieślnik = nie należący do cechu a. prowadzący warsztat na mocy konsensu.
Konserwacja, łć., utrzymywanie czego w całości, w porządku, w dobrym stanie, ochrona przed zniszczeniem.
Konserwator łć. (forma ż. Konserwatorka), nadzorca, czuwający nad całością i dobrym stanem zbiorów sztuki, gabinetów naukowych, muzeów, pomników i t. p.; kustosz.
Konserwatorjum, łć., wyższa szkoła muzyczna.
Konserwatysta, łć., przeciwnik reform i postępu; zachowawca dawnych obyczajów, dawnych form politycznych; żart., ten, co skończył konserwatorjum muzyczne (forma ż. Konserwatystka).
Konserwatywny, łć., zachowawczy, przeciwny reformom.
Konserwatyzm, łć., dążenie do utrzymania istniejącego stanu rzeczy; niechęć ku wszelkiej nowości, zmianie, reformie w ustroju społecznym; zachowawczość.
Konserwować, łć., przechowywać, utrzymywać w całości, w dobrym stanie, ochraniać od zepsucia, zniszczenia.
Konserwy, łć., owoce, jarzyny, mięso przyrządzone i przechowane tak, aby ś. nie psuły przez dłuższy przeciąg czasu; okulary kolorowe, ochraniające wzrok.
Konskrypcja, łć., coroczne powoływanie młodzieńców do odsłużenia powinności wojskowej, pobór do wojska, spis, branka; wykaz, spis.
Konskrypcjonista, łć., podlegający konskrypcji, popisowy, rekrut.
Konskrypcyjny, przym. od Konskrypcja; poborowy.
Konsolacja, łć., pocieszenie, pociecha; poczęstunek, stypa; mały datek pieniężny; dzieci, potomstwo.
Konsole, Konsolidy, fr., papiery procentowe państwowe, powstałe z połączenia kilku pożyczek państwowych terminowych, zamienionych na nieumarzalny papier procentowy.
Konsolidacja, łć., złączenie, zianie, ujednostajnienie, upewnienie, ubezpieczenie długu państwowego na pewnych stałych dochodach; wzmocnienie, stężenie.
Konsolidować, łć., mocno połączyć, zespolić, zjednoczyć, utrwalić; przekształcić dług państwowy dawny, zabezpieczając ten dług a. procenty od niego na innych dochodach państwa.
Konsolka, fr., zdr. od Konsola; w grze w preferansa: kara zapisywana przez dającego karty na grającym, gdy nie wziął zapowiedzianej liczby lew.
Konsolować, fr., pocieszać,
Konsoma, fr., buljon suchy w tabliczkach.
Konsomacja, fr., zużycie, spożycie, to, co gość zjadł w jadłodajni i za co płaci należność;! strata, brak skutkiem ubywania.
Konsonans, łć., w muzyce dwa lub więcej tonów, które tworzą i akord skończony, zwany doskonałym; harmonijna zgodność tonów; zgodność, doskonałość.
Konsonanta, łć., spółgłoska.
Konsonantyzm, łć., zbieg spółgłosek w wyrazie a. w sylabie.
Konsorcjum, łć., spółka, stowarzyszenie kilku przedsiębiorców dla przeprowadzenia jakiego interesu handlowego albo bankierskiego.
Konspekcja, łć., dozór.
Konspekt, łć., wykaz, spis, przegląd; wyciąg, streszczenie.
Konspiracja, łć., sprzysiężenie, spisek.
Konspirator, łć., spiskowiec.
Konspirować, łć., knuć spiski.
Konstabl, ang., policjant, milicjant; mający nadzór nad armatami na okręcie; puszkarz.
Konstatować, fr., stwierdzać, sprawdzać, zaznaczać, wykazać istnienie faktu.
Konstelacja, łć., grupa gwiazd stałych, tworzących pewną figurę i mających odpowiednią nazwę, gwiazdozbiór; mniemany układ gwiazd w chwili czyjego przyjścia na świat, mający być znakiem szczęśliwym a. nieszczęśliwym; przen., stan rzeczy, wynikający ze zbiegu wypadków, z różnych warunków, z ugrupowania ś. żywiołów przyjaznych i nieprzyjaznych.
Konsternacja, łć., przerażenie, osłupienie z przestrachu; przygnębiające, przykre zdumienie; zażenowanie ś., zakłopotanie.
Konstrukcja, łć., budowa, układ, ustrój, skład; utworzenie całości z danych części; szyk gramatyczny wyrazów, zdań.
Konstrukcyjny, łć., wyprowadzający całość z danych części; k-y rysunek = rysunek, wykonany przy pomocy linji i cyrkla podług wskazań gieometrji; k-e zadanie = zadanie na rysunek konstrukcyjny.
Konstruktor, łć., zestawiający, planujący konstrukcję i wykonywający a. kierujący wykonaniem.
Konstruktywny, łć., tyczący ś. konstrukcji, biegły w konstruowaniu.
Konstruować, łć., budować, składać z oddzielnych części.
Konstrykcja, łć., ściąganie się, kurczenie, ograniczenie, skrępowanie bandażem.
Konstypacja, łć., zatwardzenie.
Konstytuanta, fr., ustawodawcze zgromadzenie złożone z przedstawicieli ludu w celu określenia przyszłego ustroju państwa i formy rządu.
Konstytucja, łć., ustawa państwowa, dopuszczająca wybranych przez naród przedstawicieli do udziału w rządzie i prawodawstwie; forma rządu, ustawa, prawo; budowa fizyczna człowieka; usposobienie; skład ciała, organizmu; organizacja.
Konstytucjonalista, łć., niezawisły członek stronnictwa republikańskiego.
Konstytucjonalizm, łć., teorja polityczna, uważająca monarchję konstytucyjną za najlepszą formę rządu.
Konstytucyjny, łć., ograniczony ustawami prawodawczemi; zgodny z konstytucją.
Konstytuować, łć., ustanawiać, organizować, urządzać, tworzyć, zawiązywać; przetwarzać ustrój polityczny zgodnie z zasadami konstytucjonalizmu; wprowadzać kogo na stanowisko, na godność.
Konsubstancjonalny, łć., społistotny.
Konsukcesor, łć., współdziedziczący.
Konsul, łć., najwyższy urzędnik w starożytnej rzeczypospolitej rzymskiej; najwyższy urząd we Francji od 1800—1805 r; przedstawiciel państwa przy obcym rządzie, opiekujący ś. sprawami handlowemi i interesami poddanych mocarstwa, które reprezentuje; rajca, radny (miejski); doradca prawny; k. sportowy = stały reprezentant Towarzystwa sportowego w miejscowości, nie będącej siedzibą tegoż Towarzystwa.
Konsularja, łć., dawne akta ratuszowe.
Konsularny, łć., przym. od Konsul; dotyczący konsula a. konsulatu.
Konsulat, łć., biuro konsula, tytuł rządu z czasów pierwszej rzeczypospolitej francuskiej.
Konsulent, łć., doradca.
Konsulta, wł., rada, obrady; izba sądowa we Włoszech i w Szwajcarji.
Konsultacja, łć., narada; porada prawna, lekarska.
Konsultant, łć., lekarz, należący do narady lekarskiej, do konsylium; ordynator szpitala.
Konsultor, łć., zasięgający rady; doradca.
Konsultować, łć., radzić, udzielać porady, leczyć.
Konsum, nm., sklep z artykułami pierwszej potrzeby, urządzony przez wielki zakład przemysłowy dla swoich pracowników; przedsiębiorstwo współdzielcze spożywcze.
Konsumacja, łć., spożywanie, potrzebowanie, zużywanie.
Konsument, Konsumator, łć., spożywca, zużywający produkty, towary, od którego one nie przechodzą dalej.
Konsumować, łć., spotrzebowywać, zużywać; spożywać; zajadać.
Konsumpcja, Konsumcja, Konsumacja, łć., używanie jakiej rzeczy, połączone z jej użyciem, zniszczeniem; spotrzebowanie, spożycie; choroba, objawiająca ś. silnym wycieńczeniem ciała i upadkiem sił, uwiąd.
Konsumpcyjny, Konsumcyjny, łć., przym. od Konsumcja; k. urząd = urząd do poboru opłaty od wódki i innych przedmiotów spożywczych na rzecz skarbu lub kasy miejskiej; to samo, co akcyza.
Konsyderacja, łć., poważanie, szacunek, względy; rozważanie, wzięcie pod uwagę.
Konsyderatka, fr., rodzaj dawnej spódnicy na fiszbinach.
Konsyderować, łć., rozważać, obserwować.
Konsygnacja, łć., wykaz, spis towarów powierzanych lub wysyłanych do sprzedania na rachunek wysyłającego; w wojsku: rozkaz, aby żołnierze nie opuszczali koszar i byli gotowi na każde zawołanie.
Konsygnatarjusz, łć., ten, kto odbiera towar wysłany.
Konsygnować, łć., wykazać, spisać; wysłać towary na sprzedaż; trzymać na pogotowiu wojsko w koszarach.
Konsyljarz, łć. (forma ż. Konsyljarka), radca; lekarz, doktór medyc.; iron., nieproszony doradca.
Konsyljum, łć., narada kilku lekarzy co do leczenia chorego.
Konsystencja, łć., trwałość, moc; spójność, gęstość; postoj wojska, kwatera.
Konsystorjalny, łć., dotyczący Konsystorza.
Konsystorz, łć., władza duchowna i kancelarja do załatwiania spraw administracji duchownej i sądownictwa duchownego; narada pod przewodnictwem papieża.
Konszachty, nm., tajemne porozumiewanie ś., układy, stosunki podejrzane.
Kontagjum, łć., zaraza, zarazek.
Kontakt, łć., zetknięcie ś., stosunek, łączność, związek.
Kontaminacja, łć., zlanie się dwuch wyrazów w jeden.
Kontaminować, łć., brać z innych autorów ich pomysły, wyrażenia i całe sceny.
Kontekst, łć., zestawienie i porównanie logiczne części tekstu poprzedzających z następującemi; spójność myśli, związek mowy.
Kontemplacja, łć., wpatrywanie się w co z zapomnieniem o zewnętrznym świecie; głębokie rozmyślanie, rozważanie; zatapianie się w rozpamiętywaniu zagadnień religijnych.
Kontemplacyjny, łć., przym. od Kontemplacja; k. umysł = skłonny do rozważania, badania.
Kontemplować, łć., rozważać, i rozpamiętywać.
Kontempt, łć., wzgarda, hańba.
Kontenans, fr., postawa, mina; pewność siebie, przytomność umysłu; humor; stracić k. = zmieszać ś., stracić pewność siebie.
Kontent, łć., rad. zadowolony, wesoły.
Kontenta, łć., to, co ś. w czym zawiera, treść, zawartość.
Kontentacja, łć., zadowolenie, uciecha, radość; zadośćuczynienie, wynagrodzenie, dobrobyt.
Kontentować, łć., zadowalać, sprawiać przyjemność, uciechę; k. ś., poprzestawać (na czym).
Konterfekt, łć., portret, wizerunek, podobizna; obraz, wzór.
Kontesa, fr., hrabina.
Kontest, łć., przyświadczenie, dowód, zapewnienie.
Kontestacja, łć., stwierdzenie, poświadczenie; spór, zaprzeczenie; zaświadczenie urzędowego doręczenia dokumentu.
Kontestować, łć., zaprzeczać, spierać się.
Konto, wł., rachunek; rachunek w księdze głównej kupieckiej, prowadzony dla rzeczy i osób; kredyt; przen., na czyje k. = na czyj rachunek, na czyj karb; na to k. a. na k. tego = co do tego, à propos tego.
Kontokorent, wł., handl., rachunek bieżący.
Kontorsja, łć., wykręcenie, wykrzywienie, zwichnięcie, wykrzywianie ś., skrzywienie twarzy, grymas.
Kontr, fr., wbrew, naprzekór (przy niektórych złożeniach z kontr — p. pod odnośnemi wyrazami bez kontr, np. kontrpartja — p. Partja).
Kontra, łć., przeciw; w grze w karty grać k. = grać o cały rezultat pieniężny gier poprzednich, zdwajać stawkę (k. w wyr. złożonych — p. Kontr-).
Kontrabanda, wł., przemytnictwo; towary przemycane; k. wojenna = przedmioty, mogące służyć do celów wojennych, dostarczane jednej ze stron wojujących przez obywateli państwa neutralnego.
Kontrabandzista, wł., przemytnik, szwarcownik.
Kontrabas, wł., największy instrument muzyczny smyczkowy, o najniższym tonie; basetla.
Kontr-admirał fr., oficer marynarki, pierwszy po admirale.
Kontradycent, łć., przeczący, oponent.
Kontradykcja, łć., zdanie przeciwne, sprzeczność, przeciwieństwo.
Kontradykować, łć., przeczyć.
Kontradyktoryjny, łć., pozwalający na obronę obu stronom.
Kontrafacjent, łć., wykraczający przeciw prawu, fałszerz.
Kontrafagot, wł., w muz., instrument podobny do fagotu, ale większy i o niższym tonie.
Kontrafakcja, Kontrefakcja, łć., podrabianie, sfałszowanie, naśladowanie niedozwolone; przedruk zrobiony bez zezwolenia właściciela praw autorskich.
Kontrafałda, fałda, zwrócona kantem ku kantowi drugiej fałdy; rubasz., zawracać k-ę = nudzić, zanudzać, okłamywać, zwodzić, zawracać głowę.
Kontragitacja, agitacja, zwrócona przeciw innej agitacji; przeciwdziałanie.
Kontrahencja, łć., podatek, pobór.
Kontrahent, łć., zawierający umowę, pobierający podatki.
Kontrahować, łć. — p. Kontraktować.
Kontraindykacja, łć., przeciwwskazanie.
Kontr-akcja, łć., przeciwdziałanie.
Kontrakcja, łć., skurczenie, ściągnięcie ś., skrócenie (w gramatyce).
Kontrakt, umowa, układ, ugoda; k-y = zjazd odbywający ś. corocznie w oznaczonym mieście i w oznaczonych stale dniach dla załatwienia interesów handlowych i porobienia umów, np. k-y kijowskie, dubieńskie i t. p.
Kontraktowe, łć., należność za sporządzenie kontraktu; wynagrodzenie za pośrednictwo przy umowie; datek, dawany rządcy za niestawianie przeszkód przy zawarciu kontraktu z właścicielem nieruchomości.
Kontraktować, Kontrahować, łć., układać z kim o co, umawiać ś.; zawierać kontrakt.
Kontraktowicz, łć., ziemianin załatwiający interesy na kontraktach, jeżdżący stale na kontrakty.
Kontraktura, łć., skrzywienie części ciała skutkiem chorobliwego skurczu mięśni, chronicznego cierpienia stawów i t. p.
Kontralt, wł., głos kobiecy niższy od sopranu.
Kontramarka, wł., znaczek dawany przy wyjściu chwilowym z sali koncertowej, teatralnej itp., za którym można tamże powrócić; znaczek dawany w miejscach publicznych dla kontroli przy odbiorze okryć, kaloszy, parasoli i t. p.; gmin. zawracać k-ę = zawracać kontrafałdę, głowę.
Kontramarkarnia, wł., miejsce w lokalach publicznych, gdzie goście oddają do przechowania ubranie wierzchnie, laski, parasole itp., szatnia.
Kontramarsz, Kontrmarsz, ruch wojska w stronę przeciwną tej, w którą szło poprzednio, marsz wsteczny.
Kontraoktawa, w muz., oktawa, obejmująca najniższe tony.
Kontraprosza, fr., przekop, prowadzony przez oblężonych przeciw przekopom oblegających, przeciwpodkop.
Kontrapunkcista, łć., profesor kontrapunktu, kompozytor zastosowujący w muzyce kontrapunkt.
Kontrapunkt, łć., część nauki kompozycji muzycznej, podająca prawidła, jak należy samodzielnie prowadzić głosy w utworach muzycznych.
Kontraregiestr, duplikat regiestru.
Kontrargument, łć., argument, zbijający inny argument.
Kontrartykuł, artykuł, przeciwny artykułowi poprzedniemu.
Kontrast, fr., zestawienie rzeczy, pojęć, wyobrażeń zupełnie przeciwnych, aby spotęgować wrażenie i uwydatnić pewne cechy; przeciwstawienie, przeciwieństwo.
Kontrastować, fr., być w kontraście, w przeciwieństwie, przeciwstawić.
Kontrasygnatura, łć., drugi podpis na jakim dokumencie, bez którego dokument mógłby być nieważny.
Kontrasygnować, łć., położyć podpis po podpisie tego, który jakiś akt wydaje; stwierdzić czyj podpis swoim własnym podpisem.
Kontratak, łć., obrona, polegająca na przejściu do zaczepki przeciwnika.
Kontrawaga, Kontrwaga, przeciwwaga.
Kontrawencja, łć., uchybienie przeciw przepisom stemplowym, kara za nieużycie papieru stemplowego lub marek stemplowych w odpowiedniej wartości.
Kontrawencyjny, dotyczący kontrawencji (kara k-na).
Kontrawenjent, łć., wykraczający przeciw przepisom stemplowym
Kontredans, fr., taniec zbiorowy po dwie pary naprzeciw siebie, z rozmaitemi figurami, w 6 częściach; muzyka do niego.
Kontrefakcja, łć. — p. Kontrafakcja.
Kontrefaktor, łć., podrabiający, fałszujący.
Kontrfederacja, federacja, działająca przeciw innej federacji.
Kontrfort, fr., mur poprzeczny, umacniający mur główny.
Kontrkandydat, kandydat strony przeciwnej.
Kontrkonfederacja, związek, zawarty przeciw istniejącej konfederacji.
Kontrmanewr, manewr, przeciw manewrowi; zwrot, paraliżujący inny zwrot.
Kontrmanifest, fr., manifest przeciwny pierwszemu manifestowi, znoszący go.
Kontrmanifestacja, manifestacja przeciwna pierwszej.
Kontrmarsz, fr. — p. Kontramarsz.
Kontrmina, fr., podkop, mina oblężonych, zakładana w celu zniweczenia min nieprzyjacielskich; przeciwdziałanie podstępne; w grze giełdowej: skupianie ś. zniżkowców w celu przeciwdziałania zwyżkowcom.
Kontrola, fr., wglądanie w co, nadzór, dozór, sprawdzanie; władza nadzorująca; księga do zapisywania osób, czynności, obrotów pieniężnych podlegających nadzorowi; k. sług = urząd policyjny, prowadzący spis służących prywatnych i czuwający nad ich sprawowaniem.
Kontroler, fr., urzędnik, nadzorujący i sprawdzający czynności innych.
Kontrolka, fr. (zdr. od Kontrola); skorowidz, spis, książka podręczna do zapisywania.
Kontrolować, fr., sprawdzać czyjąś czynność lub rachunki, dozorować; iron. wtrącać ś., śledzić, roztaczać nieproszony dozór.
Kontropozycja, stronnictwo, trzymające z opozycją, ale wychodzące z innych zasad.
Kontrordynans, rozkaz znoszący rozkaz pierwszy.
Kontrować, łć., przeczyć, być przeciwnego zdania; w kartach: grać na kontra.
Kontrowers, łć., spór długoletni o granicę majątku; sporna część gruntu, o którą toczy ś. sprawa.
Kontrowersja, łć., spór naukowy; kwestja sporna; roztrząsanie wątpliwości o wierze.
Kontrowertować, łć., toczyć spór.
Kontrpara (w parowozie): zwrócenie działania pary we wstecznym kierunku (dać k-ę).
Kontrpartja, partja przeciwna.
Kontrprojekt, projekt przeciwny, jako odpowiedź na inny projekt.
Kontrproklamacja, proklamacja przeciwna innej proklamacji.
Kontrpropozycja, propozycja odmienna, jako odpowiedź na inną propozycję.
Kontrpróba, sprawdzenie głosowania jawnego, jeżeli wynik nie jest stanowczy, przez zamianę roi (np. ci, którzy powstali, niech usiądą, a przeciwnicy niech powstaną).
Kontrpunkt, rodzaj cięcia w fechtunku.
Kontrreformacja, działanie skierowane przeciw reformacji.
Kontrreplika, odpowiedź napisana na czyjąś odpowiedź.
Kontrrewers, rewers wzajemny, równoważący otrzymany rewers na tę samą sumę i pod tą samą datą.
Kontrrewolucja, rewolucja przeciw rewolucji, przewrót państwowy w celu zniesienia postanowień rządu rewolucyjnego lub obalenia tegoż rządu; ruch zwykle antyliberalny, antyrepublikański.
Kontrskrypt, skrypt, znoszący treść poprzedniego skryptu.
Kontrsugiestja, sugiestja w kierunku przeciwnym myślom, sugiestjonowanym pierwej.
Kontrsygnalizować, odpowiedzieć na podany sygnał.
Kontrsygnał, sygnał przeciwny.
Kontrtorpedówka, łódź, wydobywająca założone torpedy.
Kontrybucja, łć., podatek wojenny, nakładany na pokonanych mieszkańców przez zwycięzcę; odszkodowanie wojenne; zwrot kosztów wojennych.
Kontrybuent, łć., płacący kontrybucję; wogóle: opodatkowany.
Kontrybuować, łć., płacić podatki.
Kontuar, fr., stół sklepowy, lada, bufet, biurko.
Kontumacja, łć., niestawienie ś. na wezwanie sądowe; upór, nieposłuszeństwo; skazanie zaoczne; środki ostrożności, zarządzone przez władzę lekarską przeciw zawleczeniu zarazy; kwarantanna.
Kontur, fr., linja, stanowiąca granice przedmiotów; rysunek, przedstawiający kształt przedmiotu; zarys, szkic.
Konturować, fr., robić kontury czego.
Kontusik, tur., zdr. od Kontusz; zwierzchnie okrycie kobiece zrobione nakształt kontusza męskiego.
Kontuszowiec, tur., człowiek chodzący w kontuszu, szlachcic.
Kontuszowy, tur., dotyczący obyczajów polskich XVII i XVIII w.
Kontuza, wł., salceson, mortadela.
Kontuzja, łć., uszkodzenie ciała (bez skaleczenia) wskutek uderzenia, upadku, uderzenia piorunu, lub wskutek naporu powietrza od przelatującej tuż kuli karabinowej albo działowej; stłuczenie.
Kontuzjować, fr., otrzymać kontuzję.
Kontyna, łć., świątynia pogańska u Słowian zachodnich, gontyna.
Kontynent, łć., ląd stały, szczególnie ląd stały europejski.
Kontynentalny, łć., lądowy; k-y system = zakaz przywożenia towarów angielskich, wydany przez i Napoleona I, zamknięcie lądu stałego Europy dla okrętów angielskich, blokada k-a.
Kontyngiens, łć., obowiązek udziału w dostarczaniu; ilość wojska, jakiej dostarczać mają miasta, prowincje lub kraj; oznaczona suma podatku, jaka ma być pobrana z kraju.
Kontyngientowanie, łć., wybieranie oznaczonej z góry ilości wojska i podatku z kraju; uzupełnienie kadrów w jakimś zawodzie.
Kontynuacja, łć., dalszy ciąg, przedłużenie.
Kontynuator, łć., ten, co w dalszym ciągu prowadzi pracę, rozpoczętą przez poprzedników.
Kontynuować, łć., prowadzić jaką czynność w dalszym ciągu, ciągnąć dalej.
Konung, skand., książę skandynawski; wogóle książę, władca, koniądz.
Konus, łć., bryła gieometryczna, powstająca z obrotu trójkąta prostokątnego około jednego z boków przyprostokątnych, ostrokrąg, stożek.
Konwalescencja, łć., uprawnienie jakiej czynności — p. Rekonwalescencja.
Konwalescent, łć. — p. Rekonwalescent.
Konweksyjny, łć., wklęsłowypukły (zwierciadło, szkło).
Konwenans, Konwenjencja, fr., przyjęte formy towarzyskie, zwyczaje obowiązujące ludzi dobrze wychowanych, przyzwoitość.
Konwenansowy, fr., przyjęty przez zwyczaje towarzyskie, właściwy; wynikający nie z serdeczności, ale z ogłady towarzyskiej, zdawkowy.
Konwencja, łć., umowa, ugoda, układ; związek; k. literacka = liniowa kilku państw obowiązująca do szanowania własności autorskiej mieszkańców tych państw; k. monetarna = umowa kilku państw co do przyjęcia przez nie jednego systemu monetarnego; k. albo konwent = zgromadzenie deputowanych francuskich, wykonywające najwyższą władzę państwową od 1792 do 1795).
Konwencjonalizm, Konwencjonalność, łć., ścisłe stosowanie ś. do konwenansów, do przyjętych form towarzyskich.
Konwencjonalny, łć., powszechnie przyjęty, zwyczajowy, przestrzegający utartych zwyczajów; oparty na umowie; k-a kara = kara, zgóry umówiona za niedotrzymanie umowy.
Konwencjonista, fr., członek konwencji francuskiej z r. 1792.
Konwencyjny, łć., wynikający z konwencji, z umowy; podług stopy (wartości) przyjętej przez komisję monetarną.
Konwenjencja, fr. — p. Konwenans.
Konwenjować, fr., zgadzać się w czym, przypadać do gustu, być odpowiednim.
Konwent, łć., zgromadzenie, narada, stowarzyszenie: klasztor; zakon — p. Konwencja.
Konwentual, fr., członek konwentu, zakonnik, mnich.
Konwergiencja, łć., zbieżność, dążenie dwu a. wielu linji do jednego punktu.
Konwers, łć., laik zakonny, braciszek.
Konwersacja, łć., rozmowa potoczna.
Konwersacyjny, przym. od Konwersacja; k. język = sposób mówienia potoczny, jakiego używają w rozmowach towarzyskich ludzie dobrze wychowani.
Konwersja, łć., zamiana długu państwowego (lub jakiej instytucji) na inny, np. wyżej oprocentowanego na niżej a. wyżej oprocentowany, krótkoterminowego na długoterminowy; zamiana jednego zobowiązania pieniężnego na drugie z innym terminem; nawrócenie się z jednej wiary na inną; w logice: odwrócenie sądu.
Konwerska, łć., zakonnica z mniejszemi ślubami, używana w klasztorze do niższych posług.
Konwersować, łć., rozmawiać.
Konwertować, łć., robić konwersję, zamieniać.
Konwertyta, łć., nowowierca, nawrócony.
Konwia, nm. — p. Konew.
Konwikcja, przekonanie, pewność, dowiedzenie winy.
Konwikt, łć., szkoła ze wspólnym mieszkaniem uczniów.
Konwiktor, łć., uczeń, mieszkający w konwikcie.
Konwinkować, łć., przekonywać, dowodzić.
Konwisarstwo, nm., przemysł zajmujący ś. odlewaniem i obrabianiem wyrobów z cyny.
Konwisarz, nm., odlewający wyroby z cyny; rzemieślnik lejący dzwony, rusznice, działa; ludwisarz, puszkarz.
Konwojować, fr., prowadzić pod konwojem.
Konwokacja, łć., zwołanie; w Anglji zgromadzenie duchowieństwa, zwoływane przez arcybiskupa.
Konwokacyjny, łć., przym. od Konwokacja; sejm k. a. Konwokacja, w dawnej Polsce sejm podczas bezkrólewia zwoływany przez prymasa dla załatwienia spraw pilnych.
Konwoluta, łć., koperta, używana w aptekach do zawijania proszków dzielonych.
Konwój, fr., oddział zbrojny do strzeżenia w drodze podróżnych, więźniów albo rzeczy przewożonych, eskorta, straż, orszak.
Konwulsja, łć., choroba, objawiająca się nagłym i mimowolnym skurczem mięśni, gwałtownemi, niejednostajnemi ruchami, oraz utratą przytomności;drgawka, kurcz, spazm.
Końcowy, przym. od Koniec; ostateczny, krańcowy.
Końcówka, część końcowa wyrazu po jego osnowie, zmieniająca ś., gdy ś. wyraz odmienia, zakończenie; zgłoska końcowa wiersza, rym.
Kończasty, Kończysty, ostro zakończony, spiczasty.
Kończatka, roślina z rodziny trudziczkowatych.
Kończaty — p. Kończasty.
Kończyć, doprowadzać co do końca, robić z czym koniec; wykończać; k. życie = konać, umierać; k. ś. dochodzić do końca, do kresu, mieć zakończenie.
Kończyna, koniec, kraniec, kres; w anat., k-y górne = barki, ramiona i ręce jako całość; k-y dolne: nogi od biodra do palców, stopy;. ostre zakończenie jakiej części w budowli.
Kooperacja, łć., współdziałanie, współudział; współdzielczość; przyjęcie członka do stowarzyszenia.
Kooperacyjny, łć., przym. od Kooperacja; współdziel czy; k-a spółka, k-e stowarzyszenie.
Kooperator, łć., współdziałacz, współpracownik; pomocnik w urzędzie.
Kooperatystyczny, łć., przym. od Kooperatyzm; współdzielczy.
Kooperatywa, łć., stowarzyszenie wielu osób dla tańszego zakupna produktów a. dla łącznego prowadzenia jakiej gałęzi przemysłu; stowarzyszenie współdzielcze.
Kooperatyzm, łć., ruch ku tworzeniu związków wytwórczych i spożywczych, współdzielność; podstawa teoretyczna ruchu współdzielczego.
Kooperować, łć., współdziałać.
Kooptacja, łć., przyjęcie a. uzupełniający wybór nowego członka przez zgromadzenie; dobranie członka.
Koordynacja, łć., podporządkowanie według stopnia zależności; zharmonizowanie pojedyńczych części, aby współdziałały dla osiągnięcia celu żądanego.
Koordynować, łć., uporządkować, doprowadzając do wzajemnej między sobą odpowiedniości.
Koorganizacja, łć., organizm, ustrój, budowa.
Kopa, 60 przedmiotów, 60 sztuk; k. lat jakeśmy ś. widzieli = bardzo dawno; k. płótna = 60 łokci; zboże w k-ach = po 60 snopków; k. siana = pewna ilość siana ułożona w formie wzgórka.
Kopacz, robotnik, który kopie ziemię, rudę, węgiel, sól i t. p, grabarz.
Kopaczka, forma ż. od Kopacz; żona kopacza; motyka.
Kopać, wydobywać ziemię łopatą z pewnej głębokości, grzebać w ziemi, ryć; wykopywać; uderzać kogo nogą, wierzgać (o koniu itp.); k. sobie grób = przyśpieszać sobie śmierć; k. ś., grzebać ś., poszukiwać, zagłębiać ś. w co; k. ś. wśród śniegu = brnąć w głębokim śniegu — p. Kopnąć.
Kopaiwa, łć., roślina: drzewo balsamowe.
Kopal, hiszp., żywica drzew podzwrotnikowych Afryki i Azji.
Kopalina, minerał.
Kopalnia, miejsce, skąd dobywają z ziemi ciała kopalne: sól, węgiel, rudę i t. p.; mina.
Kopalniany, przym. od Kopalnia.
Kopalnictwo, nauka górnicza, przemysł górniczy.
Kopalny, znajdujący ś. w ziemi i z niej wydobywany; ciała kopalne: sól, węgiel, siarka, minerały, drogie kamienie; zwierzęta k-ne = znajdowane w głębi ziemi; przen., staroświecki, zacofany (k-e typy, k-e poglądy) i t. p.
Kopanica, rów, kanał, płoza u sań.
Kopanie, robota kopania; pora kopania (kartofli) na jesieni.
Kopanina, robota kopania, warzywo okopowe; to co ś. wykopało; brnięcie po śniegu, po piasku; droga kopna = śnieg, piasek, zalegające drogę grubą warstwą; pole próżne po wykopanym lesie.
Kopanka, mieszkanie, wykopane w ziemi, ziemianka; niecka do robienia ciasta, chleba.
Kopciałka, lichy gatunek cegły.
Kopcić, wydzielać kopeć (o lampie), brudzić kopciem; dymić; palić, kurzyć, ćmić (k. fajkę); wytwarzać sadze.
Kopciuch, zawalany kopciem, brudas, smoluch.
Kopcować, robić kopce w celu przechowywania w nich kartofli, buraków, rzepy i t. p.; rozgraniczać kopcami.
Kopczasty, w kształcie kopca.
Kopczyk, mały kopiec.
Kopeć (-pciu a. -pcia), osad z sadzy; dym gęsty.
Koper — p. Kopr.
Koperciarz, łć., robiący koperty, fabrykant kopert.
Koperczaki, węg., umizgi, zaloty; komplementy prawione kobiecie.
Koperszlak, nm., odpadki miedzi podczas bicia jej młotem.
Kopersztych, nm., miedzioryt, rycina.
Koperta, łć., torebka płaska, zwykle papierowa, w którą wkładają list, bilet wizytowy i t. p., i na której piszą adres; przykrywka zegarka, wieczko.
Kopertować, łć., wkładać w kopertę i zapieczętowywać a. zaklejać; żart., k. ś., przywdziewać odzież ciepłą i szczelnieją zapinać.
Koperwas, nm., nazwa siarczanów: cynku — barwy białej, żelaza — barwy zielonej i miedzi — barwy niebieskiej (siny kamień).
Kopiasty, Kupiasty, nagromadzony w kupę, kształtu kupy; mający na sobie kupę czego, czubaty.
Kopica, wzgórek, nasypek, stożek, mała kopa, kopka zboża, siana.
Kopić, zbierać, składać w kopy.
Kopiejka, ros., moneta rosyjska = 2 groszom polskim.
Kopiejkowy, kosztujący kopiejkę.
Kopieniak, tur., opończa od deszczu bez rękawów.
Kopijnik, żołnierz, w kopję uzbrojony; ten, co robi kopje.
Kopista, łć., przepisywacz; przerysowujący; przen., naśladowca.
Kopjał, łć., książka z bibułki do kopjowania listów i rachunków.
Kopjarjusz, łć., zeszyt a. książka zawierająca kopje listów, dokumentów.
Kopjatura, łć., kopjowanie, naśladownictwo.
Kopjorama, Kopjoramki, łć., przyrząd do przenoszenia fotografji ze szkła na papier.
Kopjować, łć., przerysowywać, przepisywać; robić odbitki z pisma a. rysunku za pomocą specjalnego atramentu i prasy; otrzymywać pozytywne zdjęcia z kliszy fotograficznej, wystawionej na działanie światła; naśladować.
Kopnąć, nied. Kopać; uderzyć nogą, wierzgnąć; k. ś. = popędzić, puścić ś., skoczyć.
Kopnia, ziemia zamarznięta, bez śniegu; czas bez śniegu podczas mroźnej zimy.
Kopnięcie, uderzenie nogą, brutalne odtrącenie.
Kopno, obfito w kopy (zboże).
Kopny, grunt, droga, grubo śniegiem niezmarzniętym a. piaskiem zawalona; służący do kopania.
Kopowy, przym. od Kopa: k-we płótno = płótno lekko blichowane, nie maglowane.
Kopra, arab., orzech kokosowy.
Koprak, nm., naczynie miedziane kuchenne, kociołek miedziany.
Koprofagja, gr., stan chorobliwy, objawiający się pożeraniem kału.
Koprolit, gr., kał kopalny zwierząt jaszczurowatych, znajdowany w pokładach: paleozoicznym, mezozoicznym i trzeciorzędowym.
Koprowina, nm., miedziaki, pieniądze miedziane.
Kopsztyk — p. Kopfsztyk.
Kopulacja, łć., połączenie, złączenie; stosunek małżeński; powiązanie.
Kopulak a. piec Kopułowy, łć., piec murowany a. żelazny, wewnątrz ogniotrwały, do roztapiania surowca na odlewy żelazne.
Kopulasty, wł., podobny do kopuły, baniasty, wypukły, wydęty.
Kopulizacja, łć., w ogrodnictwie szczepienie drzew przez złączenie uciętej gałązki drzewa szlachetnego z płonką dziczki.
Kopyciarz, Kopytnik, rzemieślnik, wyrabiający kopyta szewckie.
Kopyrtnąć, przewrócić; umrzeć, wyciągnąć kopyta.
Kopyść, młr., drewno długie, płaskie w końcu, do mieszania, rozcierania, gniecenia; łopatka; pędzel do smarowania smołą (zdr. Kopystka).
Kopytkowe, opłata za przejazd a. za przepędzenie bydła przez rogatki miejskie, rogatkowe.
Kopytkowy, przym. od Kopytko; zwierzęta k-e = rodzina zwierząt szczurowatych.
Kopytnia, łaty w deptaku, aby koń ciągnący, pewniej po nich stąpał.
Kopytochodne zwierzęta, zwierzęta ssące, stąpające na końcach palców, pokrytych kopytem.
Kora, wierzchnia powłoka drzew; wierzchnia warstwa niektórych organów ciała.
Korab, gr., okręt, arka Noego.
Koraliki, paciorki z korala.
Koralina, krzew z rodziny psiankowatych o pięknych czerwonych jagodach.
Koralowy, zrobiony z korala, czerwony jak koral.
Koralinit, Koralit, łć., koral gałęzisty skamieniały.
Koralowina, gr., twarda powłoka, wytwarzająca ś. na miękkim ciele zwierzęcia korala (czerwona, różowa, służy do wyroby różnych ozdób).
Koramizować, łć., podpisać dokument jako świadek lub jako współuprawniony.
Koran, Alkoran, arab., święta księga mahometan, zawierająca przepisy religijne, prawa, napomnienia, oraz liczne legendy.
Korbacz, tur., bicz rzemienny, harap, bykowiec.
Korbel, nm., przyrząd do łowienia raków.
Korcić, niecierpliwić, nie dawać pokoju, trapić, kusić; korci mnie = bierze mnie chętka.
Korcik, ang., zdr. od Kort; cienki lekki kort.
Korcowe, zapłata w młynie od zmielonego korca zboża.
Korczak, czerpak drewniany do wody, do zboża; szufla; k. a. korzecznik, młyn, którego zewnętrzne koło zaopatrzone jest w skrzynię; koło wodne nasiębierne.
Korczyk, zdr. od Korzec; dawna miara = ½ korca warszawskiego.
Kord, tur., miecz, szabla, pałasz.
Korda, gr., pas ze sznurów, noszony przez niektórych zakonników; karność, karby.
Kordebalet, fr., komplet baletnic teatru, balet.
Kordegarda, fr., izba żołnierska na odwachu.
Kordel, fr., sznur, na którym na statkach zwijają i rozwijają żagle.
Kordit, ang. — p. Kordyt.
Kordiuk, choroba języka u koni i bydła.
Kordjaka, Kardjaka, łć., choroba serca, żołądka; tęsknica.
Kordjalny, łć., serdeczny, czuły.
Kordjał, łć., napój orzeźwiający i wzmacniający.
Kordon, fr., szereg posterunków wojskowych, połączonych w jedną linję ochronną dla obrony granicy lub przeciw zawleczeniu zarazy; pas pograniczny; część Polski, zajęta podczas jej rozbioru; sznurek przy ubraniu wojskowym.
Kordonek, fr., jedwab, w grubą nitkę skręcony, używany do robót kobiecych.
Kordyban, łć., gatunek skóry kozłowej; k-ki, rodzaj obuwia.
Kordyt, ang., rodzaj prochu bezdymnego: mieszanina bawełny strzelniczej, waseliny i nitrogliceryny.
Kordyzant, fr., tancerz na linie, linochód.
Korealny, łć., współdłużny; k-e zobowiązanie = poręczenie kilku poręczycieli jednego i tego samego długu w różnym stosunku do wierzyciela a. do głównego dłużnika.
Koreferat, łć., przedstawienie jednej sprawy przez kilku albo wspólnie z drugim.
Koreferent, łć., współreferent, wspólnie z innym opracowujący jakie sprawozdanie.
Korek, nm., narośl, pokrywająca korę dębu korkowego, rosnącego w północnej Afryce i południowej Europie; zrobiona z tej narośli zatyczka do butelek; podkładka pod piętę, wkładana w obuwie; obcas trzewika; żart., korepetytor.
Korekta, łć., poprawianie błędów drukarskich — p. Korektura, Korektywa.
Korektomja, gr. — p. Irydektomja.
Korektor, łć., poprawiający omyłki w rzeczy drukującej ś., robiący korektę; stroiciel instrumentów muzycznych, naprawiający instrumenty.
Korektować, łć., regulować mechanizm fortepjanu.
Korektura a. Korekta, łć., poprawianie, regulowanie mechanizmu fortepjanów dla doprowadzenia go do pożądanego stanu.
Korektywa, Korekta, łć., usuwanie wad, poprawianie.
Korelacja, łć., stosunek wzajemny, wzajemna zależność, współzależność.
Korelatywny, łć., względny; k-e pojęcie, w logice: pojęcie, zostające w związku z innym, względne.
Korepetycja, łć., zajęcie korepetytora, przygotowanie ucznia do szkoły z zadanych lekcji; próba chóru teatralnego, repetycja.
Korepetytor, łć. (forma ż. Korepetytorka), nauczyciel domowy a. szkolny, pod którego kierunkiem uczeń przygotowywa zadane lekcje; akompanjator, pomagający śpiewakom operowym uczyć się ról.
Korespondencja, łć., porozumiewanie ś. listowne, pisanie listów; zbiór listów; artykuł w formie listu, nadesłany do gazety; k. tramwajowa, kolejowa = możność przesiadania ś. z jednej linji na drugą za wydanym odrazu jednym biletem jazdy.
Korespondent, łć., piszący listy; pomocnik handlowy zajmujący ś. pisaniem listów; nadsyłający korespondencje do dzienników, sprawozdawca dziennikarski zamiejscowy; uczony, nadsyłający swe prace instytucji naukowej.
Korespondentka, łć. (forma żeńs. od Korespondent); karta pocztowa do korespondencji, list otwarty, pocztówka, odkrytka.
Korespondować, łć., porozumiewać się listownie, utrzymywać stosunki listowne, pisać listy; być odpowiednim, stosownym; być we wzajemnym porozumieniu co do rozkładu jazdy (o pociągach kolejowych).
Korkować, nm., zatykać korkiem.
Korn, nm., prawem przepisana waga szlachetnego metalu w monecie; w strzelbie: cel, sztyft na końcu lufy, ułatwiający celowanie, muszka.
Kornak, fr., dozorca i przewodnik, kierujący słoniem.
Kornalin, Kornalina, fr., czerwona odmiana chalcedonu, karlijol, krwawnik.
Kornecik, łć., mała trąbka; czepeczek.
Kornecista, łć., muzykant, grający na kornecie.
Korniak, pniak, gruby korzeń pozostały po ściętym pniu
Korniszon, fr., mały niedojrzały ogórek marynowany; żart., człowiek małego wzrostu; chłopak; człowiek cierpki, śledziennik.
Korność, pokora.
Kornulit, łć., skamieniałość zwierzokrzewów.
Kornus, nm., wódka prosta, gorzałka.
Kornutyna, łć., wyciąg ze sporyszu.
Korny, pokorny, pełen pokory, uniżony.
Koroboracja, łć., stwierdzenie, wzmocnienie, potwierdzenie (np. dokumentów prawnych).
Koroborować, łć., zatwierdzić, potwierdzić; uznać urzędownie akt zrobiony prywatnie.
Korojad, gatunek gąsienicy, objadającej korę z drzew.
Korolarjum, łć., wniosek wysnuty z poprzedzających twierdzeń; dodatkowe objaśnienie, jako wynik logiczny twierdzeń poprzednich; dopełnienie.
Koronacja, łć., akt namaszczenia monarchy, obejmującego panowanie; publiczne i uroczyste włożenie korony przez panującego.
Koronat, łć., monarcha koronowany.
Koronator, łć., ten, który kładzie koronę na głowę monarchy podczas koronacji.
Koroner, ang., urzędnik w Anglji, dokonywający oględzin zwłok osób zmarłych śmiercią nienaturalną.
Koronet, ang., korona hrabiowska, godność hrabiego.
Koroniarz, Koronjarz, łć., mieszkaniec Królestwa Kongresowego; mieszkaniec Korony (w przeciwstawieniu do Litwy).
Koronkarka, Koronczarka, Koroniarka, łć.,. robiąca koronki, handlująca koronkami.
Koronkarstwo, łć., sztuka wyrabiania koronek, handel k-ami.
Koronny, łć., państwowy, rządowy; należący do Korony (klejnoty k-e); dotyczący właściwej dawnej Polski (nie Litwy) (hetman W. K.); dobra k-e, królewszczyzna; iron., wielki (osieł k.); złoto k-e = osiemnastokaratowe, mające przymieszki 25% srebra lub miedzi na 75% złota.
Koronować, łć., kłaść uroczyście koronę na głowę nowemu monarsze; wieńczyć; zakończać szczęśliwie; k. ś. = odbyć koronację.
Korończyk, dawny półgroszek z koroną, z czasów jagiellońskich.
Korowaj, ukr., gatunek placka, podawanego na uroczystości weselnej na Rusi.
Korowód, ukr., koło z osób, trzymających ś. za ręce i krążących w tańcu; krążenie, pochód, orszak; w lm., k-dy, ceremonje, ceregiele, zachody.
Korporacja, łć., zrzeszenie ludzi jednego zajęcia; stowarzyszenie, zgromadzenie, cech.
Korporalny, łć., cielesny.
Korporał, łć., biała chusta płócienna, podkładana pod kielich i patenę oraz pod monstrancję.
Korporant, nm., członek korporacji.
Korpulencja, łć., otyłość, tusza.
Korpulentny, łć., mający dużo ciała; otyły, tęgi, tłusty.
Korpus, łć., część ciała ludzkiego od szyi do nóg; tułów, kadłub; oddział armji, złożony z wszelkiego rodzaju broni (złożony zwykle z 2 lub dywizji); szkoła wojskowa (k. kadetów, k. paziów); ogół oficerów, należących do pewnej broni; rodzaj czcionek: garmont; pudło fortepjanu; w budown.: główna środkowa część gmachu.
Korpuskularny, łć., w filoz., oparty na pojęciu atomu materialnego.
Korrozja, łć., wygryzienie, wyżarcie, zniszczenie.
Korsarstwo, wł., rozbójnictwo morskie.
Korsarz, wł., rozbójnik morski, pirata.
Korso, wł., kurs, bieg; tor wyścigowy; plac lub szeroka piękna ulica dla przejażdżki i publicznej zabawy pod gołym niebem; wystawna. przejażdżka w powozach wytwornych a. przybranych kwiatami w dzień na to wybrany.
Kort, ang., tkanina wełniana o nitce ukośnej, rodzaj sukna, nie mającego t. zw. barwy, cz. meszku, zwróconego w jedną stronę.
Kortezja, wł., dworactwo, nadskakiwanie.
Kortezjanin, fr., dawniej ksiądz, mający w kraju beneficja, a nie mieszkający w nim; pretendujący do godności w kraju tylko na mocy rozporządzeń dworu papieskiego; dworak, pochlebca.
Kortezy, hiszp., zgromadzenie stanów w Hiszpanji i dawnej Portugalji.
Korumpować, łć., psuć, demoralizować, przekupować.
Korund, nm., najtwardszy po djamencie kamień szlachetny, którego kilka odmian rozmaicie zabarwionych nosi rozmaite nazwy: szafir, rubin etc.
Korupcja, łć., psucie ś. ciał, gnicie; zepsucie moralne; demoralizacja; sprzedajność; przekupstwo.
Koruptor, łć., ten, co psuje innych, demoralizator.
Korybant, gr., kapłan Cybeli, bogini przyrody w staroż. Grecji.
Koryda, hiszp., walka byków; wyścigi, zapasy atletyczne.
Koryfejka, gr., solistka w balecie.
Koryfeusz, Koryfej, Koryfant, gr., kierownik i przewodnik choru greckiego; przewodniczący w chórach; solista w balecie; przen., znakomitość, człowiek wybitny w nauce lub sztuce.
Korygować, łć., poprawiać; poprawiać omyłki w korekcie przed wydrukowaniem; poprawiać strój instrumentu muzycznego.
Korytarz, wł., sień długa z drzwiami do przyległych pokoi, przejście z jednych pomieszczeń do innych (zdr. Korytarzyk).
Koryto, wydrążenie w kłodzie drzewa a. długa skrzynia z desek do pojenia bydła, koni, do karmienia trzody; skrzynia do zaprawy wapna; k. rzeki = łożysko rzeki (zdr. Korytko).
Korzec, miara ciał sypkich = 32 garncom; odszukać ś. w k-u maku = dobrać ś. zgodnie, dopasować ś.; trzymać pod k-em = chować, kryć.
Korzeniak, łodyga podziemna, kłącz.
Korzenić, przyprawiać korzeniami; k. ś., rozrastać ś. w korzenie, zakorzeniać ś., krzewić ś.
Korzeniówkowate rośliny, rodzina roślin kwiatowych dwuliściennych
Korzenisty, w rodzaju korzeni, rozrosły w korzenie, pełen korzeni.
Korzenny, upleciony z korzeni; zaprawiony korzeniami; pieprzny; kupiec k. = sprzedający towary kolonjalne i wina.
Korzonek, zdr. od Korzeń.
Korzyć, upokarzać; k. ś., upokarzać ś., kruszyć ś.
Korzystać, ociągać korzyść, zyskiwać; k. z czego = ciągnąć korzyść, użytkować, wyzyskiwać co.
Korzystny, przynoszący korzyść, zyskowny, pożyteczny, pochlebny, przychylny (k-na opinja).
Korzyść, pożytek, zysk.
Kosaćcowate a. Kosaćcowe rośliny; rodzina roślin jednoliściennych.
Kosacz, koń kosaty (z dużą grzywą).
Kosarnia, fabryka kos.
Kosaty, mający długie warkocze (brzoza), grzywiasty.
Kosekans, łć., w mat., dosieczna.
Kosiać, klaskać w dłonie (o dzieciach).
Kosić, siec kosą, ścinać; siec, rąbać; słać trupem.
Kosidło, Kosisko, rękojeść kosy.
Kosinus, w matem., dostawa.
Kosię, pieszcz., konik.
Kosmacieć, stawać ś. kosmatym, obrastać włosami.
Kosmato, przysł. od Kosmaty; witać kogo k. = winszować mu zawartego małżeństwa.
Kosmaty, obrosły włosami, kudłaty; k-e kamienie = omszałe; witać k-ą ręką= podawać rękę przy pierwszym spotkaniu z nowożeńcami.
Kosmetyk, gr., środek, służący do nadania świeżości i upiększenia cery, włosów.
Kosmetyka, gr., sztuka upiększania cery i włosów.
Kosmiczny, gr., tyczący się wszechświata; k-y a. meteoryczny pył = cząsteczki meteorytów, spadające na ziemię w postaci pyłu; materja k-a = materja pierwotna, z której miał powstać świat, substancja mgławic.
Kosmika, gr., nauka o świecie.
Kosmofizyka, gr., badanie praw przyrodzonych wszechświata.
Kosmogoniczny, gr., dotyczący początków powstania wszechświata.
Kosmogonja, gr., nauka, zajmująca ś. przeszłością wszechświata, jego powstaniem i rozwojem.
Kosmografja, gr., opis wszechświata; nauka, opisująca ciała niebieskie i ziemię jako jedno z tych ciał; treściwy wykład astronomji.
Kosmologja, gr., nauka o wszechświecie, jako całości, o jego budowie i częściach, o jego początku, trwaniu i możliwym końcu.
Kosmopolita, gr., uważający cały świat za swoją ojczyznę; obojętny na sprawy narodowe.
Kosmopolityzm, gr., uważanie ś za obywatela całego świata; samolubna obojętność na sprawy swojego kraju; nieuznawanie odrębności narodowej.
Kosmorama, gr., rodzaj panoramy. przedstawiającej malownicze widoki rozmaitych okolic.
Kosmos, gr., wszechświat.
Kosmoteologja, gr., teorja o istnieniu Boga na podstawie rozważania istnienia wszechświata.
Kosmozofja, gr., rozważanie świata ze strony mistycznej przez kontemplację wewnętrzną.
Kosmyk, kupka włosów spojonych wiszących, kiść włosów.
Kosonogi, krzywonogi, koślawy.
Kosooki, krzywooki, o podniesionych kątach zewnętrznych oka, zezowaty.
Kosowica, kośba, sianokos.
Kost, Kostowiec, Kostowe drzewo, roślina z rodziny imbirowatych.
Kosteczka, Kostka, zdr. od Kość.
Kosterować, szulerować.
Kostjum, fr., ubiór, strój, suknia; spódnica z żakietem z jednego materjału; strój właściwy jakiej epoce, narodowi, stanowi i t. p.; przebranie.
Kostjumerja, fr., skład kostjumów; pracownia, w której robią kostjumy.
Kostjumowy, przym. od Kostjum; k. bal = zabawa taneczna w strojach charakterystycznych, w przebraniach.
Kostka, zdr. od Kość; wystająca nad stawem stopowym dolna, zgrubiała część kości goleniowej; forma sześcianu a równoległoboku; k. a. kość = sześcianek do gry; kwadrat, karo (materja w k-ę); k-i brukowe, sześciany kamienne do brukowania ulic; cukier w k-ach, krajany w sześciany.
Kostkowy, Kostkowaty, kształtu kostek, złożony z kostek, krajany a ciosany w kostkę.
Kostniak, narośl kostna chorobliwa, guz kostny.
Kostnica a. Kościarnia, trupiarnia, budynek, izba, w której składają kości zmarłych; skrzynka, w którą zbierają kości przepalone ciał spalonych.
Kostnieć, twardnąć jak kość, drętwieć, sztywnieć, kamienieć.
Kostny, przym. od Kość; system k. = układ kośćca w człowieku; mąka k-a = ze zmielonych kości.
Kostołuskie ryby, rząd ryb o szkielecie chrzęstnym.
Kostrąszyna, roślina z rodziny motylkowatych.
Kostropaty, Kostrubaty, niegładki, chropawy, szorstki; włochaty, kosmaty.
Kostucha, Kostusia, upostaciowana śmierć, jako kościotrup z kosą.
Kostur — p. Kosztur.
Kostyczność, fr., złośliwość, dowcip ostry, szyderczy, zjadliwy.
Kostyczny, fr., złośliwy, szyderczy, uszczypliwy.
Kostyra — p. Kostera.
Kosy, skośny, ukośny; oczy k-e = krzywe, zezowate.
Kosynjer, żołnierz, partyzant, uzbrojony w kosę.
Kosz, tur., obóz tatarski, kozacki; oddział wojska u Tatarów i Kozaków zaporoskich.
Kosz, rodzaj naczynia a. sprzętu plecionego z wikliny, łoziny, z wici wierzbowych, z łyka itp. z kabłąkiem do noszenia; rodzaj kufra plecionego na rzeczy; k. wina = kilka do kilkunastu butelek wina; k. kwiatów; k. masztowy na okręcie — p. Gniazdo bocianie; k. szczęścia = mieszczący w sobie bilety na loterję fantową; k. redakcyjny = do rękopisów odrzuconych; dostać k-a a. odkosza = dostać odprawę, rekuzę od panny; osiąść na k-u = nic nie wskórać, doznać zawodu, zostać bez zajęcia; zostawić kogo na k-u = opuścić go wśród trudów; k. kąpielowy = przedział w budynku kąpielowym na rzece, do kąpania się.
Koszałka, torebka z przykrywadłem, pleciona z gałązek leszczyny, z lipy i t. p.; pleść k-i opałki = pleść głupstwa, banialuki.
Koszar, Koszara, nm., ogrodzenie, w którym zamykają owce na lato; w lm., k-y, domy oddzielne, przeznaczone na mieszkanie dla wojska.
Koszer, hebr., mięso koszerne.
Koszerny, hebr., czysty; zgodny z przepisami religijnemi, dozwolony Żydom do użycia na pokarm; k-e = podatek od rzezi mięsa i drobiu, dokonywanej sposobem, przepisanym przez religję mojżeszową.
Koszerować, hebr., oczyszczać pokarmy trefne, aby ś. stały koszernemi; k. ś., żart., myć ś., oczyszczać ś. z brudu.
Koszlawy — p. Koślawy.
Koszmar, fr., sen przykry; zmora, uczucie duszenia we śnie.
Koszokop, okop forteczny usypany pod osłoną koszów szańcowych.
Koszowy, tur., przełożony nad koszem kozackim albo tatarskim; ataman.
Koszt, nm., wydatek, pieniądze, wydane na zakup czego, rozchód, nakład; obliczenie wydatków zrobionych lub zamierzonych; środki pieniężne, fundusze (mieć na k-a); przen., ujma, uszczerbek (k-em zdrowia, honoru).
Kosztela, fr., gatunek jabłek.
Kosztorys, obliczenie, ile jaka rzecz a. przedsiębiorstwu wymaga wydatku pieniędzy.
Kosztować, nm., pociągać za sobą koszt, wynosić na pieniądze; narażać na wydatek; powodować uszczerbek; próbować, zwłaszcza smakiem; doznawać, doświadczać czego; łożyć, ekspensować.
Kosztowności, nm., rzeczy drogocenne, klejnoty.
Kosztowny, nm., drogi, drogocenny, wartościowy; wyborny, znakomity.
Kosztur, Kostur — p. Kula; szczudło, którym ś. kulawy podpiera; kościana laska, koścień; niewielka ryba, podobna do karasia.
Koszula, łć., odzienie płócienne, wełniane a. jedwabne noszone na samym ciele; zgrał ś. do k-i = co do grosza; jeszcześ wtedy k-ę w zębach nosił = jeszcześ był dzieciakiem; śmiertelna k. = kładziona na nieboszczyków a. delikwentów traconych, ubiór, kładziony przez Żydów podczas modliwy; k. a. koszulka żelazna, druciana = zbroja siatkowa, kolczuga.
Koszulka (zdr. od Koszula); k. druciana = kolczuga; k. gazożarowa = powłoczka z tkaniny, nasyconej chemikaljami, nakładana na płomień gazowy, wzmacniająca światło i nadająca mu białą barwę; pianka na piwie, jaja w k-ch = jaja, gotowane na miękko bez skorupki, gdzie żółtko przegląda.
Koszyczek (zdr. od Kosz i Koszyk); rodzaj kwiatostanu; k-ki, zagłębienia u nóg tylnych pszczoły-robotnicy, w które ona zbiera pyłek kwiatowy.
Koszyk (zdr. od Kosz); mały kosz na rzeczy podręczne; w tańcu: kółko, utworzone przez tańczących z podaniem sobie rąk — p. Odkosz.
Koszykarz, rzemieślnik, robiący kosze, meble plecione i inne plecionki (forma ż. Koszykarka).
Koszykowe (-ego), nieprawy dochód służących od sprawunków gospodarskich w mieście.
Kośba, koszenie, sieczenie kosą trawy.
Kościany, przym. od Kość; z kości zrobiony; dziadek k. = człowiek bardzo stary, zgrzybiały.
Kościarnia — p. Kostnica.
Kościec, Kościotrup, wszystkie kości ustroju jako całość; skielet, szkielet.
Kościej, kościotrup, kościec.
Kościelisko, miejsce około kościoła.
Kościelny, przym. od Kościół; dotyczący kościoła; święto k-e = obchodzone tylko przez kościół; wieś k-a = mająca kościół; majątki k-e = należące do kościoła; rok k. = od pierwszej niedzieli adwentu do końca ostatniego tygodnia po Zielonych Świątkach; rzecz. k. (-ego), sługa kościelny, zakrystjan.
Koścień, laska kościana, kosztur.
Kościerzyć ś., rozrastać ś., krzewić ś., rozsiadać ś.
Kościołek, zdr. od Kościół; mały kościół.
Kościołusk, ryba koścista z rzędu brzuchopłetwych, szczupakowatych.
Kościotrup — p. Kościec.
Kościsty, mający wydatne kości.
Kość, część organizmu stała, twarda, stanowiąca podstawę ustroju kręgowców, oraz ochronę i oparcie dla narządów wewnętrznych; k. z k-i mojej = prawy mój potomek a. krewny; poczciwy z k-ami = do gruntu poczciwy; przen., k. rzucić między drugich = dać powód do poróżnienia; k. niezgody = powód nieporozumienia; przen., ciało; zwłoki; złożyć k-i = umrzeć; k. słoniowa = kły słonia; ość rybia; k. martwa = narośl kostna; k. do grania — p. Kostka.
Koślawić, Koszlawić, krzywić, wykrzywiać; czynić koślawym, stawiać krzywo; k. ś. krzywić ś., trzymać ś. koślawo.
Koślawiec, Koszlawiec, człowiek koślawy, mający krzywe nogi; rub. kulas.
Koślawieć, Koszlawieć, krzywić ś., stawać ś koślawym.
Koślawy, Koszlawy, krzywy, pochyły; dotknięty koślawością; nierówny, powykrzywiany, kulawy.
Koślazek, roślina z rodziny storczykowatych.
Kośnica — p. Kostnica.
Kośnik, wstążeczka a. tasiemka do zawiązywania koszuli u szyi a. wplatana w warkocz; k. — p. Kosarz.
Kośny, zdatny a. przeznaczony do koszenia (łąki k-ne).
Kotangiens, łć., w mat., dotyczna.
Kotara, tat., zasłona z ciężkiej materji wełnianej albo jedwabnej nad łóżkiem; portjera.
Kotarz, tat., namiot.
Kotawiec, gatunek małpy wązkonosej.
Kotczy, wozowy, kareciany; rzeczow., koń powozowy.
Kotek (zdr. od Kot); k. i myszka = zabawa towarzyska; k. a. koteczek, nazwa pieszezotliwa = duszka, serce, złotko, kochanie.
Koterja, łć., pewna liczba osób, złączona jednakowemi mniemaniami lub mniej więcej zdrożnemi interesami, niezgodnemi z dobrem ogółu, stronnictwo; klika.
Koteryjny, łć., stronniczy.
Kotka a. Kocica, samica kota; samica zajęcza, zajęczyca; w bot. w lm. k-ki, zwieszające ś. jakby grona kwiatów pręcikowe albo słupkowe niektórych drzew: brzozy, wierzby i t. d.; przen., nazwa pieszczotliwa dla kobiety = pieszczotka, duszka, serce, kochanie.
Kotkowe rośliny, mające kwiaty pręcikowe ułożone w kotki, w baźki.
Kotlarz, rzemieślnik, wyrabiający różne przedmioty i naczynia z miedzi.
Kotlecik, zdr. od Kotlet.
Kotlet, fr., potrawa z mięsa ryby lub z kartofli tartych, smażona, formy placka; przen., k-y = faworyty formy placuszków.
Kotlina a. Kotłowina, okrągły dołek w ziemi, okrągłe zagłębienie; dolina o ścianach stromych: okrągła dolina; ognisko, palenisko
Kotłować, gadać dużo, męczyć kogo swojem gadaniem; k. komu głowę = zajmować mu ją jakim żądaniem, mącić, męczyć czyjąś uwagę rozmową, dręczyć; k. ś., gotować ś., wrzeć, kipieć; przewracać ś., mącić ś., burzyć ś.; hałasować, zachowywać ś. niespokojnie.
Kotłowe (-ego), opłata od kotła okowity, piwa i t. p
Kotłowy, pilnujący kotła w gorzelni, w browarze.
Kotna, samica ciężarna, brzemienna niektórych zwierząt (kotów, zajęcy, jeleni i t. p.).
Kotonerje, fr., tkaniny bawełniane.
Kotonowy fr., olej, olej wyrabiany z nasion bawełny.
Kotować, fr., oznaczać liczbami długość linji a. wielkość kąta na rysunku; numerować (np. akta); notować ceny, kursy giełdowe.
Kotuchna, pieszcz. od Kotka.
Kotwiasty, mający postać kotwicy, haka.
Kotwiczne, Kotwicowe, nm., opłata od zarzucania kotwicy w porcie.
Kotyljon, fr., taniec wirowy, urozmaicony dowolnemi figurami, walc z figurami.
Kotyzacja, fr., ocenianie; rozkład podatków, rozkład składki; oznaczenie kursu papierów publicznych w cedule giełdowej.
Kować — p. Kuć.
Kowadełko (zdr. od Kowadło); największa z kosteczek słuchowych, leżąca pomiędzy młotkiem a strzemieniem w jamie bębenkowej ucha.
Kowalczuk, Kowalczyk, uczeń kowalski.
Kowalicha, Kowalowa (-ej), żona kowala.
Kowalka, forma żeńska od Kowal; zajęcie kowala.
Kowalny, klepalny, dający się kuć, spłaszczać na cienkie blaszki.
Kowalówna, córka kowala.
Kowany — p. Kuty.
Kozacki, Kozaczy, tat., przym. od Kozak; po k-cku, jak kozak, zbyt śmiało, butnie, buńczucznie.
Kozactwo, Kozaczyzna, tatar., zbior. kozacy, wojsko kozackie; sposób życia, wojowania kozackie.
Kozaczek, chłopiec do posługi, ubrany po kozacku; partja wista a. winta, złożona z jednego robra.
Kozaczę, dziecko kozackie.
Kozakierja, tat., swawola, awanturniczość.
Kozakowaty, tat., mający w sobie coś kozackiego.
Kozera, tur., karta świętna, kolor świętny w kartach, tromf, atut; przen., przyczyna, powód; to nie bez k-y = nie bez powodu; środek, pomoc.
Kozerny, atutowy, świętny.
Kozi, przym. od Koza; zapędzić w k. róg = przewyższyć kogo, zawstydzić; sprzeczać ś. o k-ią wełnę = o nic, o głupstwo; k-ia bródka = hiszpanka.
Koziar, rodzaj grzyba.
Koziarz, pasterz kóz; kobziarz, dudarz.
Kozica, nasad pługowy, rękojeść pługa; rękojeść bicza; zool. k. a. koza dzika, koza skalna, giemza, zwierzę racicowe z rodziny antylop (fig.).
Koziełkować, Koziołkować, przewracać koziołki.
Kozieniec, roślina z rodziny wiciokrzewu.
Kozieradka, roślina z rodziny motylkowatych.
Kozina, mięso kozie.
Koziniec, nieprzyjemny zapach jaki wydają kozy.
Koziołek, zdr. od Kozieł, młody kozieł, koźlę; przewrócenie ś. na głowie do góry nogami; przyrząd z nogami na krzyż do suszenia koniczyny; warsztat rymarski; garnek na trzech nóżkach; podstawka do noży, widelców i łyżek.
.png)
Kozłowy — p. Koźli.
Kozub, węg., pudełko łubiane, kobiałka, torebka łubiana a. z kory; framuga, sklepienie, wydrążenie muru (zdr. Kozubek).
Kozula, zdr. od Koza.
Kozuń, żart., Kozak.
Koźlak, gatunek grzyba.
Koźlarz — p. Koziarz; ten, co gra na koźle, kobeźnik, dudarz;, robotnik, noszący na kozie cegłę mularzom przy budowie domu.
Koźlę (-ęcia, lm. -ęta), Koźlątko, młody kozieł a. koza; jeleniątko; w myśl. młoda sarna.
Koźli, Kozłowy, przym. od Kozieł; dotyczący kozła, pochodzący od Kozła (k-la skóra, k. łój).
Kożub (zdr. Kożubek) — p. Kozub.
Kożuch, futro baranie a. owcze; wierzchnia stężała warstwa gotowanego mleka a. śmietanki; pleśń na niektórych płynach, powłoka, tworząca ś. na powierzchni stopionego metalu.
Kożuchować, dom obijać deskami; szalować; w ogrod., oczkować, okulizować.
Kożuszek, zdr. od Kożuch.
Kożusznik, rzemieślnik, robiący kożuchy, kuśmierz.
Kół, Koł (kołu a. koła), gruby kij, pal, żerdź; stać jak k. = stać nieruchomo; język k-em stanął = zdrętwiał; koły a. kołki komu na głowie ciosać = przewodzić nad kimś, dokuczać mu (zdr. Kołek).
Kółeczko, zdr. od Koło, od Kółko.
Kółko, zdr. od Koło; małe koło; duży pierścień; drobne k-ka w mechanizmie maszyn, zegarów; w k. naokoło, kołem, w krąg; małe towarzystwo, małe zebranie, grono (k. rodzinne, przyjacielskie, koleżeńskie); jedno w k. = wiecznie to samo, bez zmiany.
Kózka, młoda koza; w zool., ryba brzuchopłetwa, ślizowata.
Kpać, kpem kogo nazywać, łajać, lżyć, besztać, wymyślać.
Kpiarz, Kpinkarz, ten, co kpi, żartowniś, drwinkarz.
Kpić, Kpinkować, kpiny stroić, żartować, szydzić, drwić, drwinkować.
Kpiny, żarty, drwiny, szyderstwo.
Kra (2 p. lm. kier), odłam lodu, pływający na rzece, jeziorze i t. p.; lody połamane, unoszone przez rzekę.
Krach, nm., naśladowanie trzasku, załamania; ostre przesilenie ekonomiczne, nagły spadek kursu papierów wartościowych; liczne jednoczesne rujnujące bankructwa, sprawiające popłoch na giełdzie; wogóle niespodziana klęska, upadek, gwałtowny przewrót.
Kraciasty, Kraciaty, mający kraty, opatrzony kratami; w kraty (materjał k-ty).
Kradzieski, Kradzieżny, przym. od Kradzież; złodziejski.
Kradzież, potajemne przywłaszczenie sobie cudzej rzeczy, cudzej własności, złodziejstwo.
Kradzieżca, Kradzieżnik, złodziej.
Kradziony, lm. od Kraść; przen., potajemnie zabrany, ukrywany, potajemny; k-ym sposobem = ukradkiem, skrycie; rzecz., k-e (-ego), rzecz ukradziona.
Kraik, mały kraj.
Kraina, część kraju, prowincja, okolica — p. Kraj.
Krainiec, mieszkający na pograniczu; forma żeńs. Krainka.
Kraj a. Kraina, pewna przestrzeń ziemi, którą zamieszkuje jakiś naród; kraj rodzinny, ojczyzna; przen., mieszkańcy kraju, naród; k. a. kraina czego = miejsce, siedlisko, dziedzina; przen., sfera, dziedzina; k. a. skraj, brzeg, krawędź, kraniec, koniec; przen., k. świata = strony bardzo odległe.
Krajać, Kroić, rozrzynać, ciąć, przecinać; przen., k. pługiem rolę = orać; przen., przenikać boleśnie, przeszywać, mocno odczuwać (serce mi ś. kraje); w grze w bilard: trafiać z boku swoją bilą inną bilę.
Krajanka, kawałek odkrojony od całości: k. chleba = kromka, tartynka, kanapka.
Krajarka, maszyna do krajania papieru maszynowego na arkusze; maszyna do krajania szmat.
Krajcar, nm., grajcar, austrjacka moneta zdawkowa = 1/100 guldena = 2 halerzom.
Krajczak, dywan zrobiony z krajki; k-ki, papucie, pantofle z krajki, wkładane na buty.
Krajczy, w daw. Polsce: urzędnik dworski, pośredni między podstolim a. podczasym, który miał obowiązek krajania potraw u stołu królewskiego; w kraw. czeladnik, wyłącznie krający tkaniny na ubranie; w szew., czeladnik, krający skórę na obuwie — p. Krojczy.
Krajczyna, żona krajczego.
Krajka, odcięty brzeg od postawu sukna, zwykle koloru odmiennego od reszty tkaniny.
Krajobójca, zabójca kraju, ten, co zgubił kraj.
Krajobraz, widok okolicy; obraz, przedstawiający jaką okolicę, pejzaż.
Krajopis, opis okolic jakiego kraju; opisujący gieografję jakiego kraju.
Krajopisarstwo, opisanie kraju.
Krajowiec, mieszkaniec kraju, w którym oddawna mieszkali jego przodkowie; tubylec.
Krajowładca, władca jakiego kraju, panujący.
Krajowy, przym. od Kraj; dotyczący kraju, krajowi właściwy, w kraju wykonany, miejscowy, ojczysty.
Krajoznawczy, dotyczący krajoznawstwa.
Krajoznawstwo, zbiór wszelkich wiadomości o danym kraju
Krakać, wydawać głos właściwy krukowi albo wronie; skrzeczyć; k. na kogo = krzyczeć, wrzeszczeć, powstawać; wróżyć, przepowiadać nieszczęście.
Krakowski, przym. od Kraków; kasza k-a = drobna kasza gryczana; kiełbasa k-a = kiełbasa z surowej polędwicy wieprzowej, suszonej; k-im targiem = za połowę ceny a. za cenę zniżoną; pas k. = szeroki pas skórzany z kółeczkami mosiężnemi; sukmana k-a = sukmana granatowa z czerwonym kołnierzem, cała ozdobiona wyszyciami i kółeczkami; k-a uprząż = uprząż polska i (z wysokiemi wystającemi rogami i suknami kolorowemi na chomątach, z kółeczkami i brząkadłami).
Kraków, pojechać do k-a = odbyć połóg, urodzić dziecko.
Krakuska, czapka, używana przez krakusów i wieśniaków krakowskich, czerwona rogatywka z pawiem piórkiem.
Krakwa, ptak pletwonogi z rodziny kaczek, odmiana kaczek dzikich, ukazujących ś. w marcu.
Kralka, czes., karta do gry o dziesięciu oczkach, dziesiątka, dyska.
Kram, Kramnica, nm., sklep do sprzedaży drobnych towarów codziennego użytku; stragan, sklepik; przen., kłopot, zachód, ambaras; jaki pan, taki k. = taki ład, taki porządek.
Kramarka, forma żeńs. od Kramarz.
Kramarstwo, nm., kupczenie towarami drobnemi, drobny handel.
Kramarz, nm., kupiec, sprzedający częściowo drobne towary, drobny handlarz, przekupień.
Kramarzyć, nm., kupczyć, sprzedawać częściowo towary, produkty.
Krambambuli, nm., napój, złożony z gorącej wody, wódki, cukru i cytryny.
Kramik, sklepik z drobnemi towarami, szafka z takiemiż towarami.
Kramny, sklepowy; do sprzedania, kupny.
Kraniec, nm., brzeg, krawędź, kres; granica; k. skały = zrąb; na k-ńcu świata = bardzo daleko.
Kranjografja, gr., opis czaszki.
Kranjolity, gr., muszle skamieniałe.
Kranjologja, Kranjoskopja, gr., nauka, zajmująca ś. badaniem powierzchni czaszki i wnosząca z jej budowy o władzach umysłowych i charakterze człowieka.
Kranjometr, gr., przyrząd do mierzenia czaszki.
Kranjometrja, gr., część antropometrii czyli nauka o pomiarach czaszki.
Kranjotomja, gr., anatomja czaszki; rozcięcie i otworzenie jej.
Krankkasa, nm., kasa chorych, do której robotnicy obowiązkowo wnoszą składki i korzystają z nich, gdy chorują.
Krańcowy, przym. od Kraniec; znajdujący ś. na krańcach, graniczny; końcowy, zakończający; posuwający ś. do ostatnich granic; skrajny, radykalny, ostateczny, wsteczny.
Krańczyna, kraina pograniczna.
Krap, Kraplak, nm., piękna czerwona farba, otrzymywana dawniej z korzenia marzanny farbiarskiej, rosnącej dziko w krajach nad morzem Śródziemnem.
Kraprot, nm., sukno czerwone, farbowane krapem.
Krasa, barwa, kolor, szczególnie czerwony; piękność, uroda.
Krasawica, ukr., piękna kobieta.
Krasić, robić pięknym, upiększać, zdobić; zabarwiać na czerwono; zaprawiać okrasą, dodawać do jedzenia tłuszczu; okraszać.
Krasłonica (latanja), roślina z rodziny palm.
Krasnokłos, roślina z rodziny mirtowatych.
Krasnokwiat, roślina z rodziny amarylkowatych.
Krasnolica, kobieta o pięknych licach, kobieta piękna; k. a. lilja peruańska, roślina z rodziny amarylkowatych.
Krasnolicy, mający piękne lica.
Krasnoludek, Krasnolud, drobniutki karzełek, rzekomo mieszkający pod ziemią.
Krasnopióry, mający piękne a. czerwone pióra.
Krasnorosty, w bot., klasa wodorostów.
Krasnosok a. Czerwik, roślina z rodziny krasnosokowatych.
Krasny, Kraśny, czerwony, różowy, rumiany; piękny, urodziwy.
Krasomówca, człowiek, pięknie mówiący, pięknie ś. wyrażający; mówca, orator.
Krasomówstwo, sztuka krasomówska, sztuka pięknego mówienia; dar wymowy, swada.
Krasula, krowa czarna a. czerwona z białemi płatkami.
Kraszanka, jaje wielkanocne malowane, pisanka; piękna kobieta.
Kraszuarka, fr., spluwaczka.
Kraść, brać pokryjomu cudzą rzecz, przywłaszczać ją sobie; przen., k. przed kim = ukrywać, taić; k. kogo = okradać.
Kraśnieć, rumienić ś., stawać ś. pięknym; jaśnieć, błyszczeć.
Kraśnik, gatunek grzyba z rodziny śluzowców; owad łuskoskrzydły ze zmierzchnicowatych.
Krata, łć., pręty żelazne albo drewniane wzdłuż i wpoprzek przytwierdzone; siedzieć za k-ą = być zamkniętym w więzieniu a. w domu obłąkanych; przegroda, balustrada; k-y a. kratki sądowe, oddzielające publiczność od sędziów i stron; stawać za k-kami = bronić spraw, być adwokatem; w lm., k-y a. k-ki = kwadraciki z kilku barw na tkaninie: chustka w k-y = kraciasta (zdr. Kratka).
Kratkować, łć., robić co w kratki, rysować na czym kratki, linjować w kratki.
Kratkowany, łć., w kratki, kraciasty (papier, materjał k.).
Krawaciarz, fr., (forma ż. Krawaciarka), robiący (-ca) krawaty.
Krawat, Krawatka, fr., rodzaj opaski wązkiej wkładanej na kołnierzyk, zwykle ozdobionej kokardą lub spuszczanej na gors.
Krawcowa, żona krawca; kobieta, zajmująca się krawiectwem, szwaczka.
Krawędź, brzeg wzdłuż idący, ostry, kant; linja przecięcia dwuch płaskich powierzchni; w matem., przecięcie dwuch ścian wielościanu.
Krawężnica, piła krawężna.
Krawiec, rzemieślnik, robiący ubrania.
Krawiecki, przym. od Krawiec; po k-ku = jak krawiec.
Krawiecczyzna, wyroby krawieckie, robota krawiecka.
Kraza, gr., część składowa niektórych ciał, szczególnie krwi.
Krąglica, zabawka dziecinna: bąk, fryga, wartałka.
Krągluchny, Krąglutki, zupełnie okrągły.
Krągły — p. Okrągły.
Krąpiel, roślina z rodziny krąpielowatych.
Krąpielowate, rodzina roślin jednoliściennych.
Krążek, zdr. od Krąg; kółko pełne; część rośliny, służąca za podstawę słupków i pręcików w kwiecie; w mech., k. złożony = składający ś. z dwuch krążków, stałego i ruchomego, umieszczonych na oddzielnych osiach, lecz połączonych sznurami.
Krążenie, kołowanie; k. wody = wędrówka jej z rzek do mórz, parowanie i spadanie w postaci deszczu i śniegu; k. krwi, soków = obieg krwi w ciele, soków w roślinie.
Krążkowaty, mający postać krążka, okrągły.
Krążyć, iść a. chodzić wkoło, kołować, zataczać koła, obiegać wkoło; przechodzić koleją z rąk do rąk; iść, rozciągać się kolisto.
Kreacja, łć., utwór, dzieło wyobraźni i twórczej myśli; tworzenie; obieranie, wybór.
Kreacjanizm, łć., pogląd filozoficzny, że Bóg dusze ludzkie tworzy i wciela przy urodzeniu.
Kreacyjny, łć., twórczy.
Kreator, łć., stwórca.
Kreatura, łć., stworzenie; pgrd., lichy człowiek; protegowany, który winien komuś swoje wyniesienie.
Kreatyna, gr., związek chemiczny, znajdujący ś. w przetworach mięsnych.
Kreca, Krece, nm., opiłki, okruchy, resztki do stopienia lub pozostałe po stopieniu, szmelc.
Krecha — p. Kresa.
Krechtać, Krektać, skrzeczeć, rechotać (o żabie).
Kreci, przym. od Kret; robota k-a = podziemna, skryta, podstępna
Kreczot, Krzeczot, gatunek sokoła, zwany również białozorem.
Kredencerz, wł., sługa, mający nadzór nad kredensem; posługujący przy stole; podczaszy.
Kredka, łć., mały kawałek kredy, laseczka kredy; rodzaj miękkiego ołówka do rysunków, wyrabianego z delikatniejszych gatunków kredy, różnie zabarwionych pisze podwójną k-ą = dwa razy dług zapisuje; wziąć pod k-ę = obrachować; żyć z k-ą = oszczędnie; brać, dawać na k-ę = na rachunek, na kredyt.
Kredo, łć., dosł. wierzę; wyznanie wiary, skład apostolski; część Mszy, zawierająca odczytanie wyznania wiary; przekonanie stałe, niezachwiane; potrzebny jak Piłat w k. = wcale niepotrzebny, zbyteczny.
Kredować, łć., kredą znaczyć.
Kredowy, łć., przym. od Kreda; papier k. = bardzo biały, gładki, lśniący; białość k-a = podobna do kredy; k-a formacja = najnowsza z mezozoicznych, młodsza od jurajskiej, obfituje w kredę cz. węglan wapnia ziarnisty, powstały z muszelek otwornic (korzenionóżek).
Kredyt, fr., wiarogodność, zaufanie w przyszłą wypłacalność danej osoby; udzielanie pożyczki w gotówce, lub zwłoki w odbiorze zapłaty za wybrany towar; mieć k. = mieć zaufanie, wiarę u ludzi, dostawać z łatwością pożyczką lub towary na rachunek; przen., powaga, szacunek, zaufanie; na k. = na rachunek; k. osobisty: oparty na zaufaniu do osoby dłużnika i jego stanu majątkowego; k. rzeczowy: zabezpieczony zastawem; otwierać komu k. = dawać na rachunek; zamknąć k. = przestać dawać na rachunek; k. w buchalterji = strona, rubryka w księdze handlowej, w którą wpisują ś. wpłaty, należności = ma.
Kredytor, łć., wierzyciel.
Kredytować, fr., dawać na rachunek, pożyczać; zapisywać w księgach handlowych to, co się komu jest winnym, co mu się należy.
Kredytowy, przym. od Kredyt; k-e papiery = weksle, obligacje państwowe; k-e listy = listy zastawne i t. p.; k. instytucje = wydające pożyczki lub ułatwiające je, a także przyjmujące wkłady pieniężne i operujące nimi; k-we Towarzystwo = dające pożyczki na majątki ziemskie, na domy; k. list = za którym posiadający go może podnosić pieniądze do pewnej wysokości u adresata.
Kredytywa, nm., piśmienne pełnomocnictwo, udzielane posłom, wysłanym do innych państw; pismo wierzytelne, za którym można otrzymać gotówkę do oznaczonej wysokości — p. Akredytywa.
Kreis, nm., powiat.
Kreisamt, nm., urząd powiatowy.
Kreisamtman, Kreishauptman, Kreiskapitan, nm., naczelnik kreisamtu, starosta cyrkułowy.
Kreiskomisorjat, nm., komisarjat powiatowy.
Krektać — p. Krechtać.
Krem, fr., śmietana lub śmietanka bita z cukrem; nazwa likierów gęstych; rodzaj zimnej legominy; nazwa maści miękczących skórę rąk i twarzy; masa do czyszczenia obuwia.
Krema, fr., śmietanka towarzystwa, wyższe warstwy towarzystwa, arystokracja.
Kremacja, łć., palenie zwłok ludzkich.
Krematorjum, łć., budynek z piecem, urządzonym do palenia zwłok ludzkich; spalisko.
Kremometr, łć., przyrząd do oceniania dobroci mleka i śmietany.
Kremor-tartari, łć., winian potasu, kamień winny.
Kremowy, fr., przym. od Krem; k. kolor, kolor śmietankowy, blado żółty.
Krempa, nm., wywinięty brzeg kapelusza.
Kremserwajs, Kremzerwajs, biel ołowiana (blejwas), biała farba olejna a. akwarelowa.
Krenele, fr., strzelnice w przerwach okopów a. murów.
Krenelowany fr., mur, mur opatrzony w strzelnice, zębaty.
Krenologja, gr., nauka o źródłach wód.
Kreofagja, gr., mięsożerstwo.
Kreol, hiszp., potomek Europejczyków, urodzony w krajach dawniej hiszpańskich i portugalskich Ameryki.
Kreować, łć., tworzyć, ustanawiać, wprowadzać, mianować (urzędników), wynosić na godność; k. rolę (o aktorze) = stworzyć typ, charakter w roli.
Kreozot, gr., olejek ze smoły drzewnej, używany jako środek przeciwgnilny.
Krepa, fr., lekka przezroczysta tkanina jedwabna o powierzchni nie gładkiej, lecz w drobne fałdki zmarszczonej; k. czarna jest oznaką żałoby; rodzaj kortu czarnego w wysokim gatunku; w teatr., włos kręcony, używany na sztuczne wąsy, brodę i t. p.
Krepel, nm., placek.
Krepina, fr., poduszeczka ze zwichrzonych włosów, używana jako podkładka w uczesaniu damskim; tasiemka pasamoniczna.
Krepinka, fr., wstążka, tasiemka, koronka do obszycia.
Krepitacja, łć., trzeszczenie, dające ś. słyszeć w płucach chorych na zapalenie; chrzęst kości złamanych.
Kreplis, fr., rodzaj muślinu jedwabnego.
Krepon, fr., gatunek grubej krepy.
Krepować, nm., łączyć, spajać w kantach (winklach) listwy, gzymsy, przypasowywać je, gierować.
Krerać, krzyczeć (o gęsiach, żórawiach i t. p.).
Kres, linja, ograniczająca pewną przestrzeń, linja graniczna, granica, kraniec; w lm., k-sy, pogranicze, kraje pograniczne; k-sy w dawnej Polsce = obronna linja przeciwko Tatarom i Wołoszczyźnie od Dniepru do Dniestru; punkt, cel ostateczny, meta, koniec.
Kresa, linja pewnej długości; znak na ciele od cięcia, blizna, szrama (zdr. Kreska, Kreseczka).
Krescencja, łć., zbiory, urodzaje, plon rolny.
Krescentywa, łć., pokolenie, gieneracja.
Krescytywa, łć., wzrost mienia, znaczenia, podniesienie w godności, w stopniu, poprawa bytu, karjera.
Kreska, zdr. od Kresa; mała kresa, linijka; głos wyborczy, gałka wyborcza; linijka, rozdzielająca wyrazy; przecinek nad niektóremi literami; kolej (przyszła k. na Matyska = mówi ś. o człowieku szczęśliwym, któremu się dotąd udawało, aż spotkało go niepowodzenie).
Kreskować, oznaczać kreskami; cieniować rysunek kreskami; robić kreski (w piśmie; głosować, wotować (k. na kogo = dawać kreskę za kim).
Kreskowany, oznaczony kreską, o, e kreskowane (ó, é) = pochylone.
Kresowiec, mieszkaniec kresów, żołnierz kresowy.
Kresowy, pograniczny; pełniący służbę na kresach.
Krestencja, łć. — p. Krescencja.
Kreślić, rysować kreski, linje; wogóle rysować, pisać (k. litery); przen., pisać, układać, obmyślać, tworzyć, opisywać, przedstawiać co, malować; przekreślać, przemazywać; k. ś., stanowić kreskę, odcinać ś. w postaci kreski; podpisywać ś. (w liście: k-ę ś. uniżonym sługą NN.).
Kretes, węg., w wyraż.: z k-em = doszczętnie, do szczętu, zupełnie.
Kreton, fr., tkanina bawełniana gładka a. drukowana w deseń.
Kretyn, fr., kaleka upośledzony umysłowo i cieleśnie; karłak; przen., człowiek ograniczony, głupi, idjota.
Krewa, fr., niedopisanie, niepowodzenie; w kartach: więcej oczek niż trzeba, przegrana.
Krewe-Krewejto, litew., najwyższy kapłan pogański w dawnej Litwie.
Krewić, fr., mieć krewę (w kartach); przen., figle płatać, psocić; nie dotrzymywać słowa; sprawiać zawód.
Krewieństwo — p. Pokrewieństwo.
Krewki, porywczy, gwałtowny, popędliwy, wesoły, żywy.
Krewkość, usposobienie krewkie, sangwinistyczne.
Krewna — p. Krewny.
Krewniak (forma ż. Krewniaczka) — p. Krewny.
Krewny, przym. od Krew; będący z kim w pokrewieństwie, spokrewniony; rzecz., k. (-ego) (forma ż. Krewna, -ej), człowiek z kim spokrewniony.
Kreza, nm. — p. Kryza.
Krezka, nm., mała kreza; wnętrzności (np. cielęce), błony, któremi jelita i kiszki są przytwierdzone do tylnej ściany brzusznej, część otrzewnej trzewowej.
Krezol, łć., składnik smoły węglowej.
Krezus, przen., wielki bogacz.
Krezylit, gr., materja wybuchowa, którą napełniają granaty.
Kręcić, nadawać czemu ruch obrotowy, obracać w koło; nie mówić prawdy; postępować nierzetelnie, oszukiwać; zwijać, skręcać (powróz); przen., k. głową = kłopotać ś., nie zgadzać ś. na coś odrazu, powątpiewać; k. nosem = okazywać niezadowolenie, nie pochwalać czego; w nosie k-i = gryzie, drażni (dym); kark k. = łamać; k. ś., obracać się w koło; głowa mi się k-i albo w głowie mi ś. k-i = mam zawrót głowy; przen., łzy mi ś. w oczach k-ą = stoją, chce mi ś. płakać; być w ciągłym ruchu, wić ś., robić zakręty, kołować, ruszać ś., wiercić ś., uwijać ś.; k. ś., koło czego a za czym, o co = zajmować ś. czym, robić zabiegi koło czego, starać ś. o co; k. ś., koło kogo = chodzić koło niego, chcieć coś dostać od niego, nadskakiwać mu.
Kręciek, Krętogłowizna, choroba powstająca z obecności w mózgu bąblowca, tworzącego ś. z zarodków tasiemca kołowacizna; ma k-ka = jest pozbawiony rozumu.
Kręciel — p. Krętacz; wicher młyniec.
Kręciszek, wiatr kręcący się, trąba piaskowa; rodzaj krzesełka dla dzieci, zaczynających chodzić.
Kręcony, imiesł. od Kręcić; kręcący ś., wijący ś.; włosy k-e = kędzierzawe; papieros k. = zwijany w ręku, nie nasypywany.
Kręcz, kurcz, tężec.
Kręczynka, roślina z rodziny storczykowatych.
Kręgielek, nm., zdr. od Kręgiel; rodzaj gry bilardowej, do której służą kręgielki.
Kręgielnia, nm., miejsce urządzone do gry w kręgle; potrzebny, jak pies w k-i = niepotrzebny zgoła, jest zawadą.
Kręglarz, gracz w kręgle.
Kręgouste ryby, rząd ryb z gębą okrągłą i przysawkami.
Kręgowiec, zwierzę, posiadające kręgi, zwierzę kręgowe.
Kręgowy, złożony z kręgów, mający kręgi, dotyczący kręgów.
Krępa, nm., rodzaj klamry do spajania drzewa — p. Krempa.
Krępaczek, brzuchopełz przodoskrzelny.
Krępak, człowiek krępy.
Krępawy, nieco krępy.
Krępieniowate rośliny, rodzina roślin dwuliściennych.
Krępień, roślina z rodziny krępieniowatych.
Krępla, roślina z rodziny liljowatych, szpilecznica, szpilecznik, szpilka adamowa.
Krępować, wiązać, ściągać mocno; ograniczać czyją swobodę, powstrzymywać od czego, hamować; jednać, zjednywać; k. ś., powstrzymywać ś. od czego dla pewnych względów, żenować ś.; w techn., wyginać żelazo.
Krępulec, narzędzie do krępowania, do naprężania, zaciskadło; roślina kosodrzew.
Krępy, człowiek niewysoki lecz tęgi i silnie zbudowany.
Krętacki, przym. od Krętacz; szalbierski, nieuczciwy, nieczysty (interes).
Krętactwo, Krętarstwo, kręcenie, matactwo, szalbierstwo.
Krętacz, nie mówiący prawdy, używający wybiegów, postępujący nieuczciwie; matacz, szalbierz.
Krętanina, kręcenie ś., bieganie, chodzenie w różne strony; zamęt, kłopot.
Kręto, przysł. od Kręty; nieprosto; przen., kiepsko, źle.
Krętorogi, mający rogi kręte, zakręcone.
Krętu-wętu, wykrz. wyrażający krętaninę, kręcenie ś., zabiegi.
Kręty, nieprosty, kręcący ś., wijący ś., wężykowaty, kręcony; przen., podstępny, nierzetelny.
Krężel, walec drewniany, zatknięty w przęślicę, służący do nawijania przędziwa; kądziel.
Kridar, łć., upadły, bankrut.
Kri-kri, nieod., zabawka, wydająca dźwięk skrzeczący.
Kriwe-Kriwejto — p. Krewe-Krewejto.
Krnąbrność, nieposłuszeństwo, hardość, zuchwałość.
Krnąbrny, uparty, okazujący upór w nieposłuszeństwie, hardy, zuchwały, przekorny.
Kroazetka, fr., cienka tkanina bawełniana w drobne prążki.
Kroaza, fr., tkanina, zwykle bawełniana a. jedwabna, w drobne ukośne prążki.
Krobecznik, ten, co robi krobie; obnoszący w skrzynce towary.
Krobia, pudełko z drzewa albo z łyka (zdr. Króbka, Króbeczka).
Krochmalić, napuszczać, usztywniać krochmalem (k. bieliznę).
Krocień, roślina z rodziny wilczomleczowatych.
Krociowy, mający krocie pieniędzy, bardzo bogaty.
Krocze, w anat., miejsce pomiędzy udami; śródkrocze, międzykrocze.
Kroczek, zdr. od Krok; mały krok; ryba karp dwuletni.
Kroczyć, stąpać z pewną powagą, iść powoli.
Kroć, lm. k-ie, raz, w połączeniu z liczebnikami = razy: kilkakroć = kilka razy; dwakroć = dwa razy, stokroć = sto razy, trzykroć sto tysięcy = trzysta tysięcy (o pieniądzach): pięćkroć (w skróceniu)= pięćset tysięcy; w lm. k-cie: tysiące = liczba bardzo wielka, lecz nieoznaczona (co do bogactwa); przen., moje k-cie = mój skarbie.
Kroćset, zam. krocie setek, liczba setek wielka, ale nieoznaczona; klątwa: do k. djabłów! do k. tysięcy fur beczek!
Krogulczy, przym. od Krogulec.
Kroić — p. Krajać; przen., k. kurtę komu = dawać komu nauczkę, karać; k. na co = dążyć do czego, mieć na co chętkę; k. na kogo = chcieć wydawać ś. kim; k. ś. — p. Krajać; k. ś. na co = zanosić ś. na co, iść ku czemu.
Krojczy (forma ż. Krojczyni); robotnik krawiecki, zajmujący ś. tylko krojem, przykraiwaniem materjału na ubrania.
Krok, rozstawienie nóg przy stąpnięciu, samo stąpnięcie, długość jednego stąpnięcia; chód, stąpanie (iść szybkim, wolnym) k-iem; iść żółwim k-iem = bardzo wolno; zwrócić dokąd swe k-i = skierować ś., pójść; co k. = po każdym stąpnięciu; przen., co chwila; dotrzymać komu k-u = nie ustąpić; k. stanowczy = zdecydowanie; porobić k-ki = starania, zabiegi; przedsięwziąć k-i = porobić zastrzeżenia, starania; miejsce między udami — p. Krocze.
Krokanciki, fr., małe sucharki z ciasta, używane do zimnych zup i polewek.
Krokietować, w grze w krokieta uderzyć swoją kulą w kulę przeciwnika i odepchnąć ją.
Krokiewka, zdr. od Krokiew; ozdoba architektoniczna trójkątna nad drzwiami albo oknami.
Krokiewnica, koniec krokwi, wystający poza ścianę budowli; podstawka, stercząca z pod gzymsu.
Krokodyli, Krokodylowy, gr., przym. od Krokodyl; przen., fałszywy, obłudny, udany (łzy k-e).
Krom a. Okrom, prócz, oprócz, wyjąwszy.
Kromka, Kromeczka, kawałek chleba oderznięty, krajanka.
Krona, ang., moneta angielska = 1 rb. 48 kop., moneta duńska i szwedzka = 50 kop. — p. Korona.
Kronglas, ang., szkło sodowo-wapienne, używane do wyrobu szkieł optycznych.
Kroniczka, gr., (zdr. od Kronika); krótka albo skrócona kronika.
Kronika, gr., dzieje, spisane w porządku chronologicznym, bez dochodzenia przyczyn i skutków; artykuł lub dział w dzienniku, roztrząsający wypadki bieżące; tytuł niektórych czasopism.
Kronikarski, gr., przym. od Kronika; dotyczący dziejopisów.
Kronikarstwo, gr., pisanie kronik, kroniki.
Kronikarz, gr., autor kroniki.
Kropelka (zdr. od Kropla); troszka, cokolwiek.
Kropiciel, kropiący, pokrapiający; tęgo bijący.
Kropić, spadać kroplami, polewać kroplami; pić (k. wódkę) bić, uderzać — p. Kropnąć.
Kropka, punkt, punkcik; k. w piśmie (k. nad i); k. jako znak mnożenia; dwie k-i = dwukropek; k-i = kilka kropek, oznaczających przerwanie ciągu myśli; przen., k-ę nad kim stawiać = wypowiadać coś bez ogródki, wyraźnie, dodawać coś swojego do cudzej myśli; znaleźć ś. w k-ce = jak należy, przytomnie.
Kropkować, robić kropki, w piśmie, na materjale; kropkami oznaczać dla domysłu lub z powodu niemożności napisania tego, co miało być napisane.
Kropkowaty, mający na sobie kropki, w kropki, nakrapiany; z kropek złożony, mający centki.
Kropla, drobna ilość płynu, utrzymująca ś. w postaci kulistej; odrobina, cętka; k. w morzu = ilość bardzo nieznaczna; k. w k-ę = kubek w kubek, bardzo podobne; w lm. k-le życia = wódka; zaprawa dodawana do wódki; k-le = lekarstwo odmierzane kroplami.
Kroplisty, ukazujący ś. w kroplach, kroplami spadający (deszcz).
Kropnąć, nied. Kropić; spaść kroplami, polać kroplami, pokropić; wypić (k. kieliszek wódki); k. = szybko co zrobić; uderzyć, rzucić czym o co; k. ś. ruszyć żywo w drogę, wziąć ś. do czego z pewnym pośpiechem i energją; uderzyć ś. o co; upaść, przewrócić ś.
Krosienka, małe krosna.
Krosta, ranka nabrzmiała, wysypka skórna kształtu okrągłego; czarna k. = choroba zaraźliwa, z bydła na ludzi przechodząca; k-y = ospa, odra, szkarlatyna.
Krostka, Krosteczka, zdrob. od Krosta.
Krostowacieć, dostawać krost.
Krostowaty, pokryty krostami, pełen krost.
Krośna — p. Krosna.
Krośniak, płótno z przędzy bielonej.
Krośniarz, handlujący szkłem, które nosi w krosnach na plecach.
Krotal, gr., dawny grecki instrument perkusyjny.
Krotny, w połączeniu z liczebnikiem = razowy: dwukrotny, czterokrotny, stokrotny.
Krotochwila, widowisko; zabawa, uciecha, rozrywka; figiel, żart; krótki i wesoły utwór sceniczny.
Krotochwilny, Krotofilny, wesoły, żartobliwy, zabawny, ucieszny.
Kroton a. Krocień, gr., roślina z rodziny wilczomleczowatych.
Krotonowy, gr., przym. od Kroton; k. olejek = olejek, mocno drażniący skórę, mocno czyszczący, robiony z nasienia krotonu.
Krowi, przym. od Krowa.
Krowianka, ospa krowia; służąca do szczepienia ospy ochronnej.
Krowiarz (forma ż. Krowiarka); pasterz krów; trzymający krowy dla sprzedaży mleka, mleczarz; wagon kolejowy do przewożenia bydła.
Krowieniec, gnój krowi, bydlęcy.
Krowienta, aktor a. aktorka bardzo małych zdobności, aktor początkujący.
Krowina, mięso krowy; nędzna, licha krowa.
Króbka, rodzaj koszyka z łyka a. kory do zbierania jagód; przegródka w szufladzie, w kaszcie.
Krócej, st. wyż. od Krótko.
Krócić, robić krótszym, skracać; przen., hamować, powściągać, poskramiać.
Króciuchny, Króciutki, Króciuteńki, Króciusieńki, zdr. od Krótki; bardzo krótki.
Krój (-oju), kształt, który nadajemy ubraniu, forma, podług której jest ono skrajane; przen., postać, sposób, wzór; jednego k-ju, podobni do siebie; k. a. trzósło, nóż u pługa, krający skibę pionowo.
Król, monarcha, panujący, najwyższy władca w państwie; k. malowany = monarcha bez władzy; przen., przodujący, najpierwszy wśród innych (k. poetów); mój k-u = mój kochany, mój drogi; ten, co otrzymał pierwszeństwo w jakimś obrzędzie a. zabawie (k. kurkowy), k. migdałowy); figura w kartach; figura w szachach; najwyższy z 9 kręgli; święto Trzech Króli = dzień 6 Stycznia, Epifanja — p. Królik.
Królestwo, kraj, państwo, rządzone przez króla; władza, godność królewska; zbiór, król z królową; K. niebieskie, K. Boże = raj, niebo; dziedzina, miejsce pobytu a. działania; w biol., skupienie zwierząt a. roślin, państwo (k. zwierzęce, roślinne).
Królewiak, mieszkaniec Królestwa Polskiego.
Królewiątko, Królewię, dziecko królewskie, potomek królewski; przezwisko dawane niegdyś na kresach ukraińskich możnowładcom i rządcom tamtejszym.
Królewicz, syn króla.
Królewiczostwo, królewicz z żoną; godność królewicza.
Królewna, córka króla; moja k-o! = wyraz pieszczotliwy.
Królewski, przym. od Król; majestatyczny, wspaniały; doskonały, wyborny; w anat., k-a żyła = żyła, znajdująca się na ramieniu; k-ie łowy = łowy na grubszego zwierza; droga k-a= droga publiczna, szosa; po k-u = jak król; przen., wspaniale, suto, szczodrze.
Królewskość, godność, majestat królewski.
Królewszczyzna, (w daw. Polsce) dobra królewskie, starostwa królewskie; rodzaj dawnego podatku, poradlne.
Królica, samica królika.
Króliczy, przym. od Królik.
Królik a. Król, zwierzę ssące szczurowate z rodziny zajęcy (fig.); w lm. futro królicze; iron. król małego państwa.
Królikarnia, miejsce urządzone dla chowu królików.
Królobójca (forma ż. Królobójczyni), zabójca króla, ten, co czyni zamach na życie króla.
Królowa (-ej), forma ż. od Król; żona króla, monarchini; przen., władczyni: K. niebieska a. K. niebios = Najświętsza Marja Panna; przen., przodująca wśród innych a. przodująca w czym: k. kwiatów = róża; moja k-o! = moja droga!; figura w szachach, dama, hetman.
Królować, być królem, panować nad królestwem; przen., odznaczać ś., wyróżniać ś.; być pierwszym między innymi.
Królowanie, rzecz. od Królować.
Krótki, mający małą długość; niedługo trwający; oddech k. = niegłęboki: niedaleko sięgający (k. wzrok, k-a pamięć); w gram., prędko ś. wymawiający (samogłoska k-a w niektórych językach).
Krótko, st. wyż. Krócej, Króciej; przys. od Krótki; niedługo; k. kogo trzymać = w karności, w rygorze; k. koło niego a. z nim = źle; k. a. węzłowato = w krótkich słowach, treściwie.
Krótkogłowiec, Krótkogłów, w anat., człowiek mający czaszkę krótką w kierunku od czoła ku potylicy; człowiek krótkogłowy (fig ), Brachicefal.
Krótkomówny, Krótkosłowny, wyrażający myśl w niewielu słowach, treściwy, zwięzły.
Krótkoszpon, orzeł k., orzeł gadożer; ptak diapieżny z rodziny sokołów (fig.).
Krótkość, rzecz. od Krótki; czas trwania krótki; niedługość wymiaru; w k-ci = w niewielu słowach, krótko, treściwie.
Krótkotrwały, niedługi, krótko trwający, przemijający, chwilowy.
Krótkowidz, człowiek mający wzrok krótki, niedaleko sięgający, widzący tylko zblizka; przen., nie przewidujący następstw, pozbawiony bystrości, nie umiejący przewidywać przyszłości.
Krótkowzroczny, mający wzrok krótki, widzący dobrze tylko z blizka.
Krówka, zdr. od Krowa; w lm. podstawki drewniane pod beczki; k. a. bedłka słodkawa, grzyb z rodzaju bedłki; w zool., chrząszcz pięcioczłonkowy wachlarzonogi (fig.); boża k. — p. Biedronka.
Krówsko, pog., duża ciężka krowa.
Krtań, część górna narządu oddechowego, w której wytwarza ś. także głos, grdyka (fig.).
Kruch — p. Okruch, kawał, bryła.
Krucho, przys. od Kruchy; k. z nim = źle.
Kruchość, niespójność, łatwość łamliwości, niewytrzymałość.
Kruchta, nm., przedsionek kościoła, babiniec.
Kruchy, łatwo ś. kruszący, łatwo łamiący ś.; ciastko k-e = przygotowane bez płynów; mięso k-e = nie twarde; przen., nietrwały, niepewny, wątły; k-a sprawa = wątpliwa.
Krucjaty, łć., wojny krzyżowe, wyprawy chrześcijańskiego rycerstwa w celu uwolnienia Ziemi Świętej i Grobu Chrystusa z rąk niewiernych.
Krucyfer, Krucygier, łć., alumn a. ksiądz, niosący krucyfiks na czele procesji a. przed papieżem; krzyżak, krzyżowiec.
Kruczeć, buczeć (kruczy w brzuchu); wydawać głos właściwy żórawiom.
Kruczek, mały kruk (ptak); haczyk; przyrząd do wdziewania butów na nogi; wykręt, wybieg prawny, podstęp.
Kruczkowaty, hakowaty; pełen wybiegów, wykrętny, podstępny.
Kruczoczarny, czarny jak kruk.
Kruczowłosy, mający włosy czarne jak kruk.
Kruczy, przym. od Kruk; czarny, jak kruk.
Kruk, nm., hak (zdr. Kruczek); k-iem siedzieć = nie ruszać ś.
Krukiew, Krukwia, laska gruba, kostur, kula dla kulawych (do opierania się), szczudło,
Krukowaty, należący do rodziny kruków, do kruka podobny.
Krumkanie, głos, wydawany przez żórawie.
Krup, fr., dławiec, zapalenie błony śluzowej, krtani, tchawicy, oskrzeli i t. p., wywołujące objawy duszenia.
Krupa, kasza, przyrządzona ze skruszonego zboża; k-y a. k-ki = kuliste i nieprzezroczyste bryłki śnieżne, jako opad atmosferyczny.
Krupa, fr., krzyż, górna i tylna część ciała zwierzęcego po obu stronach od lędźwi do nasady ogona.
Krupczatka, ukr., gatunek grubej mąki pszennej.
Krupiarz, robiący krupy, sprzedający krupy (forma żeńs. Krupiarka).
Krupiasty, podobny do krup, ziarnisty; sól k-a = sól gradowa, cz. wywarzona a. tężona.
Krupić, mleć grubo jak krupy, szrutować; k. ś., stawać ś. ziarnistym, krupowatym; przen., zbierać ś., gromadzić ś, skupiać ś.
Krupierz, pomocnik masztalerza.
Krupjer, fr., pomocnik trzymającego bank w domach gry.
Krupki, drobne ziarnka kaszy, soli, śniegu, kamieni i t. p. — p. Krupy.
Krupnik, zupa z krup; wódka z miodem, korzeniami i słoniną podawana na gorąco (zdr. Krupniczek).
Krupny, przym. od Krupa; k-a baba = przekupka, handlująca krupami, krupiarka.
Krupowy, przym. od Krup (kaszel k., błony k-e).
Krusta, łć., twarda powłoka, skorupa; lodowa skorupa, gdy po deszczu nagle mróz chwyci, gołoledź.
Krustacyt, łć., skorupiak skamieniały.
Krustakologja, gr., łć., część zoologji o skorupiakach.
Krusz, grudka.
Kruszanka, kluseczki, zacierki.
Kruszcorodny, Kruszconośny, zawierający rudy kruszcowe (k. grunt).
Kruszcowy, metaliczny.
Kruszczyk, Kruszcze ziele, roślina z rodziny storczykowatych.
Kruszec, minerał, wogóle metal.
Kruszeć, stawać ś. kruchym, łamliwym; przen., pokornieć, żałować złego postępku.
Kruszon, fr., napój chłodzący z wina, soku, pomarańcz, cytryn z kawałkami lodu.
Kruszyć, robić kruchym; łamać, rozbijać na drobne kawałki, miażdżyć, drobić; przen., k. kopję o kogo, o co = bronić czyjejś sprawy; k. więzy, pęta = wybijać ś. na wolność; korzyć, przywodzić do skruchy, wzruszać; k. ś., rozpadać ś. w okruchy; korzyć ś, żałować.
Kruszyna, odrobina, okruszyna, okruch; maleństwo (o dzieciątku); przen., troszka, źdźbło, odrobina; suche gałęzie, susz, roślina szakłak (zdr. Kruszynka).
Kruż, fr., dzbanek, kubek, kielich, czarka, czasza.
Krużka, ros., tygielek, miara rosyjska płynów = 3/5 litra.
Krużowaty, kędzierzawy.
Krwawiak, guz krwawy; wylew krwi do jamy w ciele.
Krwawiączka, krwawienie, krwotok niebezpieczny.
Krwawica, praca krwawa, trud ciężki; grosz ciężko zapracowany.
Krwawić, tracić krew; kaleczyć, ranić; rumienić, czerwienić; k. ś. płynąć (o krwi), oblewać ś. krwią; ranić ś., kaleczyć ś.; czerwienić ś.
Krwawień, gatunek rudy żelaznej; w zool., gatunek skorupiaka.
Krwawik, gatunek pająka z rzędu toczących.
Krwawinek, owad chrząszczowaty, piłkowaty.
Krwawizna, plamy krwi.
Krwawnicowate, Krwawnicowe rośliny = rodzina roślin dwuliściennych.
Krwawniczek, roślina z rodziny amarylkowatych.
Krwawo, przysł., od Krwawy, doprowadzone aż do rozlewu krwi; barwy krwi, czerwono (słońce zachodzi k.); ciężko, w pocie czoła (pracować).
Krwawy, przym. od Krew; zakrwawiony, krwią zbroczony, krwią naciekły (guz), zraniony a. raniący do krwi; połączony z rozlewem krwi, morderczy, zabójczy, śmiertelny (k. bój, k-a zemsta); krwawo-czerwony, koloru krwi; krwi chciwy, krwiożerczy; okrutny, zabójczy, srogi, niemiłosierny; przen., ciężki, mozolny (k-a praca); gorzki, bolesny (k-a rozpacz, k-e łzy).
Krwiak — p. Krwawiak.
Krwień, owad skrzydlaty z rzędu piewikowatych.
Krwina, odwet krwawy.
Krwinki, ciałka krwi.
Krwiobieg, obieg krwi w ciele, krążenie krwi.
Krwionośny, rozprowadzający krew po ciele (naczynia k-e).
Krwiopas, owad skrzydlaty z gatunku bąkowatych.
Krwiopędne środki, przyśpieszające obieg krwi.
Krwioplucie, plucie krwią przy kaszlu.
Krwiotok, Krwotok, gwałtowne płynienie krwi.
Krwiożerca, człowiek a. zwierzę chciwe krwi, okrutne, mordercze.
Krwiożerczy, chciwy krwi, okrutny, srogi, drapieżny.
Krwistek, wylew krwi w tkanki a. w jamę ciała.
Krwistość, obfitość krwi w organizmie; napływ krwi; przekrwienie.
Krwisty, obfity w krew, posiadający dużo krwi, nabiegły krwią; gwałtowny, popędliwy; koloru krwi.
Krwiściąg, roślina z rodziny różowatych.
Krwotok — p. Krwiotok.
Kryć, chować, zasłaniać od widoku; przykrywać, pokrywać (k. dach blachą, dachówką, gontami, słomą; k. futro = dawać wierzch na futro z jakiej tkaniny; k. meble jakim materjałem); przen., ukrywać, taić co, nie wydawać ś. z czym; zawierać w sobie (np. tajemnicę, podstęp); k. ś., ukrywać ś., chować ś., unikać kogo, taić się z czym.
Kryg, Kryga, nm., wędzidło (na konia), uzda, munsztuk; kleszcze, ryzy, hamulec (brać w k-gi); w lm. ruchy nienaturalne, wymuszone, sztywność; k-ga statek rzeczny.
Krygować, nm., ściskać czym ciało człowieka, żeby ś. prosto trzymał; uczyć manjer, tresować; k. ś., sznurować ś., ściskać ś. gorsetem; robić ruchy wymuszone, z pretensją.
Krygsrecht, Krygsgierycht, nm., prawo wojenne; sąd wojenny.
Kryjomie, Kryjomo, potajemnie ukradkiem, skrycie.
Kryjomy, tajemny, potajemny, tajny, skryty.
Kryjówka, miejsce ukryte, do ukrycia, do ukrycia ś. nora, skrytka, kąt, schowanie; tajemnica.
Kryka, nm., gruba laska, kula; drabina z jednej sztuki drzewa z poprzecznemi kołkami.
Krykiet, ang. — p. Krikiet.
Kryminalista, łć. (forma ż. Kryminalistka), zbrodniarz, przestępca, więzień za zbrodnie — p. Kryminolog.
Kryminalistyka, łć., prawo karne; sprawy karne.
Kryminalny, łć., przym. od Kryminał; karny, główny, gardłowym k-e prawo = zbiór ustaw prawnych, odnoszących ś. do czynów występnych, zbrodniczych, prawo karne.
Kryminał, łć., czyn występny, zbrodnia; więzienie.
Kryminolog, łć., prawnik specjalista w teorji a. praktyce prawa kryminalnego.
Kryminologja, łć., nauka sądownictwa kryminalnego.
Kryminować, łć., potępiać.
Krymka, mycka żydowska, czapeczka bez daszka, jarmułka; czapka z baranów krymskich; gatunek gołębi.
Kryn, łć., roślina z rodziny amarylkowatych, inaczej ponętlin, narcyz liljowy, lilja czerwona.
Krynica, miejsce, gdzie woda wytryska z ziemi; źródło, zdrój, stok; studnia, sadzawka, cysterna; przen., początek, źródło (zdr. Kryniczka).
Krynicznik a. Ramienica, rodzaj wodorostu.
Kryniczny, źródlany, zdrojowy, studzienny.
Krynoid, łć., gromada skorłupni.
Kryofor, Kriofor, gr., przyrząd wykazujący ilość ciepła potrzebną do wyparowania cieczy.
Kryolit, gr., fluorek sodu z fluorkiem glinu.
Kryometr, gr., rodzaj termometru do mierzenia temperatur bardzo nizkich.
Kryoskopja, gr., badanie ciał przez oznaczenie temperatury ich zamarzania.
Krypcie, obuwie z kory, łapcie.
Krypować, nm., zaginać drut w miejscach, w których ma ś. łączyć z drugim drutem.
Krypta, gr., sklepione podziemie pod kościołem, gdzie chowano zmarłych, kaplica podziemna,
Kryptogam, gr., roślina skrytopłciowa, czyli bezkwiatowa (wodorost, grzyb, mech i t. p.).
Kryptogamja, gr., małżeństwo tajemne.
Kryptografja, gr., sztuka pisania znakami umówionemi, niezrozumiałemi dla niewtajemniczonych, pismo tajne.
Kryptogram, gr., pismo, w którym zamiast właściwych liter są użyte znaki umówione.
Kryptologja, gr., mowa, w której zamiast właściwych wyrazów są dźwięki umówione, niezrozumiałe dla niewtajemniczonych.
Kryptomnerja, gr., pamięć ukryta, pozaświadoma.
Kryptonim, gr., autor, ukrywający swe nazwisko, podpisujący ś. pierwszemi literami.
Kryptoportyk, łć., portyk kryty dachem.
Krysa, nm., skrzydło kapelusza — p. Kresa.
Kryspacja, łć., kurczowe zginanie ś. palców.
Kryspowaty, łć., kędzierzawy.
Krystaliczny, łć., posiadający własność tworzenia ś. kryształów.
Krystalizacja, łć., własność niektórych ciał mineralnych przybierania kształtu regularnych brył gieometrycznych, t. j. kryształów; proces tworzenia ś. kryształów.
Krystalizator, łć., naczynie, w którym odbywa ś. krystalizacja.
Krystalizować, łć., przybierać formę kryształów; osadzać kryształy (o płynach).
Krystalochemja, gr., część mineralogji o własnościach chemicznych kryształów.
Krystalofizyka, gr., część mineralogji o własnościach fizycznych kryształów.
Krystalografja, gr., część mineralogii, nauka o ogólnych własnościach i systematyce kryształów.
Krystaloid, gr., ciało, mogące przybrać postać kryształu.
Krystalomancja, gr., wróżenie i wywoływanie duchów zapomoi cą wpatrywania ś. w błyszczące przedmioty, kryształy, zwierciadła, wodę i t. p.
Krysztalić, łć., błyszczeć, świecić, jak kryształ — p. Krystalizować.
Kryształek, zdr. od Kryształ; w anat. soczewka oka.
Kryształowy, łć., przym. od Kryształ; podobny do kryształu; błyszczący, przezroczysty; cukier k. — p. Kryształ, przen., czysty, nieskalany, szlachetny (dusza k-a).
Kryterjum, gr., sprawdzian, probierz, wskazówki a oznaki, służące za podstawę do wydawania sądu o czymś; miara, za pomocą której oceniamy prawdziwość jakich poglądów a. twierdzeń.
Kryty, lm. od Kryć; ukryty, tajemny; nakryty, pokryty (k. dachówką).
Krytycyzm, łć., system filozoficzny Kanta, badający granice i warunki poznania prawdy; umiejętne odróżnianie prawdy od fałszu; skłonność do krytykowania.
Krytyczny, gr., wnikający w istotę rzeczy, ściśle roztrząsający; odróżniający prawdę od fałszu; szyderczy, uszczypliwy; znamionujący przesilenie, niebezpieczny; k-a temperatura gazu = temperatura, powyżej której gaz pod największym nawet ciśnieniem nie przechodzi w stan płynny; k. wiek = wiek człowieka przejściowy od młodości do starości.
Krytyk, gr., znawca, oceniający wartość dzieł sztuki i utworówliterackich; recenzent; przen., człowiek, widzący wszystko ze złej strony, ganiący chętnie.
Krytyka, gr., ocena wartości, sąd znawczy; nagana; dział piśmiennictwa, mający za cel roztrząsanie wartości utworów literackich, naukowych, sztuki i t. p.
Krytykować, gr., wydawać sąd o czym, oceniać; ganić.
Krywuła, lit., laska kapłańska, pastorał.
Kryziasty, Kreziasty, nm., pomarszczony jak kryza.
Kryzować, marszczyć, fałdować, karbować; rzeźbić.
Kryzys, gr., przesilenie, stan rzeczy, poprzedzający zwrot ku dobremu lub ku złemu; stan niebezpieczny; przełom choroby, przesilenie.
Krzaczasty, obfity w krzaki; rozrosły, rozłożysty, gałęzisty.
Krzaczek, zdr. od Krzak.
Krzak, Krzew, Krzewina, roślina drzewiasta o pniu już od dołu rozgałęzionym (zdr. Krzaczek).
Krząkać — p. Chrząkać.
Krząkała, ciągle chrząkający.
Krząp, zagięcie kości ogonowej.
Krzątać się, zabiegać około czego, chodzić skrzętnie koło czego, uwijać ś.
Krzątanina, ciągłe krzątanie ś., bieganina.
Krzęcina a. Szanta, roślina z rodziny wargowych.
Krzciuk, Kciuk, paluch, palec wielki u ręki; palec tylny u nóg ptasich.
Krzeczot — p. Kreczot.
Krzektać, Krzekotać, wrzeszczeć, skrzeczeć, jak sroka.
Krzem, pierwiastek niemetaliczny z gromady węgla.
Krzemek, związek krzemu z jakim innym pierwiastkiem.
Krzemian, sól kwasu krzemowego.
Krzemienisty, kamienisty (droga, grunt); podobny do krzemienia, skamieniały.
Krzemienny, Krzemieniowy, przym. od Krzemień; (w archeologji) okres k. = okres, kiedy ludzie posiłkowali ś. narzędziami krzemiennemi i orężem z krzemienia.
Krzemień, gatunek skały, będącej mieszaniną krzemionki bezpostaciowej z krzemionką krystaliczną.
Krzemionka, dwutlenek krzemu.
Krzemionówka, strzelba starego systemu z krzemieniem u zapału, skałkówka.
Krzepica, belka, podpierająca inne belki, zastrzał.
Krzepić, czynić krzepkim, dodawać sił, wzmacniać; k. ś. wzmacniać ś., nabierać sił, posilać ś.
Krzepki, mocny, silny, rzeźki, żwawy, czerstwy.
Krzepko, silnie, tęgo, zdrowo.
Krzepnąć, ze stanu ciekłego przechodzić do stanu stałego, zsiadać ś., ściskać ś.; stygnąć, drętwieć.
Krzepnięcie, tężenie, ścinanie ś.; punkt k-a = chwila, w której temperatura tak ś. obniża, że ciało lotne przechodzi w stan ciekły, a ciało płynne do stanu skrzepłego.
Krzesać, uderzeniem stali o krzemień wydobywać iskrę, ogień; okrzesywać, obcinać, obciosywać, oczyszczać (drzewo); k. bruki a. po bruku = włóczyć ś. po ulicach, wałęsać się.
Krzesanica, skała stroma, wysoka i gładka.
Krzesełko, zdr. od Krzesło, małe krzesło.
Krzesiwo, narzędzie, służące do krzesania, wydobywania ognia przez uderzenie stali o krzemień; zamek u strzelby, kurek z panewką.
Krzesło, stołek ozdobniejszy z plecami i z poręczami lub bez poręczy, z siedzeniem wysłanym lub nie; przen., k. senatorskie = godność, urząd senatora; k. akademickie = godność członka akademji.
Krzesłowy, przym. od Krzesło; przen., senator, kasztelan k. = starsi, więksi senatorowie, kasztelanowie.
Krzesłowaty, krzywy, wykrzywiony, garbaty, sękaty.
Krzew, Krzewina — p. Krzak.
Krzewiasty, Krzewisty, mający postać krzewu, obfity w krzewy, obficie ś. krzewiący, rozłożysty, rosochaty.
Krzewiciel, ten, co krzewi, rozmnaża, rozpowszechnia (oświatę, nauki).
Krzewić, sadzić krzewy, rozradzać, rozkrzewiać, rozpładzać; przen., rozmnażać, rozszerzać, szerzyć; k. ś., rozradzać ś., rozpleniać ś., rozrastać ś.; przen., rozszerzać ś., szerzyć ś., rozpowszechniać ś., mnożyć ś.
Krzewie, krzewy, krzaki, zarośla, gęstwina.
Krzewina — p. Krzew, Krzak.
Krzewowaty, podobny do krzewu.
Krzoska, dawna strzelba z zamkiem i krzesiwem, skałkówka, krzemionówka.
Krzta, odrobina, kruszyna; ani k-y = ani odrobiny; do k-y = zupełnie, całkiem.
Krztusić, dławić, dusić, pobudzać do kaszlu; k. ś., kaszlać z wysiłkiem, dławić ś., dusić ś.
Krztusiec, silny kaszel dławiący, koklusz.
Krzyca, gatunek żyta krzewiącego ś. bujnie.
Krzyczący, imiesł. od Krzyczeć; głośno wołający wrzaskliwy, przen., niesprawiedliwy, okrutny, wołający o pomstę; rażący, jaskrawy.
Krzyczeć, wołać głośno, odzywać ś. głośno, wrzeszczeć, hałasować; k. na kogo = gniewać ś., łajać, fukać, wymyślać.
Krzyć ś., rozrastać ś. krzaczysto, krzewić ś.
Krzyk, głos donośny, wrzask, hałas; oburzenie, głośne niezadowolenie; okrzyk, rozgłos; już po k-u!= już po wszystkim; k. ptak — p. Kszyk.
Krzykactwo, krzykliwość, zachowanie ś. krzykacza.
Krzykacz, Krzykała, człowiek krzykliwy, chcący krzykiem po stawie na swoim.
Krzykliwy, wrzaskliwy, hałaśliwy; nieprzyjemny, przeraźliwy.
Krzyknąć, nied. Krzyczeć; wydać krzyk, okrzyk, zakrzyczeć, wrzasnąć; k. na kogo = zawołać i głośno, przywołać; zganić surowo a. głośno, ofuknąć, oburknąć ś.
Krzyna, odrobina; w wyr. k-nę, k-neczkę = trochę, nieco, cokolwiek — p. Krzta.
Krzypieć — p. Skrzypać.
Krzywa, linja krzywa.
Krzywacz, drzewo nizkie, karłowate, pokrzywione.
Krzywce, zakrzywiony koniec szabli.
Krzywda, szkoda, ujma na mieniu a. na czci, opinji i t. p.; zrobiony komu uszczerbek, bezprawie, niesprawiedliwość.
Krzywdować sobie = mieć sobie za krzywdę, za ujmę, uważać ś. za skrzywdzonego, mieć żal, pretensję — p. Krzywdzić.
Krzywdzący, przynoszący krzywdę, szkodę; obrażający, obelżywy, oszczerczy.
Krzywdziciel, robiący krzywdę komu, szkodę.
Krzywdzić, wyrządzać krzywdę komu, szkodę, ujmę; obrażać, poniżać, bezcześcić, uwłaczać.
Krzywica, lek., choroba swoista wieku dziecięcego (rachitis), choroba angielska, krzywiąca nogi.
Krzywić, czynić krzywym, wykrzywiać, nakrzywiać, paczyć; przen., k. twarz, k. nos = krzywić ś., okazywać niechęć, niezadowolenie, robić kwaśną minę; k. ś. pochylać ś., garbić ś., wykrzywiać ś.; marszczyć czoło; k. ś. (o dziecku), płakać, marudzić.
Krzywik, owad z gatunku dwuskrzydłych pszczółkowatych.
Krzywizna, to, co jest krzywe, linja krzywa, kierunek krzywy, skręt; własność, charakteryzująca linje krzywe i powierzchnie krzywe.
Krzywo, przysł. od Krzywy; nieprosto, zgięto, źle; k. patrzeć = z niechęcią, posępnie, opacznie, n;ewłaściwie, dziwacznie, przewrotnie; przysięgać k. = fałszywie.
Krzywodziób, zool. — p. Krzyżodziób.
Krzywolinijny, mający postać linji krzywej, dokonywający ś. po lmji krzywej.
Krzywonos, człowiek, mający nos krzywy; ptak, mający dziób krzywy (orzeł i t. p.).
Krzywoprzysięgać, przysięgać fałszywie, kłamliwie.
Krzywoprzysięski, dotyczący fałszywej przysięgi.
Krzywoprzysięstwo, przysięga fałszywa, kłamstwo przysięgą potwierdzone.
Krzywoprzysiężca, ten, co popełnił krzywoprzysięstwo, co przysiągł fałszywie.
Krzyworzędowy, ułożony w krzywe rzędy (układ liści k.).
Krzywoszyj, gatunek mchu gałęzistego z rodzaju brodka.
Krzywość, krzywizna; przen., niesłuszność, niesprawiedliwość.
Krzywousty, mający usta wykrzywione.
Krzywula, pastorał biskupi.
Krzywulec, drzewo krzywe.
Krzywula, trąba krzywa, basetorn.
Krzyżactwo, łć., zbior. Krzyżacy, zgraja Krzyżaków; pog. rycerze krzyżaccy.
Krzyżmo, gr. — p. Chryzmo.
Krzyżować, łć., przybijać do krzyża; dręczyć, umartwiać; zakładać na krzyż; łączyć różne zwierzęta, rośliny tego samego gatunku w celu ulepszenia rasy gorszej; k. plany = psuć, plątać, wikłać; k. ś. = rozchodzić ś. (o drogach).
Krzyżowiec, Krzyżownik, łć., uczestnik wojen krzyżowych; mniejszy szybki statek wojenny do pływania w różnych kierunkach.
Krzyżownicowate rośliny = rodzina roślin dwuliściennych.
Krzyżowy, łć., przym. od Krzyż; śmierć k-a = na krzyżu; droga k-a = droga, którą Chrystus przebył wśród mąk od domu Piłata na Golgotę; nabożeństwo, poświęcone rozpamiętywaniu tajemnic odkupienia; k-e dni = trzy dni przed dniem Wniebowstąpienia Pańskiego, obchodzone z postem i procesjami do krzyżów w polu; wojna k-a = krucjata; zakon k. = krzyżacki; liście k-e = osadzone czterema rzędami wzdłuż łodygi; k-a robota = wyszywanie na kanwie krzyżykami; pieczeń k-a — p. Krzyżówka; k-a sztuka = sposób robienia bronią sieczną; złożony z krzyżaków, koziołków, krzyżulców; kwiat k. = mający 4 działki na krzyż, z czterema płatkami; rośliny k-e = rodzina roślin dwuliściennych.
Krzyżulec, kozieł z krokwi pod dach; kozły pod tarcia pni na deski.
Krzyżyk, łć., zdr. od Krzyż; mały krzyż noszony na szyi; w muz., znak podwyższenia nuty o pół tonu; k. podwójny = znak podwyższenia nuty o cały ton; przen., k. = dziesięć lat życia; przen., ciężka chwila, wielkie zmartwienie; odprawić z k-iem = z niczem; położyć k. na czem = pożegnać się z czem, wyrzec ś. czego; uważać za rzecz straconą.
Krzyżykowy, przym. od Krzyżyk; k-a robota = sposób wyszywania na kanwie wzorów prostolinijnych ściegami równemi na krzyż.
Ks. skrócenie wyrazów: ksiądz, książę, księżna.
Ksantofil, gr., barwnik żółty, znajdujący się w roślinach.
Ksantypa, gr., przen., jędza, złośnica.
Kse! zamiast k sobie! skręcenie zaprzęgu wołów na prawą stronę.
Ksebny, Ksobny, zaprzężony z prawej strony (wół).
Ksenofobja, gr., wstręt do obczyzny i do cudzoziemców.
Ksenomanja, gr., skłonność do obczyzny i cudzoziemców.
Kseroma, gr., suchość chorobliwa, wysychanie, chudnięcie chorobliwe.
Ksiądz (lm. księża); duchowny, szczególnie katolicki, mający prawo odprawiać Mszę św., kapłan.
Książątko, nm., dziecko książęce, młody książę, książę małego państwa.
Książczyna, licha książka.
Książeczka, zdr. od Księga, od Książka; mała książka; notatnik.
Książę (książęcia a. księcia, lm. — ęta), nm., tytuł panującego niższy od króla; tytuł, nadawany wybitnym dostojnikom; k. krwi = potomek rodu książęcego a. z rodziny panującej; przen., przełożony, starszy, przedniejszy.
Książęcy, nm., przym. od Książę; przen., godny księcia, wspaniały, pański, świetny, okazały.
Książka, kilka lub kilkanaście arkuszy wydrukowanych jakiego utworu lub utworów myśli, zebranych w jednę całość i zeszytych lub oprawionych razem — p. Księga; mówić jak z k-i = mówić rozumnie i płynnie; przeczytać k-ę od deski do deski = od początku do końca.
Książkojad, chciwie czytający książki, czytający dużo książek.
Książkowy, przym. od Książka; język, styl, k.; rozum k. = z książek nabyty; mól k. = człowiek, ciągle czytający, ciągle ś. uczący.
Książnica, osobny pokój na książki, uporządkowane podług pewnego systemu; bibljoteka.
Ksieni, starsza zakonnica, przełożona w zakonie, przeorysza; przen., księżniczka.
Ksieniec (-ńca), część żołądka i u zwierząt przeżuwających, księgi, książki;. k. a. cynadry, jadalne wnętrzności ryby, wieloryba.
Księdzowa, żona księdza obrządku greckiego, popadja.
Księdzowski — p. Księży.
Księga, duża książka pisana a. i wydrukowana lub złożona z czystych kart do zapisania; dzieło; niektóre rozdziały w książce; k-i sądowe = zbiór aktów sądowych; k. sznurowa = k. oparafowana i przeciągnięta sznurkiem, którego końce są przypieczętowane; k-i handlowe a. kupieckie: z nich k. główna, kasowa, k. przychodu i wydatków; k. gospodarskie, dotyczące rachunków gospodarskich; k. gruntowa, ziemska = k. hipoteczna, k. wieczysta = ziemska, grodzka, tycząca ś. dóbr nieruchomych; — przen., złota k. szlachty polskiej = spis rodów szlacheckich; k-i = część żołądka u zwierząt przeżuwających, książki, ksieniec.
Księgarenka, zdr. od Księgarnia; mała, drobna księgarnia.
Księgarnia, sklep, skład, gdzie sprzedają książki — p. Książnica.
Księgarstwo, zatrudnienie księgarza, handel księgarski.
Księgarz (forma ż. Księgarka) sprzedający książki, właściciel księgarni; zool., gatunek pająka kleszczyka.
Księgosusz, zaraza bydlęca: zapalenie wszystkich błon śluzowych kanału pokarmowego.
Księgować, wprowadzać pojedyńcze pozycje do ksiąg buchalteryjnych.
Księgowód, buchalterja, prowadzenie książek.
Księgozbiór, zbiór książek uporządkowany; bibljoteka.
Księstwo, nm., państwo pod władzą księcia; majątek książęcy; godność, tytuł księcia; zbior., książę z żoną (zdr. Księstewko).
Księżna, nm., for. ż. od Książę.
Księżniczka, nm., córka księcia.
Księżowładztwo, nm., panowanie księży, teokracja.
Księżulek, Księżunio, zdr., pieszcz. od Ksiądz.
Księży, Księżowski, Księdzowski, nm., przym. od Ksiądz; dotyczący księdza, należący do księdza; przen., patrzy na k-ą oborę = jest blizki śmierci; k-a gródź = cmentarz.
Księżyc, nm., planeta, krążąca dokoła naszej ziemi i razem z nią biegnąca dokoła słońca; wogóle ciało niebieskie, krążące dokoła innej planety, towarzysz, satelita, trabant; godło wiary mahometańskiej, islam; w muz., k. turecki = narzędzie muzyczne perkusyjne; k-e = biszkopty angielskie kształtu półksiężyca; zool., gatunek ryby morskiej.
Księżycowaty, kształtu księżyca, podobny do księżyca.
Księżyna, nm., biedny ksiądz godzien współczucia.
Ksiuk — p. Krzciuk.
Ksobie! wołanie poganiacza na woły albo konie, żeby na lewo skręciły.
Ksobny, Ksebny, zaprzężony z lewej strony; anat., mięsień k. = odwodzący członek od osi ciała (przeciwieństwo: dosiebny).
Ksyk, syk, świst, gwizd.
Ksykać, sykać, syczeć, świstać.
Ksylofon, gr., instrument muzyczny, złożony z beleczek drewnianych, stopniowanych co do wielkości, ułożonych na słomie i uderzanych młoteczkami drewnianemi.
Ksylograf, gr., drzeworytnik.
Ksylografja, gr., sztuka robienia drzeworytów, drzeworytnictwo.
Ksyloidyna, gr., rodzaj materjału wybuchowego.
Kształcący, nm., wychowujący, uczący.
Kształcić, nm., uczyć, edukować, wychowywać, oświecać, dawać wykształcenie; k. ś., uczyć ś., doskonalić ś., oświecać ś.
Kształt, nm., postać, postawa, forma, zarys, figura, fason; wyobrażenie, podobieństwo k-y = części ciała ludzkiego nagie a. zarysowujące ś. pomimo odzieży.
Kształtny, nm., pięknej postaci, zgrabny, zręczny, foremny, nadobny.
Kształtować, nm., urabiać, tworzyć, formować, nadawać kształt, zdobić; k. ś., przybierać jakąś formę, urabiać się.
Kto (kogo, komu, kim, o kim); co zacz? co za jeden? człowiek, który...; ten co..., taki, co...; człowiek drugi, jaki taki, niejeden (niech k. co chce mówi); osoba warta czego, godna czego, zdatna do czego (było na kogo patrzeć); ktokolwiek, ktoś, jaki, który (jest tam k.?); k. a. k. inny = drugi, inny, jaki, nie ta sama osoba (komu radość, a mnie smutek).
Ktobądź (kogobądź) — p. Ktokolwiek.
Ktoby nie był, błędnie! ktokolwiek by był.
Ktokolwiek (kogokolwiek), niech będzie, kto chce, pierwszy lepszy.
Ktoś (kogoś), niewiadomo kto; pewna osoba, jakiś człowiek!
Którędy? którą drogą? którą stroną? przez jakie miejsca? z której strony? przez które miejsca, okolice?
Którędykolwiek, Którędybądź, którąbądź a. którąkolwiek drogą, stroną, okolicą.
Który, ten, co; ten, co go; ten, co mu i t. d.; kto; ty, k.; kto (jest tam k.?); jak k. = jak jaki, jak kto: k. a. któryż, czy ten, czy ów; jaki?; k. z kolei, z porządku (k-a godzina?); którykolwiek, jaki, jakikolwiek, jaki taki.
Którybądź (któregobądź), Którykolwiek (któregokolwiek), niech będzie, który chce, ten lub ów, wszelki, każdy, jakikolwiek.
Któryś (któregoś), niewiadomo dokładnie który, jakiś.
Któż? (kogoż), kto? kto taki?
Ku, przyim., w kierunku do czego, w stronę czego; względem, dla, w stosunku do (miłość ku Bogu); do, dla, na, w celu.
Kubań, rum., łapówka; k-y, toboły, tłomoki.
Kubanista, rum., urzędnik przedajny, łapownik.
Kubatura, łć., obliczenie objętości brył.
Kubeł, nm., wiadro do wody, węborek (zdr. Kubełek).
Kubiczność, łć., objętość czego, wyrażona w miarach sześciennych.
Kubiczny, łć., sześcienny.
Kubkowaty, Kubkowy, łć., do kubka podobny.
Kubłak, kubeł, skórzane naczynie na wodę lub wino do drogi.
Kubło — p. Kubeł.
Kubrak, nm., surdut, kapota z prostego sukna (zdr. Kubraczek).
Kuc, tur., gatunek konia małego wzrostu (zdr. Kucyk).
Kucać, siadać w kucki, przysiadać na ziemi, przysiadać i podnosić się.
Kucany (-ego), zabawa dziecięca.
Kucbajka, nm., kurtka, marynarka.
Kuch nm. — p. Makuch.
Kucharczyk, nm. — p. Kuchcik.
Kucharka, nm., kobieta, która jeść gotuje.
Kucharować, nm., krzątać się w kuchni; zajmować ś. kuchnią.
Kucharski, dotyczący kuchni.
Kucharz, nm., ten, co jeść gotuje, wykształcony w fachu kucharskim.
Kucharzować, Kucharzyć, nm., być kucharzem.
Kuchcik, Kucharczyk, nm., uczeń, pomocnik kucharski, posługacz kucharza.
Kuchenka, nm., zdr. od Kuchnia; mała kuchnia, maszynka do gotowania na niej; blaszana zabawka dziecinna w kształcie kuchni.
Kuchenny, nm., przym. od Kuchnia; dotyczący kuchni; trzon k. = gdzie ś. ustawiają naczynia z potrawami do gotowania; naczynia k-e, nóż k. = duży nóż, używany przy robotach kuchennych; sól k-a = zwyczajna sól, chlorek sodu; łacina k-a = niepoprawna, nieklasyczna, średniowieczna.
Kuchmistrz, nm., doskonały kucharz, przełożony nad kuchnią, urzędnik dworski w daw. Polsce.
Kuchmistrzowstwo, nm., sztuka wzorowego gotowania i przyrządzania potraw.
Kuchnia, nm., izba, w której znajduje ś. komin do gotowania; komin kuchenny, trzon kuchenny (k. angielska = z blatem metalowym i fajerkami); przen., jedzenie, jadłodajnia (k. tania); wyborna k., wzorowa k., gdzie potrawy są sporządzane smacznie i wykwintnie; pewne potrawy i system ich sporządzania (k. polska, francuska); żart., k. łacińska = apteka.
Kuchta, nm., pogard., kucharz a. kucharka, kuchcik; gdzie kuchcie do patyny! = nie jest tego godzień, nie umie ś. wziąć do tego.
Kucja, Kutja, ukr., wieczerza w wigilję Bożego Narodzenia; kasza z makiem słodzonym, na tę wieczerzę gotowana.
Kucki, przycupnięcie na palcach, siedzieć w k. = przycupnąwszy.
Kucnąć, nied. Kucać; usiąść na palcach u nóg, przysiąść skuliwszy ś., przycupnąć.
Kuco-wołoch, mieszkaniec półn. Turcji narodowości rumuńskiej.
Kucza, namiot, szałas, buda, więzienie, koza.
Kuczbaja, Kucbaja, nm., materja wełniana kosmata; odzież, ubranie z kuczbai.
Kuczer, nm., woźnica, furman.
Kuczka, buda drewniana, szałas, szałas świąteczny u Żydów; w lm., k-i, święto szałasów u Żydów; odprawiać k-i = siedzieć zadąsanym, stroić fochy.
Kuczma, węg., włosy na głowie rozczochrane; czapka futrzana, ordynarna; dera na konia.
Kuczyć, przykrzyć sobie; dokuczać (komu), nabawić kogo czego (biedy).
Kuć, bić metal młotem; k. monetę = wyrabiać, bić (w mennicy); k. konia = przybijać mu podkowy; k. na zimno = klepać; wyżłabiać dłótem; przen., k. pieniądze = zbierrać, ciułać; przen., tworzyć coś z wysiłkiem: k. wiersze, wyrazy nowe; k. lekcje = odrabiać z trudem a. bezmyślnie; k. kajdany = nakładać żelazne okowy; przen., uderzać, pukać, stukać, kołatać; k. zdradę = knować, działać podstępnie, chcieć kogo zgubić.
Kudlić — p. Kudłać.
Kudła, włosy potargane, poczochrane, kosmyki; k. a. kudłacz, człowiek a zwierz, mający włosy rozczochrane.
Kudłacz — p. Kudła; kozieł, cap; gatunek małp; w myśl., stary niedźwiedź.
Kudłać, Kudłaczyć, kędzierzawić; targać, czochrać, robić kudłatym; k. ś., włosy sobie kędzierzawić, fryzować się.
Kudłaty, obrosły gęstemi włosami, mający kudły, włochaty, kosmaty.
Kudły — p. Kudła.
Kufa, nm., wielka beczka, okseft; morda, pysk; przen., człowiek otyły, pijak.
Kufel, nm., szklane naczynie do picia, szczególnie piwa, szklanica; przen., pijaństwo (zdr. Kufelek, Kufeleczek).
Kufer, nm., skrzynia do ubrań, do różnych rzeczy (zdr. Kuferek).
Kufickie, Kuficzne pismo, starożytne pismo arabskie.
Kuflarz, Kuflodój, pijak, opój.
Kugiel, nm., u Żydów legumina pieczona.
Kuglarstwo, pokazywanie różnych sztuk zręczności; manienie, oszustwo, matactwo.
Kuglarz, nm., pokazujący sztuki, polegające na zręczności i szybkości; sztukmistrz; przen., oszust, krętacz.
Kugle, nm., sztuczki kuglarskie.
Kuglować, nm., pokazywać sztuki, jak kuglarz; kręcić, matać, szachrować; dokazywać; pokazywać figle, figlować, swawolić.
Kujan, nm., nicpoń, tchórz, hultaj.
Kujawa, miejsce nieurodzajne, jałowe, wydma, gołobórz; północny wiatr.
Kujawiak, rodzaj tańca, muzyka a. śpiew do niego.
Kukać, wydać głos kukułki, naśladować ten głos.
Kukawka — p. Kukułka; rodzaj zabawki glinianej a. drewnianej, na której można naśladować głos kukułki (zdr. Kukaweczka).
Kukiełka, Kukła, bochenek chleba okrągły a. podługowaty, kołacz, ciastko; zabawka dla dziecka, cacko.
Kukiewka, pukawka; rodzaj wabika na ptaki.
Kukła, czes., lalka; ubiór kobiecy na głowę (zdr. Kukiełka).
Kukłać, bić, rwać włosy, szarpać, gnębić, dokuczać.
Kuknąć, wydać głos kukułki, zakukać.
Kuks, nm., część, dział w kopalni, udział gwarka w eksploatacji górniczej — p. Kuksaniec.
Kuksać, uderzać, szturchać.
Kuksaniec, kułak, szturchaniec.
Kuksnąć, szturchnąć, uderzyć.
Kukułczę, pisklę kukułcze; przen., dziecię nieprawego łoża, bękart.
Kukułczy, przym. od Kukułka.
Kukurbita, łć., dynia.
Kukurydzany, Kukurydzowy, tur., przym. od Kukurydza.
Kukurykać, piać jak kogut.
Kukuryku, naśladowanie głosu koguta; przen., żart., coś nastroszonego (kapelusz, czepiec).
Kul, snop, pęk słomy, wiązka siana.
Kulać, toczyć, posuwać coś okrągłego, formować ciasto, aby było okrągłe.
Kulas, nm., człowiek kulawy, znak krzywy, kreska krzywa, szczególnie litera krzywa, niezgrabna; w lm. k-sy, pismo niezgrabne, brzydkie, nieczytelne — p. Kulawiec.
Kulawiec, Kulas, nm., człowiek kulawy.
Kulawieć, idąc utykać na nogę, być chromym.
Kulawka, kieliszek bez nóżki.
Kulawy, nm., utykający na jedną nogę, chromy.
Kulbaczyć, tat., siodłać konia.
Kulebiaka, ros., pieróg drożdżowy, nadziewany kapustą, ryżem, siekaną rybą i t. d.
Kulec, zarodek roślinny, kiełek.
Kuleć, nm., być kulawym, upadać, utykać na nogę, chromać; przen., być słabym (np. w naukach); być niewprawnym (o robocie).
Kulfon, czes., dukat oberznięty, wytarty; coś niezgrabnego; człowiek niezgrabny, niezdara; głupiec, dureń, próżniak pismo niezgrabne, nieczytelne.
Kulić, zwijać w kłąb, kurczyć; k. ś., zwijać ś. w kłąb, kurczyć się, zmniejszać się, chować się.
Kulig, zabawa zapustna; gromadne objeżdżanie na saniach domów sąsiedzkich, połączone z tańcami w kostjumach.
Kulinarja, łć., sztuka kucharska.
Kulinarny, łć., dotyczący sztuki kucharskiej; kuchenny.
Kulis, fr., wyrobnik chiński a. indyjski.
Kulisa, fr., pośrednicy giełdowi prywatni.
Kulisjer, fr., pośredniczący na giełdzie, lecz nieuprawniony do tego.
Kulisty, mający postać kuli.
Kulisy, fr., malowane ściany ruchome, stanowiące boczne dekoracje sceny teatralnej; za k-ami = za sceną; skrycie, chytrze.
Kulka, zdr. od Kula; mała kula, gałka, zakrzywiony kijek, drut do zaczepiania; k-i mleczne = części składowe mleka.
Kulminacja, łć., najwyższe i najniższe położenie gwiazdy w przejściu przez południk, górowanie i dołowanie gwiazdy; chwila najwyższego wzniesienia się.
Kulminacyjny, łć., przym. od Kulminacja; k. punkt, punkt najwyższego wzniesienia ś., stopień najwyższego napięcia.
Kulnąć, nm., potoczyć, posunąć coś okrągłego; k. ś., potoczyć ś.
Kulnikowate rośliny, rodzina roślin kwiatowych dwuliściennych.
Kulociąg, narzędzie chirurgiczne do wydobywania kul z ciała.
Kulomb, taka ilość elektryczności, która, przepływając w ciągu sekundy przez przecięcie przewodnika, wytwarza prąd o natężeniu jednego ampera.
Kulpat, łć., podsądny, obwiniony.
Kulsza, błr., kość biodrowa, biodro.
Kult, łć., cześć religijna, ubóstwianie; religja, wiara; obrzędy religijne; zwyczaje.
Kultura, łć., ulepszona hodowla roślin i zwierząt; postępowa uprawa roli; uszlachetnienie obyczajów ludzkich, rozwój i ukształcenie duchowe, oświata, cywilizacja.
Kulturalny, Kulturny, łć., dotyczący kultury, stanowiący kulturę; oświecony, światły.
Kulturkampf, nm., walka przeciw kościołowi katolickiemu w Prusach, prowadzona przez Bismarcka.
Kulturtregier, nm., dosł., szerzyciel oświaty i cywilizacji; nazwa, którą w swej zarozumiałości nadają sobie Niemcy wśród innych narodów, zwłaszcza w Galicji i w Poznańskiem.
Kultysta, hiszp., literat, używający stylu ciemnego, zawiłego a. napuszonego.
Kultywować, fr., uprawiać, hodować, uszlachetniać.
Kuluar, fr. — p. Korytarz.
Kułak, ros., pięść zaciśnięta; uderzenie taką pięścią; szturchaniec; w Rosji chłop bogaty, wyzyskujący innych chłopów, lichwiarz wiejski.
Kułakować, okładać kułakami, bić.
Kum, Kmotr, Kumotr, łć., ojciec chrzestny w stosunku do matki chrzestnej i do rodziców dziecka: towarzysz, kolega, przyjaciel (zdr. Kumcio).
Kuma, Kmotra, łć., for. ż. od Kum.
Kumać łć., kogo, nazywać kogo kumem; k. ś. z kim = stawać się czyim kumem a. kumą; przen., wchodzić z kim w blizkie stosunki.
Kumka a. Brzdęk, gatunek żabki o skórze brunatno-szarej.
Kumkanie, wydawanie głosu przez żaby; dukanie.
Kumostwo, Kmotrostwo, łć., powinowactwo skutkiem trzymania dziecka do chrztu; przen., braterstwo, przyjaźń, stosunek poufały; zbiór, kum z kumą a. kumowie.
Kumoter, łć., kum.
Kumpie, litew., wędlina, szynka wieprzowa (niegotowana).
Kumpan — p. Kompan.
Kumulacja, łć., nagromadzenie, połączenie, skupianie; piastowanie naraz dwuch urzędów.
Kumulator, łć., zbiornik.
Kumulować, łć., nagromadzać, skupiać, łączyć.
Kumys, tat., napój musujący, wyrabiany z fermentującego mleka klaczy.
Kundman, nm., stale kupujący w jednym handlu, stały odbiorca danego producenta.
Kundszaft, nm., świadectwo rzemieślnicze; patent; klijentela.
Kundys — p. Kundel.
Kuniec, choroba drzew: kłąb splątanych pączków a. gałązek, narośle; gniazdo kunie.
Kunigas, litew., książę litewski.
Kunikuł, łć., kanał, ściek.
Kunktacja, łć., zwlekanie, ociąganie się, przedłużanie układów.
Kunktator, łć., rozmyślnie zwlekający, ociągający ś., powolny w działaniu, namyślający się.
Kunktować, łć., zwłóczyć, powolnie działać, przewlekać sprawę, układy.
Kunsthendler, nm., handlujący dziełami sztuki; właściciel tak zwauego salonu sztuki.
Kunstkamer, nm., to samo, co muzeum; zbiór przedmiotów sztuki.
Kunszt, nm., sztuka, umiejętność, rzemiosło artystyczne.
Kunsztmistrz, nm., artysta, sztukmistrz; kuglarz, magik.
Kunsztowny, nm., wyrobiony z poczuciem sztuki, artystyczny, misterny, sztuczny.
Kunsztyk, nm., dzieło sztuki.
Kupa, wielka ilość rzeczy razem zwalonych, gromada, stos, sterta; gromada ludzi, rzesza, tłum; wielka ilość, mnóstwo; w k-ie = razem, jedno obok drugiego; do k-y = razem, w jedno miejsce; wziąć kogo w k-ę = ukrócić, powściągnąć; wziąć ś. w k-ę = zabrać ś. gorliwie, wytężyć wszystkie siły.
Kupalnocka, Kupała, ukr., obrzędy w noc św. Jana; sobótka.
Kupalny, przym. od Kupała.
Kupcowa, forma ż. od Kupiec; żona kupca, handlarka.
Kupcówna, córka kupca.
Kupczyć, prowadzić handel, handlować; dla zysku coś poświęcać, frymarczyć czym.
Kupczyk, drobny kupiec, subjekt, pomocnik kupiecki w handlu drobnym, w sklepie żydowskim.
Kupela, łć., tygielek z popiołu kostnego, w którym odbywa się kupelacja.
Kupelacja, łć., wydzielanie srebra i złota z aljażów przez stopnienie ich z glejtą w kupeli.
Kuper, kość krzyżowa; zakończenie tułowia u ptaków, z którego wyrastają pióra ogonowe (zdr. Kuperek).
Kupia, Kupla, handel, kupczenie; rzecz kupiona, nabytek.
Kupić, nabyć co za pewną cenę; przen., k. sobie kogoś = zjednać sobie, zyskać sobie czyjąś przychylność; tego u niego nie k. = o to łatwo u niego; w grze w karty: dobrać do swoich kart te, które pozostały po rozdaniu kart, t. zw. talon; biedę sobie k. napytać się biedy; można go dziesięć razy k. = łatwo go zjednać; podejść, oszukać; k. = zbierać w kupę, zgromadzać; k. ś., zbierać się, gromadzić się.
Kupidyn, łć., w mit., bożek miłości, przedstawiany w postaci skrzydlatego pacholęcia z łukiem i strzałami; przen., zalotnik.
Kupiec, wogóle: trudniący ś. handlem, handlujący, właściciel sklepu; właściciel sklepu korzennego, handlu win.
Kupiecki, przym. od Kupiec; handlowy.
Kupiectwo, stan, zajęcie kupca, handel, wszyscy kupcy.
Kupka, mała kupka, mała ilość; w lm. k-ki, skupienie zalążników na spodniej stronie liścia paproci.
Kuplecista, fr., śpiewak, wykonywający kuplety.
Kupler, nm., stręczyciel nierządu, rajfur, rufjan.
Kuplerstwo, nm., stręczenie w złej myśli, stręczenie do nierządu, rajfurstwo.
Kuplet, fr., zwrotka piosenki; w operetce: piosenka treści wesołej i na czasie, z powtarzającemi się w każdej zwrotce temi samemi wyrazami.
Kupna, w grze w preferansa, w winta: dwie karty odłożone na bok, talon, dokup.
Kupno, nabycie rzeczy na własność; rzecz kupiona; k. przysł., kupą, razem; w myśl. gęsto.
Kupny, dotyczący kupna, nabyty przez kupno, kupiony.
Kupon, fr., dowód procentowy, dołączany do papierów wartościowych, za którego przedstawieniem właściwa kasa wypłaca należny procent od tych papierów; odcinek od jakiejś tkaniny.
Kupować, nabywać jakąś rzecz za pieniądze; k. kota w worku = nie rozpatrując dobrze rzeczy kupowanej, nie zaznajomiwszy się z nią.
Kuprowina, nm., drobne miedziane pieniądze.
Kuprowy, krzyżowy, ogonowy (kręg, kość).
Kupryt, nm., czerwona ruda miedziana.
Kur, ptak kurowaty z rodziny bażantów; kogut; o pierwszych k-ach = gdy kury pierwszy raz pieją nad ranem.
Kur, ukr., odra, żarnica (choroba zakaźna).
Kuracja, łć., leczenie.
Kuracjusz, łć., ten, co używa kuracji, szczególnie w miejscowości kąpielowej, leczniczej.
Kuracyjny, łć., leczniczy.
Kurak, kogutek, kurczak.
Kurantowy, przym. od Kurant; k. towar = pokupny, poszukiwany.
Kurara, ameryk., zgęstniały sok roślin jadowitych podzwrotnikowych, silna trucizna.
Kuraś, duży kogut a. kapłon.
Kurasao, wódka słodka a. likier pomarańczowy.
Kurat, łć., ksiądz, zawiadujący parafją klasztorną.
Kuratela, łć., opieka prawna, nadzór nad osobą i jej majątkiem, przez sąd ustanowiony; przen., nieproszona opieka a. dozór.
Kurator, łć., opiekun prawny, ustanowiony przez sąd; wyższy urzędnik, strzegący interesów jakiej instytucji; wyższy urzędnik, mający nadzór nad zakładami naukowemi w okręgu naukowym, k. upadłości = opiekun i zarządca majątku kupca upadłego, przez prawo ustanowiony.
Kuratorja, łć., władza i biuro kuratora okręgu naukowego.
Kuratorjum, łć., instytucja opiekuńcza; k. trzeźwości = instytucja, przeciwdziałająca szerzeniu ś. pijaństwa wśród ludu.
Kuraż, fr., odwaga, śmiałość.
Kurcgalop, nm., krótki galop konia.
Kurcgiewer, nm., rodzaj białej broni.
Kurcz, chorobliwe kurczenie ś.; k-e, drgawki, spazmy, ścisk.
Kurczak, podrosłe kurczę, kurak.
Kurczę (-ęcia) pisklę kury; w astr., kwoka z kurczętami = nazwa gwiazdozbioru, plejady (zdr. Kurczątko).
Kurczęcina, mięso kurczęcia.
Kurczęcy, przym. od Kurczę.
Kurczliwy, kurczący się.
Kurczowy, przym. od Kurcz; ściskowy, drgawkowy, spazmatyczny, konwulsyjny.
Kurczyć, skracać, ściągać, naginać, kulić; krzywiąc skracać; skręcać, paczyć; k. ś. kulić ś., zbiegać ś.; krzywiąc ś. skracać ś.; zmniejszać ś., maleć; przen., skąpić ś.; oszczędzać ś.
Kurdesz, tur., ulubiona niegdyś wesoła piosnka, przy kielichu śpiewana.
Kurdygarda, fr. — p. Kordegarda.
Kurek, zdr. od Kur; k. na kościele = chorągiewka, wiatrowskaz zwykle kształtu kogutka; część zamka u strzelby; kran; w zool., ryba oścista z rodziny kostolicych.
Kurenda, łć., okólnik, obiegnik, cyrkularz, list okólny.
Kurentny, łć., obiegowy, kursujący, mający powodzenie, żądany.
Kureń, Kurzeń, ukr., chata drewniana bez komina; lepianka; namiot kozacki; obóz kozacki; szereg, złożony z 10-ciu ludzi, stanowiący 50-tą część roty kozackiej podług dawnej organizacji; przen., pułk kozacki (2000 ludzi).
Kurhaus, Kursal, nm., w miejscowościach kąpielowych gmach z salami do zabaw, koncertów itp.
Kurja, łć., w staroż. Rzymie nazwa klas, na które dzieliły ś. znakomite rody rzymskie; miejsce obrad patrycjuszów i posiedzeń senatu; dwór papieski i kolegjum kardynałów; okrąg wyborczy; klasa wyborcza.
Kurjalista, łć., zwolennik nieograniczonej władzy Papieży w Kościele.
Kurjalny, łć, przym. od Kurja; k-e wybory = wybory kurjami.
Kurjer, fr., goniec; goniec rządowy, wiozący depesze lub rozkazy (tajemne); tytuł niektórych czasopism; pociąg kurjerski.
Kurjercug, nm., pociąg kurjerski.
Kurjerka, fr., dyliżans pocztowy; kobieta, przewożąca tajne depesze.
Kurjerski, fr., przym. od Kurjer; k. pociąg = najszybszy pociąg kolejowy.
Kurjozum, łć., rzecz ciekawa, rzadka, dziwna, osobliwość.
Kurka, zdr. od Kura; nazwa ludowa grzyba: pieprznik jadalny a. pospolity; k. wodna = ptak podkasały kurodzioby z rodziny derkaczów — p. Kokoszka wodna
Kurkowy, przym. od Kurek; k. król w Krakowie = członek towarzystwa strzeleckiego, który w czasie uroczystości k-wej trafił do i wystawionego blaszanego kurka, jako w cel.
Kurlista, nm., lista osób, przybyłych do miejscowości leczniczej.
Kurniawa, zamieć zimowa, dymka, zawierucha.
Kurnik, ogrodzone miejsce dla kur; duża klatka na kury, budynek z grzędami na kury; przen., biedna, szczupła chata, lichy domek; licha, nędzna mieścina.
Kurny, dymny, zadymiony; k-a chata = nie mająca komina, z której dym uchodzi przez otwór w dachu.
Kuropatwi, przym. od Kuropatwa.
Kuropłoch, udający zucha a jednak tchórz; człowiek niestateczny, lekkoduch; k. jastrząb gołębiarz.
Kurort, nm., uzdrowisko, miejscowość lecznicza, szczeg. w Niemczech.
Kuroślep, Kurzaślepota, choroba oczu, odznaczająca ś. tym, że dotknięty nią niedowidzi po zachodzie słońca, ślepota zmierzchowa.
Kurować, łć., leczyć; k. ś. leczyć ś.
Kurs, łć., bieg, obieg; cena obiegowa pieniędzy a. papierów wartościowych na rynku handlowym albo na giełdzie; program całorocznego wykładu; wykład, obejmujący całokształt jakiej nauki; rok nauki w wyższym zakładzie naukowym; ogół studentów jednego kursu; zakład naukowy, w którym są wykłady jakiej nauki (k-y handlowe, rolnicze, prawne i t. p.); droga przebyta (np. przez posłańca lub powóz publiczny); przen., kierunek polityki jakiego państwa w danej chwili.
Kursal, Kursalon, nm., sala bawialna w zakładach kąpielowych.
Kursistka, łć., słuchaczka, uczęszczająca na kursy uniwersyteckie, studentka.
Kursor, łć., posłaniec; woźny, listonosz.
Kursorja, łć. — p. Kurenda.
Kursoryczny łć., wykład = czytanie jakiej rzeczy naukowej, nie przerywane objaśnieniami.
Kursować, łć., być w ruchu, w obiegu (o monecie); biegać, jeździć, przebywać stale jedną przestrzeń; krążyć, obiegać, szerzyć się (np. pogłoska).
Kursywa, łć., druk pochyły, podobny do pisma; kursywa.
Kurta, łć., spencer, kusy surducik, marynarka; skroić komu k-ę = ukarać, obić, ograć, przyczynić strat; pies kusy, kundys z podciętym ogonem.
Kurtaczek, ptak z rzędu owadożernych.
Kurtaksa, nm., opłata za pobyt w miejscu leczniczym.
Kurtaż, fr., wynagrodzenie meklera, faktorne, wynagrodzenie płacone agentowi handlowemu, giełdowemu za pośrednictwo przy załatwieniu interesu.
Kurteczka, Kurtka, zdr. od Kurta.
Kurtjer, fr., pośrednik giełdowy, mekler przysięgły.
Kurtuazja, fr., wytworna, uprzedzająca grzeczność, rycerskość.
Kurtum wizum, łć., krótkiego wzroku, krótkowzroczny; niedomyślny; głupkowaty.
Kurtyna, fr., frontowa ruchoma zasłona sceny; wał, łączący dwa bastjony; przen., uchylić k-y = odkryć część tajemnicy.
Kurtyzanka, Kurtyzana, fr., zalotnica, dama z półświatka (na wyższym stanowisku).
Kurtyzować, łć., robić kurtą, obcinać ogon psu; anglizować konia.
Kurulny, łć., przym. od Kurja; k-e krzesło w daw. Rzymie: siedzenie zaszczytne dla dostojników.
Kurwatura, łć., krzywizna; pastorał.
Kurytarz, wł. — p. Korytarz.
Kurz, gęsty pył, wznoszący ś. w powietrze i osadzający wszędzie.
Kurzajka, brodawka, wyrastająca na rękach.
Kurzawa, kurz gęsty, zrywający ś. z ziemi, unoszący ś. w powietrze; zawierucha, zawieja, zamieć, zadymka.
Kurzawka, mokry a. sypki piasek w kopalni z wodą podziemną, zalewający kopalnię.
Kurzeja, Kurzaja, kura piejąca i nie znosząca jaj.
Kurzejec, kapłon.
Kurzeń, ukr. — p. Kureń.
Kurzy, przym. od Kur a. Kura; przen., k-e serce = tchórzliwe; k-a pamięć = krótka pamięć; k-a ślepota — p. Kuroślep.
Kurzyć, robić kurz, pył; wzruszać proch, pył; co pokrywać kurzem, pyłem; dymić, kopcić, podkurzać; k. tytuń = palić, kopcić, ćmić; k. gorzałkę = pędzić; kurzy ś. = powstaje kurz, jest dużo pyłu; k. ś. dymić ś. (z komina); parować (kurzy ś. z konia); kurzy mu ś. z czupryny = jest pijany; kłamie, aż ś. za nim kurzy = bezczelnie kłamie; tlić się.
Kurzyślep, roślina muchotrzew właściwy.
Kusajda, człowiek małego wzrostu, kuso ubrany.
Kusiciel (forma ż. Kusicielka), ten, co kusi, podbudza, zachęca do złego.
Kusić, wystawiać na próbę, doświadczać; wzbudzać chętkę; k. ś. o co = próbować co osiągnąć, ubiegać ś.
Kusiuchny, Kusiutki, Kusiuteńki, bardzo kusy, króciuchny.
Kuso, krótko, k. z nim, źle, kiepsko, krucho.
Kusso, abis., sproszkowane kwiaty drzewka abisyńskiego tejże nazwy, należącego do rodziny różowatych: lekarstwo na tasiemca.
Kuster, nm., rodzaj jesiotra.
Kustodja, łć., straż; zajęcie kustosza, kustoszostwo, jego kancelarja; szafka na drogocenne przedmioty; część prowincji, zawiadywanej przez prowincjała.
Kustosz, łć., w zakonach reguły św. Franciszka przełożony nad kilku klasztorami, stanowiącemi kustodję; kanonik, zarządzający probostwem katedralnym: urzędnik, pilnujący zbiorów sztuki, zawiadujący bibljoteką i t. p.; u dołu stronicy w dawnych książkach drukowana pierwsza sylaba albo pierwszy wyraz, rozpoczynający następną stronicę; cyfry porządkowe (dawniej kolejne litery abecadła), drukowane na pierwszej, niekiedy i na trzeciej stronicy każdego arkusza, inaczej: sygnatura.
Kusy, mały, krótki, krótko ubrany, krótko obcięty, z obciętym ogonem a. nie mający wcale ogona; przen. niewielki, szczupły, skąpy; lud. djabeł.
Kusz, fr., stawka w grze.
Kusza, duża ryba morska z gatunku żarłaczy — p. Młot.
Kuszący, ten, co kusi.
Kuszcz, ukr., krzak, krzew.
Kuszetka, fr., kozetka, sofka.
Kusznik, Kuszownik, Kuszarz, daw. żołnierz strzelający z kuszy.
Kusztyk, kielich a. czarka o jednej nóżce kulawej, kulawka (zdr. Kusztyczek).
Kuśnierz (forma ż. Kuśnierka), nm., rzemieślnik podszywający ubranie futrem ze skór zwierzęcych; gatunek chrząszcza skórnika.
Kuśtygać, Kuśtykać, zapadać na nogę, kuleć, sztykutać.
Kuśtyk, Kuśtyga, część ręki obcięta bez dłoni i palców, kikut; kulawy, kulas, koślawiec.
Kuta, nm., habit, ubiór zakonny.
Kutas, tur., ozdoba wisząca ze sznureczków albo nici w rodzaju pędzla, kwast, kwaścik.
Kuternoga, pogardl., człowiek chromy, kulawy.
Kutja, ukr. — p. Kucja.
Kutner, nm., kosmatość sukna, barchanu, kosmatość na roślinie.
Kutnerować, nm., podnosić kutner na suknie, kosmacić, nastrzępiać.
Kutnerowaty, nm., podobny do kutneru, kosmaty.
Kutwa, skąpiec, sknera, dusigrosz.
Kutwić, skąpić, skąpiąc zbierać po trochu pieniądze.
Kuty, imiesł. od Kuć; wyrobiony zapomocą kucia; opatrzony okuciem; mający podkowy, podkuty (koń k., but k.); przen., chytry, przebiegły, mądry; k-a baba = przebiegła; k. na cztery nogi = bardzo przebiegły, mądry.
Kuwetaż, fr., ocembrowanie, obudowa studni, dołu.
Kuwik! naśladowanie głosu niektórych ptaków np. puszczyka.
Kuzyn, fr., blizki krewny, blizki powinowaty (zdr. Kuzynek).
Kuzyna, fr., blizka krewna (zdr. Kuzynka, Kuzyneczka).
Kuzynostwo, pokrewieństwo, powinowactwo.
Kuźnia, Kuźnica, warsztat kowalski, budynek, w którym jest taki warsztat; fabryka, w której urabiają żelazo w sztaby, huta żelazna; przen., miejsce, gdzie ś. coś przygotowuje, uskutecznia, wykonywa (k. idei, pomysłów).
Kuźniczy, przym. od Kuźnia (wyrób k., przemysł k.).
Kwacz, nm., kij z nawiązaną szmatką; pędzel mularski; zły pędzel; przen., złe pióro do pisania.
Kwadracik, zdr. od Kwadrat.
Kwadragiena, łć., odpust czterdziestodniowy.
Kwadragiezyma, łć., wielki post czterdziestodniowy; niedziela palmowa a. kwietnia.
Kwadrans, łć., czwarta część godziny, 15 minut.
Kwadratować, mnożyć liczbę jaką przez nią samą, podnosić do kwadratu, do drugiej potęgi.
Kwadratowy, łć., czworoboczny, mający pewną miarę powierzchni w kwadrat; posp., czworo-graniasty; k-e miary = miary powierzchni; k. osieł = wielki osieł.
Kwadratura, łć., odległość od siebie dwu ciał niebieskich o czwartą część koła czyli o 90°; k. koła = zadanie gieometryczne, polegające na znalezieniu sposobu nakreślenia kwadratu, równego powierzchnią danemu kołu; zagadnienie nie do rozwiązania.
Kwadrować, łć., przypadać, stosować ś., harmonizować z czym, pasować, odpowiadać.
Kwadrumwir, członek związku, złożonego z czterech rządzących.
Kwadrupla, łć., ilość poczwórna.
Kwadruplet, łć., welocyped czterosiedzeniowy.
Kwadruplować, łć., brać poczwórnie (np. czwórnasób); k. stawkę w grze = grać o stawkę 4 razy większą niż początkowo.
Kwadryljon, łć., 1000 tryljonów liczba 1 z 15 zerami.
Kwadrypartycja, łć., podział na cztery części.
Kwadrywjum, łć., średniowieczne szkoły, w których uczono czterech nauk: gieometrji, arytmetyki, astronomji i śpiewu.
Kwak, Kwakanie, głos kaczki.
Kwakier, ang., sekta protestancka w Anglji i Ameryce; przen., człowiek czystych obyczajów; przesadny skromniś.
Kwaknąć, wydać głos właściwy kaczkom.
Kwalifikacja, łć., uzdolnienie, zdolność do sprawowania jakiego obowiązku; świadectwo uzdolnienia; świadectwo policyjne dla otrzymania paszportu.
Kwalifikować, łć., oznaczać, do jakiej kategorji kto lub co ma należeć; k. ś. = nadawać ś., być odpowiednim.
Kwalitatywny, łć., jakościowy, k-a analiza chemiczna: wykazanie, jakie pierwiastki chemiczne znajdują ś. w danej próbie, bez oznaczenia ich proporcji i ilości; rozbiór chemiczny jakościowy.
Kwantum, łć., pewna ilość, pewna suma.
Kwantytatywny, łć., ilościowy; k-na analiza chemiczna, rozbiór chemiczny ilościowy, wykazanie, w jakiej proporcji pierwiastki chemiczne wchodzą w związek.
Kwapić ś., śpieszyć ś.
Kwapiony, pośpieszny, prędki.
Kwarantanna, wł., nakaz zatrzymywania w pewnej linji granicznej okrętów, osób albo zwierząt, przybyłych z miejsc, dotkniętych zarazą; miejsce i czas, przeznaczony dla tego zatrzymania.
Kwarc, nm., minerał pospolity, będący czystą krzemionką.
Kwarciany, łć., przym. od Kwarta; k-e wojsko = wojsko zaciężne, utrzymywane z kwarty (czwartej, a właściwie piątej części) dochodu z dóbr królewskich.
Kwarcyt, łć., skała kwarcowa ziarnista, zbita.
Kwargiel, nm., zwyczajny ser gnojony w małym formacie.
Kwarta, łć., miara dla ciał sypkich lub płynnych = ¼ garnca; w muz., nazwa czwartego tonu porządkowego od tonu zasadniczego; w fechtunku: cięcie w lewe ramię; w szkołach niemieckich: czwarta klasa; odbicie bili od trzech band bilardu przed trafieniem w cel zamierzony; w grze w rumel pikietę: sekwens czterech kart; w dawnej Polsce: dochód z królewszczyzn, z którego utrzymywane było wojsko kwarciane.
Kwartalne, łć., opłata za mieszkanie za 3 miesiące.
Kwartalnik, łć., pismo, wydawane raz na kwartał.
Kwartał, łć., czwarta część roku; dzielnica miasta.
Kwartana, wł., zimnica, wracająca co czwarty dzień.
Kwartant, łć., księga formatu in quarto.
Kwartecista, wł., muzyk, należący do kwartetu, grywający w kwartecie.
Kwarter, ang., jednostka wagi, czwarta część dawnego centnara angielskiego; miara = 290 litrom.
Kwarteron, hiszp., potomek europejczyka i terceronki, lub odwrotnie.
Kwartet, wł., utwór muzyczny na cztery głosy lub na cztery instrumenty; cztery osoby wykonywające taki utwór.
Kwartjer, fr., udzielenie załodze zdobytej fortecy prawa wolnego wyjścia z bronią w ręku.
Kwart-major, w grze w rumel pikietę: sekwens czterech kart jednej maści od asa.
Kwartnik, fr., dawna moneta polska = pół grosza a. 1/6 grosza; drobny pieniądz.
Kwarto, In kwarto, łć., wielkości ćwierci arkusza.
Kwartówka, dawna miara objętości; flaszka kwartowa.
Kwart-sekstowy akord, w muz., akord złożony z nuty dolnej, jej kwarty i seksty.
Kwas, ogólna chemiczna nazwa mnóstwa związków chemicznych: gazowych, płynnych, stałych, mineralnych lub organicznych, otrzymanych sztucznie lub naturalnych, w ciałach roślin i zwierząt, o kwaśnej reakcji; coś kwaśnego (ostro-szczypiącego); smak kwaśny; napój kwaśny (k. z chleba); ciasto z mąki, ciepłą wodą zaczynione, zakwaszone, drożdże; przen., przykrość, niezgoda; w lm. k-sy, zły humor, nieporozumienie, dąsy, waśnie.
Kwasić, czynić kwaśnym, kisić, i zakwaszać; k. żelazo = hartować; k. skórę = bejcować; przen., k. w sobie = dusić w sobie, kryć, taić; k. ś. = stawać ś. kwaśnym, rozdrażniać, źle usposabiać, kwaśnieć, nudzić ś, krzywić ś., dąsać ś., być niezadowolonym; o pannie = nie wychodzić za mąż.
Kwaskowaty, trochę kwaśny.
Kwasoród, chem., dawna nazwa tlenu.
Kwaszenie, poddanie fermentacji mlecznej; w chem., utlenianie.
Kwaśnieć, nabierać smaku kwaśnego, stawać ś. kwaśnym, kisnąć; być w złym humorze, nachmurzać się; przen., gorzknąć, stawać się przykrym, nudnym.
Kwaśno-słodki, słodki z domieszką smaku kwastowatego; mina słodkawa, lecz niezadowolona.
Kwaśny, niesłodki, mający smak kwasu; zbić kogo na k-e jabłko = na miazgę; mleko k-e = zsiadłe; kapusta, ogórki k-e = kwaszone, kiszone; piwo k-e = skwaśniałe; przen., niezadowolony, niewesoły, posępny, ponury; w chem., k-a reakcja = własność kwasów czerwienienia papierków lakmusowych.
Kwatera, fr., część czego czworoboczna; działka w ogrodzie kwiatowym, warzywnym; część okna, objęta jedną ramą; część deseniu w hafcie, w tkaninie (w dywanie); mieszkanie, szczeg. wojskowego; leże wojskowe.
Kwaterka, łć., czwarta część kwarty; czwarta wierzchnia część składowa jakiego przedmiotu; mała kwatera (w ogrodzie, w tkaninie).
Kwatermistrz, nm., oficer albo urzędnik, zajmujący ś. rozkwaterowaniem wojska — p. Gienerał Kwatermistrz.
Kwaternjon, łć., zeszyt z 4-ch arkuszy; w lm., gałąź wyż. matem.
Kwaterno, wł., w loterji liczbowej cztery numery, razem wzięte i razem z koła wyciągnięte; w grze w loteryjkę: cztery liczby w jednym rzędzie nakryte.
Kwaterować, fr., rozmieszczać (wojsko) po kwaterach; mieszkać; k. ś. = wprowadzać ś., sadowić ś.
Kwaterunek, fr., obowiązek dawania wojsku kwatery, podatek kwaterunkowy.
Kwaterunkowe, fr., podatek na mieszkanie dla wojska.
Kwatr, łć., zaprząg czterokonny.
Kwatryljon — p. Kwadryljon.
Kwazymodo, łć., pierwsza niedziela po Wielkiej Nocy, Niedziela Kwietnia.
Kwefić, fr., osłaniać twarz kwefem.
Kwerela, łć., zażalenie, skarga do sądu grodzkiego; sprawa, zatarg.
Kwerenda, łć., poszukiwanie, śledzenie, szperanie (w aktach, w archiwach).
Kweres, Skweres, łć., zamieszanie, kłopot; śledztwo.
Kwerymonja, łć., skarga, zażalenie.
Kwesta, łć., zbieranie jałmużny na biednych a. na klasztor; to, co zebrano, kwestując.
Kwestarka, łć., zbierająca jałmużnę po domach lub w kościele.
Kwestarz, łć., braciszek zakonny, kwestujący na utrzymanie klasztoru.
Kwestja, łć., pytanie, zadanie do rozwiązania, do rozstrzygnięcia; wątpliwość; trudność, przeszkoda, sprawa; k. gabinetowa = sprawa, której rozstrzygnięcie niezgodne z żądaniem ministrów spowoduje podanie ś. ich do dymisji; k. formalna = dotycząca sposobu traktowania spraw; k. merytoryczna = dotycząca treści sprawy rozważanej; wziąć kogo na k-ę = badać, poddać badaniu.
Kwestjonarjusz, Kwestjonarz, łć., szczegółowy spis pytań, dotyczących jakiej sprawy, rozsyłany zwykle ludziom kompetentnym dla pozyskania wyjaśnień.
Kwestjonować, łć., wypytywać; podawać w wątpliwość.
Kwestor, łć., tytuł urzędnika skarbowego w dawnym Rzymie; w uniwersytecie urzędnik do pobierania opłat za kolegja; w parlamencie: deputowany wybrany do pomocy prezesowi co do porządku obrad i przy głosowaniu.
Kwestować, łć., chodzić a. jeździć po kweście; zbierać dobrowolne datki.
Kwestura, łć., biuro do przyjmowania opłat w uniwersytecie; członkowie korporacji parlamentarnej, zajmującej się sprawami kasowemi; urząd kwestora.
Kwestyjka, łć., drobna kwestja.
Kwękać, Kwęczeć, niedomagać, być słabym, chorym; stękać, jęczeć.
Kwiaciarka, robiąca sztuczne kwiaty; sprzedająca kwiaty naturalne.
Kwiaciarnia, fabryka sztucznych kwiatów; sklep z kwiatami, zakład ogrodniczy.
Kwiaciarstwo, hodowla kwiatów, wyrabianie sztucznych kwiatów.
Kwiaciarz, ogrodnik, hodujący kwiaty.
Kwiat, część rośliny dojrzewającej, zawierająca w sobie narządy owocowania, t. j. słupek i pręciki, wychodzące z kielicha i otulone koroną; roślina w doniczce, w gruncie, kwiat z niej obcięty; przen., k. młodości = pora rozkwitu młodzieńczego, powab, wdzięk; wybór, co najlepszego (k. towarzystwa); rzecz wyborowa; w chem., niektóre przetwory w postaci kryształków, delikatnego proszku lub kłaczków (k. siarkowy); zapach właściwy winu, bukiet; w myśl., ogon jelenia, sarny.
Kwiatek, zdr. od Kwiat; mały, drobny kwiat; k. u mięsa = tłuszcz przy mięsie; biała plamka na paznogciu; przen., ładna, milutka dziewczynka, odznaczająca ś. przymiotami (zdr. Kwiateczek, Kwiatuszek).
Kwiatnica, owad z gatunku muchowatych.
Kwiatostan, sposób ułożenia kwiatów na roślinie (kłos, bazia, grono, baldaszek i t. p.).
Kwiatowy, Kwietny, przym. od Kwiat.
Kwiatozbiór, zbieranie kwiatów w większej ilości.
Kwiczeć (o świni), wydawać głos, kwik, gdy jej co dolega; piszczeć.
Kwieciarka a. Złotawiec, gatunek chrząszcza wachlarzorogiego.
Kwieciarnia, budynek, w którym hodują kwiaty, wymagające dużego ciepła; cieplarnia, szklarnia, oranżerja, trebhaus.
Kwiecić, zdobić kwiatami; k. ś., barwić ś., jaśnieć kwiatami.
Kwiecie, zbior., kwiaty, kwiatki.
Kwiecień, czwarty miesiąc w roku.
Kwiecisty, zdobny w kwiaty, bogaty w kwiaty; styl k. = upiększony, ozdobny, malowniczy.
Kwiel, piszczałka do wabienia ptaków, wabik, kuwiek.
Kwietni, przym. od Kwiat; k-ia niedziela = ostatnia przed Wielkanocą, niedziela Palmowa.
Kwietnik, ogródek kwiatowy, wirydarz.
Kwietniowy, przym. od Kwiecień.
Kwietyzm, łć. — p. Kwjetyzm.
Kwik, krzyk trzody, kwiczenie, pisk konia.
Kwiknąć, czas. dok. od Kwiczeć zakwiczeć.
Kwilić, wydawać głos rzewny, płaczliwy a cichy, wyrzekać, zawodzić, szczebiotać (o ptakach).
Kwindecemwir, łć., kapłan rzymski, czuwający nad księgami sybillińskiemi i igrzyskami.
Kwindecz, wł., dawna gra w karty.
Kwinduplikować, fr., zwiększać pięć razy.
Kwinkunks, łć., piątka; figura, będąca jakby kombinacją dwu trójkątów zwróconych wierzchołkami do siebie albo dwu V rzymskich; 5/12 części danej całości; dawna moneta rzymska; rodzaj szyku bojowego, złożonego z kilku czworoboków; naprzemianległe ukośne sadzenie drzew, przypominające kształtem rzymską cyfrę V; pięć oczek na kostce do gry.
Kwinkwenjum, łć., pięciolecie; kwota, o którą bywa podwyższana pensja niektórych urzędników co pięć lat.
Kwinta, łć., piąta klasa w szkołach; piąta część; piąty ton od tonu głównego w gamie djatonicznej; najwyższy ton skrzypcowy, struna skrzypcowa E; w rumel pikiecie; sekwens pięciu kart; spuścić nos na k-ę = spokornieć, stracić na fantazji, stracić rezon.
Kwintal, fr., francuski centnar handlowy.
Kwinterno, wł., wygrana w loteryjce z powodu nakrycia wszystkich 5 numerów w jednym rzędzie, w loterji liczbowej na pięć numerów, razem postawionych i razem z koła wyciągniętych.
Kwintesencja, łć., najgłówniejsza, najistotniejsza treść rzeczy.
Kwintet, wł., utwór muzyczny na 5 głosów a. na 5 instrumentów.
Kwintsekstowy akord, w muz., akord złożony z nuty dolnej, jej tercji, kwinty i seksty.
Kwintyljon, łć., 1000 kwadryjonów; liczba 1 z 18 zerami.
Kwiryci, łć., zaszczytna nazwa ludu rzymskiego względnie do jego praw obywatelskich.
Kwit, łć., piśmienne poświadczenie z odbioru pieniędzy, paczki i t. p.; rewers, zobowiązanie piśmienne spłaty pożyczki.
Kwita, już dosyć! już rachunki wyrównane; odwet (grać na k-ę = grać o cały rezultat gier poprzednich a. gry poprzedniej); koniec! basta! (k. z przyjaźni); k. z byka za indyka = mówiąc o niekorzystnej zamianie.
Kwitarjusz, łć., księga do wycinania kwitów, księga pokwitowań.
Kwitek, łć., zdr. od Kwit; pokwitowanie; przen., pójść, odejść z k-iem = nic nie wskórawszy, odprawić kogo z k-iem = z niczym.
Kwitnąć, o roślinie: wydawać kwiaty z pączków, rozkwitać; być ozdobionym, okrytym roślinami kwitnącemi (klomb); rozkwitać, jaśnieć świeżością, młodzieńczością; przen., być w dobrym bycie, opływać w szczęściu.
Kwitować, wydawać kwit na dowód odbioru należności; iron., k. z czego = wcale nie chcieć czego; k. z kim = wyrównywać wzajemne rachunki, należności.
Kwjetacja, łć., uspokojenie.
Kwjetysta, łć., zwolennik filozofji ukojenia.
Kwjetystyczny, łć., przym. od Kwjetyzm; k-na filozofja — p. Kwjetyzm.
Kwjetyzm, łć., dążenie do osiągnięcia spokoju, w celu zupełnego oddania ś. kontemplacji, jako najwyższego celu życia; obojętność na sprawy świata.
Kwodlibet, łć., co kto lubi, co i ś. komu podoba; utwór muzyczny lub przedstawienie teatralne, złożone z rozmaitych urywków.
Kwoka, kura, mająca kurczęta albo siedząca dopiero na jajach; przen., przezwisko starej kobiety, ciągle gderającej; rodzaj moździerza (zdr. Kwoczka).
Kwokać, wydawać głos (o kurze, wodzącej kurczęta); przen., gderać, zrzędzić.
Kwoli — p. Gwoli.
Kwota, łć., pewna ilość pieniędzy (zdr. Kwotka).
Kyanometr, gr., Cyjanometr, przyrząd do oceniania stopnia błękitności nieba.
Kylistyka, gr., sztuka chodzenia na głowie i na rękach.
Kynografja, gr., opisanie psów.
Kyrie elejson! gr., Panie, zmiłuj się nad nami!
- ↑
Prawdopodobnie błąd, powinno być Kanafarka
