Lysistrata (Arystofanes, Donnay, tłum. Koźmian)/całość
| <<< Dane tekstu | ||
| Autor | ||
| Tytuł | Lysistrata | |
| Podtytuł | czyli wojna i pokój | |
| Wydawca | Gubrynowicz i Schmidt | |
| Data wyd. | 1896 | |
| Druk | W. L.Anczyc i Spółka | |
| Miejsce wyd. | Lwów | |
| Tłumacz | Stanisław Koźmian | |
| Tytuł orygin. | Λυσιστράτη | |
| Źródło | Skany na Commons | |
| Inne | Pobierz jako: EPUB  • PDF  • MOBI 
| |
| ||
| Indeks stron | ||
 Artykuł w Wikipedii
| ||
|
LYSISTRATA
czyli
WOJNA I POKÓJ
KOMEDYA W CZTERECH AKTACH PROZĄ
podług
ARISTOFANESA,
ułożył dla sceny krakowskiej
ST. KOŹMIAN.
LWÓW.
NAKŁADEM KSIĘGARNI GUBRYNOWICZA I SCHMIDTA.
1896.
Kraków. — Druk „W. L. Anczyca i Spółki.
|
Układ sceniczny, oraz wynikające ztąd niektóre szczegóły, wzięte z Lysistraty M. Donnay, granej w Paryżu w Grand-Théatre po raz pierwszy, 22. grudnia 1892 roku.
Lysistrata Aristofanesa, grana po raz pierwszy w Atenach na teatrze Dyonisosa w marcu, r. 411 przed erą chrześcijańską, podczas świąt Dyonisosa w roku archontatu Kalliasa, a w dwudziestym pierwszym, wojny peloponeskiej. — Lysistrata, w niniejszym układzie, grana po raz pierwszy w Miejskim Teatrze Krakowskim 29. stycznia 1895 roku, za dyrekcyi Tadeusza Pawlikowskiego.
Prostota układu i środków; pogoda w treści; szalona wesołość nieraz posunięta do pustoty, szczery żart i dowcip gryzący, połączone harmonijnie z wzniosłością przedmiotu, z podniosłością myśli i uczuć, ze sądem czerstwym zarówno jak bystrym o najważniejszych zadaniach politycznych, oraz z najszlachetniejszym celem, a wszystko opromienione poezyą — oto piękności i zalety Aristofanesa, których sporo jest w Lysistracie.
Wymagania nowoczesnej sceny zmusiły wtrącić w niniejszy układ komedyi ateńskiej, obce pierwiastki. Oddzielają się one same jako poślednie przymieszki od arystofanesowskiego złota.
W akcie pierwszym działanie rozpoczyna się z wejściem na scenę Lysistraty; to, co poprzedza, jest expozycyą. Z ukazaniem się głównej postaci komedyi, przemawia Aristofanes; naprzemian zabawnie i mądrze, szyderczo i patryotycznie.
Rzeczy doszły były w Atenach do tej, nieraz z dziejów znanej ostateczności, że już nie dobrem publicznem kierowali się obywatele, ale zaślepieniem, porywami, namiętnościami, intrygami i nieraz osobistymi widokami, zwłaszcza żądzą lichej popularności. — Ateńczycy upierali się w bezowocnej, szkodliwej, zgubnej wojnie ze Spartą. Wbrew swojemu powołaniu, zaniedbywali cywilizacyjne i — jakby dziś powiedziano — kulturalne zadania, w których celowali, zaprzepaszczali handel, istotny czynnik ich pomyślności, któremu zawdzięczali przepychy i wspaniałości Peryklesowskie, a to wszystko dla bezcelowej, niszczącej, wyjaławiającej całą Grecyę, tak zwanej wojny peloponeskiej.
Wtedy Lysistrata, prawdziwie wyższa kobieta, widząc, że zwykłymi środkami nie położy się końca ogólnemu szałowi, że nie wyleczy się Ateńczyków z opłakanych nałogów i obłędów, obmyśla sposób wyjątkowy. Pomysł jej śmiały i heroiczny, oparty na psychologicznej i fizyologicznej prawdzie. Lysistrata postanawia rozłączyć żony od mężów, dopóki ci ostatni nie zawrą pokoju. — To główna, zarówno oryginalna jak dzielna myśl komedyi. — Jakżeż naprzemian zręcznie i podniośle przemawia ona, w pierwszym akcie, do niewiast, z jaką znajomością kobiecej natury, aby swojego dopiąć. Zwycięża niewiasty, zanim pokona mężczyzn i wszystkie składają w jej ręce uroczystą przysięgę, która jest mistrzowskiem połączeniem wesołości z patetycznością.
Ten pierwszy akt ma przytem zalety obrazowości. Ramy, stroje, postacie greckie, nadają mu niezwykły wdzięk. — Na scenie same niewiasty, grupujące się w klasycznych kształtach. Rzekłbyś, zbiór tanagryjskich statuetek, w zwiększonym formacie.
W akcie drugim psychologiczny środek Lysistraty już podziałał i nietylko, że mężowie są rozgniewani, zakłopotani, bezsilni i nieporadni, ale na dobre rozkochani ponownie w żonach. W tem tkwi komizm zawikłania, zarazem żywioł rozwiązania.
Nad pomyślnym skutkiem czuwa mądra — niby Pallas — Lysistrata. — Tu wymagania zawiązku, zastosowanego do nowoczesnej sceny, wprowadzają postać nie znajdującą się w Aristofanesie, wodza Agatosa. Dzielny żołnierz, próżny bardzo i nieco ambitny, chcący znaczyć i dojść, choćby za pomocą kobiet, wystawia on na próbę Lysistratę samą. Szczegół ten jednak wnet sprowadzony jest na grunt odpowiedni greckiej komedyi. Intryga między Agatosem a Lysistratą jest wyłącznie polityczna, on za jej pomocą chce zostać archontem, ona chce go pozyskać dla sprawy pokoju. — W tem miejscu Aristofanes odzyskuje znowu swoje prawa. — Lysistrata, pragnąc zjednać Agatosa dla swojego celu, przemawia słowy ateńskiego komedyopisarza; mądremi, zdrowemi, jędrnemi, pełnemi czerstwego, prawdziwego patryotyzmu. Mistrzowskiem jest porównanie rzeczypospolitej do wełny; pełną głębokiego uczucia scena, w której Lysistrata mówi o klęskach Aten, — Agatos na ich wspomnienie boleśnie zakrywa oblicze. — Lysistrata wyszła zwycięsko z próby, pozyskała dla pokoju Agatosa, on zaś dowiedział się, że w zamian zostanie archontem.
Akt trzeci pomijamy, jest on bowiem wtrącony jako konieczność sceniczna, jest niemal cały Donnaya, a odznacza się przepychem dekoracyjnym i widokiem na Akropoli i Partenon. I tu jednak jest odblask jakby Aristofanesa, kiedy Orsylochos mówi do filozofa sceptyka Eironesa:
— A zwątpienie zabija nietylko wiarę w Bogów, ale także w Ojczyznę.
Prócz pierwszej sceny wszystko w akcie czwartym i ostatnim jest Aristofanesa. Wszystko zmierza do przewidzianego przez Lysistratę rozwiązania. — Tu ruch niezwykły i wre życie na scenie, w gwałtownych sprzeczkach, w walce zaciętej, między zastępem mężczyzn a obozem kobiet.
Gniew pierwszych wobec stałości niewiast nic skurać nie może. — Wzmaga się małżonków bezsilność, a przemienia się w zupełną bezradność, gdy się dowiadują, że Lysistrata kazała kobietom z ludu i przekupkom opanować skarb publiczny na Akropoli, że ma w ręku, jak mówi: „Dwa najpotężniejsze środki — miłość i pieniądze“.
Nie pozostaje jak kapitulować, tem łatwiej, że przezorna Lysistrata wciągnęła w spisek także Spartanki, że wskutek tego przybyli lacedemońscy posłowie, skłonni do zawarcia pokoju.
Po żywych targach, pokój staje na warunkach Lysistraty; niechybny jej sposób zwyciężył, a przez niego, dobro publiczne. Dla uczczenia pokoju bohaterka zaprasza wszystkich na ucztę na Akropoli, a do Agatosa mówi: „Będziesz archontem“.
Wśród ciągłej wesołości, niezliczonych żartów, przejść zabawnych to znowu gwałtownych, góruje rzecz wzniosła, najszlachetniejsza, zbawienie Aten — miłość Ojczyzny. I to nadaje piętno wyższości i niezwykłej podniosłości komedyi nieśmiertelnego twórcy Ptaków, Os, Rycerzy.
Szyderstwo ze wszystkich nizkich, złych, szkodliwych w życiu publicznem skłonności i nałogów, postawienie ich pod pręgierzem i napiętnowanie tych, co je uosabiają i przedstawiają, pozostanie na zawsze pierwszorzędną zaletą Aristofanesa, która sprawia, że się nie starzeje i zapewnia mu nieśmiertelność.
Znał on tak doskonale wszelkiego rodzaju warchołów i wszelkiego rodzaju szubrawców, umiał tak przenikliwie zaglądać we wnętrze ich duszy i odgadywać przyczyny ich postępowania, że dziś jeszcze porusza ich żółć, że dziś jeszcze jest dla nich postrachem, bo ich odsłania i w prawdziwem przedstawia świetle.
Piękności, zalety i niestarzejące się prawdy Aristofanesa, ludzie i przywary, które chłosta, były powodem przedstawienia na scenie krakowskiej Lysistraty w niniejszym układzie.
Dyrektor miejskiego teatru krakowskiego, pan Tadeusz Pawlikowski, pozwoli, iż wywdzięczając mu się za umiejętne i ładne wystawienie Lysistraty, Aristofanesa, w tym układzie scenicznym, poświęcę mu go, z wyrazem szczerego uznania.
St. Koźmian.
Kraków, 17 lutego 1895.
|
OSOBY:
niewolnik orsylochosa
doris, młoda niewolnica Paraxagory Matrony, obywatelki, Beotki, flecistki, harfiarki, obywatele, żołnierze, niewolnice, niewolnicy.
Rzecz dzieje się w Atenach w r. 411 przed era chrześcijańska, za archonta Kalliasa, w dwudziestym pierwszym roku wojny peloponeskiej między Atenami a Spartą.
Muzyka układu Jana Gralla.
|
|
PROLOG.
Napisał wierszem N. N.
Ubrany w białą tunikę stilbonidos z fiołkami we włosach, występuje przed kurtynę i odzywa się do publiczności krakowskiej.
Z krainy słońca, która swemi cudy Przebiegał wnętrza i skryte ich myśli, Co dziś zazdroszcząc Akropoli złomów, Wreszcie uznano go wielkim nad grobem, A jeśli w Grecyi w śród walki hałasów Bo dziś teatru progi w jego ślady AKT I.
Plac publiczny w Atenach. W głębi mała świątynia. Na prawo dom Lysistraty i portyk. Na lewo dom Kynesiasa. Ławki. Kamienie. Drzewa. Świątynia ma wchodowe i jedne boczne drzwi mniejsze. W środku świątyni w celi posąg Artemidy, widoczny gdy drzwi główne są otwarte.
SCENA I.
Przy podniesieniu kurtyny drzwi świątyni są zamknięte. Na ławce siedzą dwaj starcy w płaszczach oparci na długich kijach, nadsłuchują. Z głębi świątyni dochodzi jakby zdała, powolny, smętny, niemal żałosny śpiew kobiet. Śpiewają hymn do Artemidy.
ŚPIEW.
Artemis, ty nad Boginie czystsza, draces, strymodoros.
draces.
Na Dionisosa! jakże smutny śpiew dolatuje ze świątyni Afrodyte. Te przeklęte niewiasty ściągną jakie nieszczęście... burzę, ulewę... strymodoros (ocierając twarz).
Już czuję krople. Odwróć się nieco Dracesie! Skąd przybywasz? Czy nie wiesz, że obecnie ta świątynia nie wesołej Afrodyte, ale poważnej Artemidie poświęcona? draces.
Nie wiedziałem. strymodoros.
No to teraz wiesz. draces.
A dlaczego ta zmiana? strymodoros.
Próba. Odkąd mężowie i kochankowie poszli na wojnę, biedne kobiety marnieją. Prócz starców, dzieci i kilku strażników Scytów, niema nic. Co począć w tej potrzebie? Aby zwalczyć Afrodytę, wygnały piękną Boginię z jej świątyń i poświęciły czystej jak księżyc Artemidie. Ale na Zeusa! Co to pomoże! Mogą ze świątyni wygnać Boginię miłości, nie ze serc kobiecych. Z tych ołtarzy nikt jej spędzić nie zdoła. draces.
Głupie!... Czemuż się do nas nie udadzą... Są starości... i przysłowie mówi. strymodoros.
Wyjątki... I z przeproszeniem jakby tobie przyszło je pocieszać... draces (nadstawiając się).
Ależ na Heraklesa! strymodoros.
Niema co mówić... zgarbiony jak osioł arkadyjski, zęby wyszczerbione jak u tessalskiej czarownicy, łysy jak Filoktet... zresztą niczego... śpiew (w świątyni).
draces (przerywając).
Słyszysz, znowu śpiewają... SCENA II.
Podczas gdy żałosny i tęskny śpiew kobiet dolatuje ze świątyni, przechodzą przez plac jaskółka i rosa; pierwsza brunetka, druga blondynka, jedna w różowej, druga w niebieskiej tunice. — Śpiew ustał.
draces, strymodoros, jaskółka, rosa.
strymodoros.
Znasz te kobietki? draces.
Nie znam... strymodoros.
Jaskółka i Rosa. draces.
Ładne. strymodoros.
Myślę. Brunetka Jaskółka, blondynka Rosa, łączy je przyjaźń. draces.
Orest i Pilad. (Przeszły). strymodoros.
Kiedyż ich mężowie powrócą? Nie prędko jak dalej tak pójdzie. draces.
Pesymisto! strymodoros.
Wcale nie! Ale zważ tylko; ta wojna jest bez wyjścia; do tego głupstwo po głupstwie robimy. Biją nas, biją wszędzie i w Sycylii także, gdzie zginął Nikias. Po jego śmierci można było wszystko naprawić. draces.
Oh! Wszystko?! strymodoros.
Uratować położenie. Należało po śmierci Nikiasa oddać dowództwo Alcybiadesowi. Tymczasem tak mu dokuczano, tak — dawnym Ateńczyków zwyczajem — zazdroszczono mu, nawet grożono, że schronił się do Sparty. Mści się teraz, wspiera radami Lacedemończyków, wskazał im już wzmocnienie Deceli! Na Bogów, to szczyt głupoty! Pozbyć się Alcybiadesa! Jednego mieliśmy, który Ateny mógł zbawić i na tym nie poznaliśmy się! Ale cóż chcesz, tacy my, tacy niepoczytalni. Miłujemy się w miernościach. Zmieniamy wodzów, jak koszule, a tam, gdzie niema w dowództwie ciągłości, nie może być zwycięstwa. Na Heraklesa! Zbyt dobrze to wiemy. draces.
Pleciesz! Nie mamy Alcybiadesa, mamy za to Agatosa. strymodoros.
Co? Co takiego? draces.
Mówię, mamy Agatosa. strymodoros (zanosi się od śmiechu).
Ah! ah! ah! Agatos! ah! ah! (bierze się za boki i coraz głośniej się śmieje). draces.
Tak Agatosa... Co sobie myślisz? strymodoros.
Ależ ośle arkadyjski. Agatos nie wart rozwiązać rzemyka Alcybiadesowi. draces.
Za pozwoleniem... strymodoros.
Ależ daj pokój... wiadoma rzecz; ty i kilku tobie podobnych gapiów, jesteście Agatosistami. Powinszować! draces.
Ależ pozwól... strymodoros.
Podoba się wam, bo piękny, rozrzutny i mowca wyśmienity. Ależ mowami nie wygrywa się bitew. Słyszysz, mowami nie zbawia, gubi się sprawy; mowami tumani się lud, ale nie ratuje się ojczyzny. Bru! niecierpię mów, odkąd w zeszłym roku sprawiły mi niestrawność[1]. draces.
To prawda, że u nas tyle się mówi, że wśród wezbranych uczuć, pali się nawet mówki o potrzebie i korzyściach milczenia! strymodoros.
A wszystko dla marnej chwalby! Agatos nie wie już co wymyślić, aby o nim mówiono, podziwiano go; strojem nawet chce zwracać na siebie uwagę a jak ateński nie wystarcza, przywdziewa starogrecki. Zbliża się głosowanie na archontów, pragnie, aby go wybrano, goni za głosami mężczyzn i kobiet..., kobiet zwłaszcza, bo choć nie głosują, mężom głosować każą... Na Zeusa! Godne to politowania. Kobiety podziwiają go i gapie także. Cóż dziwnego! Wygląd, swada nielada, strój starogrecki z pod Troi... i pokłony ludu. Strategik żaden, ale zdobywca płci słabej. Zresztą mniejsza, gdyby znał swoje rzemiosło... ale już trzy miesiące mitręży pod Decelią, a rzeczy na krok nie postąpiły. draces.
Chciałbym ciebie tam widzieć. Cóżbyś na jego miejscu zrobił? strymodoros (zagadnięty).
Ja!.. Ja nie wiem... ale zdaje mi się... Bo wreszcie pocóż zaciągają wciąż nowych hoplitów w Zacynthos, Milecie, Argos, i na wyspach? Czy mało już tam ludzi? Jabym nie szedł krętemi drogami. (Kijem oznacza na piasku strategiczne poruszenia). Tu jest Decelia... Zbiłbym w kupę konnicę i hoplitów, nie wiele myśląc, pchnąłbym wszystko od razu do szturmu. draces.
On też pchnął do szturmu... ale rzeka. strymodoros.
Gdzie rzeka? Jaka rzeka? draces (wskazując również kijem na piasku).
No tu! Między Decelią a wojskiem Agatosa, jest rzeka głupcze i przez rzekę przejść nie można było, dla braku wody... co ja też mówię... bo nie było brodu... rzeka strasznie wezbrała. strymodoros.
Ależ na Hermesa! Dionisosa! Pana! i Zeusa! Na wszystkich Bogów i nie wiem tam na co! Wiesz coby zrobiono za moich czasów? Za moich czasów, połowa wojska byłaby wskoczyła do rzeki i zatrzymała ją w biegu, aby druga połowa przeszła w bród. Tak. draces.
Facet z ciebie! strymodoros.
Na wszystko jest sposób. draces.
Tylko nie na głupotę. Ktoby tam z tobą doszedł do końca. Alboś dudek, albo niema w tem co mówisz, dobrej wiary za drachmę. strymodoros.
A ty powtarzasz za innemi jak papuga. Za drachmę nie masz pomysłowości. (Wpadają w gniew i kłócą się). draces.
Bałwan! strymodoros.
Gamoń! draces.
Do widzenia! strymodoros.
Żegnam. draces.
Bądź zdrów. strymodoros.
Żebyś zdechł! (Rozchodzą się w przeciwne strony to najwyższym gniewie, ruszają gwałtownie ramionami i wznoszą, z oburzeniem ręce w górę).
rosa (wchodzi z jaskółką).
Jaskółko! Co to za ludzie? Jakżesz zagniewani? Czemu tak rękami machają?. jaskółka.
Niezawodnie politykowali. rosa.
Każdy w inną idzie stronę. jaskółka.
To jedyny sposób, aby się porozumieli. rosa (nachylając się).
Czarowniki! Nakreślili na piasku dziwaczne, niezrozumiałe znaki. jaskółka.
Gdzie tam... stare gaduły, cne safanduły... rozprawiają o wojnie, podczas gdy tam ludzie giną. rosa.
Może to żołnierze z dawnych czasów, dzielni rycerze, twardzi jak klon. jaskółka.
Ależ na Pallas? Tamten (pokazuje) to Draces, dostawca wojska, poszachrował tam coś przy kupnie puklerzy... Ten drugi (pokazuje w przeciwną stroną) Strymodoros kupiec, przybyły z Tessalii, czy tam Bogi wiedzą skąd, w dodatku trudni się zlekka lichwą. I tacy rozprawiają o wodzach, ganią ich i chwalą. O! biedna rzeczpospolito! Nigdy nie byli żołnierzami, nawet nie są Ateńczykami! rosa.
Jaskółko! śniło mi się tej nocy, że nasi mężowie walczyli pod Decelią. Może ranni. jaskółka (obojętnie).
Może. rosa.
A gdyby ponieśli śmierć? jaskółka.
Cóż robić. Takie to życie. (Odchodzą). SCENA III.
Drzwi główne świątyni otwierają się na oścież i wznosi się potężnie hymn do Artemidy, której posąg widać w głębi świątyni. Kobiety wychodzą i ustawiają się na placu; jedne tworzą grupy, inne się rozpraszają. Na pierwszym planie jedne siadają, drugie stoją.
lampito, mirina, kalonice, rodippe, nikodice, kallyce tworzą grupę. Po chwili jaskółka i rosa wracają, kleonice i inne.
lampito (silnym głosem).
Niewiasty! Nie trzeba się oddalać. Pamiętajcie, że Lysistrata wezwała nas, abyśmy się tutaj zebrały o dziesiątej godzinie po modlitwach. Kochana nasza Lysistrata nadejdzie za chwilę, gdyż jest akuratną jak nieboszczka Klapsydra. Zatem nie oddalajcie się, lub usiądźcie jeśliście znużone. kalonice (siadłszy na ławce, zwraca się do Lampito).
O Lampito! Namiętna niewiasto! Ręczę, że myślisz wciąż o twoim szlachetnym małżonku Taraxionie. (Uśmiecha się). lampito (przedrzeźniając ją).
Hi! hi! hi! A ty o czem myślisz? kalonice (niedbale).
Ja... o niczem. Na Artemidę... modlitwa uspokoiła mnie. lampito.
Na godzinę... a potem? mirina (pieszcząc się z Kalonice).
Potem? Dopilnujesz niewolnicy, zgręplujesz wełnę i prząść ją będziesz; rozrobisz ciasto, umyjesz dziecko, przygotujesz wieczerzę... (zwracając się do Lampito). Ależ na obie Boginie! Kobieta ma tyle w domu do roboty... Mężczyzna przeszkadza tylko. lampito.
Wiemy Mirino, że jesteś niewiastą domowego ogniska. Ja także... tylko nieco inaczej. Ale jak przyjdzie wieczór! Ah! wieczór, jak się położę, nie wiem, czy to noc, czy cisza, ciemność, czy leżenie... kalonice.
Kołdra, czy poduszka... lampito.
Dość, że dużo czasu upłynie, zanim zasnę, i nieraz mi się zdarzyło przepędzić bezsenną noc. nikodice.
Ja także niejedną bezsenną przepędziłam noc, ale dlatego, że się boję. Jakżeż długą wydaje się taka noc. kalonice.
Nieprawdaż! Zdaje ci się, że nigdy ten przeklęty kogut nie zapieje. nikodice.
Najmniejszy szmer przeraża. Niech coś trzaśnie w szafie, niech pies zaszczeka, zimny występuje pot. Jest przed moim domem święte drzewo oliwne, przeszłej nocy dął wiatr w to przeklęte... w to święte... drzewo... psu... psu... psu... jak gdyby kto chodził po sieni. kalonice.
Ja wtedy nakrywam głowę kołdrą i dech w sobie zapieram. nikodice.
Jak mężczyzna w domu, niema obawy. Do wszystkiego gotów. mirina.
Jak ujrzy mysz, hops z łóżka, przywdziewa hełm, bierze tarczę i dzidą zwierzątko przeszywa. rodippe.
Ja wolę być sama. (Bardzo łakoma. Ma przysłowie „Nie gadaj“). lampito.
Żeby spokojnie trawić. rodippe.
Co? Niby to ja dużo jem? Nie gadaj. mirina.
Jesteś łakoma; wolisz placek z miodem niż pięknego chłopca. rodippe.
Nie gadaj! Wolę ba mnie placek nie zawiedzie, nie okłamie, nie oszuka, nie zdradzi... mężczyzna lekkomyślny, zmienny... lampito.
I cóż to znaczy! Rodippe i Kalonice są wyjątkami; jedna tylko jeść, druga stroić się lubi, ale wszystkie kobiety do nich niepodobne. (Wzdycha). nikodice.
Oto Jaskółka i Rosa. (Wchodzą). lampito (wzdycha).
Z tem wszystkiem pozbawione jesteśmy naszych mężów. Wcale niewesołe życie, odkąd trwa ta wojna. Przyroda nie znosi próżni. Na Afrodytę klnę się! Już mi się to sprzykrzyło! Nieprawdaż Kallyce! Jak sądzisz malutka? kallyce.
O Lampito! Czemże jest twój smutek w porównaniu z moim!? Ty zaznałaś pieszczot twojego Taraxiona i jeżeli zginie na wojnie... lampito.
Na Bogów! Coś rzekła? Taraxion! Mój Taraxion! Samo przypuszczenie! Nie wywołuj licha! okrutna!.. aż mnie dreszcz przeszedł. nikodice.
Coś miała powiedzieć malutka? kallyce.
Że gdyby mój mąż niebieskooki Nikostratos zginął w tej nieszczęsnej wojnie, nie zaznałabym jego pieszczot. lampito.
Jakto? nikodice.
Malutka nie opowiedziała wam? kallyce.
Po ślubnej wieczerzy, zapadła noc, przy świetle pochodni odprowadzili nas przyjaciele śpiewając pieśń Hymenu. Przybywamy do domu — niewolnicy spali — było łogowe ciasto. Przyjaciele odchodzą. nikodice.
Jesteście wreszcie sami. kallyce.
Nikostratos padł mi do nóg... lampito.
Okrutna! Co za wspomnienie wywołujesz!!! mirina.
Odwagi Lampito! kallyce.
Tysiące czułych, miłych mówi mi rzeczy, nazywa: mój klejnocie, bożyszczu, córo Amfitrydy, powiernico Muz, siostro Gracyi... płakałam. lampito.
Co za dziecko! Płakałaś! ten dzielny młodzian, nie chciał ci ubliżyć. kallyce.
Wiem, ale to było nad moje siły... wtem zapukano do bramy... nikodice.
Teściowa. kallyce.
Nie... przyjaciel. „Nikostratos... wola — spiesz się, spiesz“. — „Co takiego na Apolla?“ — „Przybył posłaniec, wódz żąda pięciuset ludzi... trzeba, żeby tej nocy pospieszyli do Pilos. — Natychmiast! Natychmiast!“ lampito.
I cóż? kallyce.
Nikostratos był jednym z powołanych. Jego nazwisko pierwsze zapisane było na posągu Pandiona. Zrywa się, przywdziewa zbroję! Ah! W jednej chwili jak bolesne sieroctwo! Aby w drodze z głodu nie umrzeć, wziął ze sobą łogowe ciasto. Zabrał je wraz z miłością... Co za próżnia! I odtąd nie widziałam go. Lampito — los mój okrutniejszy od twojego. lampito.
Jakto, biedna ofiaro, twój mąż odszedł. Na Heraklesa! Inaczej byłby postąpił Taraxion. kallyce.
Bez straty czasu... lampito.
Nie byłby tracił czasu, na czczych słowach o klejnocie, bożyszczu, powiernicy Muz, siostrze Gracyi... Ale wierzaj mi droga Kallyce, godniejszym pożałowania ten, któremu zabraknie cypryjskiego wina, niż ten, który go nigdy nie kosztował. kallyce.
Ty masz przynajmniej wspomnienia. lampito (sentymentalnie).
Wspomnienia rozmarzają. kallyce.
Są pociechą w samotności; ja nawet wspomnień nie mam. lampito.
Nie masz żalu, a masz boską nadzieję. kallyce.
A jeżeli Nikostratos nie powróci, jeżeli go zabiją? lampito.
Jesteś młodą... pójdzież za mąż. kallyce.
Jego zdradzić! Nigdy! Jestem jego żoną. lampito.
Nie zdradzisz go, bo on jeszcze nie twoim mężem. Jeżeli Taraxion nie powróci, ja za stara, aby pójść za mąż... zresztą ktoby go zastąpił? nikodice.
Powinszować. kallyce.
Pomyśl, gdybym umarła, nigdy, nigdy nie zaznałabym miłości, (płacze) nie wiedziałabym, co pieszczoty, co miłość. (Płacze). Smutno! Ah! Bardzo na sercu smutno! wszystkie.
Naiwna! kalonice.
Biedna nasza naiwna! lampito.
Nie płacz dziecko! Twoja ciotka, nasza ukochana Lysistrata, zawezwała nas tu, aby zaradzić naszemu nieszczęściu. Jest to kobieta wytrawnego sądu, bystrego rozumu. Szczytny pomysł wyskoczy z jej głowy, jak ongi Pallas z głowy Zeusa. SCENA IV.
Te same. lysistrata, wychodzi ze swojego domu. Już nie pierwszej młodości, ze śladami dawnej piękności dobrze zachowanymi i starannie pielęgnowanymi. Rozum i spryt w oczach. Wyniosła z wdziękiem. Chce być uprzejmą. Rozkazywać lubi i umie. Z wyjątkiem chwil patetycznych mówi tonem żartobliwym. Bogato ubrana.
wszystkie.
Witamy cię ukochana od Bogów Lysistrato! lysistrata.
Jesteście wszystkie... Możemy więc kochane przyjaciółki rozpocząć. Czy Beotki stawiły się? lampito.
Jeszcze nie. mirina.
I one wezwane? lysistrata.
Oczywiście. kalonice.
Nadchodzą! Nadchodzą! (praxagora na czele, za nią glycere, filina, kynna, mirtale, doris i zastęp Beotek. Wchodzą głębią sceny i zatrzymują się opodal matron ateńskich).
lisistrata.
Praxagoro, czemu się nie zbliżacie? Postąp. W opustoszałem mieście, w nieszczęśliwych Atenach czyż nie jesteśmy sobie siostrami? praxagora.
Masz słuszność! Jesteśmy sobie siostrami, odkąd niema mężczyzn. (lysistrata zbliża się do Beotek i obchodzi je kolejno).
lisistrata.
Proszę, połączcie się w jeden obóz. Na Pallas! Zbliżcie się do siebie, zbliżcie. Chcąc mężczyzn zwalczyć, winny kobiety zespolić się nieubłaganem braterstwem. (Matrony ateńskie zbliżają się do Beotek i rozmawiać z niemi zaczynają). Lampito! Atenko o potężnym głosie, dobrej woli niewiasto! będziesz naszym heroldem. Rozkaż kobietom usiąść i niech słuchają. lampito.
Uciszcie się moście panie! Uciszcie się! Wznieśmy modły do Bogów, aby w tem zgromadzeniu mądre zapadły uchwały, dla tem większej sławy Aten i dla naszego szczęścia. Niech palmę otrzyma ta, która najlepiej czynami i słowami zasłuży się ludowi ateńskiemu i płci słabej. Wznieśmy modły do niebios! Io Poean! Io Puean! (Podnoszą ręce do góry).
kleonice (zwracając się nieco do świątyni).
Oby Bogowie i Boginie wysłuchały naszych modłów! Apollinie, złotego światła panie, odkupicielu moralnego upadku, rozlej twą jasność na to zebranie. Apollinie o złotej lirze, co królujesz w świętym Delos, niech zapanuje między nami harmonia, której bóstwem jesteś. mirina (zwrócona nieco do świątyni).
A ty córo wszechpotężnego Zeusa i pięknej Leto, bogini czystego światła, królowo lasów, którą pod tylu czcimy nazwami, Ty nieskalana miłością, Ty najczystsza z dziewic i najpiękniejsza, Artemido! Poskrom w nas żądzę, zgubną doradczynię, albo niech ją zdusi wstyd, jak niegdyś psy pożarły zbyt ciekawego śmiałka Akteona. praxagora (zwrócona do Publiczności).
Niezwyciężona Pallas! Dziewico o lazurowych oczach, ze złotą w dłoni lancą, (wskazując miasto) opiekunko dostojnego grodu, niepokalana, coś wyskoczyła z głowy Boga Bogów, boski rozumie, nie bądź głuchą na nasze wezwanie, wstąp w nas (zwracając się do Lysistraty) i niech mądrość przewodniczy zebraniu szlachetnych matron ateńskich! lampito.
Uciszcie się i słuchajcie. Zgromadzenie kobiet zebrało się, aby obmyśleć sposób zakończenia wojny, która od lat dwudziestu zabiera Grecyi najdzielnieszych i najszlachetniejszych synów. Kto żąda głosu? lysistrata (podnosząc rękę).
Ja. lampito.
Zanim przemówisz przywdziej ten wieniec. (Kładzie jej na głowę wieniec oliwny). Cisza! Milczenie! Uwaga! Zwyczajem mówców otarła usta; ma dużo do powiedzenia. głosy.
Słuchajmy! Słuchajmy! lysistrata.
(Po środku, kobiety grupują się malowniczo w postawach starożytnych, jedne siadają na ławkach, inne na kamieniach, inne nachylając się opierają się o poręcze ławek, tak, ażeby Lysistrata górowała nad niemi).
Jeżeli zażądałam głosu, to — niech mi Bogowie zaświadczą — nie przez chęć błyszczenia, ale z konieczności i obowiązku; są bowiem rzeczy, które nareszcie wypowiedzieć trzeba i wypowiem je — nieudolnie wprawdzie... (Zaprzeczenie ze strony kobiet). Bardzo jesteście uprzejme, wiem przecież, że nie jestem mówcą, czy tam mówczynią, nie, dobrze powiedziałam, mówcą. Dość, że mówić będę, jak potrafię. kobiety (razem).
Mówić będziesz doskonale. lysistrata (zwracając się w stronę, z której te słowa wyszły).
Dziękuję! Gdybym od młodości przesiadywała na Pnyxie, gdybym traciła czas na słuchaniu kłamstw demagogów, zwrotów naszych sławnych mówców, mogłabym wypowiedzieć pustą, czczą, bombastyczną oracyę, wzorową ateńską mowę, coby mi zjednała, od morza do morza poklask — głupców. Wiem jednak, że pomimo waszych modłów Apollo nie pospieszy mi z pomocą, już dlatego, że jest z kamienia. Słuchajcie przecież! Jestem tylko kobietą, ale mam zdrowy rozum; przyroda obdarzyła mnie sądem i rozsądkiem, wykształciły je mojego ojca i mędrców rady. — Proszę również o pobłażanie obecne tu Beotki. głosy.
Zbyteczna skromność! Zbyteczna! lysistrata.
Ale prawda, muszę przedewszystkiem podziękować wam. głosy.
Głośniej, prosimy głośniej, nie słychać. lysistrata.
Ah! zapomniałam przestrzedz, że nie mam zbyt silnego głosu. Bądźcie łaskawe, cicho, bardzo cicho się zachowywać a będziecie słyszały, bo chociaż nie mam silnego głosu, jak Lampito, wyborną mam dykcyę... zawdzięczam ją szkole. Dykcyę, każdy przyznać mi musi, nawet nasi paszkwiliści. głosy.
Słuchajcie! Słuchajcie! lysistrata.
Muszę przedewszystkiem podziękować wam, żeście wszystkie odpowiedziały z godnym pochwały pośpiechem, mojemu wezwaniu. Stawiłyście się, jakby na bakanalie, lub do świątyni — Pana, albo miłosnej Afrodyty. — Nie pomylę się, że potężniejszej nawet od Afrodyty Bogini zawdzięczam wasze przybycie, Bogini czczonej przez kobiety, od wieków, we wszystkich krajach — Ciekawości. Ona sprawiła, że jedna po drugiej, wyściubiwszy nos za drzwi, wszystkie nadbiegłyście społem — Mężczyźni powinni wziąść was za przykład; bo, aby kobiety tu zgromadzić, nie trzeba było pozamykać szynki, otoczyć czerwono pomalowanym sznurem kupczących na Agora, a co ważniejsze, przyszłyście bez nadziei zysku, nawet ze sąsiedniego kraju przybyłe Beotki nie żądały nic od występu[2]. Postąpiłyście, jak za dawnych czasów, kiedy kwitły cnoty rycerskie i obywatelskie, kiedy nikt nie śmiał żądać wynagrodzenia za służbę publiczną. Ah! Wtedy każdy przynosił w koszyku na zgromadzenie kawałek chleba, trochę czosnku, trzy oliwki i wina w gąsiorku. A teraz! Oh! jakże wszystko się zmieniło! Teraz cny obywatel goni tylko za zyskiem. Prytany, Heliasty, Tesmotety nawet Polenarchowie chciwi lub sprzedajni! I słudzy rzeczypospolitej są najemnikami, jak mularze. nikodice.
Co palnęła, to palnęła. lysistrata.
Zaiste, drogą mi jest, jak wam ojczyzna, ale ubolewam nad tem co się w niej dzieje. Wspomniałam o cnotach rycerskich. Wojna jest świętą i potrzebną; świętą, kiedy lud wie, że obroni swą wiarę i swoich Bogów: potrzebną kiedy nią zabezpieczyć może ziemię i byt! Ale kiedy szuka się lekkomyślnie pozorów do wojny beznadziejnej, kiedy staje się środkiem zbogacenia łakomych na grosz publiczny dostawców, kiedy dla kilku żądnych władzy szalbierzy, jest sposobem pozyskania lichej popularności. Ali! wtedy wojna jest nikczemnością, szaleństwem i Bogom miłą nie jest! głosy.
Bardzo dobrze! Doskonale! lysistrata.
Dlaczego od tak dawna rzecz publiczna narażoną jest na klęski, lud i ojczyzna na srogie nieszczęścia? Dlaczego od lat dwudziestu trwa ta bezmyślna wojna? Dlaczego Grecya pokryta zgliszczami i ruinami? Bo naszemi szaleństwami, porywami, bezrozumnymi czynami ściągamy na nią spustoszenie, pożogę, rabunki i obcych Bogów! Bo pozwolono półgłówkom, waryatom, demagogom wziąć w rzeczypospolitej górę. — Razu jednego młodzieniaszki, trzpioty i to pijani, zaszli do Megary, porwali kurtyzankę Simete; aby się pomścić wpadają Megaryanie, zabierają z domu Aspazyi dwie kurtyzanki. I oto dla trzech takich istot, cała Grecya staje w płomieniach! Czy to nie szał prawdziwy! Pola opuszczone, chłopi uciekają do miast, zamilkła fujarka pasterza, przestano obchodzić święta. Każde miasto, każdy zakątek, każda najmniejsza nawet wyspa, musi wziąć udział we wspólnem szaleństwie, dostarczyć koni, żołnierzy, pieniędzy. Podatek narodowy nałożony. Sztuki piękne upadają, literatura przestaje kwitnąć, Grecya jałowieje. Górą szał! I powiadam Wam u nas głupota — oto wróg! Podczas rozejmu, podczas krótkiej przerwy nieszczęść Grecyi, są tacy, co nurtują w Atenach. — Ateńczycy nie wytrzeźwieni świeżemi klęskami, ubrani dziwacznie przez pół wojskowo, przez pół jak niegdyś pod Troją Ajaksy, upstrzeni cudacko w pióra, kity, pióropusze, kokardy, urządzają pochody w mieście, trwożą spokojnych mieszkańców, witają się, między sobą, zagadkowym wyrazem „głową“... nikodice.
...muru nie przebiją. lysistrata.
...chodzą po targach i placach publicznych, straszą przekupki, udają podczas rozejmu wojnę, jakby jakie Korybandy i dają światu politowania godne widowisko[3]. nikodice.
Zuchy! rodippe (z oburzeniem).
Nie gadaj! Szopka! lysistrata.
A co najgorsze, że im się zdaje, iż takimi pochodami pobili już Lacedemończyków i wszelkie względem ojczyzny spełnili obowiązki. mirina.
Że też archont na to pozwala? lampito.
A konstytucya ateńska, a demagogi, a interpelacye na Pnyxie, a grecki trybunał Amfiktyonów. Archont musi się z tem wszystkiem i wszystkimi liczyć. mirina.
Brat Kalliasa sprzyja demagogom, dlatego Kallias przez palce patrzy. praxagora.
Brat na to za mądry. rodippe.
Nie gadaj! Ale chce się ludowi podobać i dla brata zjednać. lysistrata.
Kallias i jego brat dzielni obywatele. Dziękujmy Bogom, że wśród naszej niedoli dały nam Kalliasa. Roztropny, nieznużony, on jeden ład i porządek utrzymuje; on rządzić umie a tak mądrze, że tego nie czują Ateńczycy — jedyny to z nimi sposób. — On nad wszystko kocha Ateny, a cała Grecya szanuje go. wszystkie.
Słusznie! mirina.
Ale brat? lysistrata.
Brat? I on nad wszystko kocha ojczyznę. Oddany rzeczy publicznej, zdolności, pracy, mienia dla niej nie szczędzi. Archontowi w trudnem zadaniu rządzenia Atenami pomaga, a kto w Atenach pomaga rządzić, ten im się dobrze zasługuje. mirina.
Niema co mówić. Lysistrata zawsze ma słuszność. Trudne zresztą czasy, z demagogami nie łatwa sprawa. lysistrata.
Oby nam Kalliasa nie zabrano! kalonice.
Dokąd? lysistrata.
Chcą go powołać do najwyższej rady Amfiktyonów. lampito.
Oby jak najpóźniej. wszystkie.
Oby! lysistrata.
Ktoby tu z Ateńczykami dał sobie radę? Kto z demagogami i oligarchami? lampito.
Kto ze sprzymierzeńcami wiecznie podnoszącymi skargi i żądania? lysistrata.
Powiedziałam co robią Ateńczycy podczas rozejmu; wiecie jak do wojny pchają. Czy nie tak? Czy nie prawda? Czy przesadzam może? lampito.
Albo w rocznicę Maratonu co też nie dokazywali! Ze zbytków do domów najpoważniejszych matron kamienie rzucali[4]. nikodice.
Papugę nawet gdzieś zabili. rodippe.
O zbytniki! zbytniki! Nie gadaj! Amforę napełnioną winem sycylijskiem stłukli u mnie. Dyonizosie! Ani tyle nie skosztowałam. kalonice.
Amforę z cypryjskiemi perfumami u mnie rozbili i pełno z Tanagry bawidełek... prześlicznych. lampito.
Zniszczyli mi zastawę świeżo na Garncarskiej kupioną. Kazali oświetlić, gdybym była nie usłuchała, nie żal by mi było; ale wystawiłam posążek Milcyadesa, zapaliłam ogromne ognisko, nad drzwiami zawiesiłam żarzącą pochodnię i jeszcze rozmaite dodałam kaprysiki... nic nie pomogło, grad kamieni posypał się, wszystko wytłukli! Kto to płacić będzie. (Krzyczy). To mi Ateńczycy! To rodacy! To patryoci! kleonice.
No już to i o oligarchach dałoby się dużo powiedzieć. nikodice (Nakazując tajemniczo milczenie).
Nic. rodippe.
Nie gadaj! nie jeden na nich grzech ciąży. nikodice.
Powtarzam, o nich nic powiedzieć nie można. jaskółka.
A to dlaczego? nikodice.
Bo oni zgoła nic nie robią. (Śmiech ogólny). wszystkie.
To prawda. nikodice.
Co najwięcej czasem jeszcze coś napiszą. lampito.
I to jeszcze jak! Zmiłujcie się Bogowie! nikodice.
A jak co napiszą, to myślą, że już wszystko zrobili co należy i wszelkie względem rzeczypospolitej spełnili obowiązki. kleonice.
I zadowoleni. lampito.
A jacy dumni! Pewni siebie! Swoich „Rozmyślań i doświadczeń“[5]. Chodzą jak pawie. (Udaje chód pawia). Albo „Rzecz o wyprawie sycylijskiej[6]. nikodice.
Musztarda po obiedzie! kleonice.
Wieczne przeżuwanie „Teki satyryka“[7]. nikodice.
Już to się wszystkim sprzykrzyło. lampito.
Tokują. nikodice.
Jak cietrzewie. (Poczyna udawać tok cietrzewia). mirina.
Albo znowu te długie zwitki, co teraz wymyślili i na których się podpisują po wsiach i w mieście... jakby na króla królów głosowali!.. Ale mniejsza... co to jednak będzie jeszcze przy odsłonięciu posągu Homera?![8] lysistrata.
Homera pamięć na zawsze droga całej Grecyi. Godnie ją uczcić należy. My, ateńskie niewiasty cudactw nie dopuścimy, hołd poważny oddamy. Cześć Homerowi! wszystkie (poważnie się kłaniają i mówią).
Cześć Homerowi! mirina.
Słusznie! Doskonale! Powiedziałaś Lysistrato. lampito.
Mądrze i roztropnie... Byle nam przy odsłonięciu nie zgotowano grubej niespodzianki... bo podobno bardzo gruby... mirina.
Lampito! Czyś nie widziała? Już ją nam przecież odsłonili tę niespodziankę, piękna niema co mówić[9]. nikodice.
Grubszy od Lampito a przekupki mówią „że wróble obsiadły mu głowę“. To mi uczczenie Homera! lampito (do publiczności z uczuciem i zapałem).
Na Bogów! Nie pozwólcie, aby posąg Homera w Atenach, na który cała składała się Grecya, był potwornym! lysistrata (przerywa i zmienia ton, wpada w nieco żartobliwy).
My kobiety, lubimy marsz ateński, hełmy, kity... i także pięknych mężczyzn pod bronią. — Trzeba, aby młodzież ćwiczyła się w palcety, hartowała gimnastyką, kierowała czterokonnym rydwanem, bo silną być powinna i gotową na każde zawołanie. Której z nas zresztą nie schlebia, kiedy wódz o trzech kitach zaleca się? Lykon mój mąż jest także wodzem; ale jak wraca z obozu znużony, zgłodniały, brudny, nieuczesany, jakby od lat sześciu nie kąpał się, zaprawdę, na Bogów! nie wygląda na bohatera! Bohater powinien być jak z igły! kalonice.
Prawda! lysistrata.
Przystępuję do rzeczy. Czyż nie ubolewacie, że ojcowie waszych dzieci zdala są od was w obozie? Bo z pewnością niema tu ani jednej, której by mąż nie był na wojnie. kalonice.
Mój od pięciu miesięcy jest w Tracyi. nikodice.
Już siedm miesięcy jak mój jest w Pilos. lampito.
Mój zaledwie wróci z obozu, zaraz przywdziewa zbroję i tyle go widzę. lysistrata.
Jeżeli zatem znalazłam sposób, zakończenia wojny, czy mi dopomożecie? kalonice.
Musi to być coś nadzwyczaj subtelnego. lysistrata.
Tak dalece, że zbawienie Grecyi zawisło jedynie od kobiet. kalonice.
Od kobiet? O, to zawisło na włosku! (Pauza). Bo zaprawdę co też kobiety mogą zrobić rozsądnego i skutecznego? My co wolimy siedzieć, jak stać, leżeć jak siedzieć, my wymalowane, wystrojone, ubrane w piękne żółte tuniki, w misterne obuwie... Co my począć możemy? lysistrata.
Właśnie to wszystko dopomoże nam... perskie obuwie, żółte tuniki, perfumy, róż i blansz, przeźroczyste suknie. kalonice.
Jakto? lysistrata.
Odtąd Grek przeciw Grekowi miecza nie podniesie! kalonice.
Biegnę natychmiast kupić żółtą tunikę... lysistrata.
Zawiesi na kołku tarczę... kalonice.
...Powłoczystą. lysistrata.
...i lancę. kalonice.
Kupię nowe perskie obuwie. lysistrata.
Tak! ale czy mi dopomożecie? mirina (z ogniem).
O tak na Boginie przysięgam, choćbym miała płaszcz zastawić. nikodice.
Gdyby mnie nawet na dwoje rozpłatano jak rybę. lampito.
A ja dla pokoju, tak jak mnie widzicie (pokazuje swoja tuszę) wyjdę na szczyt ot tej tam góry. kleonice.
Gotowa jestem. lysistrata.
Skoro tak, nie będę dłużej milczała. Niewiasty! Jeżeli chcemy zmusić mężów, do zawarcia pokoju, trzeba się wstrzymać... mirina.
Od czego? Mów. lysistrata.
Czyście zdolne? lampito.
Choćbyśmy zginąć miały. lysistrata.
Skoro wasi mężowie podczas rozejmu powrócą do Aten, jak zwykle, przedewszystkiem pospieszą do was... lampio (z czułością).
My wybiegniemy do nich. lysistrata.
O Lampito! Namiętna niewiasto! Od tego właśnie wstrzymać się trzeba. Nie powinni dla was istnieć — co ja też mówię — wy nie powinnyście dla nich istnieć, nie, dobrze mówiłam, nie powinnyście, dla nich, oni dla was istnieć. Zrozumiałyście? mirina.
Jakto? lysistrata.
No tak... dopóki nie przyrzekną, że pokój zawrą, niema ich dla was, niema was dla nich. — Postawicie warunek, i dopiero jak go przyjmą... mirina (zrozumiała).
Ah! Na Pallas! Lysistrata ma słuszność. nikodice.
To jak bułka za obol. kalonice.
A to kawał! lampito (smutno).
Kobiece bezrobocie. lysistrata (biorąc Lampito za rękę).
Kobiece bezrobocie! Dobrze powiedziałaś miła Bogom Lampito, tylko nie o płacę i ośmiogodzinną pracę, o pokój ze Spartą. kleonice.
Trzymamy ich. O Lysistrato, genialna niewiasto! rodippe.
Co za subtelny dowcip! lampito (nieco kwaśno).
Szczytny pomysł! wszystkie.
Io! Io! Cieszmy się! lysistrata.
Szlachetne Atenki! Tego po was oczekiwałam. mirina.
Mądra Lysistrato! Myśl wzniosła — ale do zawarcia pokoju, jak do małżeństwa, nie wystarcza jedna strona, trzeba zezwolenia obydwóch. A jak Lacedemończycy nie zechcą zakończyć wojny? nasze zabiegi spełzną na niczem... darmo dokuczymy biednym mężom. lampito.
I sobie. lysistrata.
Miła Mirino, już słabniejesz. I o tem pomyślałam. Przesłałam mój pomysł matronom lacedemońskim, zaklęłam, aby mi dopomogły położyć koniec Grecyi nieszczęściom; tego samego żądałam od obecnych tu Beotek. Otrzymałam odpowiedź — oto jest (pokazuje zwitek). Spartanki zgadzają się, obiecują, że tym samym sposobem, co my, zniewolą mężów do zawarcia pokoju. Beotki odpowiedziały na wezwanie. — Połączone, będziemy niezwyciężone! Gotowe zatem jesteście związać się przysięgą?wszystkie.
Tak! tak! mirina.
Podaj rotę przysięgi. lysistrata.
Jesteście — jak widzę — w postanowieniu niezachwiane. Mogę wam więc powiedzieć, że blizką jest godzina, w której będziecie mogły spełnić przysięgę. mirina.
Jakto! lysistrata.
Otrzymałam tej nocy wiadomość od Agatosa. praxagora (poruszenie).
Od Agatosa? lysistrata.
Co mówię, od Lykona, mojego męża. Rozejm zawarty, i nasi małżonkowie będą w Atenach około dwunastej godziny. Armia jest już o kilka stad od miasta. Io! Io! Cieszcie się! (Poruszenie i niepokój w zgromadzeniu. Kobiety odwracają się). Oho! Dlaczego się odwracacie? Gdzie idziecie? (Do Nikodice). Ugryzłaś się w język? (Do Kleonice). Dlaczego kiwasz głową? Jakżeście pobladły! Jakto łzy? Na Zeusa? Lampito zaczekaj! Mirina nie lećże na złamanie karku! Kalonice, kręcisz się jak wróbel! Na Bogów, zatrzymajcie się. Stać! (Kobiety, które zaczęły się wynosić, zatrzymują się). Usłuchacie mnie na Demetre! czy nie? (Pauza). Wahacie się?mirina.
Ja nie usłucham... co mi tam wojna czy pokój. lysistrata.
A ty Nikodice — przed chwilą chciałaś śmierć ponieść... nikodice.
Wszystko co chcesz, tylko nie to czego żądasz. Wolę w ogień wskoczyć. Co mi tam wojna! To co żądasz gorsze od wojny. lampito.
I ja wolę w ogień skoczyć. kalonice.
Zastanów się Lysistrato! lysistrata.
A ty Kleonice, także zmieniłaś zdanie. kleonice.
Ja także wolę w ogień skoczyć. lysistrata.
O Atenki! słabe niewiasty! Tego się obawiałam. kleonice.
My nie jesteśmy jak ty, wyższemi kobietami. Serce nasze nie w mózgu, ale na właściwem miejscu. lampito.
Ma się rozumieć! To za krótko — godzina. — Myślałam, że mamy najmniej przed sobą trzy miesiące. Trudno, tak zaraz, na poczekaniu zobowiązać się w tak ważnym przedmiocie. lysistrata (zniechęcona).
Nikt zatem poprzeć mnie nie chce?.. (Ożywiając się). Ależ szalone, ja pragnę waszego szczęścia! Czyż póki trwa wojna, szczęście wasze jest stałem? Czyż może was przerywane zadowolnić. Co poczniecie, jak znowu odejdą do obozu? Wtedy! Zaprawdę, na to słońce, które nas oświeca! niegodneście nazywać się kobietami! Po cóż wzywałyście złotego Apollina, czystą Artemidę, mądrą Pallas, skoro chcecie pozostać w głupocie i szale. Po co wzywałyście Bogów i Boginie? nikodice.
Bo taki zwyczaj (śmiech ogólny). lysistrata.
I do tego bluźnicie. jaskółka i rosa (razem).
My Lysistrato złożymy przysięgę, której żądasz. lysistrata.
A ty drogie dziecko Kallyce, którą jak własną wychowałam córkę... ty która jeszcze nie... nikodice.
Nasza naiwna. lysistrata.
Ty mnie nie poprzesz? kallyce.
O nie, moja ciotko... Ja bo nie przysięgnę... nie, nie. A jak nie zawrą pokoju i do obozu odejdą, to mi znowu figę pokażą... nie, nie chcę po raz drugi figi. Mąż jest panem, i słuchać go trzeba. Nie chcę umrzeć... lysistrata (przerywając).
Jeżeli która zna inny sposób zakończenia wojny, niech zażąda głosu, niech przywdzieje ten wieniec oliwny i niech mówi. (Chce zdjąć wieniec). wszystkie.
Nie! nie! Lysistrato zachowaj wieniec. lysistrata.
Zatem cóż? kalonice.
Powiedz szczerze, gdybyśmy cię usłuchały, Ateny zawarłyby pokój? lysistrata.
Na Boginie! Z pewnością. Pozostańmy w domach ubrane wytwornie, wystrojone. Gdy mężowie wejdą, udajmy, że ich nie znamy, że nic z nimi wspólnego nie mamy. O ile pomnę, gdy Menelas ujrzał łabędzie ramiona Heleny, wypuścił miecz z ręki. Wytrwajmy a ręczę, że zawrą pokój. praxagora.
Szlachetne matrony ateńskie! Wierzajcie, to jedyny sposób. Doprowadzicie ich do rozpaczy. mirina.
Tobie łatwo mówić, piękna Praxagoro. Jak my ich znać nie zechcemy, oni was poznają, jeżeli już nie znają... lysistrata.
Ależ Beotki złożą przysięgę, tak, złożą ją. Zresztą nie chcę bynajmniej ubliżać tym paniom. Niezaprzeczenie są one pokaźne, cudnie grają na flecie... Ale choćby sto razy były piękniejszemi, mężczyźni już tacy, że tego najwięcej pragną, czego dostać nie mogą. My zatem będziemy górą. nikodice (naśladując ważki).
Gdy dotąd byłyśmy na dole. lysistrata.
Na gromowładnego Zeusa! Co za tryumf! lampito.
A jak nas obiją? kleonice.
Mąż, który żonę bije jest podłym. lampito.
Mąż, który żonę bije jest mężczyzną. lysistrata.
Siłą, wzajemności nie zdobędą. — Piękne pożycie bez wzajemności! — Bądźcie zatem niewiasty niewzruszonemi; nieprzebłaganemi; bądźcie jak pokrzywy. Nie dajcie się ani przekonać ani przekupić. Ogromne zdobędziecie korzyści. O Lampito! Namiętna niewiasto! Twój dzielny Taraxion pozostanie przy tobie. lampito (w zachwycie).
Na Hekatę! Zemdleję! lysistrata.
Ty Nikodice nie będziesz się bała w nocy. Mężne ramię chrapać będzie przy tobie. praxagora.
Chrapiące ramię! Pyszne wyrażenie. lysistrata.
To resztki szkoły. A twój mąż Kalonice nie będzie wydawał całego dochodu na uzbrojenie! Puklerz kosztuje dziesięć min, pomyśl co za pyszną możesz mieć za to tunikę i perskie obuwie w dodatku. A ty Rodippe o potężnym apetycie, jak pokój nastanie, wszystkie kraje Grecyi zawrą z nami traktaty handlowe i będziesz miała węgorze z jeziora Kopais, czosnek z Megary... bez cła sycylijskie wino. To nie żart Rodippe. rodippe.
Nie gadaj! Na Dionisosa znowu ma słuszność. lysistrata.
Grecya odpocznie. Sztuki piękne, literatura, przemysł, handel, rzemiosła zakwitną. Ojczyzna będzie szczęśliwą. (Poruszenie między kobietami. Słowa Lysistraty podziałały). nikodice.
O my głupie waryatki! lysistrata.
Czy jesteście gotowe złożyć uroczystą przysięgę? wszystkie.
Tak! tak! Zgoda! lysistrata.
A ty Kallyce, nasza naiwna, czy trwasz w uporze? kallyce.
Oh! trwam ciotko! Ja nie przysięgnę. lysistrata.
Zastanów się. Widzisz, że my jesteśmy gotowe ponieść ofiarę dla zbawienia rzeczy pospolitej. kallyce.
O ja ciotko drwię sobie z rzeczypospolitej, ja przedewszystkiem... lysistrata.
Wiemy już, wiemy; upór naszej naiwnej wstrzymać mnie nie może; nie pozwolę, aby jedna owca zbuntowała całą owczarnię. praxagora.
Przykra dla niej jesteś Lysistrato. lysistrata.
Siostrzenica... praxagora.
A to co innego. lysistrata.
Kiedy tak, zamknę cię w świątyni Artemidy; a wy niewiasty czuwajcie, aby nie umknęła. (Otaczają Kallyce). mirina.
Teraz Lysistrato, spiesznie do dzieła. Zwiążmy się nierozerwalną przysięgą. Każda z osobna ją złoży i powtórzymy ją wszystkie społem. lampito.
Przysięgnijmy na tarczę, jak siedmiu wodzów pod Tebami. lysistrata.
Niepodobna na tarczę zaprzysiądz pokoju. rodippe.
Nie gadaj! Trzeba Bogom ofiarować owcę i rozdzielić między siebie pieczyste. lysistrata.
Masz ją... Ależ Rodippe, czyż wypada przelać krew niewinnej ofiary, gdy ze wstrętu do mordów, przysięgę składamy. kalonice.
Na cóż więc przysięgniemy? praxagora.
Dawnym zwyczajem beockim ofiarujemy Bogom koguta... nikodice.
Nie, tej przysięgi na koguta składać nie możemy. lysistrata.
Mam myśl! Postawmy tu czarną, wielką czarę, wlejmy do niej wina z Taxos i przysięgnijmy, że kropli wody nie domieszamy. rodippe.
To mi się podoba! W to mi graj! Prędko czara i amfora. Nie gadaj! lysistrata.
I aby nadać tej przysiędze święte znamię, zawezwiemy ze świątyni (pokazuje drzwi świątyni) wielką kapłankę, flecistki i harfiarki. Przynieść czarę i amforę. (Lampito i Kalonice wchodzą do świątyni). Wy zamkniecie pod klucz siostrzenicę moją Kallyce. Nikodice i ty Mirina spełnijcie ten przykry obowiązek... powiedzcie sobie, że to dla naszego szczęścia i zbawienia Aten. mirina.
Pójdź biedna Kallyce. kallyce.
Idźcie... pójdę za wami bez oporu. O niewiasty! Zapamiętajcie, co wam powiem. Nie danem jest śmiertelnikom iść przeciw prądowi przyrody. Daremnie oddajecie mnie pod straż Artemidy! Wszystkie wasze usiłowania spełzną na niczem. Afrodyta i jej mały figlarz zwyciężą — chyba, że bogowie postanowili... (Mirina i Nikodice wprowadzają ją do bocznych drzwi świątyni, zamykają na klucz i klucz oddają Lysistracie. Lampito i Kalonice, wielka kapłanka, muzykantki, ukazują się we drzwiach świątyni. Syra, Doris, niewolnice niosą, na głowach, dużą, czarną czarę, amfory, złote kielichy. Wielka kapłanka, flecistki i harfiarki ustawiają się pod portykiem, na schodach świątyni).
lampito.
Uciszcie się! Uciszcie się, moście panie! Święty orszak nadchodzi. (Muzyka. Orszak z pod portyku posuwa się poważnie naprzód sceny. Kapłanka z muzykantkami pozostaje na schodach. Czarę stawiają na zewnętrznym ołtarzu przed Lysistratą). rodippe.
To mi czara! Aż miło patrzeć! lysistrata.
Wszechpotężna Wiaro i ty Czaro towarzyszko rozkoszy, przyjmijcie tę ofiarę i bądźcie łaskawe niewiastom. (Doris i Syra wiewają wino z amfor do czary).
rodippe (zachwycona).
Istne rubiny, jaki zapach, trąci myszką. Na Dyonisosa! Co za zapach! Nie gadaj! lysistrata.
A teraz Lampito i wy wszystkie połóżcie ręce na tej czarze, jedną zwiążemy się przysięgą. Niech jedna za wszystkie powtarza co powiem. Wszystkie tę samą złożycie przysięgę i dochowacie jej święcie. (Rozpoczyna uroczystym tonem rotę przysięgi). mirina (powtarza za Lysistratą. Wszystkie wyciągają prawą rękę ku czarze).
Ani mąż, ani kochanek. lysistrata.
Nie zbliży się do mnie, choćby z miłości umierał. Powtórz. mirina.
Nie zbliży się do mnie, choćby z miłości umierał. Oh! Lysistrato, gną się podemną kolana. lysistrata.
Żyć będę samotna przy ognisku domowem. mirina.
Żyć będę samotna przy ognisku domowem. lysistrata.
Ubrana w cudne szaty jak piękna Helena. mirina.
Ubrana w cudne szaty jak piękna Helena. lysistrata.
Aby się tem więcej mężowi podobać. mirina.
Aby się tem więcej mężowi podobać. lysistrata.
Ale znać go nie będę. mirina.
Ale znać go nie będę. lysistrata.
Jeżeli mam dotrzymać przysięgi, pozwólcie mi Bogowie napić się z tej czary. mirina.
Jeżeli mam dotrzymać przysięgi, pozwólcie mi Bogowie napić się z tej czary. lysistrata.
Jeżeli złamać mam przysięgę, niech to wino przemieni się w wodę. rodippe.
Nie gadaj! mirina.
Jeżeli złamać mam przysięgę, niech to wino przemieni się w wodę. lysistrata.
Wszystkie przysięgacie! wszystkie (chórem).
Na Zeusa! Przysięgamy! rodippe.
Ale jeść wolno! lysistrata.
I pić ile zechcesz dobra Rodippe. rodippe.
Nie gadaj! lysistrata.
Teraz spełnijmy ofiarę. (Podnosi czarę i pije). rodippe.
Zwolna, za pozwoleniem, dosyć; nic się dla nas nie zostanie. Pijmy kolejno; oblejmy naszą przysięgę. (Rodippe odbiera czarę z rąk Lysistraty i pije łakomo. Kalonice musi jej od ust oderwać czarę). rodippe (ze złością).
Nie gadaj! (Wszystkie piją kolejno z czary, którą niewolnice kilkakrotnie napełniają).
lysistrata.
Jeszcze jedno. Nie dość na tem, cośmy zrobiły. Lampito, tobie powierzam drugą część zadania. lampito.
Rozkazuj Lysistrato! lysistrata (patrzy na jej czerstwość, z uśmiechem).
Dzielna kobieta! Jak ona wygląda; wołuby udusiła. lampito.
O tak! Hartuję się, rano spacer naokoło Aten; gimnastyka popołudniu. lysistrata.
Otóż Lampito, zwołaj wszystkie starsze kobiety ateńskie, z ludu także, zwłaszcza przekupki. Oho! Ateńskie przekupki mają ustaloną sławę!! Z targu jarzyn, owoców, mleczywa, pieczywa, z Agora; zbierz kogo możesz. Postaw na ich czele dzielną jak ty kobietę, niech pod koniec nocy, pod pozorem ofiary Bogom niesionej, uzbrojone w co zechcą, łopaty, miotły i z dzbankami wrzącej wody, idą na Akropol. Po cichu, zwolna niech obejdą Partenon, niech uderzą na stojących od tylnej strony Scytów i rozbroją ich; jest ich tam dwóch tylko, jeden zwykle śpi, drugi pijany. Niech nasze dzielne przekupki zajmą komnatę świątyni, w której jest skarb publiczny. Rozumiesz? lampito.
Co za pomysł? lysistrata.
Użyjmy dwóch najpotężniejszych sprężyn — miłości i pieniędzy. mirina.
Genialnie! (Zdala muzyka. Fanfary. Marsz ateński.
lampito (nadsłuchuje).
Słuchajcie! Słuchajcie! nikodice.
To oni. mirina.
Nadchodzą... prędko naprzeciw. praxagora.
Stać! Z góry okazać im trzeba najzupełniejszą obojętność. (Lampito chce się wymknąć).
lysistrata.
He! He! Lampito! gdzie idziesz? lampito.
Do domu. Namoczyłam wełnę, całkiem rozmoknie. lysistrata.
Nie obawiaj się! lampito.
Zaraz powrócę. lysistrata.
Ani kroku! lampito.
Milezyńska wełna, nie mogę jej zmarnować. lysistrata.
Ateny ważniejsze niż wełna. mirina (chce odejść).
Zapomniałam, len zostawiłam przy ognisku, spali się, jaka ja roztrzepana! lysistrata.
Ta znowu len przy ognisku zostawiła... wracaj prędko. mirina.
Przysięgam, na słońce, że wrócę jak tylko się załatwię. lysistrata.
O to zostań, bo inneby poszły za twym przykładem. rodippe.
Ja także lecę; baranina się przypali. lysistrata (z uśmiechem).
Ty możesz. rodippe.
Nie gadaj! nikodice.
Ja muszę odejść. lysistrata.
Znane figle studenckie — zostań. kalonice.
Ah! Zapomniałam zakorkować amforę z cypryjskiemi perfumami... co za szkoda... wywietrzeją. lysistrata.
Ani kroku. glycera (chce odejść).
Muszę pójść odpocząć... ledwie na nogach stoję... filina (chce odejść).
Mam migrenę. (Muzyka wojskowa się zbliża).
lampito.
Patrzeć przecież wolno... zresztą przysięgłam... róbcie co chcecie, ja lecę. kalonice.
Ja także. wszystkie.
My także (biegną w kierunku muzyki, niektóre ustawiają się malowniczo na schodach świątyni i patrzą. Fanfara). lysistrata (patrząc za kobietami).
O Eurypidesie! Słusznie powiedziałeś, że ze wszystkich stworzeń kobieta najprzewrotniejsza! Na szczęście przysięgły! W samą porę! Na Artemidę! rosa (do Jaskółki).
Zbliżają się, czy pójdziemy naprzeciw. jaskółka (znudzona).
Dwadzieścia razy widziałyśmy; zawsze to samo. rosa.
Prawda, ale nasi mężowie. jaskółka.
Koniecznie? rosa.
No! Grzeczniejby było. jaskółka (obojętnie).
Zresztą, jak chcesz (odchodzą zwolna). praxagora (zbliża się do Lysistraty, która stoi zadumana. Ze znaczącym zamiarem).
Szczęśliwa jesteś Lysistrato, zobaczysz go. lysistrata.
Tak, szczęśliwą jestem, że zobaczę mego męża Lykona. — Ale on szczęśliwym nie będzie. Wojsko przechodzi głębią przy odgłosie marszu ateńskiego. — Obraz. Kobiety niektóre ugrupowane w przedsionku i na schodach świątyni, lysistrata i praxagora na przodzie sceny, jaskółka i rosa stoją pod portykiem, syra na ganku domu Lysistraty. Inne niewolnice stoją w drzwiach domu Kynesiasa. Kurtyna zwolna zapada.
AKT II.
Noc. — Ta sama dekoracya. — Księżyc blado przyświeca.
SCENA I.
Przy podniesieniu kurtyny pauper przebiega przez scenę i gwiżdże marsz ateński. Nagle słychać w domu Lysistraty hałas. Drzwi się otwierają i zamykają z trzaskiem za Lykonem, wyrzuconym na ulicę.
lykon (bez płaszcza, przerażony, stoi chwilą nieruchomy).
Na Heraklesa! Wyrzucony zostałem z własnego domu, ja, kapitan o trzech kitach. Tak jest! Z rozkazu mojej żony, niewolnicy wypchnęli mnie za drzwi... i to jeszcze jak! Co to za kobieta! Ale to się tak nie skończy (krzyczy). Hola! Midasie! Frugasie! Masyntasie! Przeklęci niewolnicy, udają, że nie słyszą, nawet nie odpowiadają (idzie do drzwi domu). Lysistrato! potworze, tygrysico, czarownico... kobieto, otwórz. (Słodszym głosem) Nie żartuj, wiem, że stoisz za drzwiami. Moja Lyzeczko, moja kobiecinko, mój złoty chrabąszczu, moja sarneczko, moja Lysistratko, moja Lysistrateczko... otwórz. Cóż ci zrobiłem... ja mam prawo. (Wrzeszczy) Ja mam... prawo! No, słyszysz, mówię spokojnie. Wiem, że jesteś tam za drzwiami. Wywalę drzwi nogą i nos ci stłukę, ładny, śliczny nosek... Jak mówię, tak zrobię. Nie odpowiadasz? Masz (uderza plecami). Aj! Przeklęte drzwi, twarde jak serce żony... dębowe (uderza po raz drugi plecami). Cóż to takiego? Chyba, że je okuł Hefestos, boski kowal. Masz stary Hefestosie (z wściekłością uderza trzy razy nogą we drzwi). Ah! jakżem sobie stłukł nogę (kuleje). Co to za kobieta! lysistrata (ukazując się na terasie).
Dobrze ci tak. Hefestos cię ukarał. Kulejesz jak on. Dobrze ci tak. Nie przestaniesz? Co to ma znaczyć? Wstydź się, w twoim wieku... Pauperstwo. Przeszkadzasz mi spać. lykon.
Ja nie śpię (z zaciętością), nie przestanę! lysistrata.
Sam sobie jesteś winien. lykon.
Dobraś sobie. lysistrata.
Skoro cię wojaczka bawi. lykon.
Mnie wojaczka bawi!? O Bogowie! lysistrata.
Zostawiasz mnie samą rok długi. lykon.
Rok? lysistrata.
Rok, czy siedem miesięcy, wszystko jedno... Zawieszenie broni, mówię ci, że mam już póty tego zawieszenia. lykon.
Lysistrato, jak się ty wyrażasz?! Jestem obrażony, zagniewany, rozjątrzony. Gdybyś mnie kochała? lysistrata.
Ubóstwiam cię, Lykonie. lykon.
Ah! lysistrata.
Bardzo cię kocham... bardzom do ciebie przywiązana... lykon.
Gdybyś mnie kochała, byłabyś szczęśliwą mieć mnie choćby przez trzy dni. lysistrata.
Nie, mój kochany. Już ci powiedziałam. Jak pokój zostanie zawarty, będę czułą, teraz jestem z marmuru. lykon.
Ale ja, na Bogów, nie jestem z marmuru. lysistrata.
Uspokoisz się na świeżem powietrzu... Noc chłodna. Oto płaszcz (rzuca płaszcz). lykon (odpycha płaszcz nogą).
Co mi po płaszczu. lysistrata.
Weź go, weź. Przyda ci się, za chwilę podziękujesz mi. Od morza wiatr się zrywa. Idę się położyć. Dobranoc serce (znika). SCENA II.
lykon, kynesias.
Lykon chce przywdziać płaszcz; tymczasem z domy Kynesiasa wyrzucony mężczyznza, uderza o kamień i upada u nóg Lykona).
lykon (podnosi Kynesiasa).
He, co to takiego, chłopcze!? kynesias.
Dziękuję, przeklęty kamień (otrząsa ubranie). lykon.
Ależ na Posejdona! mój porucznik Kynesias. kynesias.
On sam. lykon.
Wychodzisz z domu? kynesias (zakłopotany).
A... tak... wychodzę... jak widzisz. lykon.
Wszyscy zdrowi u ciebie? twoja żona? kynesias.
Mirina zawsze zdrowa. lykon.
Dzielna kobieta. kynesias.
A Lysistrata? lykon.
Ho! ho! ho: co to za kobieta (obaj zagadują sprawę). kynesias.
Śliczny wieczór. lykon.
Nieco chłodno. kynesias.
Nie znajduję. lykon.
Płaszcz nie zbyteczny. kynesias.
Strzeżonego Bogi strzegą (milczenie; potem z zamiarem). Spacerek... he... co? lykon.
Chciałem się przejść po wieczerzy. W obozie je się chleb z czosnkiem, pije się wodę, śpi się na dworze; tu raptem ostrygi, turbot, zając, ciasta, łakocie... żołądek odzwyczaił się od tych przysmaków, za parę dni przyzwyczaję się. kynesias.
Wciągniesz się. lykon.
Ma się rozumieć. Ale pierwszego wieczora, dobra wieczerza, wygodne łóżko... To za wiele naraz... przyznam ci się, że mi jakoś ckliwo. kynesias.
To nic, to przejdzie. Ja się czuję zupełnie dobrze. lykon.
Młodość... z latami zobaczysz. kynesias.
Bądź co bądź, po siedmiu miesiącach miło znaleść się w swoim starym grodzie, w domu, wśród dzieci. lykon.
Ucałować żonę. kynesias (zakłopotany).
Ma się rozumieć. lykon.
Niema co mówić. Mirina miła... pierwsze chwile... kynesias.
Oczywiście, po siedmiu miesiącach... jak się pomyśli, że mamy tylko pięć dni urlopu. lykon.
Powiedziałeś żonie, że tylko pięć dni? kynesias.
Powiedziałem. lykon.
Cóż ona na to? kynesias.
Nic. lykon.
Nic? kynesias.
Cóż miała powiedzieć, oczywiście nie bardzo zadowolona... narzekała — wytłómaczyłem jej... nie można przecież zważać na łzy kobiece. lykon.
Dalekoby nas to zaprowadziło. kynesias.
Darmo, wojna wojną. lykon.
Ma się rozumieć (milczenie; zakłopotany). Nie zatrzymuję cię. Wracaj do domu. kynesias.
Do domu? lykon.
Do żony... nie trzeba jej pozbawiać i tak zbyt krótkich chwil. kynesias.
Mirina spoczywa. lykon.
Proszę cię bardzo, nie krępuj się dla mnie. kynesias.
Bynajmniej... ale może ja cię wstrzymuję. lykon.
Wcale nie... coś mi ciąży na żołądku... wolę się przejść. kynesias.
Piękny wieczór (głosy). SCENA III.
Ciż sami — potem acestor, sosias, sostratos, wchodzą żywo, rozprawiając; później teoras i dorcyl, którzy zwykle razem się trzymają. Następnie nikostratos.
sostratos.
Ani ja. sosias.
Ani ja. acestor.
Nie chce mnie znać. sostratos.
Nie podobna jej przebłagać, kamień, mówię wam, kamień. sosias.
Proszę, błagam, grożę... daremnie. lykon.
Witam. wszyscy.
Witamy cię Lykonie. lykon.
Cóż tak wzruszeni jesteście? sosias.
Więcej, niż przypuścić możesz. acestor.
Pękamy ze złości... Czy kto słyszał coś podobnego? Moja żona nie chce mnie znać, słowa do mnie nie przemówiła, po wieczerzy tańczyła, jak szalona, w około stołu. — A jak wystroiła się! sostratos.
Moja tak się wyperfumowała, że choć zdaleka, zawrotu głowy dostałem. sosias.
I moja pachnie o dwadzieścia kroków... a jakie bogate perskie obuwie. Fiu! Fiu! acestor.
Kleonice ubrana w przeźroczystą żółtą tunikę... ślicznie wygląda. sostratos.
Moja cała wyróżowana, jakoś bardzo jej z tem do twarzy. sosias.
Moja tańczyła... i do tego śpiewała... ale jak?... kynesias.
Jak bachantka! sosias.
Mogłaby iść o lepsze z Salabanką. acestor.
Moja tańczy tam jeszcze zapamiętale. lykon.
Co mówicie? sostratos.
Moja śpiewała coś tak dziwnego. acestor.
Moja także. sosias.
I moja. sostratos.
A twoja, Lykonie? lykon (urażony).
Co?... Co?... (wzdycha). sostratos.
A twoja, Kynesias? kynesias (oburzony).
Oh! Cóż znowu? acestor.
Widocznie urządziły ten kawał tylko szeregowcom... bo że to kawał, niepodobna wątpić. lykon.
Co za przypuszczenie! acestor.
Oto mężowie Jaskółki i Rosy, może nas oświecą. dorcyl (ma przysłowie: „za pozwoleniem, ma się rozumieć“).
Witam. kynesias.
Witamy. acestor.
No i cóż? teoras (ma przysłowie: „nie prawda, Dorcyl?“).
Co takiego? acestor.
Jak was przyjęły żony? teoras.
Bardzo źle. Nieprawda, Dorcyl? Wyobraźcie sobie, jedliśmy we czworo wieczerzę. Dorcyl, jego żona. moja żona i ja; było bardzo wesoło. Nieprawda, Dorcyl? dorcyl.
Bardzo wesoło... najserdeczniejsze stosunki. Przy wieczerzy same miłe mówiły sobie rzeczy. Ani razu nie docięły sobie, jakto zwyczaj — za pozwoleniem — między dobrze wychowanemi kobietami — ma się rozumieć. teoras.
Nad wszelki wyraz były uprzejme, i mówiłem: „Dorcyl, jak to przyjemnie będzie, po skończonej wojnie, żyć sobie ot tak we czworo“. Nieprawda, Dorcyl? lykon.
Czemuż więc skarżycie się? teoras.
Poczekaj... Po wieczerzy wszystko się zmieniło; Dorcyl mówi: „Teraz idźmy do domu... ma się rozumieć“. Na to one: „Ależ nie, zostańmy się jeszcze, tak się dobrze bawimy!“ Raptem wstają i znikają... niby nie widzimy... nieprawda, Dorcyl? dorcyl.
Za pozwoleniem, ma się rozumieć. teoras.
Po chwili, mówię: jakoś to trwa długo — nieprawda, Dorcyl? — Szukamy, wreszcie dowiadujemy się, że poszły do innej komnaty, że kazały sobie podać wina, owoców i zamknęły się... Dorcyl patrzy przez szparę i widzi... Nieprawda, Dorcyl? dorcyl.
Tańczyły, śpiewały. Błagamy, aby otworzyły, one śmieją się jak szalone i wołają: „Zawrzyjcie pokój, zawrzyjcie pokój“. — „Kiedy i tak pokój zamknięty“, za pozwoleniem, ma się rozumieć — odpowiadam — „ale pokój ze Spartą!“ — krzyczą. acestor (zwracając się do mężów).
Tak! tak! Zawrzyjcie pokój. — Widoczny spisek. teoras.
A Jaskółka i Rosa jakie ładne. Nieprawda, Dorcyl? dorcyl.
Za pozwoleniem, ma się rozumieć... nikostratos (Wszedł podczas gdy Teoras mówił).
Z wami jeszcze pół biedy. Przynajmniej widzieliście wasze żony... ja mojej odnaleść nie mogę... Pytam wszędzie, nie widzieliście Kallyce? Nie widzieliście mojej żony? lykon.
I cóż? nikostratos.
Śmieją mi się w nos. lykon.
Twoja ciotka, Lysistrata, musi wiedzieć, gdzie jest Kallyce. Pytałeś się? nikostratos.
Pytałem, wuju. Moja żona przepędziła noc u Lysistraty, wyszła zrana i odtąd Lysistrata nie widziała jej... Pomyśl, wuju, od siedmiu miesięcy zamężna, a żoną nie jest. lykon.
Prawda... ale to dla ojczyzny. nikostratos.
Lysistrata przypuszcza, że ją noc zaskoczyła za miastem, w świątyni, w której zwykła się modlić i że bała się sama wracać do domu. kynesias.
W świątyni... to nieprawdopodobne. nikostratos.
Gdzież mogłaby być? Żeby tylko nie spotkało jej... nie spotkało mnie, jakie licho. lykon (staje pośrodku).
Wszystko to bardzo dziwne. Jestem zdumiony, zaniepokojony, zbity z tropu, zakłopotany. Co tu począć? SCENA IV.
Ciż sami — agatos.
agatos (zbliżają się do rozmawiających).
Co takiego towarzysze? Zamiast siedzieć przy żonach, gonicie po ulicach, jak młodzi rozpustnicy. Na ludzi żonatych, dziwne nieco zachowanie. lykon.
Nic zatem nie wiesz? agatos.
Co takiego? Idę wprost od siebie. Ale cóż wy robicie na ulicy o tej godzinie? Żądacie rozejmu, aby odwiedzić żony i dzieci, a hulacie sobie. acestor.
Wodzu Agatosie, nie wiesz, coś powiedział. Dowiedz się, że nasze żony znać nas nie chcą. sosias.
To pokrzywy, nie żony! Zamiast z nami rozmawiać, tańczą jak szalone i śmieją się nam w nos. agatos.
Do zniewagi dołączają drwiny. acestor (z oburzeniem).
To nie żarty. agatos.
Istotnie to nie żarty. Jakto, wszystkie? acestor.
Nazywają to kobiecem bezrobociem! agatos (śmieje się).
Bezrobocie... I twoja żona także, dzielny Lykonie? lykon.
Na Heraklesa!.. (Po chwili wahania). Skoro nie jestem wyjątkiem... przyznaję, że i ona... agatos.
Jakto, Lysistrata, przykładna małżonka... ona także?.. To niepodobna... lykon.
Cóż chcesz... ona także. sosias.
Czyście nie zauważyli, że wypiękniały... moja taka jakaś teraz pulchniutka. sostratos.
Na Hermesa! Prawda! Mojej żony oczy jak pochodnie. lykon.
Przyznam się wam, że Lysistrata jakoś odmłodniała. (Z zachwytem). Co to za kobieta! acestor.
Kleonice schudła i ma teraz figurę, że aż miło patrzeć. teoras.
Rosa wypiękniała, nieprawda Dorcyl? dorcyl.
Za pozwoleniem, Jaskółka śliczna, ma się rozumieć, nie była taką, jekeśmy na wojnę odchodzili... kynesias (do Lykona).
Ja się powtórnie zakochałem w Mirinie. agatos (n. s.).
Tam do Dyonisosa! Teraz im się żony podobają!.. niema co mówić, dobry wynalazły sposób. (Głośno). Jakiż powód dają? Musi być powód. lykon.
Żądają, abyśmy zawarli pokój ze Spartą. agatos.
Co im do tego? kynesias.
To samo powiedzałem. agatos.
Pokój, pokój, ależ nie od nas zależy. acestor.
Oczywiście... odwołują się na szczęście Grecyi i pomyślność rzeczypospolitej. agatos.
My sami psujemy kobiety! Na Poseidona! Z naszej winy stają się przewrotnemi. Powiedzcie im, że dobre obywatelki winny być przedewszystkiem dobremi matkami. kynesias.
I dobremi żonami. agatos (oglądając się i patrząc z ukradka na dom Lysitraty).
To się rozumie. I cóż zamyślacie? Czy przepędzicie noc na ulicy? lykon.
Cóż robić? Trzebaby drzwi wywalić i siłą wejść do własnego domu. agatos.
Na Hermesa! Nie pozwólcie drwić z siebie. Po co im okazywać, że dbacie o nie. Wasz gniew ich tryumfem. Niech wiedzą, że możecie się bez nich obejść. Godnie i obojętnie! Zamiast tu rozpaczać, idźcie do Orsylochosa, wydaje wielką ucztę na cześć przybyłych Beotek. Spieszcie się. Stoły uginają się pod wytwornemi potrawami i najlepszemi winami; Beotki pokaźne kobiety i znane z wybornej gry na flecie; niewolnice rzucać będą róże pod wasze stopy; będą jońskie tancerki... i usłyszycie najnowszą piosnkę ateńską. Na Afrodytę! Idźcie, bawcie się do rana, pijcie, śmiejcie się, strójcie w róże przy świetle pochodni, aż do wschodu słońca. teoras.
Dobrze mówi, idźmy do Orsylochosa. Nieprawda Dorcyl? dorcyl.
Za pozwoleniem. Idziecie z nami? Ma się rozumieć. kynesias.
Pójdziesz Nikostratos? nikostratos.
Idźcie, jeżeli chcecie. Jam nie wesół! Wrócę do domu i czekać będę na Kallyce. Nie mam prawa bawić się, ona niczego mi nie odmówiła. lykon.
Idź nieszczęsny Nikostratos. Pójdziesz z nami Agatosie? agatos.
Idę... to jest... lykon.
Tak, czy nie? agatos.
Może potem przyjdę. Muszę wygotować odpowiedź na interpelacye demagogów. lykon.
Pracuj za nas wszystkich dzielny wodzu, podczas gdy twoi żołnierze bawić się będą. Dzięki za dobrą radę. Wyśmienita. (Odchodzą; Lykon patrząc na taras domu). Co to za kobieta! SCENA V.
agatos (sam).
No, pozbyłem się ich. Niech Eros prowadzi ich na złamanie karków. (Zbliża się ostrożnie do domu Lysistraty; raptem staje). Nie mogę jej zaniedbywać! — Niezbędna! Muszę być wybrany archontem! Wpływowi ludzie, Lykon i jego małżonka. Trzeba ich mieć po swojej stronie w walce z demagogami. Kto chce zapewnić sobie poparcie męża, zadowolić musi żonę. (Pewnym krokiem zbliża się do domu Lysistraty). Lysistrato! Lysistrato! ( Wtem głębią wchodzą Lampito i Taraxion). agatos.
Masz... (Kryje się pod portykiem). SCENA VI.
taraxion — lampito.
taraxion.
Na Bogów, dajże mi pokój. lampito.
Chcę wiedzieć, gdzie idziesz? taraxion.
Powiedziałem, idę spać. lampito.
Nie w domu? taraxion.
W domu niepodobna zasnąć. lampito.
Czy ja przeszkadzam? taraxion.
Pytanie!.. lampito.
Po tak długiem niewidzeniu... taraxion.
Gęba ci się nie zamknie. lampito.
Tyle mamy do powiedzenia sobie. taraxion.
Później... upadam ze znużenia. lampito.
Niewdzięczny. taraxion.
Jak się spać chce, to i śpiew słowika nie miły. lampito.
Niedźwiedź. Co mi to za małżonek, co zaraz po wieczerzy chrapie. taraxion.
Twoja wina, za dużo mi dałaś jadła i napitku. lampito.
Cóż to... czy jesteś dzieckiem, żeby przebierać miarę. Przeholowałeś, upadłeś jak długi pod stół! Stary wojak! Wstydź się. Padł jak długi pod stół... taraxion.
Proszę bardzo bez wymyślań. Tak! Spać mi się chce, słyszysz, spać mi się chce. Na wszystko będzie czas, ale teraz daj mi pokój. lampito (zdziwiona n. s.).
Pokój! Ależ na Artemidę, ja miałam żądać od niego pokoju! O Lysistrato! Gdybyś wiedziała, gdybyś słyszała. Co za wstyd! (Głośno). Wszystko ci wyznałam Taraxionie i to cię nie rozczuliło. Dla ciebie gotowa jestem złamać świętą przysięgę. taraxion.
Ależ ja tego wcale nie żądam... dotrzymaj przysięgi, owszem dotrzymaj święcie... ja chcę spać. Żądam tylko prawa wyspania się... to nie złote runo przecież. lampito (n. s. z bolesnem zdziwieniem).
Co się z nim stało? Co to jest? Chyba mi go zamienili. (Głośno). Gdzie się chcesz przespać? taraxion.
Tu, na ławce, na schodach, na ziemi... gdziekolwiek byle spać. lampito.
Nie chcę, żebyś spał na dworze, przeziębisz się. Pójdź do domu. taraxion.
Za nic w świecie. lampito.
Pójdź, proszę cię... rozchorujesz się. taraxion (z rozpaczą).
Daj mi pokój, namiętna niewiasto! lampito.
Obelgi! (N. s.). Nie poznaję go! Co to jest? (Głośno). Żądam, abyś wrócił i nie pozwolę ci spać za domem. taraxion.
Za domem?.. lampito.
Skoro nie chcesz spać w domu, chcesz spać za domem, to jasne. Skoro nie będziesz spać w domu, gdziekolwiek zaśniesz, za domem spać będziesz. taraxion.
Tylko bez przycinków, bardzo proszę. Dość tego. Upadam ze snu (strasznie ziewa) i położę się gdziekolwiek. lampito (n. s.).
On nigdy tak nie ziewał. Co to jest? (Głośno). Pójdę za tobą... ty chyba chcesz mi kawał urządzić. taraxion (znudzony).
Co za kawał? lampito.
No, już ty wiesz. taraxion.
Na Bogów! jakaś ty głupia. Dajże pokój ze zazdrością. Nie w porę się wybrałaś. lampito.
Gdziekolwiek pójdziesz — pójdę za tobą. taraxion (obojętnie).
Jak ci się podoba. (Taraxion się wymyka). lampito.
Oni mi go zamienili, albo chce mi kawał urządzić. (Ogląda się i widzi zmykającego Taraxiona). Niedoczekanie!.. (Goni za uciekającym Taraxionem). SCENA VII.
agatos — lysistrata.
agatos (wychodzi z portyku).
Przecież. (Chwilę słucha i ogląda się). Teraz do dzieła. Wiem w jaką uderzyć strunę. (Zbliża się do domu Lysistraty i woła). Lysistrato! Lysistrato! (Lysistrata ukazuje się na tarasie). lysistrata.
To ty Agatosie? agatos.
Czy mogę wejść? lysistrata.
Niepodobna, niewolnicy... Sokrat zaszczeka. agatos.
Przeklęty pies... Zejdź Lysistrato, rzecz ważna, ojczyzna... rzeczpospolita. lysistrata.
Powiedz co takiego. agatos.
Stąd niepodobna. lysistrata.
Coś ważnego? agatos.
Bardzo... Ateny. lysistrata.
Zaczekaj. (Po chwili ukazuje się i ostrożnie drzwi domu zamyka n. s.) Muszę go zjednać dla sprawy pokoju. agatos (na stronie).
Muszę ją pozyskać dla wyborów. (Głośno). Lysistrato, uwielbiam cię! lysistrata (usuwając się).
Bądź ostrożnym... narażam się na wielkie niebezpieczeństwo. Lykon nadejść może. agatos.
Bądź spokojną. Poszedł do Orsylochosa. Sam go tam posłałem. Odebrałaś mój list? lysistrata.
Odebrałam. agatos.
I nie widziałaś się ze mną? lysistrata.
Nie mogłam. Syra niewolnica szyła tunikę, musiałam ją co chwila próbować, żółta, długa, bardzo długa, wiesz, jak je teraz noszą, z wielkim fałdem z tyłu. (Pokazuje). Fałd Aspazyi! prześliczna. agatos.
Przykry spędziłem dzień. Uwielbiam cię Lysistrato. lysistrata.
Doprawdy? agatos.
Przysięgam na Artemidę, która nas oświetla i na te gwiazdy. lysistrata.
Zobaczymy. Czy się tam bawiłeś? agatos.
Bawiłeś? Co za żarty! Ciągła odpowiedzialność, ciągły niepokój, trudności bez liku z administracyą, nigdy na czas nie dostawiono żywności, żołnierz szedł głodny do boju. lysistrata.
Jakoś nie schudłeś. agatos.
Żołnierz, ale nie dowódca. lysistrata (uśmiechając się).
A to co innego... ale to niesłusznie. agatos.
A jakie gorąco... ani sposobu zasnąć; są w blizkości obozu moczary, komary całą noc tną... lysistrata (złośliwie).
Żołnierzy, ale nie dowódców. agatos.
Ależ na Posejdona!... dowódców także, cały jestem pokąsany. Tak to bawiłem się, że nie wspomnę o trzech wielkich bitwach, które stoczyłem... straszne bitwy!! lysistrata.
Wiem. Dzielnie walczyłeś Agatosie. Trzy wielkie bitwy! agatos.
W ostatniej straciliśmy dziewięćset pięćdziesiąt ludzi, a Taraxion odniósł ranę. lysistrata.
Biedni ludzie, biedny człowiek. (Uszczypliwie) No, ale ty żyjesz, to rzecz główna. agatos.
Gdzie drzewo rabią, trzaski lecą. lysistrata.
Zaprawdę, wojna to rzecz straszna, ohydna, obrzydliwa. agatos (urażony i zdziwiony).
Lysistrato! Co mówisz!? lysistrata.
Gniewam cię... darmo... Tamci zginęli przynajmniej... ale ich żony, ich dzieci, sieroty, Lampito. To okropność. agatos.
Jesteś rozdrażnioną (chce się zbliżyć). lysistrata.
Nie zbliżaj się, błagam cię... wstręt we mnie wzbudzasz, widzę krew na twoich rękach... to mnie przeraża... brzydzę się tobą... agatos (nieco zakłopotany).
Opowiedziałem ci... lysistrata.
Nie bawiłeś się!! Ależ to twoje rzemiosło, twoja rozkosz. Stać na czele zbrojnych zastępów — naprzód! i dalej rąbać na prawo i lewo, ścinać łby! Brr! Niema co mówić, piękne rzemiosło i to dla człowieka, który się mieni wykształconym. agatos.
Jesteś niesprawiedliwą, Lysistrato, wśród najzaciętszej walki myślałem o tobie. W nocy pod namiotem nieraz zasnąć nie mogłem. lysistrata.
Komary. agatos.
Komary... (zniecierpliwiony) ależ nie Lysistrato, myśl o tobie. Ileż razy widziałem cię we śnie. lysistrata (uśmiechając się).
Zatem spałeś? agatos (komicznie wzburzmy).
Nie przerywaj, na Erosa! Kiedy z biedą zasnąć zdołałem, ciebie jedną widziałem. Niech mnie Zeus spiorunuje, jeżeli nie mówię prawdy. lysistrata.
Nie wzywaj Zeusa! Widzę szczerość w twoich oczach, a zresztą... ty tak dobrze kłamiesz. agatos.
Słuchaj, Lysistrato! cały dzień przesiedziałem w domu... wieczór dopiero wyszedłem, musiałem z tobą mówić. Zastałem tu twojego męża, Kynesiasa i wielu innych żonkosiów, rozprawiali, gadali. Żony pozamykały im drzwi przed nosem i nie chcą ich do domów wpuścić, dopóki nie zawrą pokoju. lysistrata.
Jakżesz wyglądali żonkosie? agatos.
Śmiesznie, nad wszelki wyraz śmiesznie... zakochani po uszy w żonach... Prawda, że to rzecz nadzwyczajna, co im się przytrafiło. Kiedy się po długiej nieobecności powraca, można przypuścić, że dom zgorzał, niewolnik uciekł, że dzieci chore, że żona umarła, ale na Hermesa, niepodobna przewidzieć, żeby żona... (śmieje się). lysistrata.
Bawi cię to? agatos.
Widocznie porozumiałyście się... nie, doprawdy, to genialny pomysł; kobieta, która to wymyśliła, jest zdumiewającą. Z pewnością nie Lampito wymyśliła to? lysistrata.
Jak mniemasz? kto? (milczenie). agatos.
Ty. lysistrata.
Tak jest; pomysł, który nazywasz genialnym, jest moim, miałam na celu pokój... (Z lekką kokieteryą) Może i dlatego, abyś ty Aten nie opuszczał. Pragnę jednak pokoju przedewszystkiem dla ojczyzny, dla Aten, dla Grecyi! Co za szał was opanował? Chcecie zguby tej pięknej Grecyi? Jeżeli, jak mówisz, kochasz ranie, przysięgnij, że mi dopomożesz do zakończenia wojny. agatos (przerażony).
Ależ Lysistrato, ja nie mogę przemawiać za pokojem, mam tylu zazdrośnych, tylu nieprzyjaciół, nie wiem jak zdołam stawić czoło demagogom... wybory się zbliżają, wiesz, pragnę zostać archontem. To, czego żądasz, jest nad moje, nad nasze siły. Tego nikt nie wytłumaczy Ateńczykom, u nich to nałóg i wojna, choć bezmyślna, ma moc przyzwyczajenia. lysistrata.
Wstyd powiedzieć, a trudno zamilczeć; w tym względzie kobiety więcej od was mają odwagi. agatos.
Łatwo ci mówić, Lysistrato! Ty nie chcesz być wybraną archontem. Jak tu przekonać tych waryatów i tych drugich, ludzi złej wiary, którzy dla schlebiania najgorszym skłonnościom motłochu, szkalują każdą władzę. Jak przemówię za pokojem, porównają mnie do Eakrata, który zdradził, lub do Kleonyosa, który broń rzucił. Komedyopisarze wezmą mnie na język. lysistrata.
Boisz się komedyopisarzy! Śmiechu godne. Wiesz, czego wam mężczyznom brak w Atenach? Zdrowego rozsądku. Posłuchaj (siadają na ławce). agatos.
Jak tu dojść do końca z takimi zapaleńcami, co poradzić wśród ogólnego zamieszania pojęć? lysistrata.
Nic łatwiejszego, byle chcieć. agatos.
Mów! lysistrata.
Kiedy nić na wrzecionie popłata się, bierzemy ją do ręki i zaczynając od końca, staramy się ją rozwikłać. Gdybyście choć trochę mieli rozsądku, postąpilibyście z rzecząpospolitą jak kobiety z nicią. agatos.
Jak? lysistrata.
Przedewszystkiem wygnać trzeba rózgami z miasta półgłówków i krzykaczy, oczyścić z nich Ateny, jak my i wełnę myjemy. Trzeba przetrzebić rzeczpospolitą jak my wełnę rozczesujemy. Tych co za ręce się trzymają, aby w imieniu ojczyzny żyć z grosza publicznego i do korzystnych dostawać się posad, wrzucić do kosza, wraz z pasożytami, darmozjadami, próżniakami i dłużnikami skarbu; wstrząsnąć kilkakrotnie tą mieszaniną, silnie ją zgremplować, jak my czynimy z wełną, wysnuć wtedy nić, w kłębek ją zwinąć i dopiero uprządz dla ludu odzież. agatos.
Rzeczpospolitą do wełny przyrównywasz? Skąd raptem kobietom o wojnie rozprawiać? lysistrata.
Mamy prawo, bo my większą połowę ciężarów ponosimy, bo my rodzimy obrońców ojczyzny, a stratę dzieci naszych, w bezrozumnych przedsięwzięciach, gorzko opłakujemy! agatos (wzruszony, zasłania oblicze i odwraca się z głębokiem wzruszeniem).
Zamilcz! Nie przypominaj naszych klęsk! (chwila uroczystego milczenia). lysistrata (bierze go za rękę).
Jak dalej tak będziecie postępować, smutnym będzie koniec Aten. agatos.
Ateny wiecznie wolnemi będą. lysistrata (wskazując na północ).
Stamtąd grom spadnie i chyba po wiekach z pod niego zmartwychwstaną Ateny (z głębokiem uczuciem). Przysięgnij, że mi dopomożesz, że za pokojem przemówisz. agatos.
Chcesz, żebym poświęcił przyszłość, sławę, wzięcie... niepodobna. lysistrata.
Powiedziałam przed chwilą... zobaczymy... Otóż widzę. agatos (z udanem uczuciem).
Lysistrato! (Lysistrata idzie do drzwi swojego domu) Daj się przebłagać! lysistrata.
Zawrzyjcie pierwej pokój. Przysięgłam. To moje ostatnie słowo. (Otwiera drzwi, do Agatosa) Żegnam. agatos (nieco pompatycznie, z udanem uczuciem).
Lysistrato! lysistrata.
Co takiego? agatos.
Stanowczo? lysistrata.
Stanowczo. agatos (jakby się chciał przekomarzać).
Kiedy tak, przemówię jutro za wojną. lysistrata (przenikając jego myśl, z szyderstwem i siłą).
I nie będziesz archontem — ja ci ręczę. agatos (na stronie, widząc że chybił celu).
Tam do Hermesa! (głośno) Lysistrato, wysłuchaj mej prośby! lysistrata.
Przysięga! agatos (widząc, że inaczej trzeba przemawiać).
Jeżeli mnie wysłuchasz, zrobię wszystko co w mej mocy, aby wojnę zakończyć (robi krok ku Lysistracie): Lysistrato! lysistrata (po chwili zastanowienia).
Poczekaj. (Biegnie do drzwi bocznych świątyni, otwiera je i wychodzi z Kallyce, trzymając ją za ręką) Przyrzekam, że jeżeli pokój zawartym zostanie, życzeniom twoim stanie się zadość... A teraz odejdź. agatos (zrozumiał, że w obecności Kallyce nie może przedłużać swej gry, zarazem, iż Lysistrata obiecała mu, że zostanie archontem, jeżeli pokój zawartym będzie).
Okrutna i zdradziecka. Zwyciężyłaś (Na stronie) Mniejsza o to, będę archontem (głośno, nizko się kłaniając). Żegnam cię, boska Lysistrato! (Odchodzi). lysistrata.
(Na stronie) Tego już mam. A teraz trzeba jeszcze Nikostratosa zjednać dla mej sprawy. (Głośno) Drogie dziecko... chcę ci zwrócić wolność... na godzin kilka. kallyce.
Dlaczego byłaś tak okrutną, tak nieubłaganą? lysistrata.
Musiałam dla przykładu. Prawo równe dla wszystkich. Ale ty nie przysięgłaś, idź do męża. kallyce.
Ciotko, jakaś ty dobra! lysistrata.
Tak, idź do męża, ale przedewszystkiem niech przysięgnie, że jutro za pokojem przemówi. kallyce.
Ale dobrze, dobrze, on przysięgnie... przysięgnie z pewnością. (Całuje w rękę Lysistratę, poczem nadzwyczaj prędko biegnie). lysistrata.
Jutro pokój zawartym zostanie! Księżyc ją oświetla, słychać zdała hymn Artemidy na harfach, kurtyna spada.
AKT III.
Wytworna komnata we willi Orsylochosa, z posągami i hermesami, z tarasem otwartym na miasto. W głębi widać Ateny — Akropol i Partenon, przy świetle księżyca i gwiaździstem niebie. Na około dużego stołu lub kilku małych stolików, bardzo nizkich, biesiadnicy. Przy Praxagorze niezajęte miejsce. Uczta się kończy.
SCENA I.
Przy podniesieniu kurtyny na dużym kobiercu tańczy kobieta, zwolna tancerka ożywia się, obraca się w miejscu, coraz prędszym ruchem, w końcu pada na kobierzec, podczas gdy obecni zachęcają ją, klaszcząc. Skoro tancerka upadła, niewolnice podnoszą ją, a ona ukłoniwszy się, znika.
praxagora, glycere, filina, kynna, mirtale, stylbonidos, eirones, sakas, draces, strymodoros, orsylochos, klystenes.
sakas.
Jak się nazywa ten boski taniec? orsylochos.
Nie wiem, podobno egipski. stylbonidos.
To ani ateński, ani koryncki taniec. praxagora.
Ani beocki. strymodoros.
To nie taniec, to upadek. eirones.
Platon by powiedział, że rozwiązły, niemoralny i zabroniłby go w swej rzeczy pospolitej. klystenes.
Platon! Platon zabrania wszelkich wesołych tańców, dozwala tylko pyrikę i kariatikę. sakas.
Na Heraklesa! Smutny widok — to puste przy pięknej Beotce miejsce. Nie lubię uczty, przy której brak biesiadnika; to jak ładne usta bez jednego zęba. Nie chcę się patrzeć na tę próżnię i proszę Praxagory, aby mi pozwoliła zapełnić ją. praxagora.
Zostań tam, zastąpiłbyś zepsutym wypadły ząb. filina.
Masz za swoje mały. Co za myśl chcieć... zająć miejsce Agatosa! kynna.
Niezrozumienie położenia. filina.
Świętokradztwo! Ale wódz nie przyjdzie. praxagora.
Jestem pewna, że przyjdzie. filina.
W każdym razie spóźnia się. klystenes.
Może nie z własnej winy. Pierwszego dnia ma się dużo do roboty, audyencye, uporządkowanie papyrusów, kawałki do załatwienia. praxagora.
Chce aby go oczekiwano, ale tym razem nie domyśla się, co go spotka. orsylochos.
Tak się mówi, ale jak przyjdzie... praxagora.
Nic nie pomoże. Zresztą trzeba mu dać nauczkę i dam mu ją. klystenes.
Dotrzymasz przysięgi? praxagora.
Niezawodnie. filina.
Wobec Agatosa? praxagora.
Choćby wobec króla Persów... równie święcie jak Lysistrata. (Wchodzi młoda niewolnica Doris i zbliża się do Praxagory). praxagora.
No i cóż? doris.
Pani moja! Agatosa niema w domu. praxagora.
Gdzież jest? Nie powiedziano ci? doris.
Nie! praxagora.
Rzecz szczególna, nikt go dziś nie widział. klystenes.
Zdaje mi się, że go spostrzegłem idąc tutaj. praxagora.
Gdzie? klystenes.
Przy Odeonie. praxagora.
W którą szedł stronę? klystenes.
Targu rybnego. praxagora.
Tam! doris.
Pani moja! Czy mam powtórnie pójść? praxagora.
Nie potrzeba. Przyjdzie, nie przyjdzie, mniejsza o to. Możesz odejść moje dziecko. (Doris odchodzi). orsylochos.
Milutka. mirtale.
Miałaś niewolnicę niemą. praxagora.
Sprzedałam ją — odpowiadała mi zuchwale. filina.
Patrzcie no patrzcie... Sakas płacze, potoki łez wylewa. klystenes.
Mnie się zdaje, że on jak sztok pijany. sakas (wstaje).
Nie, Ateńczycy... stylbonidos.
Zdaje mu się, że jest na Pnyxie. sakas.
Nie Ateńczycy! Nie jestem pijany. Płaczę, bo rycerze przybyli. Wrócili, dzielni, piękni wojownicy; walczyć będą z nami o względy płci pięknej. Powrócili rycerze, mężni wojownicy. Któż na nas patrzeć będzie? Afrodytę nad innych przeniosła Aresa! Lichwiarze, kupcy, retorzy, filozofowie, poeci — wszyscy pójdziemy w kąt... ta jedna poetom pozostanie pociecha, że będą mogli opiewać czyny rycerzy (płacze). praxagora.
Nie będą mieli zgoła co opiewać. kynna.
Nie płacz Sakasie! Rycerze nic więcej nie wskórają, jak ty. Nie ubliżaj niewiastom. sakas.
Na Pallas! Nikomu nie ubliżam! Wiem, że niewiasty dotrzymają przysięgi, ale wiem także, że mężczyźni podpiszą pokój... to rzecz kilku godzin... mężczyźni są słabi (przechyla się, pijany zlekka). klystenes.
I chwiejni. sakas.
Kobiety już nie będą nas — dla nas kochać... To bolesne. Nieprawda Eironesie? eirones[10].
Żal mi cię Sakasie, ale nie podzielam twojego smutku. Do mnie należeć będą zawsze wszystkie kobiety, bo to tylko w nich cenię, co jest własnością ogółu... ich widok! Zadawalniam się tem, czego mi odmówić nie mogą, blaskiem ich oczu, harmonią stroju, muzyką głosu, zapachem włosów. Któraż kobieta za złe weźmie, że się ją widzi, słyszy, podziwia. Pozostanę pod urokiem wrażenia, które wywierają, i rycerze mogą toczyć wojnę lub zawierać pokój, kobiety mogą dotrzymywać lub łamać przysięgę, wszystko mi jedno, byłem nie ogłuchł i nie ociemniał. orsylochos.
Eironesie, spojrzyj na Glycere, otwiera oczy jakby tarcze. stylbonidos.
Porównanie nie trafne, gdyż oczy Glycere raczej zaczepne niż odporne. Kochane dziecię, zdumione słyszeć filozofa estetyka, mówiącego o kobietach kwieciście, a bez ukrytej myśli. To nowa szkoła. klystenes.
Dekadentów? stylbonidos.
Nie, tych jeszcze w Atenach niema. Przed dwudziestu laty Eirones należał do innej szkoły, do Akademii. Ubrany w długi płaszcz, z długim kijem w ręku, z długą brodą, długie miewał mowy. Dziś ma wykwintną tunikę z frygijskiej wełny i wieniec róż na głowie. Na Bogów! Podziwiać przychodzi wpływ Akademii. praxagora.
Niestety, nie odzwyczaił się od sążnistych mów. stylbonidos.
To prawda; jedyna rzecz, która mu z dawnej pozostała szkoły. Wszak zerwałeś zupełnie z Sokratesem? eirones.
Zupełnie. stylbonidos.
Sokrates pogardza tobą. eirones.
Cóż to dowodzi. Pogardza także kobietami, winem, bogactwami — wszystkiem, co dobre. klystenes.
Dość, żeście pogniewani. eirones.
Bynajmniej, tylko przestaliśmy się rozumieć. Sokrates i filozofowie z jego szkoły są nieubłaganie stanowczymi. Mówią: to jest prawdą, a nie tamto. Ja zaś twierdzę, że prawdą jest to, albo to, albo coś trzeciego. Tego Sokrates przebaczyć mi nie może. Despota, zawsze wyciągnąć chce ostatnie ze swej doktryny następstwa. Dobrze na tem wyjdzie, zobaczycie; czeka go cykuta, przekonacie się, cykuta! klystenes.
Dlaczego? eirones.
Oskarżą go niezawodnie o bezbożność. Nie uznaje Bogów rzeczypospolitej. stylbonidos.
W takim razie czeka i ciebie cykuta, Eironesie! Już sto razy powinni byli ci ją podać. Ten co napisał Życie Kronosa jest bezbożnym. Ty ze wszystkiego się śmiejesz. eirones.
Filozofia powinna być uśmiechniętą i stroić się w kwiaty. Chętniebym ją porównał do strumyka przeźroczystego, płynącego wśród zielonych brzegów. Filozof stoi po jednej stronie, po drugiej to, co dowieść pragnie. Aby przejść przez strumyk, subtelny i bystry jego rozum skacze po białych kamykach, jak młody pasterz goniący za pasterką. stylbonidos.
Podziwiam w tobie mistrzowską dyalektykę. eirones.
Zawdzięczam ją, kochany Stylbonidosie, wychowaniu. klystenes.
Czy także drwiącą skruchę? eirones.
Którą nad wszystko umiłowałem. stylbonidos[11].
A która do niczego nie prowadzi, nic nie dowodzi i równie jak twe książki ludzi bałamuci... bo ty Eironesie jedno tylko dowieść pragnąłeś, że najwyższy rozum — zwątpienie! orsylochos.
A zwątpienie zabija wiarę nietylko w Bogów, ale i w ojczyznę. eirones.
Kto wie? Prawda, umiem się zwracać na prawo i lewo. Jak widzę ptaki lecące po lewej ręce, mówię zła wróżba, wtedy odwracam się i widzę je po prawej, mówię: dobra wróżba; jeżeli stanie się nieszczęście, mówię: „ptaki leciały po lewej ręce“, jeżeli mnie spotka szczęście, mówię: „ptaki leciały po prawej“. Tym sposobem mogę jeszcze wierzyć w wszechmocność Bogów. Zwątpienie to śmiech, im więcej zwątpień tem większy śmiech... Otóż mam w sobie nie jedno, ale kilka zwątpień. orsylochos.
Skończyłeś Eironesie? (Do niewolników) Podajcie miednice i dzbany... rozpoczniemy ablucye. (Biesiadnicy wyciągają ręce nad miednicami, trzymanemi przez niewolników, podczas gdy inni leją wodę na ręce). klystenes.
Po ablucyach, libacye na cześć Bogów. sakas.
Po co libacye Bogom! Czy oni wam poświęcają boski napój, kiedy ucztują w złocistym Olimpie i urocza Hebe, piękny Ganimed roznoszą ambrozyę, nalewają nektar. Ani się im śni i z nieba deszcz tylko spada. eirones.
Mówisz Sakasie, jak pijak, który nie cierpi wody. Jesteś niewdzięczny. Czyż ciepły deszcz nie jest potrzebnym dla pączka jagody, z której wyciska się wino, co pączkami zdobi twój nos. Prawda, że nie należy wciągać nieśmiertelnych w najmniejsze nasze czynności. Nużymy ich, a nużenie to nie modlitwa. Jak oni nami, tak my nimi przestańmy się zajmować. Podziwiamy przyrodę w tem, co ma pięknego i uroczego, jak podziwiamy Praxagorę, dla jej wdzięków nie pytając czy ona Boginią czy kobietą. (Wstaje). Dlatego poświęcam libacye — pięknu — którego widok podnosi ducha i wprowadza w boski zachwyt; wylewam to pachnące wino, na cześć poezyi i harmonii, których nieśmiertelnemi prawami rządzą się chóry — gwiazd, rytmy i kształt nad kształtami — kobieta. stylbonidos.
Tak, poświęćmy libacye — pięknu, tym sposobem uczcimy tę wieczerzę, która była wspaniałą. Orsylochosie, godnie przyjąłeś nasze zacne i piękne sąsiadki Beotki. Wyborną masz kuchnię; nie ustępuje kuchni Lamachusa. filina.
Co za szkoda, że Agatos nie przyszedł. kynna.
Jemu w głowie co innego... chce władzy, chce być wybrany archontem. (Na te słowa poruszenie Praxagory). filina.
Czy podobna! Agatos ukąszony żądzą władzy. Na Bogów, to zabawne! Dobry chłopiec; dzielny żołnierz w potrzebie! Ale jemu się mieszać do rządów rzeczypospolitej! To godne komedyopisarzy. klystenes.
Cóż chcesz! Przychodzi zła godzina, w której zachciewa się na wielkiej potknąć się scenie. filina.
Szkoda, że nie przyszedł. kynna.
.Co tobie to szkodzić może? filina.
Mnie nie, ale przykro mi dla Praxagory. praxagora.
Zbyt jesteś łaskawa Filino, uspokój się, zupełnie mi to obojętne. filina.
Ach! Widząc cię milczącą, miemałam, że... praxagora.
Słuchałam Eironesa. sakas.
Cały czas mówił. Na Kastora! Praxagora posmutniała, słysząc tyle pięknych a niezrozumiałych zdań! Taka teraz moda, mania, nałóg w Atenach. Niema uczty, podczas której nie rozmawianoby o filozofii. Wybaczcie zacne i nadobne Beotki. Mnie bo się przejadła filozofia, sekty, akademia, cynicy. Opowiadajmy i śpiewajmy. — Bawmy się na Apollina! Powiem wam bajkę Ezopa... jeżeli wolicie zaśpiewam Szarfę Iris. (Ogólne oburzenie). klystenes.
Piękna mi nowość..., dajże nam pokój. sakas.
Jak chcecie... ale na Bogów przestańmy filozofować, bawmy się, bo co myśleć będą o nas czcigodne Beotki. glycere.
Mały ma słuszność, precz z filozofią! filina.
U nas zagranoby na fletach. Kynna sławna flecistka, ale flety nasze zostawiłyśmy w domu. glycere.
Mirtale deklamuj. praxagora.
Mirtale, słynna w Tebach z deklamacyi. orsylochos.
Podać lirę. (Niewolnicy podają lirę). mirtale.
Powiem wam, jak się złotowłosa Afrodyta z piany morza wyłoniła. (Deklamuje przy akordach liry)[12].
Narodziny Afrodyty.
Złocisty to był dzień. Błękitne zadumanie Wtem — jakby zwiewny rój motyli skrzydłem drżącem W rozkosznych kładą się zagięciach i lubieżne, orsylochos (Ogólny poklask).
Dzięki urocza Mirtale! masz głos syreny, jej wdzięk i czar. Dzięki! Twe wiersze pozwolą nam zapomnieć o subtelnościach kochanego Eironesa. stylbonidos.
Wszak to wiersz Ewinusa. mirtale.
Nie! młodego poety, pełnego natchnienia. Nazywa się Filemon. eirones (jakby nie wiedział).
Filemon? mirtale.
Tak Filemon. Zapamiętaj to nazwisko. orsylochos.
A teraz. (Pokazuje na stół w głębi). Oto są kostki. Kto chce może grać. (Wszyscy wstają, rozpraszają się, jedni grają, drudzy idą na taras, ale zawsze tak, aby wszystkich publiczność widziała). Strymodoros, dwanaście rzutów kostkami o dwanaście min. strymodoros.
Zgoda. Ale na Hermesa czuję, że się zgram. klystenes.
Uważaj Orsylochosie, ten stary illiryjski lichwiarz skórę ci skroi... szachruje. stylbonidos.
Gdyby na to zważać, nigdyby grać nie można. (Wszyscy otaczają Orsylochosa i Strymodorosa. Praxagora, Kynna, i Klystenes idą na przód sceny). praxagora.
Nie wytrzymam dłużej, dusi mnie. Kynna, muszę z tobą pomówić. klystenes.
Nie przeszkadzam, odchodzę. praxagora.
Zostań. Ty jesteś moją najlepszą przyjaciółką, należysz do moich sentymentalnych ruchomości, znamy się od dawna, wtedy, kiedy przybyłeś w poselstwie do Teb; tobie mogę się zwierzyć a zwierzyć się muszę. Zbyt długo ukrywałam niepokój. Nie przyszedł! kynna.
Może jeszcze przyjdzie... poszlij Doris. praxagora.
Dwadzieścia razy ją posyłałam... cały dzień za nim biegała; w domu ani razu go nie zastała; albo tak kazał powiedzieć, a wtedy z kim był zamknięty? Albo go nie było, u kogóż zatem był? W każdym razie z kobietą albo u kobiety. kynna.
Dlaczego? praxagora.
Po siedmiu miesiącach... znam go. Podczas ostatniego rozejmu, do mnie do Teb pospieszył. (Jakby sobie przypomniała). Ależ gdzie on być może? Nie wiem. Może u Lysistraty? kynna.
Powiedz raczej u Artemidy albo u Pallas! Lysistrata jest ostatnia o którejbym pomyślała. praxagora.
Wiedziałam, że mi to powiesz. Ja także nie przypuszczałam. Przyszło mi podejrzenie podczas uczty... raczej przypomnienie. kynna.
Niedorzeczność! Cnotliwa Lysistrata! Zresztą nie pierwszej młodości. Resztki dawnej piękności. praxagora.
Czy nie znasz mężczyzn! Czy nie wiesz jacy oni próżni, przedewszystkiem próżni. Wielka dama. Matrona! To właśnie mu schlebia! Cnotliwa do tego! To go łechce. A czyż nie mówiłaś, że żądny władzy, zaszczytów, że chce być wybrany archontem. Lysistrata ma wpływ, wielki wpływ w Atenach... przez Lykona. Na Bogów! W głowie mi się mąci. Słuchaj. Czy nie zauważyłaś, dziś rano, tam przed świątynią, jak się zmieszała, gdy się jej wymknęło, że od Agatosa otrzymała wiadomość. kynna.
Prosta pomyłka. praxagora.
Połapała się, powiedziała, że od Lykona, ale czy nie spostrzegłaś jak się zarumieniła, cała w pąsach. kynna.
Zwolna, zwolna, zastanów się. Kobieta taka, jak Lysistrata, umie nad sobą panować. Gdyby istotnie Agatos był jej kochankiem, dałaby się porąbać, za nimby wymówiła jego nazwisko. Pomyłka świadczy, że nic niema między nimi. praxagora.
Co tam mówisz! Jest siła większa od woli i ta kładzie nam w usta nazwisko tego, którego kochamy, wtedy gdy je zamilczeć należy. Nieprawda Klystenesie? klystynes (śmiejąc się gorzko).
Oj! prawda, prawda... i mnie nieraz nazwano, w uroczystej chwili, Pamfilem albo Karynosem... nieprzyjemna pomyłka. kynna.
Nie żartuj Klystenesie; staraj się uspokoić Praxagorę. Wierzaj bezpodstawne są twoje posądzenia. praxagora.
A ja ci mówię, że oparte na znajomości mężczyzn. kynna.
Ależ nie! Na Boginie! Lysistraty posądzać nie można. Jej nie to w myśli! Zanadto wyniosła, aby kochać, zatem być niewolnicą. Silny umysł, żądza władzy, chce przedewszystkiem znaczyć i rozkazywać. Zakochana w swym pomyśle i bądź pewna, pozostanie mu wierną. Ona jest kobietą-mężczyzną, nie mężczyzny kobietą. klystenes.
A jedno z drugiem pogodzić się nie da. praxagora.
Co wy wiecie! Te właśnie kobiety są najstraszniejszemi, jak się zakochają! Aby namiętność zapanowała nad ich pychą, cnotą, rozumem, musi być potężną. Wpadają w szał, wtedy niczem dla nich mąż, dzieci, Bogowie, złe i dobre duchy, obowiązek, przysięga, wszystko przez okno wyrzucają i idą... na wodę. Ah! gdybym wiedziała, że Lysistrata, ta matrona ateńska, ta udawaczka, która dziś rano przez dwie godziny, prawiła nam morały... wierutne głupstwa, która śmiała wymódz na nas przysięgę!.. gdybym wiedziała, że ona w tej chwili... Ah! Na Bogów! Tego byłoby za wiele i przysięgam wam żleby się źle skończyło! Skandal! Tak na Afrodytę... jabym skandal wywołała. kynna.
Nie podnoś głosu... uspokój się... uważaj! Zresztą przysięga obowiązuje. praxagora (z oburzeniem).
Nas! Ale nie ją. kynna.
Ciszej. klystenes.
Grają, nic nie słyszą. orsylochos (w głębi).
Na Zeusa! Do pioruna! klystenes.
Orsylochos przegrał, bo zaklął. kynna.
Opamiętaj się. Posądzasz Lysistratę, jakbyś posą-pierwszą lepszą... przyznaj, że bez najmniejszego dowodu, bez poszlak nawet... nie mówiąc że Lysistrata, równie jak inne, ma od rana męża na karku. praxagora.
To prawda! Ale cóż chcesz... nie mogę ci tego wytłumaczyć... jakieś przeczucie, instynkt zakochanej, a ten rzadko zawodzi. klystenes.
Prawda... chyba że całkiem zawiedzie. kynna.
Nie żartuj-że wciąż; mów poważnie. klystenes.
Czy mam płakać? Ja wam mówię, że Agatos lada chwila nadejdzie; to znowu moje przeczucie, lepsze niż Praxagory, bo nie jestem, jak ona, niespokojny, nerwowy, rozstrojony. Ale z wami kobietami niepodobna rozumować. Jak mężczyzna nie jest u swej ukochanej, musi być u rywalki, bo dla was niema nic poza miłością; wszystko do niej odnosicie; miłość dla was początkiem i końcem wszystkiego, środkiem i celem, przyczyną i następstwem, prawnym wywodem i jedynem zajęciem. Ależ, na Heraklesa! Nie sama jest miłość na świecie; jest ojczyzna, rodzina, żądza odznaczenia się, praca, interesa, pieniądze i prawo — słowem — życie. Przekonany jestem, że Agatos miał na głowie tysiąc spraw, rachunki, raporta, kawałki, nieskończone nudziarstwa. kynna.
Dobrze mówisz. Tak, tak, twoje podejrzenia Praxagoro bezpodstawne. Na Boginie! Bądżże cierpliwą. praxagora.
Masz słuszność, będę cierpliwą... muszę być cierpliwą. stylbonidos (zbliża się).
Co tam się dzieje. Strymodoros goli bez mydła. klystenes.
Czy tak? Przepowiedziałem. stylbonidos.
Wygrywa jakby Menelas. klystenes.
Szczęśliwy w grze, nieszczęśliwy w miłości. stylbonidos.
Największy fałsz... może w małżeństwie... ale zresztą ten w miłości szczęśliwy, kto wygrywa. klystenes.
Jakto, wbrew przysłowiu? stylbonidos.
Przysłowie kłamie... bo kto wygrywa, ten rozrzutny, a rozrzutny tylko szczęśliwy w miłości. orsylochos (zbliżając się).
Trzy partye z rzędu przegrałem. Na Hermesa, to trochę za wiele... Niepodobna grać z tym Strymodorosem, co chwila wyrzuca szóstkę. praxagora (do Orsylochosa).
Dużo przegrałeś? orsylochos (obojętnie).
Pu! Około trzydzieści min. Na Hermesa, nigdy już nie będę grał z Illyryjczykiem, wolę z Grekiem. stylbonidos.
Albo z filozofem. orsylochos.
Wolę z cnym satyrykiem... bo ty zawsze przegrywasz... klystenes.
Przestrzegłem cię... Strymodoros szachruje, ma znaczone kostki. Skąpy i szachraj. orsylochos.
Stary szubrawiec. Wskoczyłby do morza za obolem. niewolnik (wchodzi).
Panie mój! Jest w przedsionku mężczyzna, chciałby... orsylochos.
Niech wejdzie. praxagora.
Agatos! To on, to Agatos. Oh! byłam pewną. (Biegnie ku wejściu i zatrzymuje się przerażona, spostrzegłszy Lykona z mężami)..
SCENA II.
Poprzedni, lykon, kynesias, teoras, dorcyl, acestor, sosias, sostratos.
lykon.
Witamy cię Orsylochosie! praxagora.
Co to za obcy ludzie? lykon.
Nie jesteśmy obcymi, jesteśmy dobrymi Ateńczykami; ja jestem kapitanem o trzech kitach, wracam z wojny. Jak Odyssej z towarzyszami, przychodzę do ciebie Orsylochosie z moimi żołnierzami, którzy, równie jak ja są małżonkami (wzdycha) niestety! Ośmieliliśmy się przestąpić próg twojego mieszkania ufni w gościnność, z której słyniesz w Atenach i chcąc oddać hołd sąsiadkom naszym Beotkom. Przychodzimy tutaj, bo nas poniekąd do tego zmusiły nasze żony. Zasłaniając się jakąś śmieszną przysięgą, wyrzuciły nas z naszych własnych domów i przychodzimy do ciebie, zacny Orsylochosie, aby nie tułać się całą noc po ulicach, pod chłodnem niebem. orsylochos.
Witam was. kynna.
Wyraża się dobrze. mirtale.
Idąc przygotował oracyę. filina (złośliwie).
Zatem zastaliście położenie nie po waszej myśli. praxagora.
Twarde nastały czasy! lykon (do Klystenesa).
Jaka ona piękna, ta Beotka! klystenes.
Piorunujące zatem wrażenie! lykon.
Czyż nie piękna? klystenes.
Dzielny kapitanie! strymodoros.
Tymczasem... w kostki — chcesz? lykon.
Tylko nie drogo, bo jeżeli wygram, przykro mi będzie, że przegrasz; jeżeli przegram, jeszcze przykrzej mi będzie, że nie wygrałem, (głupio się śmieje). strymodoros.
Po jakiej chcesz cenie. lykon.
Dwie drachmy? Dosyć będzie? strymodoros.
Dobrze, dwie drachmy. orsylochos.
Tak tanio! klystenes.
Nikt już z nim grać nie chce, zatem lepszy rydz jak nic. eirones.
Trzymam zakład za kapitanem... mam przeczucie, że wygra. stylbonidos.
Eironesie, trzymam zakład... ja w szczęście nie wierzę, tylko w grę! dorcyl (do Stylbonidosa półgłosem).
Za pozwoleniem! Przecież wiesz, że Strymodoros szachruje. stylbonidos.
Właśnie dlatego za nim się zakładam. dorcyl.
Ma się rozumieć. (Zaczynają grać. Tworzą się grupy: Dorcyl z Glycerą, Teoras z Mirtale, Acestor z Kynną). Za pozwoleniem, więc ta przysięga... to nie żart, ma się rozumieć. glycere.
Co? Żart? To rzecz bardzo poważna! dorcyl.
Za pozwoleniem... obowiązuje także Beotki? glycere.
Ma się rozumieć, równie jak Atenki. (Odchodzi). teoras (który rozmawiał z Mirtale, zbliża się do Dorcyla).
Te Beotki trącą węgorzem. Nieprawda, Dorcyl? dorcyl.
Za pozwoleniem — ma się rozumieć. acestor (który rozmawia z Kynną).
Anim przypuszczał. kynna.
Cóżeś myślał? acestor.
Na Posejdona! Ależ to wyborny żart. (Śmieje się). kynna.
Co? Żart? Zresztą my nie mamy zasługi, dotrzymując przysięgi. My Beotki lubimy grę na flecie, węgorze i spokój. acestor.
A Praxagora? kynna.
To wyjątek. acestor.
Ta przeklęta przysięga... Dałyście sobie wszystkie słowo... kynna.
A tak. acestor (wściekły).
Na Heraklesa! Czyż nie damy rady uporowi kobiet!? Takie upokorzenie! kynna.
Nie gniewaj się Acestorze... macie przeciw sobie wszystkie ateńskie niewiasty i sprzymierzone z niemi Beotki... walka nierówna. Możesz, jak mówi Eirones, podziwiać blask naszych oczów, harmonię stroju, dźwięk głosu... (Odchodzi parskając śmiechem). acestor (na stronie).
I tu niema co robić. Na Hermesa! (Niewolnicy wnoszą amfory, puhary i owoce). lykon (uradowany).
Na boskich braci! Co chcę i nie chcę wygrywam dzisiaj... mam niepojęte szczęście. klystenes.
Na Bogów! Zamilcz. Istotnie niepojęta rzecz, iż cię Strymodoros nie zgrał i gdyby nie przysięga, możnaby mniemać, że cię spotkał los Menelasa. stylbonidos (zbliżając się wściekły).
I to zawiodło! Jak tu nie pisać satyry?! lykon.
Jestem zawstydzony, ale nie moja zasługa... Praxagora stała przy mnie, przyniosła mi szczęście. Gdym cię zobaczył, piękna Beotko, zrozumiałem poetów... coś niezwykłego odczuwam i gdybyś zażądała, poświęciłbym ci majątek, dzieci, żonę... na Zeusa, nie zawahałbym się! praxagora.
To mi ogień! To mi zapał! Ale jedyny dar, który przyjąć mogę, to pokój ze Spartą. lykon.
Tymczasem jednak... praxagora.
Pijmy! Bądźmy weseli... Ewohe! Ewohe! Amfory pełne a puhary puste. eirones.
Wypróżnijmy amfory w puhary, wlejmy puhary w nasze dusze. (Wszyscy biorą puhary). lykon.
Ah! Na Afrodyte! (Podziwia Praxagorę). Co za oczy! O... te oczy! (Podśpiewuje sobie). Wino, gra i kobiety... jak śpiewano za mojej młodości... Gdyby mi kto był wczoraj powiedział, że nie przepędzę dzisiejszego wieczora w domu z Lysistratą... praxagora.
Lysistrata! Lysistrata... to twoja żona? lykon.
A tak, moja żona! Co to za kobieta! praxagora.
Zatem... Lykon. lykon.
Lykon. praxagora.
Lykon! Ateński oligarcha... I nie nazwałeś się. lykon.
Zapomniałem. praxagora.
Ależ na Artemidę!... Małżonek Lysistraty, to ktoś... to coś... eirones.
Oligarcha wpływowy... człowiek dnia dzisiejszego i przyszłości. praxagora.
Zaraz powiedziałam sobie... to ktoś... masz, coś, we wzięciu, w postawie niezwykłego... wielkopańskiego... czułam to, a nie mogłam sobie zdać sprawy. Teraz pojmuję... jesteś mężem znakomitej kobiety. klystenes (kłania się).
Odzwierciadla się w tobie. lykon.
Za wiele łaski. praxagora.
Lysistrata, to kobieta wyższa; rozum, spryt, czułość, wszystko w niej połączone. lykon (z przekonaniem).
Wszystko. (Zastanawia się). Czułość?... a tak, ale ta przysięga, co za szalony pomysł! praxagora.
Wielka obywatelka! Wielka patryotka! Gdybyś ją był słyszał rano, jak od nas zażądała przysięgi, byłaby ciebie wzruszyła i przekonała jak nas. Genialna kobieta! lykon.
Co to za kobieta! klystenes (zdejmuje wieniec z głowy i kładzie go na skronie Lykona).
Przyjacielu... weź ten wieniec. lykon.
Co to znaczy? klystenes.
Nie zniosę, aby mąż Lysistraty nie miał wieńca na głowie... lykon.
Ależ pozwól... głosy.
Tak, tak, tak. (Szmer — wszyscy razem mówią). lykon (głośno, zniecierpliwiony).
Proszę o głos! Mam coś ważnego powiedzieć... co was wszystkich pogodzi... nie mogę nigdy dostać się do głosu. (Głośno, tupiąc nogą) Proszę o głos. praxagora.
Nie chcemy słowa z ust twoich stracić. Słuchamy. lykon (po chwili).
Zapomniałem (śmiech ogólny). głosy.
Przypomnij sobie! Przypomnij! lykon (po chwili).
A tak... chciałem powiedzieć, że gdyby mi kto wczoraj powiedział, że dzisiejszego wieczoru nie przepędzę z żoną, nie byłbym uwierzył. klystenes.
Już słyszeliśmy. lykon.
Ależ na Dyonisosa! Byłby mnie niepomału zdziwił ten, któryby mi powiedział, że go przepędzę w tem uroczem gronie Beotek, (uśmiecha się do kobiet) zwłaszcza przy boku królowej... najlepszej, najpiękniejszej królowej! praxagora.
Nie żałujesz zatem? lykon.
Na Bogów! Nie. Rzecz dziwna, nie czuję najmniejszego wyrzutu sumienia. Tem ci gorzej Lysistrato! Sama tego chciałaś, chociaż mnie tu nie posłałaś. (Głupkowato się śmieje). praxagora.
Nie ona cię posłała? lykon.
Nie! Agatos i błogosławię go za tę boską radę. praxagora.
Agatos poradził wam przyjść do Orsylochosa? stylbonidos.
Dzielni mężowie! (Chwila milczenia). praxagora (raptem parska śmiechem).
Ah! Ah! Ah! klystenes.
Co za wesołość... tak raptem. praxagora.
Przyszła mi myśl! filina.
Powiedz, droga, żebyśmy się także uśmiały... jeżeli wesoła. praxagora.
Nie dla wszystkich. (Śmieje się) Ah! Ah! kynna.
Mów. praxagora.
Małżonkowie! Cobyście powiedzieli, gdyby, kiedy wy tu jesteście, Agatos zalecał się do jednej z waszych żon? teoras.
Oh! Nieprawda Dorcyl. dorcyl.
Za pozwoleniem... cóż znowu... ma się rozumieć. sosias.
Nieprawdopodobne. sakas (złośliwie się uśmiecha).
Ale możliwe. kynesias.
Na Hermesika! Sakas ma słuszność, wszystko na świecie możliwe. Prawda, czego mógł chcieć Agatos o tej godzinie, tam przy naszych domach. Ale która? lykon (spokojnie).
Cóż znowu, przechodził. kynesias.
Ależ pozwól... im więcej rozmyślam, tem więcej przypuszczam, że chciał się nas pozbyć. Trzebaby pójść się przekonać. lykon.
Jesteś niemożliwy. Dajże pokój. kynesias.
Praxagoro... otworzyłaś mi oczy, dziękuję ci. Żal mi odchodzić, ale spieszę. (Odchodzi). praxagora.
Bogowie z tobą. sostratos.
Jestem zaniepokojony. filina (biegnie na taras).
Jak biegnie. głosy.
Zobaczmy! Zobaczmy! filina.
Prędko, prędko. (Kobiety i mężczyźni biegną na taras). wszyscy (krzyczą).
Dobranoc, Kynesias!! kynna.
Nawet się nie odwrócił. glycere.
Nie słyszy. filina.
Zakręca. lykon (błogo zachwycony do Praxagory).
Co za noc! Co za księżyc! praxagora.
Jaka jasność! lykon (miłośnie).
Księżyc zakochanych! Jak miło przy nim marzyć... praxagora.
O tak! lykon (mówi wierszem).
Miesiąc się wznosił na nieba lazurze Nie pamiętam dalej... W taką noc sam na sam, na wsi albo nad morzem. O Praxagoro! praxagora.
Czy tak?! lykon.
Jestem wzruszony. (Mówią dalej po cichu, Teoras i Dorcyl na przodzie sceny). teoras.
Przyznam ci się, że i ja nie jestem spokojny. Mam ochotę pójść zobaczyć co robi Jaskółka i tobie radzę przekonać się, co robi Rosa. Nieprawda, Dorcyl? dorcyl.
Za pozwoleniem! Wyśmieją nas jak Kynesiasa. Ma się rozumieć. teoras.
Wyjdźmy po persku. Nieprawda, Dorcyl. dorcyl.
Za pozwoleniem, po persku. Ma się rozumieć! (Wymykają się). filina (wracając z tarasu).
Kynesias zmykał jak zając. lykon.
Niech mnie Bogowie od zazdrości strzegą... głupiec... na śmiech się wystawił. eirones.
Nie znajduję, aby ten obywatel był śmiesznym. Nie pojmuję, dlaczego żartujecie z niego. Zazdrosny, przyznaje się do tego... ma odwagę swojego przekonania, to godne szacunku. Wątpi, chce zbadać, chce zobaczyć, to najlepszy sposób dowiedzenia się... A jeżeli kocha żonę? Jest wytłumaczony. filina.
Rozmawiałam z nim, przyznał, że od chwili przysięgi powtórnie zakochał się w żonie. (Śmieje się głośno). lykon.
Dobrze mu tak i wnoszę z całego serca zdrowie pięknej Mirina! Acestorze, Sostratosie, Teorasie, Dorcyl wszyscy wypić musicie zdrowie żony Kynesiasa! (Podczas przemowy Lykona mężowie wynieśli się po jednemu). eirones (na stronie).
O Rodippe niema obawy... zostaję. (Siada i głośno) Twoje zdrowie Lykonie. lykon.
A gdziesz tamci? mirtale.
Teoras odszedł. glycere.
Dorcyl z nim. kynna.
Acestor powiedział, że mu się źle zrobiło. lykon.
A to zabawne. Na Hermesa! Wszyscy stchórzyli... ja jeden odważny. (Wspaniale) Ja jeden zostałem. praxagora.
Siadaj więc. (Wszyscy stoją tylko Lykon siedzi). Gdybym ci jednak powiedziała, że Agatos jest u Lysistraty. lykon (z oburzeniem).
U mojej żony, kapitana o trzech kitach. Moja żona! Oh! Co to za kobieta! praxagora (wybucha).
Tak, tak, twoja żona, ta wyższa kobieta, ta wielka obywatelka, ta twoja... co to za kobieta! co pięknie dziś rano nam prawiła, ma kochanka i tym kochankiem jest... Agatos! I ma słuszność i gdyby kochanka nie miała, byłaby śmieszną! lykon (zrozpaczony i ze złością).
Zabraniam ci w ten sposób przemawiać o Lysistracie! Jak możesz wiedzieć? praxagora (szyderczo).
Chcesz tu przenocować? Bierz płaszcz, laskę, biegnij czemprędzej. Ależ na Kastora, ruszaj! Na cóż czekasz? kynna.
Nie unoś się. Po co? praxagora.
Po co? po co? Oto dlatego, że nie chcę. aby drwiono ze mnie. Jakto?... my Beotki dotrzymujemy przysięgi, a ona... ta... ta... cnotliwa Atenka łamie ją! (Podano płaszcze i pochodnie. Lykon siedzi z wieńcem róż na głowie. Eirones wciska mu do ręki pochodnię).
praxagora.
Wszystko gotowe... za mną... Będziecie świadkami zdrady cnotliwej Lysistraty! (Do Lykona) No cóż? A ty nie pójdziesz? lykon (zrywając się raptem).
Spieszę! Nie aby ją pochwycić, lecz aby ciebie zawstydzić. AKT IV.
Ten sam plac, co w pierwszym i drugim akcie. Noc. Od wschodu niebo poczyna się oświetlać. Następnie wschód słońca. W końcu pełny dzień.
SCENA I.
lykon, praxagora, wszystkie Beotki, biesiadnicy prócz mężów, doris, niewolnice, niewolnicy zbliżają się z głębi ostrożnie na palcach, z pochodniami.
praxagora.
Jesteśmy na miejscu... cicho... Trzeba ich złapać! (Pokazuje dom Lysistraty). Wejdę z Kynną, a wy otoczcie dom. lykon.
A ja? praxagora.
Będziesz się patrzał. lykon.
Za pozwoleniem, nie chcę, żeby plądrowano po moim domu. Sam wejdę, nie potrzebuję świadków. Na Hefestosa! jeżeli kto, to ja mam prawo się przekonać. (Deklamuje). Ja mówię! I to dosyć. eirones (zbliża się ostrożnie do domu Lysistraty).
Ja wejdę, jako badacz namiętności ludzkich. klystenes.
Postępujmy prawnie. praxagora.
Jakto? klystenes.
Albo nieprawnie, jak się wam podoba. (Śmieje się). lykon.
Ostrożnie, jest tam pies. eirones.
Jak się nazywa? lykon.
Sokrat. eirones (cofa się spiesznie).
O, to nie wejdę. praxagora.
Trzeba ostrożnie otworzyć drzwi. (Próbuje otworzyć). Zamknięte! lykon.
Zatrzasła je za mną. (Śmieje się). praxagora.
Masz klucz? lykon.
Gdybym miał, nie stałbym tutaj. praxagora.
Obejdę się bez klucza. ( Wstrząsa drzwiami, pies szczeka przeraźliwie). Przeklęty pies, wszystkich obudzi. klystenes.
Dobry stróż prawa. kynna.
Bezprawia! lykon.
Bardzo czujny, zaraz szczeka, ja go tak wyuczyłem. kynna.
Powinszować! syra (z głębi domu).
Kto tam? kto tam? lykon.
Syra. — Niewolnica mojej żony. To ja, Syra, to ja. praxagora.
Ależ milcz! (Uszczypnęła go). lykon.
Aj! syra (z głębi domu).
Czy to ty, panie mój? Pani moja zakazała cię wpuścić. klystenes (udając Lykofora).
Ależ to nie Lykon, to Lykofor mleczarz. syra.
Tak wcześnie? klystenes.
Wyszedłem z rana, bo miałem piekło w domu, żona mi uszy suszyła... pokojem, pokojem, pokojem. Jakby ja mógł pokój ze Spartą zawrzeć. syra (śmiejąc się).
Ach! ach! ach! twoja także, twoja także. klystenes.
Na Kastora! otwórz ot lepiej, jak masz drwić. (Drzwi się otwierają, Praxagora odpycha Syrę i wywraca ją. Wraz z Kynną wpadają jak strzały do domu). syra (krzyczy).
Na ratunek! na ratunek! (Po krótkiej chwili Lysistrata i Praxagora wpadają jak piorun. Lysistrata w chlamidzie nocnej, agrafa, długi płaszcz na plecach). lykon.
Moja żona! Gdzie się tu schować? (ukrywa się za obecnymi). praxagora (do Lysistraty).
To, co mam ci powiedzieć, powiem wobec wszystkich. lysistrata.
Dobrze! tylko nie krzycz. praxagora.
Zobaczymy! zobaczymy, czy do końca zachowasz ten spokój i majestat. lysistrata.
Co to wszystko znaczy? praxagora (do obecnych).
Zapóźno! lysistrata.
Zapóźno!.. Co chcesz powiedzieć? praxagora.
Ptaszek frunął. lysistrata.
Co za ptaszek? nie rozumiem. Mówisz jak wyrocznia. Wytłómacz mi. praxagora.
A Agatos? lysistrata (obojętnie).
Agatos? praxagora.
Nie udawaj Lysistrato, wiesz, co chcę powiedzieć. lysistrata (dumnie).
Szalona! praxagora.
Nie jestem szaloną. I skoro mię zmuszasz, powiem, że podejrzywam cię o złamanie przysięgi, że posądzam, iż ją wymyśliłaś, aby się pozbyć Lykona i przyjąć Agatosa! — Wyraźnie mówię? lysistrata.
Brutalnie! (Uśmiecha się pogardliwie). Nawet bronić się nie chcę. Ale co mogło cię skłonić do takiego przypuszczenia? praxagora.
Lykon. lykon.
Na Hermesa! Tego za wiele, kłamie. Przeciwnie, wciąż mówiłem, ze to niepodobne, i nigdy nie zwątpiłem o tobie kochana żono. praxagora.
Oczekiwała Agatosa. lysistrata (do Praxagory).
Jak możesz mnie oskarżać bez dowodu? praxagora.
Ah! Gdybym dowód miała! lysistrata.
Wtedy? praxagora (wyrywa z włosów złotą szpilkę).
Wykłułabym ci oczy tą szpilką! lysistrata (patrzy się jej w oczy dumnie).
Nie boję się ciebie... Po co tu przyszłaś? praxagora.
Aby was pochwycić. lysistrata.
Pochwycić!? Na Boginie! Zachwycasz mnie. Jeżeli myślisz, że ukryłam mężczyznę, przepatrz jeszcze raz dom. Syra, poprowadź tę kobietę i pokaż mieszkanie od piwnicy do strychu. praxagora.
Powiedziałam, ptaszek frunął. lysistrata.
Nie chcesz! Zatem zostaw mnie w spokoju. Czego żądacie i jak śmiecie przed moim domem takie wypruwać zgorszenie? Czyż nawet spać już nie można spokojnie w Atenach! Gdzie są Scyci?[13] (Ogląda się). Gdzie? Nigdy ich niema kiedy potrzebni. stylbonidos.
A są zawsze, jak ich nie potrzeba. lysistrata.
Budzicie mnie, zmuszacie wyjść w nocnem ubraniu, ziębicie mnie i pytacie o Agatosa? Słuchajcie wszyscy tu obecni! Skoro me życie i czyny nie wystarczają, świadczę się Artemidą i niech mnie na miejscu ukarze, jeżeli na chwilę zadałam sama sobie kłam, jeżeli odkąd przyjęłam od was przysięgę, działałam w innym celu, w innym zamiarze, jak zawarcia pokoju i zbawienia ojczyzny. praxagora.
Przysiężesz, że nie wszedł tej nocy do tego domu mężczyzna? lysistrata.
Przysięgam... na Artemidę. Myśl co chcesz, prawdę powiedziałam. praxagora.
Prawdziwą prawdę? lysistrata.
Przysięgam, że przysięgi dotrzymałam. praxagora (na stronie).
Niezwyciężona. lykon.
Co to za kobieta! (Zbliża się do Lysistraty, chce ją pocałować w rękę). Droga żono! lysistrata.
Z daleka, z daleka... Na Boginie! On pijany. lykon.
Cypryjskie wino. lysistrata.
Winem się pocieszałeś. lykon.
Cóż miałem robić. lysistrata.
Jak on wygląda! Cały purpurowy, róże Afrodyty na głowie, Dionisosa na twarzy. Jak śmiesz Lykonie w tym stanie, przemawiać do mnie. Jesteś pijany, jąkasz się. eirones.
To ze strachu. lysistrata.
Oddal się. Niewolnicy podeprzyjcie waszego pana, chwieje się jak Sylen; odbierzcie mu pochodnię bo ogień zapuści. lykon.
Co to za kobieta! Pójdę spać. Jesteś niewinna to rzecz główna. Pochodnia nie moja, własność Orsylochosa. (Niewolnicy go odprowadzają, on się zwraca do domu Lysistraty). lysistrata.
Zwolna, nie tam. Nie pozwolę póki pokój nie zawarty. klystenes.
Rzecz dziwna, on nie był pijany. stylbonidos.
Świeże powietrze rozmarzyło go. lykon (odwracając się).
Gdzie mam pójść? lysistrata.
Pobądź na świeżem powietrzu, wytrzeźwisz się. lykon.
Co to za kobieta! (Odchodzi, po chwili wraca). Nie zapomnijcie oddać pochodni... nie moja. (Ogólny śmiech). eirones.
Oto macie, psychologiczny objaw. lysistrata.
Dobrze! Dobrze! Przejdź się. wszyscy.
Przejdź się! Przejdź się! eirones.
Biedny Lykon. klystenes.
Biedna raczej Lysistrata. Przebudziliśmy ją, ochydnie oskarżyli; bezprawnie postąpili. Praxagoro! powinnaś ją przeprosić. praxagora.
Przepraszam cię Lysistrato i wyznaję, że podejrzenie było niesłuszne. Czy mi przebaczysz? lysistrata.
Lituję się nad tobą. Mściwą nie jestem i w imieniu wspólnej sprawy, skoro wierną jej pozostałaś, przebaczam. stylbonidos (do Eironesa).
Widzisz, wygrana Lykona w kości, nic nie znaczyła. eirones.
Może przepowiednia. praxagora.
Gdzież więc jest Agatos? kynesias (wychodzi ze swojego domu uradowany).
Nie u mnie. (Smutno). Zastałem tam tylko przysięgę. acestor.
Nie u mnie. Zastałem tam tylko przysięgę. praxagora.
Tu jest echo. teoras i dorcyl (razem).
Nie u nas. teoras.
Jaskółka jest u Rosy. Nieprawda Dorcyl. dorcyl.
Za pozwoleniem. Rosa jest z Jaskółką, ma się rozumieć. kynesias.
Praxagora zawiniła. Wietrzyła skandal a tu przysięga dotrzymana! Ależ na Bogów ta przysięga to także skandal! Obywatele, mężowie, kochankowie, mężczyźni, trzeba temu koniec położyć. Czy mamy dać za wygraną. Już jutrzenka o różannych palcach, otwiera bramy wschodu a my bezradni błąkamy się po Atenach! Za mną obywatele. Naradzimy się i coś postanowimy, aby nie powiedziano, że płeć słaba zwyciężyła silną. taraxion.
Ogniem i mieczem! (Odchodzą). lysistrata (patrząc się za niemi).
Idźcie! Idźcie! Nic nie wymyślicie, coby was zadowolniło, dopóki pokoju nie zawrzecie. (Mężczyźni w największym gniewie grożąc kobietom wyszli. Przedtem weszły już wszystkie kobiety). A my idźmy do świątyni, aby podziękować Bogini, że nam wytrwać pozwoliła i błagać ją o dalszą moc ducha. (Kobiety wchodzą do świątyni. Baje się słyszeć hymn Artemidy, który kilkakrotnie jest odśpiewany, podczas gdy scena pozostaje opróżnioną. Poczem Lysistrata wychodzi na czele kobiet i spotyka nadchodzącą Kallyce z Nikostratosem). kallyce.
Spóźniłam się... moja wina. nikostratos (wesoło).
Moja wina, twoja wina, nasza wina. (Całuje w rękę Lysistratę). Ciociu dziękuję ci. Głosuję za pokojem. kallyce (zwracając się do świątyni).
Bogini przebacz! lampito.
Nasza naiwna. lysistrata.
Z mężem Nikostratosem. (Zdumienie ogólne. Wszystkie otaczają ich z ciekawością).
kallyce.
Wybacz ciociu nie słyszałam koguta. Kogut winien. lampito.
Uciekłaś mała... Jakim sposobem? Mów. praxagora.
Kto drzwi boczne otworzył? lampito.
Odpowiadaj nasza była naiwna! kallyce (zalękniona).
Nie mogę. lysistrata.
Wystraszona. Niech się uspokoi. praxagora.
Słuchamy. kallyce (pokaszluje).
To co mi się stało Atenki jest dziwne i uwierzyć zapewne nie zechcecie; przecież prawdę powiem. Zamknięta wśród ciemności i ciszy świątyni Artemidy, drżąca, zbolała, bo wiedziałam że wrócili dzielni rycerze i z nimi Nikostratos o pięknym spojrzeniu, mój małżonek ukochany a nieznany, widziałam w myśli, jak mnie szuka, mierzyłam jego smutek z moim. nikostratos.
Droga Kallyce. (Całuje ją. Poruszenie między kobietami). lampito.
Nie przerywaj... Oto prawdziwy skandal. Mów. kallyce.
Uklękłam i tonąc w łzach, błagałam całem sercem, całą duszą, Afrodytę, aby się nad nami zlitowała i połączyła nas. Gdy wtem oblało mnie jakieś mdłe światło... drzwi były otwarte, księżyc rzucał blade promienie. praxagora.
Księżyc? kallyce.
Księżyc. lampito.
No! kallyce.
Niema żadnego no. praxagora.
Ale któż drzwi otworzył? kallyce.
Eros! (Pauza). Zrozumiałam, że Afrodyte wysłuchała mej modlitwy, że nie chciała abym umarła, zanim poznam jej tajemnice. Skorzystałam z łaski Bogini, pobiegłam do Nikostratosa. Oto cała prawda. lampito.
Jakto! My dotrzymujemy przysięgi a ona — nasza naiwna łamie ją. Nie przebaczenie ci..! lysistrata.
O Lampito! Namiętna niewiasto! Moja siostrzenica Kallyce nie przysięgała. Nie złamała zatem przysięgi. Usłuchała woli Bogów, skoro Eros otworzył te drzwi, Artemida przyświecała jej pochodnią Hymenu, Afrodyta oddała jej wolność, której niesłusznie pozbawiliśmy ją. praxagora.
Na Bogów! Niepodobna z Bogami być w lepszej komitywie. (Wchodzą wszyscy mężczyźni i mężowie, rozwściekleni i uzbrojeni w dzidy. Wchodzą rytmicznym krokiem. Podczas tej sceny, mężczyźni i kobiety dzielą się na dwa obozy, które żywe ze sobą prowadzą spory). acestor.
Biada zuchwałym niewiastom znienawidzonym przez Eurypidesa i Bogów. rodippe (przestraszona).
Nie gadaj! Co za dzidy! mirina.
Jakie długie. lampito.
A jakie grube. nikodice.
Długie i grube. taraxion (zadyszany).
Fu! Fu! Czyż potomkowie zwycięzców z pod Maratonu mają się upokorzyć przed babami? Iu! Iu! lysistrata (stając na czele kobiet i zwracając się do mężczyzn).
Czy myślicie że kobietom brak odwagi. Odłóżcie na bok te dzidy. Na nic się wam nie przydadzą w tej potrzebie. Nas niemi dziś nie zwalczycie. Nie walki; pokoju pragną Atenki. klystenes.
A to furfantki! Zawrzemy pokój, jak się nam spodoba, nie kiedy wy nam każecie, bezwstydne. Teraz z wami wojna zdradzieckie istoty. W imię prawa! lysistrata (szyderczo się śmieje).
W imię prawa? Zobaczymy kto zwycięży. klystenes.
Niech złożą dowody swej bezczelności. pierwszy scyt (podpity, zwraca się do Lykona).
Kapitanie! Zgroza! Nieszczęście! drugi scyt (wciąż poziewa).
Baby opanowały skarb publiczny na Akropoli. klystenes.
Tego brakowało! Jak? Jakim sposobem? Od czegóż byliście tam gamonie? pierwszy scyt.
Łatwo mówić. Wpadły wściekłe jak Eumenidy. Znienacka zaskoczyły nas od tylnej strony Partenonu. Było ich kilkaset, nas dwóch. sakas.
Pijanych. pierwszy scyt.
Gdzie tam? Na Bogów moich! Klnę się ani tyla. Wywróciły, podeptały nas, w skarbcu się usadowiły, babskie straże rozstawiły. klystenes.
Pewnie spaliście. drugi scyt (ziewając strasznie).
Okaśmy nie zmrużyli. Jak im grozić poczęliśmy i do drzwi dobijać się, wrzącą oblały nas wodą. (Obaj pokazują zmoczone szaty). razem.
Jesteśmy poparzeni, poparzeni okropnie! klystenes.
Zawołać wóz ratunkowy. scyci (razem z przerażeniem).
Lepiej dajmy drapaka. (Zmykają. Pierwszy Scyt zatacza się). lykon (zrozpaczony).
I to jeszcze. Czem tu teraz wojować. klystenes.
Biada nam! Scyci drapnęli. Przecież nie przystoi ustąpić przed kobietami! Powaga prawa! lysistrata (do kobiet).
Dwie sprężyny: miłość i pieniądze. (Do mężczyzn) To na mój rozkaz. klystenes.
Po co opanowałyście skarb? Jakim prawem? lysistrata.
Aby go ocalić a wam odjąć możność i powód prowadzenia wojny. dorcyl.
Powód? Za pozwoleniem. Więc my za pieniądze wojujemy? lysistrata (uśmiechając się i naśladując Dorcyla).
Ma się rozumieć!... Dla zysków nie wszyscy, ale niektórzy, i dla tych zysków ściąga się na Ateny nieszczęścia, burzy rzeczpospolitą. Pisander, z nim ci co zaszczytów i miejsc chciwi, zawsze gotowi wzniecać niesnaski i niepokój, aby kraść. Wolna teraz droga, ale żyć i zbogacać się ze skarbu już nic będą mogli. strymodoros.
Jakto? lysistrata.
Pytasz zacny Strymodoros? Bo my skarb publiczny strzedz będziemy i sięgać do niego nie pozwolimy. strymodoros.
Wy? lysistrata.
Cóż w tem dziwnego. Czyż nie strzeżemy gospodarstwa domowego? klystenes.
To zupełnie co innego. lysistrata.
Dlaczego? draces.
Jakżeż wojnę prowadzić bez pieniędzy ze skarbu publicznego? Toby piękna była gospodarka. Upadam do nóg! (Na stronie) A moje dostawy? lysistrata.
Wojna niepotrzebna. Tysiąc jest rzeczy, na które użyteczniej, zbawienniej należy wydać pieniądze. klystenes.
Jak bez wojny ducha w ludzie podtrzymać, jak bronić praw nieprzedawnionych? lysistrata.
My je zabezpieczymy. klystenes.
Wy? lysistrata.
Tak, my! teoras.
Ależ to godne śmiechu. lysistrata.
Zechcecie, czy nie, my was ocalimy. lykon.
Przeraża mnie, moja żona! Co to za kobieta! lysistrata.
Oburzacie się, płoniecie gniewem! Nic nie pomoże. klystenes.
Ależ na Demetre, to nie do zniesienia, to nowe bezprawie. lysistrata.
Główna rzecz, ocalić was. klystenes.
A jeżeli nie chcemy być ocalonymi. lysistrata.
Tem więcej i właśnie dlatego. klystenes.
Ależ na wszystkich Bogów! Skąd kobietom przyszło do głowy trudnić się wojną i pokojem? lysistrata.
Powiem wam. taraxion.
Mów prędko. (Odgraża się) Bo inaczej... lysistrata.
Słuchajcie zatem, a ty Taraxionie miarkuj swe ruchy. taraxion.
Nie mogę, wściekły jestem. lampito.
Ten zapał... raptem? taraxion.
Nie do ciebie, stara. (Do Lysistraty) A ty mów. lysistrata.
Przedtem i przez cały ciąg wojny pozwoliłyśmy wam działać; byłyśmy pokorne, słodkie, robiliście co się wam podobało i słówka nie pozwoliliście nam pisnąć. A przecież wiedziałyśmy, że źle działacie i nieraz ubolewałyśmy nad opłakanym skutkiem waszych narad. Z boleścią w sercu, z troską o Ateny, pytałyśmy nieśmiało: „Coście postanowili o wojnie i pokoju?“ Mój mąż odpowiadał: „Co ci do tego. Daj mi pokój“ — i milczałam. lampito.
Jabym tam nie milczała. klystenes.
Miałabyś się z pyszna. lysistrata.
Ja milczałam. Ale razu jednego, gdy widocznie biegliście do zguby, rzekłam: „Mężu, jak możesz przykładać rękę do takiego szaleństwa?“ Odrzekł, srogo patrząc się na mnie: „Strzeż się kobieto! Wojna nasza rzecz“. strymodoros.
Słusznie. lysistrata.
Jakto słusznie, nędzniku? Czyż nie wolno nam przestrzedz was, kiedy widocznie gubicie sprawę a ty się zbogacasz? Dosyć tego! Dość już długo składano na wpływ kobiet nieszczęścia Aten. Król Medów miał kiedyś powtórzyć, że w Atenach rządzą mężczyźni, lecz mężczyznami kobiety[14]. Tak nie było, ale tak będzie. Czemuż tak nie było? Ileż klęsk byłoby zażegnanych. Teraz dopiero pokaże się, kto narażał rzeczpospolitą a kto ją zbawi. Skoro sami głosicie i narzekacie, że niema już mężów stanu, niema roztropnych, mądrych, odważnych, zebrałyśmy się, aby uratować Grecyę. Po co dłużej czekać? Jeżeli raczycie nas usłuchać i pójść za zdrową radą, jeszcze coś ocalić można. acestor.
I wy to coś ocalicie? No, tego za wiele! Ale słuchajmy. lysistrata.
Tak jest a jeżeli kobiety dobrą wam dadzą radę, nie zazdrośćcie tylko słuchajcie. taraxion.
Co mam słuchać babskich gadanin. Jak raz ustąpimy, zginiemy! Milcz ty tam, z welonem na głowie! lysistrata (zdejmuje welon i oddaje go Taraxionowi).
Jeżeli cię razi welon, masz, okryj nim twarz i milcz. Syra, podaj mu przędzę. Prządz Taraxiouie, a my kobiety o wojnie stanowić będziemy. (Syra wymogła z domu przędzę i podała Taraxionowi, który w największej złości odepchnął ją nogą tak, iż wpadła między nogi Eironesa przerażonego). sakas.
Oto masz! Psychologiczny objaw! lysistrata (do kobiet).
Wytrwajcie! Wy, prawnuczki najdzielniejszych matron, córy matek, których sama obecność synów do wielkich zagrzewała czynów — wytrwajcie! Bogi nam sprzyjają. Jeżeli święty ogień Erosa i Afrodyty nie wygasł w sercach, kiedyś Grecya czcić nas będzie jako Rószczki oliwne. klystenes.
A to za co? lysistrata.
Że was doprowadziłyśmy do opamiętania, żeście wojny zaniechali i śmiesznych podczas rozejmu pochodów po ulicach i placach publicznych. kalonice.
Słusznie, na Afrodytę z Pafos! teoras.
To nie do wytrzymania! Nieprawda Dorcyl. mężczyzni (chórem).
Oh! prawda! kynesias.
I dlatego raz trzeba to zakończyć; tak dłużej iść nie może, niktby nie wytrzymał. Bez żon żyć niepodobna, bez skarbu wojny prowadzić nie można. sostratos (do Kynesiasa).
Ten rozsądek, to dzieło twej żony. (Do wszystkich) Istotnie skarb moglibyśmy łatwo odbić, ale z przeklętemi żonami trudniejsza sprawa. kynesias (do Sostratosa).
Powiedz raczej z kochanemi, drogiemi żonami. (Do Lysistraty) Pokoju! Chcecie pokoju! Ależ nie od nas samych zależy. Trzeba, żeby się nań zgodzili Lacedemończycy. lysistrata.
To moja rzecz. lykon (zachwycony).
I to także! Co to za kobieta! lysistrata.
Wprowadzić posłów lacedemońskich. (Wchodzi Agatos a za nim posłowie lacedemońscy z dzidami takiemi samemi jak mężowie, jest ich kilku prócz dwóch naczelnych. Później na rozkaz Lysistraty stają na lewo, mężowie na prawo, Lysistrata z kobietami i Agatosem w środku).
praxagora.
I ci także z dzidami... jak na posłów, to dziwne. klystenes.
W jakim oni są stanie! Na Bogów! lampito.
Jakieś napuszone figury. Sztywni i bezczelni. Mają tuniki jakby wiatrem podszyte. agatos (w środku obok Lysistraty).
O Ateńczycy! zwłaszcza wy Atenki! Przynoszę wieść dobrą. Gdy tej nocy dowiedziałem się o naprężonem położeniu, wytworzonem przysięgą niewiast, bezwłocznie pośpieszyłem do dygnitarzy, do oligarchów, do znaczniejszych obywateli, do archonta Kalliasa, przedstawiłem co w przyszłości groziłoby rzeczypospolitej i jej siłom wojskowym, gdyby dłużej rzeczy pozostały w tym opłakanym stanie. Ateńczycy! Atenki! Przekonałem ich, zgodzili się zawrzeć pokój. Mam upoważnienie podpisane przez archonta. (Pokazuje zwitek popierusu) Zgromadzenie zwołane na Pnyx potwierdzi pokój, jeżeli Lacedemończycy zgodzą się na traktat zaszczytny, nie upokarzający dumy Aten i naszej obywatelskiej godności. pierwszy poseł.
Jesteśmy gotowi! Król nas wysłał. eirones (niedowierzająco).
Rzecz dziwna... trzebaby ich zbadać. klystenes.
Witamy was Lacedemończycy! W jakim celu przybyliście, powiedzcie szczerze. drugi poseł.
Aby się ułożyć o pokój. klystenes.
Co was, zwykle tak opornych, tak zawziętych... eirones.
...fanatycznych... że tak powiem... klystenes.
... skłania do pokoju? pierwszy poseł.
Nasze żony! (Ateńczycy patrzą po sobie ze zdumieniem). acestor.
I tamte także. drugi poseł.
Nie chcą nas znać! ateńczycy (chórem).
Jak nasze! pierwszy poseł.
Wyrzuciły nas z naszych domów! ateńczycy (chórem).
Jak nasze. drugi poseł.
A wystroiły się... że aż nie przystoi Spartankom. ateńczycy (chórem).
Jak nasze. pierwszy poseł.
Nie chcą z nami mówić, dopóki pokoju nie zawrzemy. ateńczycy (chórem).
Jak nasze. strymodoros.
A czy skarb opanowały? drugi poseł.
U nas moneta żelazna... kobiety takiej nie lubią. klystenes.
Zatem stosunki u was w opłakanym stanie? pierwszy poseł (do drugiego).
Może za wiele powiedzieliśmy. drugi poseł.
Nie bój się, oni także w opłakanym stanie. pierwszy poseł.
Co tu długo mówić. Ateńczycy, sądźcie po sobie... acestor.
I coraz gorzej będzie. pierwszy poseł.
Ma się rozumieć. Chcecie Ateńczycy przystąpić do rokowań? lykon.
Niema rady. drugi poseł.
Niema rady. eirones (badawczo).
To fizyologiczny objaw! Kto mógł Spartankom podsunąć myśl podobną? lysistrata.
Ja! lykon.
Moja żona! Co to za kobieta! lysistrata.
Ja! Powiedziałam sobie... ani tam w Sparcie, ani tu w Atenach, nie dacie sobie bez nas rady. klystenes.
Zatem radź, mądra i odważna Lysistrato. Nadeszła chwila, w której masz złożyć dowód twej władzy, prawości, dobroci, majestatu, słodyczy i twej sztuki. Grecy zachwyceni twym geniuszem, oddają ci się i za zgodą stron obu tobie powierzają załatwienie ich sporów. lysistrata (występuje naprzód).
Lacedemończycy, złóżcie broń. Rozumiem was, ale broń posłom nie przystoi. Stańcie po lewej, Ateńczycy po prawej stronie. (Lacedemończycy odkładają dzidy i stają po lewej stronie). Jestem tylko kobietą, ale mam wrodzony, prosty, zdrowy rozum i skorzystałam z nauk ojca i mędrców. Jednym i drugim muszę słowa prawdy powiedzieć. W Pylos, w Delfach, w Olimpii i w wielu innych świętych miejscach, polewacie ołtarze tą samą poświęcaną wodą, jak pobratymcy; przecież zawzięcie walczycie ze sobą, niszczycie Grecyą, torujecie barbarzyńcom drogę! acestor (ze wzrastającą niecierpliwością).
Żeby się to już raz skończyło. lysistrata.
A teraz wy, o Lacedemończycy! Czyście zapomnieli jak wasz rodak Peryklides przybył do Aten, blady, przerażony, w purpurowym płaszczu, padł na kolana przed ołtarzem i błagał Ateńczyków o pomoc przed napadem Messeńczyków i gniewnym Bogiem. Cymon na czele czterech tysięcy Ateńczyków dobrze uzbrojonych, pośpieszył na pomoc Lacedemonie i wybawił was. Niepomni tak wielkiej usługi niszczycie kraj, który wam się dobrze zasłużył. klystenes.
To niesłuszne! To nieprawne! taraxion.
Oburzające! draces.
Niesprawiedliwe. pierwszy poseł.
Niesprawiedliwe! Ależ na Zeusa, kto rozpoczął wojnę, kto nas zaczepił? lysistrata.
Czy mniemacie Ateńczycy, że was rozgrzeszam? Czyż zapomnieliście jak w zamian, kiedy nosiliście niewolnicze szaty, Lacedemończycy pośpieszyli wam z pomocą, wymordowali Tessalczyków i sprzymierzeńców Hippiasa i że w tej ciężkiej potrzebie oni jedni wam pomogli i oswobodziwszy was, zapewnili ludowi jego prawa. pierwszy poseł.
Mądra niewiasta! acestor (przypatrując się Lysistracie).
Ona jeszcze niczego. sostratos.
One jakoś teraz wszystkie niczego. lysistrata.
Skoro tyle pięknych czynów spełniliście jedni dla drugich, poco walczycie ze sobą i niszczycie się wzajemnie? Dlaczego nie macie się pogodzić? Co stoi na przeszkodzie? drugi poseł.
Zgadzamy się na pokój, jeżeli oddacie nam to, co jest zwykłą przyczyną naszych rozterek. lysistrata.
Co takiego, cny pośle? drugi poseł.
Pylos. Wciąż o to tylko idzie. klystenes.
Na Posejdona! To za wiele. Tego nigdy nie oddamy. No nieprawnie! lysistrata.
Ateńczycy! Drodzy Ateńczycy! Odstąpcie Pylos. taraxion.
Łatwo mówić, ale co potem poczniemy? lysistrata.
Zażądajcie w zamian innej fortecy. klystenes.
Zgoda więc, ale wy oddajcie nam Ehimus, zatokę Maliacką i forty Megary. pierwszy poseł.
Oh! Oh! to za wiele. lysistrata.
Ostąpcie nieco Ateńczycy... nie żądajcie tych fortów... i tak naprawdę nigdy do was nie należały. acestor.
Żeby to raz się już skończyło... wytrzymać nie mogę. lysistrata.
Zważcie, że skarb w naszych rękach. Jak zawrzecie pokój, bezzwrotną otrzymacie pożyczkę; będziecie mogli bezpiecznie uprawiać łany. (Z zamiarem i obojętnie). Zresztą zastanówcie się, aby ten pokój był trwałym. Może chcecie poradzić się sprzymierzeńców? Beocian? acestor (zniecierpliwiony).
Niema potrzeby. Śpieszno nam i sprzymierzeńcom także. pierwszy poseł.
I nam. dorcyl.
Za pozwoleniem, bezwrotna pożyczka — dobra rzecz — ma się rozumieć. A do tego i mnie śpieszno... Rosa i Jaskółka... lysistrata (z uśmiechem).
Wszystkim jakoś teraz bardzo pilno! A więc pokój na moich niech stanie warunkach. Za Pylos Ehimus i zatoka Maliacka. wszyscy.
Zgoda. lysistrata (uroczyście).
Pokój zawarty. (Do Agatosa). Będziesz archontem. (Agatos lekkiem skinieniem głowy, dziękuje). taraxion (cienkim głosem).
Ja protestuję. pierwszy poseł.
Barbarzyńco. wszyscy.
A to dlaczego? taraxion.
Bo wolę wojnę pod Decylią niż piekło w domu. lysistrata.
Co? Lampito? taraxion.
Nie daje mi spokoju. kobiety (razem z oburzeniem).
Co? Co? taraxion.
Od wczoraj, odkąd powróciłem, prześladuje mnie. mirina.
Czem? taraxion.
Miłością i zazdrością. praxagora.
Jakto od wczoraj... a przysięga. lysistrata.
Mniejsza o przysięgę skoro dopięliśmy celu. mirina (Pokazując Lampito i Kallyce).
Zatem dwa wyjątki. lampito (zawstydzona).
Jeden tylko... przyznaję, chciałam złamać przysięgę, ale (patrzy z wyrzutem na Taraxiona) nie złamałam. (Posłowie lacedemońscy podają ręce Ateńczykom).
pierwszy poseł.
Pamiętajcie, że wy pod Artemizium uderzyliście jak Bogi na okręta Medów, żeście rozbili barbarzyńców, a że my z Leonidasem rzuciliśmy się jak odyńce na Persów, których było jakby ziarnek piasku. Artemido! Królowo lasów, postrachu zwierząt, bądź świadkiem, czysta Bogini, naszej zgody, aby trwałą była! O! Bogini wesprzyj nas! agatos.
Bogowie! Pamiętajcie, że przed waszem obliczem, zawieramy i poprzysięgamy ten pokój, doprowadzony do skutku, przez Afrodytę! wszyscy.
Alalai! Io pean! Io! Io! Evohe! Evohe! (Chór bohaterski). lysistrata.
Szaleni! Chcieliście walczyć z kobietami! Nie mogliście sami dać sobie rady i musieliście broń złożyć. Ateńczycy niech to, co się stało, posłuży wam za naukę. Znacie teraz Atenki sposób, otrzymania od mężczyzn, czego chcecie! Nie nadużywajcie go; używajcie jedynie w szlachetnych celach i dla dobra ojczyzny. eirones.
W moich podróżach poznałem kraj, wprawdzie na północy, w którym, nadużywają tego sposobu. lysistrata.
Teraz kiedy wszystko dobrze się skończyło, pośpieszycie do żon Lacedemończycy, a wy Ateńczycy połączcie się z waszemi. Wy Beotki powrócicie do waszych mężów. Żona niech pilnuje męża, mąż żony. A wszyscy strzeżmy się szaleństw, błędów i pomyłek. (Ogólny ruch, mężowie biorą pod ręce żony).
lampito (zbliża się do Taraxiona i bierze go czule pod ramie).
taraxion.
Odczep się odemnie, namiętna niewiasto! lampito.
Co za zawód. Zamienili mi go. lysistrata.
Dla uczczenia pokoju zapraszam wszystkich i was Lacedemończycy i was Beotki na wielką, na Akropoli w Propileach, ucztę, zgody Aten ze Spartą, żon z mężami. rodippe.
Nie gadaj! Niech żyje Lysistrata! (Zbliża się do Eironesa). Mężu, ale jabym pierwej chętnie coś przekąsiła. (Do Praxagory). Teraz, kiedy pokój zawarty, przyszlij mi pięknego węgorza. praxagora.
Przyszlę tak tłustego, jak Lampito. lykon (podziwiając Lysistratę).
Co to za kobieta! (Ściska za rękę Agatosa. Idzie do Lysistraty, czuli się do niej i całuje z uszanowaniem w rękę). stylbonidos.
Uczta! Myśl świetna. My bowiem Ateńczycy, strasznie bredzimy na czczo. Jesteśmy o wiele mądrzejszymi, jak mamy w czubie. eirones.
To też jak przyjdzie wyprawić do Sparty poselstwo, najlepiej szturchniętych wysłać posłów. Na czczo nie zrozumieją co im Lacedemończycy powiedzą, a tego co zamilczą, nie odgadną. kalonice (rozmawiała pocichu z mężem Sosiasem, który jej nadskakuje).
Pierwej muszę się przebrać. sosias.
Ależ potem, potem. kalonice.
Nie! Nie, muszę zmienić tunikę. (Teoras i Dorcyl nadskakują Jaskółce i Rosie).
teoras (do Jaskółki i Rosy).
Pójdziemy do domu. Nieprawda Dorcyl. dorcyl.
Za pozwoleniem, ma się rozumieć. jaskółka i rosa (razem).
Obejdzie się! lampito (do publiczności, zrozpaczona).
Ja nie mam poco iść do domu! lysistrata.
Złóżmy dzięki w świątyni... ale nie Artemidie... poświęcimy na nowo świątynię Afrodycie! Agatosie, dzielny wodzu, któremu zawdzięczamy zakończenie tej opłakanej wojny, dzięki ci w imieniu wszystkich niewiast. (Agatos rozmawiał z Praxagorą).
wszyscy.
Io! Io! Chwała Agatosowi. Niech żyje pokój! Cieszmy się! agatos.
Nie mnie należą się dzięki. Oto zbawczyni Aten! (Pokazuje Lysistratę. Wszyscy się ku niej zwracają, biją pokłony i oklaskują). lykon.
Moja żona! Co to za kobieta! stylbonidos. (Występuje naprzód sceny).
Ateńczycy! Przyznajcie, że trudno dać sobie radę kobietami, trudniej bez nich. |
Nie będziemy rozwodzić się nad trudnościami[15] — powiedzmy — nad niepodobieństwem wystawienia na scenie nowożytnej Lysistraty w pierwotnym jej układzie scenicznym, w zewnętrznej formie, w jakiej przed dwudziestu kilkoma wiekami ukazała się wobec publiczności ateńskiej. Nie będziemy się spierać, czy nauka jest w posiadaniu dokładnego sposobu zastosowania chórów, które stanowią część składową tej, jak innych komedyj Arystofanesa; nie będziemy dociekać, jak należałoby poradzić solne tutaj z chórem starców i z chórem kobiet, czy winny śpiewać, czy deklamować zbiorowo, czy też też za pomocą naczelników. Wiemy bowiem, że w ten lub ów sposób, chóry byłyby niezrozumiałemi, nieprzystępnemi dla publiczności, że zatem to, coby śpiewały, lub deklamowały, byłoby straconem. Nie łatwo również rozpoznałaby się dzisiejsza publiczność w innych szczegółach pierwotnego układu scenicznego.
Doświadczenie nas uczy, że za dyrekcyi p. Kozmiana wystawiono wzorowo, ale zupełnie niewolniczo, wedle pierwotnego układu scenicznego, Rycerzy Arystofanesa w znakomitym przekładzie Szujskiego. Byli wtedy dobrzy aktorzy, grali wyśmienicie, sam Szujski kierował próbami. Była to prawdziwa uczta, ale zaledwie dla kilkunastu osób; dla szerokiej publiczności była ona bez smaku, była martwą literą. Ograniczyć się musiano do dwóch czy trzech przedstawień.
Nie był to zatem sposób zapoznania dzisiejszej publiczności z grecką komedyą, z Arystofanesem, nie był to sposób — że się tak wyrazimy — pożądanego spopularyzowania nieśmiertelnego ateńskiego komedyopisarza.
Takie przedstawienia, trzymające się wiernie pierwotnego układu scenicznego, mogą mieć wartość archeologiczną, filologiczną, literacką, teatralnego i scenicznego powodzenia mieć nie mogą. Dodajmy, że chcąc być zupełnie dokładnym, trzebaby, żeby role kobiece grane były przez mężczyzn w maskach, że wreszcie koniecznie należałoby zbudować scenę dla takich przedstawień zupełnie inną od nowoczesnej.
Nie mniejszy od scenicznego, nierównie nawet ważniejszy, wchodzi tu w rachubę wzgląd obyczajowy. Nie będziemy badać, czy lepszemi, czy gorszemi są dzisiejsze obyczaje od greckich pod koniec V wieku, dość, że są innemi i że nie zniosłyby na scenie wyuzdania mowy, dosadności wyrażeń, szorstkości dowcipu, nagości obrazów, realizmu, bezwzględności, gwałtowności działania i dwuznaczników w Lysistracie Arystofanesa.
Francuski tłómacz Lysistraty, p. Humbert. mówi: „Ta komedya zalicza się do najlepszych Arystofanesa; zbliża się najbardziej całością układu, rozwojem myśli i szeregiem scen do nowożytnych sztuk, ale jest też najbardziej wyuzdaną i niepohamowaną w wyrażeniach. Trzeba zatem przyznać, że jeżeli moralność w swoich zasadach nie zmienia się, wstydliwość i przyzwoitość różnią się wedle miejsca i czasu, i że nierównie wyżej stoją u nas, niż u ludu, uchodzącego za najwykwintniejszy w starożytności. — Stwierdziwszy to, przyznać musimy zarazem, ze myśl, że cel komedyi, są w całem tego słowa znaczeniu — uczciwemi“.
Dwa więc przeważne względy: jeden sceniczny, drugi obyczajowy, przemawiają przeciw zapoznaniu się szerokiej publiczności teatralnej i zetknięciu się jej z grecką komedyą, z Arystofanesem, zwłaszcza z jednym z najbardziej zajmujących jego utworów — z Lysistratą.
Czyż publiczność ta ma być odciętą od czerstwego dowcipu, niezrównanego humoru, szalonej werwy, zdrowego sądu politycznego i głębokiego patryotyzmu ateńskiego komedyopisarza: od jego uczciwej myśli i uczciwego celu? Czyż niepodobna zużytkować tych wszystkich drogocennych pierwiastków, bez zadania gwałtu nowoczesnym wymaganiom scenicznym, bez obrażenia obyczajności, a dla wlania nowego we współczesną scenę życia i puszczenia między publiczność ożywczego prądu?
Mniemamy, że w każdym razie próba warta jest zachodu i pewne obudzić winna zajęcie.
Taką próbą, w wyżej określonym zamiarze, było przedstawienie na scenie krakowskiej Lysistraty, układu i w przekładzie p. Stanisława Koźmiana.
Wzgląd obyczajowy musiał być naprzód wzięty w rachubę w ten sposób, aby ocalając główną myśl Arystofanesa, ubrać ją w szaty, niepłoszące wstydliwości, w formę, na którą mogłaby się dzisiejsza publiczność zgodzić. W przedstawieniu myśli głównej Arystofanesa, nie należało puszczać się poza granice, których dotąd nie przekroczyła współczesna scena. Zadaniu temu głównie sprostać można było przyzwoitością w wysławianiu się, unikaniem, raczej usunięciem zupełnem, wyuzdania oryginału. — Wogóle zaś zadanie było uproszczone wobec niezliczonych utworów scenicznych, wciąż grywanych, a odznaczających się drastycznością, do której wcale dotrzeć nie trzeba było, aby oddać i przedstawić myśl i cel komedyi Arystofanesa. Lysistrata w układzie, w którym ukazała się na scenie krakowskiej, pozostaje pod względem drastyczności nieraz o wiele w tyle za Półświatkiem, za Gavaud-Minard et Co., za Kamionką, Tricoche i Cacolet, Małżeństwem Olimpii, Synem Naturalnym, Flipotą, za wyborną komedyą Fredry (syna) Oj młody, młody, za Żołnierzem królowej Madagaskaru, Nauczycielką, lub Oj mężczyzni, mężczyzni! i innymi utworami scenicznymi, znanymi z naszych scen, że nie powiemy nic o Pięknej Helenie i Orfeuszu. Żaden szczegół w Lysistracie, jak się ona ukazała na scenie krakowskiej, nie zbliża się nawet, pod względem brutalności obyczajowej, do tyle razy widzianej, wielkiej sceny zrywania dzwonków, przewracania krzeseł, i zamykania drzwi między panią Causade a Maurycym w Najserdeczniejszych Wiktora Sardou.
Wobec tych kreacyj nowoczesnej muzy, uwzględniając miejsce, czas a czyniąc zadość co do formy wymaganiom obyczajowym współczesnym, bezpieczniej, z mniejszą troską, a z lepszym pożytkiem przedstawić można komedye Arystofanesa, choćby przyszło przyznać, iż niewszystkie są budującemi, gdyż zawsze znajdzie się w nich pełno zdrowych, a nawet podniosłych motywów.
O tem, co z życia przeniesionem może być żywcem na scenę, miała starożytność inne, aniżeli my wyobrażenia. Śmiałym rzutem wypowiadała ona i przedstawiała rzeczy, które my obwieszamy pozornie tysiącami osłon, aby uchylać potem ich rąbki i wskazywać, że pod temi osłonami kryje się jednak rzeczywista nagość. Wolała ona niekiedy fakt brutalny od długich analiz uczuć i namiętności, które ten fakt za kulisami sprowadzić muszą. Nowożytne postępowanie jest dziś konieczne, ale sztuki, nie dające ognia, lecz igrające z nim długo i swawolnie, z pewnością więcej niezdrowia niosą między publiczność i społeczeństwo. W niniejszym układzie Lisystraty uniknięto jaskrawości starożytnych, a niema w nim rozstrajających dusze i ciała analiz, dzisiejszych buduarowych komedyj.
Szło następnie o układ sceniczny, któryby nie skrzywił zbytecznie komedyi Arystofanesa, a uczynił ją przystępną dla publiczności nowoczesnej.
Pod tym względem znalazło się niemałe ułatwienie.
W roku 1892 przedstawiano w Paryżu w „Grand-Théâtre“ Lysistratę, napisaną przez p. Maurycego Donnay dla znakomitej w swoim rodzaju artystki, pani Réjane.
Pod względem układu scenicznego Francuzi są mistrzami i nikt ich nie prześcignie.
Niepodobna zatem było wahać się i przyjąć należało, w zamierzonym celu, układ sceniczny Lysistraty, sporządzony dla pani Réjane.
Trudność jednak tym sposobem tylko w pewnej mierze była przezwyciężoną.
Donnay wziął jedynie za podstawę, myśl główną komedyi Arystofanesa, wszystko inne poświęcił i zastąpił nowoczesną komedyą francuską, wiecznie odnawiającem się wiarołomstwem małżeńskiem i światem kokot. Donnay nie miał na celu zapoznania publiczności z Arystofanesem, miał tylko na myśli dobrą rolę dla Réjane.
To zamiarowi obecnemu przedstawienia Lysistraty na krakowskiej scenie nie odpowiadało.
Należało zatem, użytkując doskonały układ sceniczny, nagiąć go nietylko do głównej myśli Arystofanesa, ale także zastosować go do jego stylu i umożebnić uwydatnienie piękności jego komedyi.
To też pełną ręką zaczerpnięto w Lysistracie Arystofanesa i zachowano niemal żywcem z niej wszystko, co się dało, rozkładając między występujące osoby, nietylko to, co one mówią w greckiej komedyi, ale także to, co przypada chórowi starców i chórowi kobiet. Nie kolejno — gdyż to było niepodobnem — ale rozrzucając je w całym utworze, pomieszczono wszystkie znaczniejsze zdania, dowcipy i główniejsze epizody, znajdujące się w Arystofanesie. Tym sposobem zastąpiono czerstwą polityką słynnego Ateńczyka, francuski sentymentalizm i melodramatyczne deklamacye pana Donnay. Przywrócono obyczaj i humor grecki, zastąpione we francuskiej przeróbce dowcipem i żartem, niesięgającemi nawet do Offenbacha. Pyszne epizody greckiego tekstu, zaprzepaszczone przez francuskiego autora, ocalonemi zostały: układy Lysistraty ze Spartankami, opanowanie skarbu publicznego, Beotki, które Donnay pominął, przybycie posłów Lacedemońskich, końcowa na Akropoli uczta. W zamian usunięto stworzony przez Donnaya, nie istniejący w Arystofanesie półświatek, tem chętniej, iż nie miał nic wspólnego z salonem Aspazyi, a był zwykłym, tuzinkowym światem paryskich kokot, tyle razy już widzianym na tutejszej scenie.
Wreszcie było to zgodnem z duchem Arystofanesa, aby, gdzie się nadarzała sposobność, poczynić zwroty do miejscowych i bieżących wypadków, zastąpić niemi niezrozumiałe dziś aluzye do ówczesnych ateńskich stosunków. Rzecz tak dalece nasuwała się sama przez się, iż niepotrzeba było w tej mierze wysilenia wyobraźni i że znane epizody z życia naszego, weszły same, jakby własną siłą, w organiczny skład komedyi. Właśnie ta swoboda, z jaką się tam dostały, stanowi ich na scenie wartość.
W ten sposób powstała Lysistrata w powyższym układzie.
Jest do tej budowy przedsionek. Prolog wierszem, pióra wybornego znawcy starożytnej Grecyi. Oparty on jest na znanem zdaniu, że Kraków jest Atenami Polski.
Lysistrata Arystofanesa graną była po raz pierwszy w Atenach w r. 411 przed erą chrześcijańską, w marcu, podczas uroczystości Dyonisosa w roku archoutatu Kaliasa, w teatrze Dyonisosa u stóp Akropoli, który dziś jeszcze w Atenach podziwiać można, którego jednak marmury i pyszne ozdoby z późniejszej są epoki.
Lysistrata, w powyższym układzie, graną była po raz pierwszy w teatrze miejskim krakowskim, dnia 29-go stycznia 1895 r. — Rola tytułowa w rzeczonym układzie zachowała swoje greckie linie — skrzywione przez p. Donnay — i jest tu postacią Arystofanesowską, czem przestała być zupełnie we francuskiej przeróbce, napisanej dla p. Réjane.
Wiele jest tu ról doskonałych, żadna nie jest obojętną, każda ma znaczenie.
Zaznaczamy, iż szło tu głównie o powodzenie sceniczne, teatralne, które dopomódzby mogło do spopolaryzowania Arystofanesa i jego „uczciwej myśli i uczciwego celu“. Wobec tego trzeba było ponieść ofiary literackie, a jest już znaczną ta, że komedya prozą, nie wierszem przetłómaczoną została.
Lysistrata jest w całem tego słowa znaczeniu komedyą polityczną i tendencyjnie polityczną. Arystofanes napisał ją w dwudziestym pierwszym roku wojny peloponeskiej, po nieszczęsnej wyprawie sycylijskiej, kiedy Ateny, opuszczone przez sprzymierzeńców, pozbawione były wszelkich środków. Mimo tego, zaślepienie, zapalczywość, krótkowidzenie i intrygi stały na przeszkodzie zawarciu zbawczego pokoju ze Spartą.
- ↑ Aluzya do Wystawy Lwowskiej w 1894 r. (P. W.)
- ↑ Alluzya do wynagrodzenia artystów — od występu — zaprowadzonego w teatrze krakowskim. (P. W.)
- ↑ Analogiczne ustępy znajdują się w Aristofanesie, że jednak nie całkiem są dziś zrozumiałe, zastąpiono je bieżącemi zdarzeniami. (P. W.)
- ↑ Alluzya do nieporządków ulicznych w Krakowie w rocznicę Racławic w 1894 r. (P. W.)
- ↑ Książka hr. Stanisława Tarnowskiego. (P. W.)
- ↑ Rzecz o roku 1863 St. Koźmiana. (P. W.)
- ↑ Teka Stańczyka. (P. W.)
- ↑ Pomnik Mickiewicza w Krakowie. (P. W.)
- ↑ Alluzya do odsłonięcia pomnika Mickiewicza, który okazał się tak dalece wadliwym, iż komitet polecił nowy odlać a ten zakryć. (P. W.)
- ↑ Donnay ukrył pod Eironesem Ernesta Renan. W niniejszym układzie uznano jednak za stosowne opuścić obronę Życia Kronosa, wygłoszoną przez Eironesa. (P. W.)
- ↑ Te dwa zdania nie znajdują się w tekście Donnaya. (P. W.)
- ↑ Wiersz K. Tetmajera. Poezye serya II str. 53. (P. W.)
- ↑ Scyci używani byli do utrzymywania policyi w Atenach. (P. W.)
- ↑ Słowa te miał powiedzieć do pewnej pani polskiej cesarz niemiecki Wilhelm II. (P. W.).
- ↑ Przedruk z Czasu.
