M. Arcta Słownik ilustrowany języka polskiego/T (całość)

<<< Dane tekstu >>>
Autor	Michał Arct
Tytuł	M. Arcta Słownik ilustrowany języka polskiego
Wydawca	Wydawnictwo M. Arcta
Data wyd.	1916
Druk	Drukarnia M. Arcta
Miejsce wyd.	Warszawa
Źródło	Skany na Commons
Inne	T – wykaz haseł Pobierz jako: EPUB  • PDF  • MOBI
Indeks stron

›››

[44]

T

 T, dwudziesta litera alfabetu, spółgłoska przednio-językowa czyli zębowa, bezdźwięczna, twarda, wybuchowa.

 Ta!, ta!, ta!, wykrz., naśladujący uderzanie, bicie; naśladujący nudną, monotonną mowę; oznaczający wątpliwość: jeszczeby też! akurat! skąd!

 Tab., skr. Tabula, łć., tablica.

 Tabaczarka, Tabacznica, hind., kobieta, zajmująca ś. sprzedażą tabaki; kobieta, zażywająca tabakę; żona tabaczarza.

 Tabaczarnia, hind., sklep, gdzie sprzedają tabakę: miejsce, gdzie palą tytuń, palarnia, knajpa.

 Tabaczarz, hind., mężczyzna, zażywający tabakę — p. Tabacznik.

 Tabaczek, hind., kolor tabaki, tabaczkowy.

 Tabaczka, hind., zdr. od Tabaka.

 Tabaczkowy, Tabakowy, Tabaczny, hind., odnoszący ś. do tabaki; mający kolor tabaki, t. j. ciemny z odcieniem czerwonawego.

 Tabaczne (-ego), hind., podatek od tabaki, od tytuniu.

 Tabacznica, hind. — p. Tabaczarka.

 Tabacznik, hind. — p. Tabaczarz; kupiec, sprzedający tabakę i tytuń.

 Tabaczny, hind. — p. Tabaczkowy.

 Tabaka, hind., odpowiednio przyrządzony i zaprawiony substancją aromatyczną i amonjakalną tytuń w proszku, używany do wciągania w nos; ciemny jak t. w rogu = nic nie wie, nie umie; nie wart i niucha t-i = nic nie wart.

 Tabakiera, hind. — p. Tabakierka; przen., t. bez tabaki = pusta stodoła, pusta głowa; czy nos dla t-y, czy t. dla nosa = czy funkcjonarjusze dla publiczności czy publiczność dla funkcjonariusza?

 Tabakierka, hind., małe pudełeczko, ozdobna szkatułka, służąca do noszenia z sobą tabaki (fig.); przen., t. bez tabaki = głowa bez rozumu.

 Tabakiernik, hind., rzemieślnik wyrabiający tabakiery.

 Taban, najprzedniejszy rodzaj perskich głowni czyli kling.

[45] Tabela, łć., tablica, spis czego w przegródkach między linjami pionowemi; dokładny wykaz poszczególnych przedmiotów, zestawienie rachunkowe, sporządzone w liczbach lub graficznie z na pisaminapisami w nagłówkach rubryk tego, co rubryki zawierają.

 Tabelarny, Tabelowy, łć., dotyczący tabeli, odnoszący ś. do tabeli.

 Tabelaryczny, łć., ułożony w kształcie tabeli.

 Tabernakulum, łć., namiot, przybytek; w kościele katolickim ozdobna szafka na ołtarzu, przeznaczona do przechowywania Najświętszego Sakramentu (fig.) u Izraelitów: przybytek, gdzie spoczywała arka przymierza.

 Tabes, łć., uwiąd rdzenia pacierzowego, choroba przewlekła, bezgorączkowa, cechująca ś. bólami przeszywającemu w nogach i zboczeniami w chodzie.

 Tabetyk, łć., cierpiący na uwiąd rdzenia pacierzowego.

 Tabin, gatunek ozdobnej drogiej kitajki.

 Tabinki, Tebinki, Tybinki, ozdoby skórzane, wiszące u siodła; część ciała jeźdźca, przylegająca do siodła; tył, zad.

 Tabinowy, odnoszący ś. do tabinu; zrobiony z tabinu.

 Tablatura — p. Tabulatura.

 Tabldot (table d’hote), fr., obiad w restauracji o jednej porze dla wszystkich gości, nie wybierany z jadłospisu.

 Tablerować, fr., mieszać rozcierając (np. proszek, maść, lukier).

 Tableta, fr., duża taca, stolik z takąż tacą, przystawiany do stołu jadalnego.

 Tabletka, fr., tabliczka, pastylka.

 Tablica, łć., deska, czarno pomalowana, do pisania na niej; płyta; rysunek objaśniający, umieszczony na całej stronicy a. na całym arkuszu; rubryki z wymienieniem a. systematycznym układem różnych szczegółów; t. statystyczna — p. Statystyczny; t. erekcyjna — p. Erekcyjny; t. paschalna — p. Paschał; t. Pitagoresa — p. Tabliczka mnożenia.

 Tablicowy, Tabliczny, łć., odnoszący ś. do tablicy; zrobiony w kształcie tablicy.

 Tabliczka, łć., mała tablica; t. szyfrowa = do pisania na niej kredką a. szyferkiem; t. mnożenia = wykaz iloczynów z mnożenia liczb jednocyfrowych; wykaz takich iloczynów, ułożony w formie tablicy z kolumnami liczb.

 Tabliczkowy, łć., odnoszący ś. do tabliczki; wyrobiony w kształcie tabliczek.

 Tablo (tableau), fr., obraz, malowidło; widok, dający ś. objąć okiem; żart., zdarzenie, scena komiczna, zbieg okoliczności, stawiający jaką osobę obecną w położeniu śmiesznym, przykrym lub charakterystycznym.

 Tabor, tur., obóz, otoczony wozami (fig.); zbiór wozów i pakunków wojska w czasie marszu; park, ogół namiotów wojskowych, znaczna ilość ludzi, bydląt naładowanych wozów i t. p., przenoszących ś. z jednego miejsca w drugie: ruszać t-em; ogół parowozów i wagonów, któremi rozporządza dana droga żelazna.

 Taboret — p. Taburet.

 Taborować, tur., spajać z sobą wozy nakształt taboru; t. ś., [46]rozkładać ś. taborem, zbierać ś. gdzie z wziętemi zapasami w celu zabawy i ucztowania; obozować.

 Taborowy, tur., należący do obozu, obozowy.

 Taboryci, nazwa sekty najżarliwszych Husytów w Czechach.

 Taborzanin, tur., należący do taboru, stojący taborem, obozujący.

 Tabu, austral., osoba, drzewo, przedmiot jako świętość nietykalna, której dotknięcie jest karane śmiercią.

 Tabula franca (franka), wł., wspólna uczta, w której każdy za siebie płaci.

 Tabula rasa (raza), łć., dosłownie: tablica gładka; czysta kartka; pusta przestrzeń ziemi; umysł jeszcze nie uprawiony przez naukę, nieświadomy; zniszczenie, po którym nic nie pozostało.

 Tabularjum, łć., archiwum.

 Tabularjusz, łć., utrzymujący protokół, protokólista; pisarz, prowadzący rachunki.

 Tabularny łć. wyciąg = wyciąg hipoteczny; t-a posiadłość = większa własność rolna; t. świadek = którego zeznania zapisuje się do protokółu.

 Tabulatura, łć., dawne pismo muzyczne, w którym oznaczano tony nie nutami, lecz literami; zbiór przepisów, dotyczących tworzenia pieśni, obowiązujący u meistersingerów średniowiecznych; płótno, na którym się maluje; z t-y = przesadnie, z partesu.

 Tabulet, łć., kram przenośny, składający ś. ze stołu z szufladami do chowania towarów.

 Tabulat, łć., blaszane nakrycie fontanny; podłoga z tafli.

 Tabun, tat., stado dzikich a. zdziczałych koni na stepach.

 Tabunowy, Tabunny, tat., dotyczący tabunu, stepowy.

 Tabuńczyk, tat., pasterz, pilnujący bydła w stepach.

 Taburet, Taboret, fr., krzesełko bez poręczy i oparcia, stołek (fig.).

 Taca, tur., naczynie drewniane a. metalowe, płaskie, o mało wystających brzegach, na którym przynosi ś. butelki, szklanki, kieliszki, filiżanki, talerze.

 Tacbir, nm. — p. Taśbir.

 Tacet, wł., gatunek narcyza o kwiatach dzwonkowatych.

 Tacher, nm., tuzin.

 Tachlować, nm., mieniać, zamieniać, szachrować.

 Tachograf, gr., przyrząd do szybkiego robienia odbitek pisma lub rysunku.

 Tachometr — p. Tachymetr.

 Tachrać, Tarchać, gadać, bajać.

 Tachydrom, gr., szybkobieg.

 Tachygrafja, gr., sztuka szybkiego pisania, stenografja.

 Tachylit, gr., szklista masa, z której składają ś. niekiedy żyły bazaltu.

 Tachylitowy, gr., złożony z tachylitu.

 Tachymetr, gr., szybkomierz, cz. przyrząd do szybkiego mierzenia i oznaczania odległości; przyrząd do mierzenia i oznaczania szybkości płynącej wody, ruchu statków, pociągów, obrotu maszyn dynamoelektrycznych (f.).

 Tacka, tur., zdr. od Taca.

 Taczać, posuwać zwolna coś okrągłego po powierzchni płaskiej a. pochyłej, lub jaki przedmiot na czymś okrągłym toczyć; t. ś., przewracać ś. z jednego boku na drugi, przewalać ś.; słaniać ś. idąc, zataczać ś.

[47]

 Taczałka, krab ze skupienia kolistków, kalapa, okrywacz wstydek (f.).

 Taczka, wózek w kształcie skrzynki o jednym kółku do wożenia ziemi, cegieł i t. p.; tyle ciężaru, ile na raz do taczki można nałożyć; być skazanym na t-i = na ciężkie roboty (fig.).

 Taczkarz, człowiek, pracujący z taczką; człowiek wyrabiający a. sprzedający taczki.

 Taczkować, wozić coś taczką.

 Taczkowy, odnoszący ś. do taczki.

 Tadeusz, w wyraż. śpiewać T-a = być w opłakanym stanie majątkowym.

 Tadynek, kłopot, zmartwienie.

 Tael, ang., jednostka monetarna, a właściwie waga srebra w Chinach, różna w różnych miastach.

 Taf!, wykrz., naśladujący odgłos szczekania; naśladujący odgłos motoru w samochodzie.

 Tafelbir, nm., piwo stołowe.

 Tafelka, nm., mała tafla.

 Tafelnik, nm., robotnik, wyrabiający tafle szkła w hucie szklanej.

 Tafja, malajs., rodzaj lichego rumu z trzciny cukrowej.

 Tafla, nm., płyta czworokątna płaska ze szkła, marmuru, drzewa i t. p. (fig.).

 Taflany, nm. — p. Taflowy.

 Taflować, nm., wykładać taflami.

 Taflowanie, nm., wykradaniewykładanie taflami ścian, sufitów, podłóg, stołów i t. p.; posadzka ułożona z tafli drzewnych; futrowanie ścian.

 Taflowy, wyrobiony w kształcie tafli; ułożony z tafli: podłoga t-a.

 Tafta, pers., gładka tkanina jedwabna, bardzo cienka, tkana tak jak płótno, werniksowana z obu stron; kitajka; przen., wstęga, chorągiew.

 Taftaj, Taftuj, tat. — p. Kołczan.

 Taftowy, pers., zrobiony z tafty, kitajkowy.

 Taić, trzymać w tajemnicy, ukrywać; t. ś. z czym, kryć ś., ukrywać ś., chować ś. z czym, nie objawiać czego; o rzeczach: być ukrytym, utajonym.

 Tais, motyl dzienny z rodziny motylowców (fig.).

 Tajeć, o lodzie, o śniegu: przechodzić ze stanu stałego w ciekły, topić ś., topnieć, rozpuszczać ś.; taje na dworze = jest odwilż; przen., tracić gniew, stawać ś. mniej zaciętym w gniewie, przychodzić do równowagi.

 Tajemnica, rzecz tajna, skryta, której nie można poznać, dociec rozumem, rzecz, której nie można rozgłaszać, coś tajonego, sekret: w t-y, pod t-ą = w celu niepowiedzenia komuś innemu; w t-y = tajemnie, sekretnie; utrzymać wydać t-ę.

 Tajemniczo, przysł., tak, że nikt nie wie, tajnym sposobem, sekretnie; cicho.

 Tajemniczość, charakter tajemniczy rzeczy a. osoby; mina tajemnicza; cichość.

 Tajemniczy, taki, o którym nikt nie wie, okryty tajemnicą, sekretny; taki, którego nie można dociec.

 Tajemnie, przysł. w sposób tajny, potajemnie, skrycie, sekretnie.

 Tajemnik, człowiek, [48]przypuszczony do tajemnic, powiernik, poufalec, zausznik.

 Tajemność, charakter tego, co jest tajemnicze, tajność, skrytość.

 Tajemny, taki, o którym mało kto wie, pozostający w tajemnicy, utrzymywany w tajemnicy, tajny, skryty; dochowujący tajemnicy, milczący.

 Tajenie, ukrywanie, chowanie.

 Tajęża, roślina z rodziny storczykowatych.

 Tajfun, Tyfon, chińs., gwałtowna burza wirowa, szalejąca niekiedy na morzach Chińskim i Japońskim w porze od czerwca do listopada.

 Tajga, ros., gęsty, nieprzebyty las iglasty, rosnący na bagnistych gruntach Syberji (fig.).

 Tajkun, jap., tytuł dawany niegdyś przez cudzoziemców monarsze japońskiemu (w Japonji nazywa ś. Mikado).

 Tajnia, tajemnica, sekret.

 Tajnie, Tajno, przysł., skrycie, skryto, w tajemnicy.

 Tajnik, miejsce tajemne, skryte, kryjówka, skrytka, schowek; to co jest w głębi: t-ki serca, sumienia = uczucia.

 Tajno, przysł. — p. Tajnie.

 Tajność — p. Tajemność.

 Tajny, o którym nie można mówić; o którym mało kto albo nikt nie wie; tajemny, sekretny, skryty, poufny; t. radca = wysoki tytuł urzędniczy.

 Tajsterka, zdr. od Tajstra.

 Tajstra, torba, juki; torba skórzana żołnierska (f.).

 Tak, przysł., oznaczający potwierdzenie, zgodę na co: t. jest, t. właśnie, t. to; w ten sposób, tym sposobem, nie inaczej, w taki sposób; t. a. owak = w taki a. inny sposób; t. samo = w taki sam sposób; to t., to siak, raz t., raz owak; w takiej mierze, do tego stopnia, w takim stopnia: t. daleko, t. blizko, t. dobry, t. wielki, t. późno; t. sobie = jako tako, jakkolwiek, nie bardzo; t. sobie = bez powodu, bez celu, nie wiedzieć po co; jak... t. = równie, podobnie: jak sobie pościelesz, t. ś. wyśpisz, jak Kuba Bogu, t. Bóg Kubie, jak... t. = służy do wyrażenia, że czynność jaka a. stan trwają czas dłuższy bez przerwy: jak stoi, t. stoi; i t. = i bez tego; dajmy na to, naprzykład: a gdyby t.

 Takelaż, hol., ogół lin, znajdujących ś. na okręcie, użytych do jego umontowania.

 Taki, zaimek wskazujący, służący do wskazywania osób albo przedmiotów, posiadających pewne cechy określone; podobny, jaki być powinien: t. człowiek, t. sposób, t. przypadek, t-ś to!; jaki t. = ktoś, pewien; t. sam = równy, jednakowy, podobny: jaki pan, t. kram, t. syn, jaki ojciec; t. a t. = pewny; z t-ch to a t-ch powodów; w pytaniu: kto to t.?; t. i owaki = różny, rozmaity; t., owaki = połajanka: a ty t. i owaki!: jaki t. = byle jaki, nieosobliwy, jakikolwiek; jaki t. = ten i ów; t-ż = taki sam.

 Tako, w wyraż.: jako tako, jakkolwiek, nieźle, nienajgorzej.

 Takowy — p. Taki, p. Ten.

 Takoż — p. Także; również.

 Takroczny, przeszłoroczny.

 Taks, nm., pies [49]jamnik na krótkich nogach i przednich nogach krzywych (fig.).

 Taksa, łć., cena, urzędownie ustanowiona.

 Taksacja, łć., oszacowanie.

 Taksator, łć., biegły, oceniający wartość jakiej rzeczy.

 Taksatorski, łć., dotyczący taksatora, sporządzony przez taksatora; właściwy mu.

 Taksologja, Taksonomja, gr., prawidła naukowego podziału przedmiotów wiedzy; nauka tworzenia klasyfikacji; klasyfikacja.

 Taksometr, gr., u wozów i dorożek przyrząd wykazujący ilość w metrach przebytej drogi i należność za tę drogę (fig.).

 Taksować, oceniać, oszacowywać.

 Taksydermja, gr., sztuka wypychania zwierząt bez widocznego uszkodzenia ich skóry i z zachowaniem postawy naturalnej.

 Taksymetr — p. Taksometr.

 Takt, łć., w muz.: podział melodji na krótkie, równe co do czasu części, składające się z dźwięków, miarowo, regularnie i we właściwych odstępach czasu następujących po sobie; trzymać ś. w takcie = stosować ś. ściśle do niego; wybijać t., w muz. = wskazywać pałeczką szybkość i rodzaj taktu; rozsądne i stosowne w danej chwili postępowanie, postępowanie z godnością.

 Taktomierz — p. Metronom.

 Taktowność, łć., postępowanie taktowne, rozważne, takt.

 Taktowny, łć., oględnie i roztropnie postępujący z uwzględnieniem okoliczności; rozważny.

 Taktowy, łć., dotyczączącydotyczący taktu; kryminalny; t. rejestr = wokanda spraw, sądzonych w trybunale z roku nadwornego, czyli z pozwu ustnego.

 Taktycznie, łć., przysł., zgodnie z regułami taktyki, z pewnym planem.

 Taktyczny, łć., dotyczący taktyki, uformowany według wskazówek taktyki, zgodny z taktyką, z pewnym ułożonym planem.

 Taktyk, łć.,. nakreślający plan wojny, kierownik wojny.

 Taktyka, łć., sztuka ustawiania wojsk i kierowania obrotami żołnierzy, sztuka porządku bojowego; przen., sposoby i drogi, użyte dla osiągnięcia celu.

 Taktyzm, łć., ruch organizmu, zwrócony w jednym kierunku pod wpływem bodźca działającego jednostronnie; t. dodatni = ruch w kierunku bodźca; t. ujemny = ruch w kierunku oddalającym od bodźca; t. poprzeczny = ruch w kierunku prostopadłym do działania bodźca.

 Takuchno, Takuteńko, Takuteneczko, przysł., zupełnie tak, nie inaczej.

 Takuchny, Takutki, całkiem podobny, zupełnie taki sam.

 Także, Takoż, przysł., również, podobnież, takoż, tudzież, tym więc sposobem, tak więc.

 Tal, Tallium, łć., pierwiastek chemiczny, metal podobny do ołowiu, używa się przy fabrykacji szkieł optycznych i w pyrotechnice.

 Talar, nm., moneta pruska wartości 3 marek niemieckich.

 Talar, a. Talara, łć., u staroż. Rzymian tunika w rodzaju togi; urzędowa, długa suknia duchownych protestanckich, toga (fig.).

 Talarek, nm. zdr., od Talar; [50]talerzyk, cienki krążek płaski; krajać owoce, jarzynę w t-ki.

 Talassometr, gr., przyrząd do mierzenia wysokości poziomu morza, przypływu i odpływu.

 Talassoterapja, gr., leczenie podróżami, kąpielami morskiemi, powietrzem morskim.

 Taleman, szw., mówca ze stanu włościańskiego na sejmie szwedzkim.

 Talent, gr., w starożytności waga srebra, później jednostka monetarna, przedstawiająca wartość srebra lub złota ważącego talent = 60 minom (w dzisiejszej monecie = około 1, 412 rub. = 5, 733 frankom); wybitna zdolność umysłowa, przechodząca zwykłą miarę; człowiek obdarzony talentem, człowiek utalentowany, posiadający t. w pewnym kierunku.

 Talentowy, dotyczący talentu.

 Talerz, nm., naczynie stołowe, porcelanowe, fajansowe, metalowe, okrągłe, płaskie lub wgłębione z brzegiem wygiętym i podniesionym; t. płaski = przeznaczony na pokarmy stałe; t. głęboki = na potrawy płynne; wyłożyć co jak na t. = wyraźnie; żyć z cudzego t-a, patrzeć na cudzy t. = żyć kosztem drugiego, być uciążliwym; nie widzieć t-a przed nosem = nie rozumieć, nie domyślić się, być roztargnionym; w lm., t-e, instrument muzyczny perkusyjny, składający ś. z dwu okrągłych płyt metalowych, żele (f.).

 Talerzyk, nm., zdr., od Talerz; mały talerz, krążek, talarek; rodzaj ślimaka płucodysznego (f.).

 Talerzykowaty, nm., pudobnypodobny do talerzyka, okrągławy.

 Talizman, ar., przedmiot posiadający jakoby tajemniczą moc przynoszenia szczęścia, chronienia od złego, zachowywania zdrowia i t. p.; to samo co amulet, środek czarodziejski.

 Talizmanowy, ar., dotyczący talizmanu.

 Talja, gr., jedna z dziewięciu muz, opiekunka sztuki dramatycznej, przedstawiana ze zwierciadłem w jednej, a maską w drugiej ręce (fig.).

 Talja, fr., kibić, figura, postawa; pewna ilość kart potrzebnych do danej gry, kłoda.

 Taljon, łć., w grze w karty: dwie lub więcej kart odłożonych i zakrytych, dostających się najwyżej licytującemu; w dominie: kamienie przykupne; odwet.

 Talk, ar., łojek, steatyt, minerał miękki, barwy białej, żółtawej lub zielonawej, blasku perłowego, w dotknięciu tłusty, używany do glansowania papieru, skóry, także używany przez krawców do robienia znaków na suknie (drobno sproszkowany nosi nazwę federwajsu).

 Talka, zwinięte pasmo nici, jedwabiu i t. p.

 Talman, fin., prezydujący w sejmie finlandzkim.

 Talmigold, nm., aljaż, będący stopem miedzi, cynku, cyny i żelaza, platerowany złotem, używany na wyroby tanich biżuterji.

 Talmud, hebr., zbiór ksiąg religijnych i prawodawcychprawodawczych żydowskich, ułożony przez rabinów w III w. po Chr., a składający się z dwuch części: Miszny i Gemary.

 Talmudyczny, hebr., dotyczący talmudu.

 Talmudysta, Talmudzista, hebr., [51]znający dobrze talmud, uczony żydowski; Żyd, uznający naukę talmudu za świętą (dla odróżnienia od Żydów karaimów, którzy tę naukę odrzucają).

 Talmuzy, rodzaj ciastek z serem.

 Talon, fr., odcinek do asygnacji rządowej lub prywatnej, za którym kasa wypłaca okazicielowi należność, w talonie wymienioną; p. Taljon.

 Tałatajstwo, Tałałajstwo, motłoch, hałastra, gawiedź, hołota.

 Tałądź, tylec narzędzia ostrego, noża, szabli.

 Tam, przysł., w owym miejscu, ówdzie; do tego miejsca; t. i tam, tu i t. = w różnych miejscach; gziegdzie t.! = bynajmniej, wcale nie, jako żywo; kto t.? = kto jest tutaj?; kto przyszedł?; co mi t. = mniejsza o to, mało dbam o to, wszystko mi jedno; czy tak, czy jak t.? = czy inaczej?; co mi t. będzie! = nic mi ś. nie stanie.

 Tama, nm., budowa rzeczna, zastawa zbudowana z cegieł, kamieni, ziemi, faszyny i t. p., nie przepuszczająca wody, mająca na celu podniesienie poziomu rzeki, wstrzymanie pędu wód w rzekach, morzach i zwracanie ich prądów w żądanym kierunku (fig.); wstrzymanie, przeszkoda; kłaść czemu t-ę = nie dozwalać, aby tak dalej trwało, wstrzymać, przeszkadzać.

 Tamarynda, Tamaryndowiec, Tamaryndowe drzewo, ar., okazałe drzewo zwrotnikowe z rodziny brezylkowatych, dające strąki, napełnione miąższem jadalnym (fig.).

 Tamaryszek, roślina z rodziny tamaryszkowatych, których niektóre gatunki sączą sok słodki, krzepnący na liściach, zwany manną, września niemiecka (fig.).

 Tamaryszkowate, rodzina roślin dwuliściennych.

 Tambor — p. Tambur.

 Tambour-major, fr. (tamburmażor) starszy dobosz.

 Tambur, fr., bęben; rodzaj oszańcowania; przybudowa przy drzwiach dla ochrony od wiatru; latarnia z oknami (fig.).

 Tamburek, fr., bębenek, rodzaj szerokiej obręczy drewnianej, na którą sztywno naciąga się materjał, przeznaczony do roboty hafciarskiej (fig.).

 Tamburino, wł., bębenek ręczny z dzwoneczkami, instrument muzyczny perkusyjny (fig.).

 Tameczny, z tamtej strony pochodzący, tam przebywający, stamtąd przybyły.

 Tamka, zdr., od Tama.

 Tamo, tam.

 Tamować, nm., kłaść tamę, bić tamę, groblę; hamować, wstrzymywać; t. krew = wstrzymywać jej upływ; przeszkadzać czemu, kłaść czemu zawady.

 Tamowy, nm., dotyczący tamy, grobelny.

 Tampon, fr., pęczek z szarp lub waty przewiązany pośrodku w [52]celu wyciągnięcia go z rany, służy do tamowania upływu krwi.

 Tamponować, fr., zatykać ranę lub otwór w ciele w celu stłumienia krwotoku.

 Tam-tam, hińs.chińs., u ludów południowo-azjatyckich instrument muzyczny: tarcza metalowa z lekko zagiętemi brzegami, w którą uderzając pałeczką, dobywa się przeraźliwie grzmiące i huczące dźwięki, gong, dzwon chiński (fig.).

 Tamtejszy, Tamteczny — p. Tameczny.

 Tamten (tamta, tamto), nie ten, ów, drugi, inny.

 Tamtędy, przysł., tamtą drogą, przez tamto miejsce, nie tędy.

 Tamtoczesny, który żył cz. istniał w tamtym czasie, nie tegoczesny, nie współczesny.

 Tamtoświatowy, pochodzący z tamtego świata, od tamtego świata.

 Tamtowieczny, Tamtowiekowy, istniejący cz. żyjący w tamtym wieku, pochodzący z tamtego wieku.

 Tamże, przysł., na tym samym miejscu, nie gdzieindziej, t.? = czy tam?; w tym samym dokumencie, w tym samym piśmie, w tej samej książce.

 Tan, częściej w lm. t-y = taniec; pójść w t-y = zacząć tańczyć; pójść na t-y = na tańce.

 Tan, fr., dąb garbarski, garbnik.

 Tana, zwierzę ssące z rzędu owadożerczych, z rodziny wiewióreczniów (fig.).

 Tanagra, ptak wróblowaty śpiewający, zamieszkujący Amerykę południową (fig.).

 Tanalbina, łć., preparat chemiczny, powstający z połączenia białka z taniną.

 Tanatofobja, gr., nadmierna obawa śmierci.

 Tanatoidy, gr., stany chorobliwe podobne do śmierci, np. śmierć pozorna (letarg), śpiączka, omdlenie, tężec i t. p.

 Tanatologja, gr., nauka o śmierci, jej przyczynach, następstwach fizjologicznych i oznakach.

 Tanatometr, gr., przyrząd do sprawdzania i ustalania śmierci.

 Tancbuda, nm., lokal na użytek mniej wybrednej publiczności, w którym gra muzyka i odbywają ś. tańce, sala dudo tańca.

 Tancerka, nm., kobieta tańcząca; kobieta, należąca do baletu teatralnego.

 Tancerz, Tanecznik, nm., mężczyzna umiejący tańczyć, uczący tańczyć, należący do baletu.

 Tancklasa, nm., lokal, w którym odbywają się lekcje tańców zbiorowe dla osób, nie pozostających z sobą pozatym w stosunkach towarzyskich.

 Tancmistrz, nm., nauczyciel tańców, baletnik; mężczyzna, tańczący doskonale, po mistrzowsku.

 Tancmistrzowski, nm., dotyczący tancmistrza.

 Tancmistrzowstwo, Tancmistrzostwo, nm., stan i zajęcie tancmistrza.

 Tandeciarka, wł., kobieta, handlująca starą odzieżą, staremi rzeczami.

 Tandeciarski, wł., odnoszący ś. do tandeciarza, do handlu tandetą.

 Tandeciarstwo, wł., przemysł tandeciarski, handel tandetę.tandetą.

 Tandeciarz, Tandetnik, wł., [53]mężczyzna handlujący starzyzną, t. j. starem odzieniem, staremi sprzętami i t. p.

 Tandem, ang., dwukołowy powozik, zaprzężony w dwa, jeden za drugim biegnące konie; dwu lub trzykołowy welocyped z siedzeniami dla dwuch, jedna za drugą siedzących osób (fig.).

 Tandem, łć. — przysł., nakoniec, przecie, nareszcie; tedy = a więc, a zatem.

 Tandeta, wł., wyrób rzemieślniczy, niestarannie, niedokładnie i z lichego materiału wykonany; starzyzna i handel starzyzną; miejsce, gdzie sprzedają i kupują rzeczy stare, używane: wynosić co na t-ę, kupić co na tandecie; wywieszać co na t-ę = wystawiać na pośmiewisko publiczne, na wzgardę.

 Tandetnik — p. Tandeciarz.

 Tandetny, fr., wykonany ladajako i lichy w gatunku.

 Tanecznica, Tańcowniczka, nm., kobieta tańcząca, tancerka, baletnica; kobieta a. stworzenie o zwinnych ruchach; owad skrzydlaty z rzędu dwuskrzydłych, muchowatych.

 Tanecznik — p. Tancerz.

 Taneczny, nm., dotyczący tańca, odpowiedni do tańca, właściwy tańcowi, podług którego można tańczyć: muzyka t-a; grajek t. = przygrywający do tańca; szkoła t-a = gdzie ś. uczą tańczyć.

 Tanek, nm., zdr. od Taniec.

 Tanga, port., zbiornik wody, basen, cysterna.

 Tangens, łć., w mat — p. Styczna.

 Tangent, łć., sztyfeik, młoteczek, kołeczek, wychwyt przy instrumentach strunowych, zegarach samogrających i t. p.; t. busola = przyrząd, w którym zbaczanie igły magnesowej wskazuje siłę słabych prądów galwanicznych.

 Tanginina, łć., substancja trująca z wyciśniętych migdałów.

 Tango, port., rodzaj tańca o ruchach lubieżnych.

 Tani, st. w. Tańszy; taki, którego można nabyć za małe pieniądze, niedrogi, niedrogocenny, niecenny; lekceważony, za nic miany, bagatelny; t. dowcip = niewybredny, niewymyślny; t-e życie = na które niewiele wydaje ś. pieniędzy; t-go sumienia = nie zważającego na zasady uczciwości; za t-e pieniądze psy mięso jedzą = tani towar zawsze jest lichy; będzie on tańszy = spuści z tonu, będzie mniej hardy.

 Taniec, nm., posuwanie ś. a. obracanie ś. w kółko podług taktu muzyki, wolniejsze lub szybsze, jednej osoby lub dwojga: mężczyzny i kobiety, trzymających się z sobą, podług pewnych ułożonych kroków i figur, stosownie do rodzaju tańca: polki, mazura, walca, oberka, kontredansa i t. d.; muzyka służąca do jakiego tańca; t. solowy = gdy jedna osoba sama tańczy; t. zbiorowy, towarzyski = gdy wiele osób razem tańczy; t. sceniczny — p. Balet; iść w t. = tańczyć, rozpocząć bitwę; prosić do t-ca = ażeby tańczono; t. marsowy = bitwa, walka: t. tatarski = pewien sposób potykania ś. Tatarów szykiem półkolistym nakształt tańca; ni do t-ca, ni do różańca = do niczego; t. św. Wita = rodzaj choroby nerwowej — p. Pląsawica.

 Tanieć, stawać ś. tańszym, spadać z ceny; spuszczać z tonu, stawać śś. mniej hardym, pokornieć; tracić na powadze, na szacunku, na znaczeniu.

 Tanina, fr., garbnik, wyciągnięty z galasu czyli dębianki, lekki, drobnokrystaliczny proszek [54]brudnosłomkowej barwy, mający zastosowanie w medycynie.

 Taningen, gr., połączenie taniny z kwasem octowym i bezwodnikiem octowym.

 Tanio, przysł., za małe pieniądze, z małym kosztem, niedrogo: t. kupić, t. sprzedać; t. szacować = nizko.

 Taniość, cena nizka.

 Tannokol, gr., połączenie kleju z taniną.

 Tanny — p. Tani.

 Tanoform, gr., produkt kondensacji taniny z aldehydem mrówkowym.

 Tanrek, zwierzę ssące z rzędu owadożernych, z rodziny kretojeży, kretojeż bezogonowy (fig.).

 Tantal, gr., chem., metal, pierwiastek rzadko spotykany, znajdujący ś. w naturze tylko w związkach, czysty jest proszkiem szarym, barwy żelaza.

 Tantala męki, męczarnie z powodu niemożności osiągnięcia celu pomimo jego blizkości.

 Tantalan, gr., nazwa związków solnych, w których skład wchodzi kwas tantalowy i jakakolwiek zasada.

 Tantalit, gr., minerał, powstający z połączenia kwasu tantalowego z tlenkiem żelaza i manganu.

 Tantalowy, gr., powstały z tantalu, zrobiony z tantalu.

 Tantalówka, gr., koszulka do gazu, wyrobiona z tantalu.

 Tantjema, fr., udział w zyskach, wypłacany pracownikom a. uczestnikom handlowego lub przemysłowego przedsiębiorstwa, jako stały dochód lub dodatkowo, zależnie od zwiększenia ś. zysków; udział autorów dramatycznych i kompozytorów w dochodzie z przedstawiania ich utworów.

 Tantny, łć., którego stać na co, dostatni, zamożny.

 Tańcować — p., Tańczyć; t. koło czego, koło kogo, starać ś. osiągnąć co; zasługiwać ś. komu, nadskakiwać komu dla korzyści osobistych.

 Tańcujący, tańczący; wieczór t., herbata t-a = zabawa wieczorna towarzyska, połączona z tańcami.

 Tapczan, tur., rodzaj kobierca tureckiego; ukr., prycza, ława szeroka do spania.

 Tapeta, łć., obicie ścian pokoju, zrobione z papieru kolorowego, ozdobionego deseniami lub z tkaniny, skóry i t. p.

 Tapicer, fr., rzemieślnik, wyklejający pokoje, wyściełający meble, zakładający firanki, portjery.

 Tapicerski, fr., dotyczący tapicera, należący do tapicera.

 Tapir, zwierzę ssące z rzędu nieparzystokopytnych, żyjące w Azji i Ameryce, z rodziny tejże nazwy, o nosie zakończonym małą trąbą (fig.).

 Tapirować, nm., wichrzyć włosy grzebieniem, aby nie opadały i tworzyły podkładkę pod większe pukle.

 Tapirowiec, zaginiony rodzaj zwierząt ssących.

 Tapiserja, fr., robota dywanowa, wyszywanie igłą na kanwie lub innym materjale bawełną, wełną lub jedwabiem; dywan, kobierzec; obicie, tapety.

 Tapjoka, brazyl., mączka z korzenia rośliny manjok gorzki, zwilżona wodą, zarobiona w gałeczki i wysuszona na ogniu.

[55] Tapsja, łć., plaster leczniczy naciągający i lekko drażniący z rośliny tapsja.

 Tara, wł., waga opakowania towaru; extra t. = potrącany przy niektórych towarach oprócz wagi opakowania procent zwyczajowy od wagi czystego towaru; super t. = nadwaga, dodawany przez hurtowników detalistom towar w ilości ½ do 1% czystej wagi na straty przy detalicznej sprzedaży; uso t. = tara zwyczajowa, którą potrąca ś. od wagi towaru z opakowaniem, zamiast ważyć osobno opakowanie; bywa nieraz mniejsza niż istotna waga opakowania.

 Taraban, arab., bęben, tołombas.

 Tarabanić, arab., bębnić, uderzać w bęben.

 Tarabańczyk, arab., człowiek bębniący na bębnie wojskowym, dobosz.

 Tarać (ś.), Tarbać (ś.), tarzać (ś.).

 Taradajka, powóz trzęsący bez resorów, prosta kolaska; żart., osoba gadatliwa.

 Tarakan — p. Karaluch.

 Taran, gr., u starożytnych machina wojenna, zaopatrzona w ciężką głowicę żelazną do rozbijania murów twierdz obleganych (fig.); bałwan morski.

 Tarant, koń maści niejednolitej, lecz składającej ś. z łat białych, pomieszanych z czarnemi, siwemi, kasztanowatemi i t. p.

 Tarantas, ros., powóz podróżny, z pudłem podobnym do karecianego, osadzonym na długich drągach zamiast resorów (fig.).

 Tarantela, wł., taniec włoski w bardzo szybkim tempie.

 Tarantowacina, maść czarno i biało nakrapiana; deseń na marmurze w czarne cętki.

 Tarantowaty, Tarantowy, maści nakrapianej czarno z białem, czarno centkowany.

 Tarantula, gatunek pająka płucodysznego, żyjącego w połud. Europie (f.).

 Tarapata, t-y, w wyraż.: być w t-ach, mieć t-y = kłopoty.

 Tarara!, wykrz., naśladujący głos sikory; naśladujący odgłos kół wozu w czasie szybkiej jazdy; naśladujący głos trąbki a. długie i monotonne gadanie; akurat!

 Taras, nm., forma wyżyny, przechodzącej w nizinę nagłym stromym spadkiem nakształt stopnia schodów; szerokie podmurowanie na pochyłości, stromą ścianą schodzące ku zboczu; przy wykwintniejszych budynkach rodzaj szerokiej niekrytej werandy, wzniesionej na słupkach lub na podmurowaniu: płaski dach otoczony balustradą (fig.); więzienie, wieża; nasypka do zawalenia czego (chróst, gruz i t. p.); lepiej z lasu. niż z t-u = lepiej uciec, niż dać ś. uwięzić.

 Tarasek, nm., mały taras.

 Tarasować, nm., podpierać mocno drzwi, bramę w celu niedopuszczenia obcych; t. kogo = wsadzać go do więzienia.

 Tarasowaty, nm., w kształcie tarasu.

 Tarasowe (ego), nm., opłata od tarasu, więzienia.

 Tarasowy, nm., dotyczący tarasu, zrobiony, utworzony nakształt tarasu; wznoszący ś. tarasami: powierzchnia gruntu t-a; rzecz. dozorca więźniów.

[56] Taraśnica, nm., rodzaj dawnej niewielkiej armatki do obrony murów zamkowych.

 Tarata, Taramtaram, Tarara, wykrz., naśladujący odgłosy trąb.

 Taratatka, krótka kapota polska z szamerunkiem — p. Taradajka.

 Tarchać — p. Targać.

 Tarchan, tur., niewolnik u Turków.

 Tarchnąć — p. Targnąć.

 Tarcica, Tarciczka, deska, zrobiona przez rozerznięcie piłą pnia drzewnego.

 Tarcicowy, dotyczący tarcicy, zrobiony z tarcic.

 Tarcie, w fiz., przeszkoda w ruchu, jaki zachodzi przy posuwaniu ś. jednego ciała po drugim skutkiem chropowatości ciał, bez tarcia nie byłoby ruchu, umacniania, ujmowania i t. p.; potarcie, pocieranie, nacieranie, t. lnu, konopi = wycieranie paździerzy na tarcicy; t. ś., pocieranie ś., zacieranie ś. wzajemne; popęd płciowy u ryb.

 Tarcz, nm., tarcza.

 Tarcza, nm., deska okrągła, owalna lub w kształcie wydłużonego trójkąta, pokryta skórą lub blachą, czasem metalowa; część uzbrojenia dawnego rycerza, służąca jako obrona przed pociskami; puklerz, paiża (fig.); pole herbu; na kolei: przyrząd do sygnałów; w zegarze: cyferblat, krążek, na którym są wypisane cyfry, oznaczające godziny; t. strzelnicza = krąg, deska, służąca za cel do strzelania; t. obrotowa = na kolejach żelaznych: koło poziome ruchome z szynami, służy do przesuwania wagonów z linji na linję, obrotnica; t. sygnałowa = do dawania sygnałów na kolejach; spodnia część skorupy żółwia; t. Sobieskiego = nazwa gwiazdozbioru; przen. obrona, osłona, ochrona, puklerz (w znaczeniu fizycznym a. moralnym).

 Tarczak, nm., skorupiak krytodychawkowy z rzędu krótkoogoniastych, wędrownych.

 Tarczan — p. Tapczan.

 Tarczenny, nm. — p. Tarczowy.

 Tarcznik, Tarczownik, żołnierz uzbrojony tarczą.

 Tarczogłów, nm. — p. Trzymonaw.

 Tarczołusk, nm., ryba koścista, skrzelowata, brzuchopłetwa.

 Tarczowaty, mający kształt tarczy.

 Tarczownica, pospolity porost blaszkowaty, o plesze rozpostartej a. poszarpanej, rosnący na korze drzew, płotach, kamieniach i t. p. (f.).

 Tarczownik, nm. — p. Tarczownica — p. Tarcznik = rzemieślnik, wyrabiający tarcze.

 Tarczowy, nm., dotyczący tarczy; t. gruczoł = gruczoł szyjowy po obu stronach krtani, przed początkiem tchawicy.

 Tarczyca, nm., roślina z rodziny wargowych (fig.).

 Tarczyk, owad chrząszczowaty, czterostawowy, złotkowaty (fig.).

 Targ, miejsce, gdzie w stale a. pewne dni sprzedają się i kupują przedmioty użytku codziennego, zwłaszcza produkty spożywcze, targowisko, rynek, miejsce targowe: iść na t., kupować, sprzedawać co na t-u; dzień, w którym włościanie i kramarze dostarczają do miasta większą ilość towaru i sprzedają go na rynku: dziś t. w miasteczku; [57]sama czynność sprzedawania i kupowania, oraz ugadzania ś. o cenę, innemi słowy, o kupno; dobić t-u = zgodzić ś. na proponowaną cenę; t. w t. = ugodziwszy ś. na cenę; pójść, wyjść z kim w t. = wejść w układy o kupno i sprzedaż; krakowskim t-iem = zgodziwszy ś. na cenę, stanowiącą średnią arytmetyczną między ceną żądaną a ofiarowywaną; psuć komu t. = podbijać mu a. obniżać złośliwie cenę; ilość towaru, sprzedana w sklepie w ciągu pewnego czasu, odbyt: kupiec miał dziś dobry, zły t.

 Targacz, ten, który co a. kogo targa.

 Targać, dok. Targnąć, szarpać, rwać; doprowadzać do nieładu: t. włosy, ubranie, słomę; rozrywać, rozdzierać, łamać; wstrząsać, wzruszać; poniewierać, lekceważyć, łamać, znieważać: t. prawa, obowiązki, przymierze, przysięgę; niszczyć, znieważać, nadwerężać, psuć: t. zdrowie, nerwy; t. ś. = szarpać ś., rzucać ś.; szamotać ś.; szarpać jeden drugiego; porywać ś., rzucać ś. na kogo, na co, odważać ś. na co zuchwale; targnąć ś. na swoje życie = popełnić samobójstwo.

 Targan, stare powrozy rozkręcone, służące do otykania szpar w okręcie.

 Targaniec — p. Targan, rzemień łączący pudło powozu z drążkami; narzędzie do rwania zębów; t-e w lm., walka, szarpanina, szamotanie ś.; — p. Targan.

 Targanina, targanie, szarpanie, szarpanina, wodzenie ś. za czuby; kłótnia.

 Targanka, słoma potargana, zmięta.

 Targany, ten, którego targano; t-a słoma = nie prosta.

 Targnąć — p. nied. Targać.

 Targować, kupując a. sprzedając, określać cenę, umawiać ś. o cenę; prowadzić handel, handlować, prowadzić proceder kupiecki; sprzedawać towar, mieć odbyt; t. kota w worku = kupować coś nierozważnie, nie zaznajomiwszy ś. dokładnie z przedmiotem kupna, t. ś. = umawiać ś., ugadzać o cenę towaru, pomału, stopniowo podnosząc a. obniżając cenę: t-uje ś. jak Żyd = nie chce odrazu ustąpić z ceny, nie daje żądanej ceny, dokładając powoli; nie odrazu godzić ś. na wszystko, ociągać ś., nie być odrazu posłusznym.

 Targowe (ego), opłata od sprzedaży towarów na targu, myto.

 Targowica, Targownia — p. Targowisko; kupczenie własnym sumieniem, sprzedajność, przekupstwo.

 Targowica, przen., rola sprzedawczyka, zdrajcy, odstępcy od wspólnej sprawy, zdrada ojczyzny.

 Targowisko, miejsce, na którym bywają targi, targ, rynek.

 Targownik, handlarz, kramarz, przekupień.

 Targowy, dotyczący targu, jako miejsca do sprzedaży, dotyczący targu, jako samej sprzedaży; dzień t. = w którym odbywa ś. targ; rzecz., dozorca targu.

 Tarka, narzędzie z ostremi dziurkami do tarcia do rozcierania; deszczułka z rękojeścią do wygładzania tynku — p. Tarnina.

 Tarkać, Tarkotać — p. Turkotać; mówić o czym tajemniczo, szeptać, szemrać, przebąkiwać; mówić bez zastanowienia, paplać: t. językiem.

 Tarkot, wrzawa, hałas, turkot; człowiek gadatliwy, wielomówny, paplacz, papla, gaduła.

 Tarkotać — p. Tarkać.

 Tarkować, trzeć, rozcierać na tarce żelaznej; rozcierać zaprawę z wapna i piasku, rzuconą na [58]mur, dla zrobienia tynku, wygładzać ją deską, zwaną tarką.

 Tarlać — p. Tarzać.

 Tarlatan, fr., cienka, lekka, przejrzysta bawełniana tkanina w rodzaju gazy.

 Tarlica, przyrząd do międlenia lnu, międlica.

 Tarlisko, Tarło, miejsce, gdzie ś. trą ryby; czas tarcia ś. ryb; kałuża, błoto, w którym tarza ś. trzoda chlewna; miejsce, gdzie międlą konopie na tarlicy.

 Tarło, rękojeść topora — p. Tarlisko.

 Tarmosić (się), targać (ś.), szarpać (ś.) w różne strony, szamotać (ś.).

 Tarnczany, dotyczący tarnek, tarniowy.

 Tarnek, Tarń, kolec na tarni; owoc tarni.

 Tarnieć, dok. Tarnąć: drewnieć, drętwieć, sztywnieć.

 Tarnik — p. Raszpla.

 Tarnina — p. Tarnośliwa; kępa zarośli tarniowych wśród pól; gałęzie tarni (f.).

 Tarninowy, Tarniowy, dotyczący tarni, cierniowy.

 Tarniówka, nalewka na tarnkach.

 Tarnisko, pole zarosłe tarniną: pole wykarczowane z tarniny.

 Tarnka — p. Tarka.

 Tarnkopłodny, rodzący w tarnki.

 Tarnośliwa, Tarnośliwka, Tarń, krzew kolczasty z rodziny różowatych; owoc tej rośliny, tarnek.

 Tarń — p. Tarnina — p. Ciernie.

 Taro, mączka, otrzymywana z rośliny zw. kolokarją, hodowanej w tym celu w krajach gorących (f.).

 Tarok, wł., rodzaj gry w karty w 78 kart.

 Tarować, wł., obciążać o tyle ramię wagi, przeznaczone dla gwichtów, aby zrównoważyć opakowanie, w którym towar ma być ważony.

 Tarpan, gatunek dzikiego konia, żyjącego w stepach Azji środkowej.

 Tarpejska skała = z której w staroż. Rzymie zrzucano zdrajców.

 Tartak, fabryka, gdzie przeć mają pnie drzewa na tarcice, belki, bale (fig.); gaduła, papla.

 Tartakowy, odnoszący ś. do tartaku, do tartaku należący, na tartaku wykonany, młyn t.; piła t-a.

 Tartan, szkoc., szkocka tkanina w różnokolorowe kraty; płaszcz z tej tkaniny.

 Tartana, wł. mały wązki statek o jednym żaglu trójkątnym, pospolity u Neapolitańczyków i Hiszpanów; (fig.); długi nakryty wózek dwukołowy w Katalonji.

 Tartar, gr., mitol., u staroż.: piekło, państwo Hadesa, położone między rzekami Kocytem a Letą, miejsce kar pośmiertnych.

 Tartarogowy, szyldkretowy.

 Tartaróg, Tartar — p. Szyldkret.

 Tartas, hałas, zgiełk, wrzawa, zamieszanie.

 Tartka, narzędzie blaszane z ostremi dziurkami do tarcia.

 Tartufla, trufla.

 Tarty, im. od Trzeć; rozcierany na drobno.

[59] Tartynka, fr., cienki kawałek chleba lub bułki z masłem i mięsem a. serem, rybą, kawiorem itp.

 Taryfa, arab., urzędowy spis cen, wykaz opłat celnych lub przewozowych; spis domów.

 Taryfować, arab., określać wysokość taryfy.

 Tarzać, taczać, przewracać w czym: w mące, w piasku, w błocie; t. kogo w błocie = oczerniać, szkalować; t. ś., przewracać ś., przewalać ś. w piasku, po murawie, walać ś.; t. ś. w błocie = żyć niemoralnie, rozpustnie, rozwięźle.

 Tarzyca, roślina lekarska z rodziny wargowych.

 Tas, Tasa — p. Tasza.

 Tasak, miecz krótki i szeroki; wielki szeroki i ciężki nóż kuchenny do rąbania, siekania (fig.); pas myśliwski.

 Tasiemiec, robak glistowaty z gromady wnętrzniaków płaskowatych, żyjący w kiszkach człowieka i niektórych zwierząt kręgowych, soliter (fig.).

 Tasiemka, Tasiemeczka, wązka taśma z nici, lnu, bawełny i t. p.

 Tasiemkarski — p. Taśmiarski.

 Tasiemkarstwo — p. Taśmiarstwo.

 Tasiemkarz, rzemieślnik, wyrabiający taśmy i tasiemki.

 Tasiemkowy, dotyczący tasiemki, zrobiony z tasiemki.

 Tasiemnica, roślina z rodziny wrzecznikowatych, trawa morska, używana do nabijania materaców i do opakowywania.

 Tasować karty do gry przed rozdaniem = mieszać, kartować; t. namiot = rozbijać.

 Taster, narzędzie do mierzenia średnicy drzew.

 Tasza, Tasz, Tasa, Tas, buda płócienna kramarska, kram pod namiotem; kieszeń, kiesa; ryba chrząstkowata zupełnoskrzelna, piersiopława.

 Taszka, nm., kieszeń, kieszonka, kieska; wałek do wiercenia maku; t. u miecza = pokrywka rękojeści miecza.

 Tasznik, roślina z rodziny krzyżowych (fig.).

 Taśbir, Taźbir, Tyźbir, nm., piwo lekkie, cienkusz, podpiwek.

 Taśma, długie, różnej szerokości pasmo, tkane z prostego włókna, rodzaj grubej szerokiej wstążki, przepaska, bandaż.

 Taśmia, zwierzę jamochłonne (fig.) z gromady żebropławów, mające kształt galaretowatej wstążeczki.

 Taśmiany, Taśmowy, dotyczący taśmy, zrobiony z taśmy.

 Taśmiarka, kobieta, wyrabiająca taśmy i tasiemki.

 Taśmiarski, Tasiemkarski, dotyczący taśmiarza.

 Taśmiarstwo, Tasiemkarstwo, rzemiosło, zajęcie taśmiarza, wyrób taśm.

 Taśmiarz, rzemieślnik, wyrabiający taśmy i tasiemki.

 Taśmowiec, robak z rzędu płazińców.

 Taśmowy, Tasiemkowy, dotyczący taśmy a. tasiem.

 Tata, Tatko, Tatunio, Tatulo, Tatuś, ojciec w mowie dziecięcej lub pieszczotliwej.

 Tatar, człowiek z narodu tatarskiego; człowiek charakteru gwałtownego, burzliwego; jak po przejściu T-ów = wszystko zniszczone.

[60]

 Tatarak, roślina Z rodziny obrazkowatych, rosnąca po stawach i moczarach, tatarskie ziele, ajer, kalmus (fig.).

 Tatarakowy, odnoszący ś. do tataraku, pochodzący z tataraku; zrobiony z tataraku a. z tatarakiem.

 Tatarczanka, słoma tatarki.

 Tatarczany, hreczany, gryczany.

 Tatarczuch, Tatarczak, chleb z tatarki, chleb hreczany, łazanek z mąki tatarczanej.

 Tatarczysko, pole, zasiane tatarką; rżysko po tatarce.

 Tatarczyzna — p. Tatarszczyzna.

 Tatarja, kraj, zamieszkały przez Tatarów.

 Tatarka, kobieta, należąca do narodu tatarskiego; roślina uprawna z rodziny rdestowatych; gryka, ziarno jej używa ś. jako kasza.

 Tatarować, bić, okładać nahajem, łoić komu skórę.

 Tatarski, dotyczący Tatara albo Tatarów; t. szlak = droga, którą szli Tatarzy z Azji, wpadając do Polski; t. bifsztyk = mięso surowe skrobane, zaprawione kawiorem, sardynkami, marynowanemi grzybami, sokiem cytryny, oliwą nicejską, solą i pieprzem, należycie zmieszane i ugniecione, smarowane na chleb a. bułkę; t. sos = ostry sos z żółtek, oliwy, octu i musztardy; t-ie ziele — p. Tatarak; po t-sku = jak Tatarzyn, dziko, po grubjańsku.

 Tatarszczyzna, wszystko, co dotyczy Tatarów, cechy ich charakteru, język, obyczaje i t. d.; najazd tatarski — p. Tatarja.

 Tatra, wysoka skała, góra skalista.

 Tatrzański, odnoszący się do Tatr, dotyczący Tatr, pochodzący stamtąd, mieszkający w Tatrach.

 Tatko — p. Tata.

 Tattersal, ang., zakład, przeznaczony na publiczną sprzedaż koni, powozów i t. d.; ujeżdżalnia.

 Tatulo, Tatunio, Tatuś — p. Tata.

 Tatuować, fr., ozdabiać ciało kolorowemi, wiecznie trwałemi deseniami, które wykłuwane są na skórze igłą i w miejsce nakłute wcierane odpowiednio przygotowane farby, wedle zwyczaju niektórych dzikich ludów (fig.).

 Tatuowanie, fr., rysunki wykłute na ciele.

 Tatusieć, Tatuśkować, postępować jak ojciec, naśladować ojca; stawać ś. podeszłym, otyłym, nabierać ciała z wiekiem.

 Tatuś, Tatuśko — p. Tata.

 Tau!, Tauf!, Tatuf!, wykrz., naśladujący szczekanie psów.

 Taumatologja, gr., nauka o cudach.

 Taumatomachja, gr., zaprzeczanie cudom.

 Taumatrop, gr., przyrząd optyczny: tarcza obrotowa tekturowa, wzdłuż jej średnicy przechodzi oś obrotu; podczas szybkiego obrotu rysunki i barwy na obu stronach tarczy wywołują jeden obraz w oku patrzącego.

 Taumaturg, gr., cudotwórca.

 Taumaturgja, gr., cudotwórstwo, sztuki czarodziejskie Hindusów.

 Tauromachja, gr., walka byków.

 Taurycki, krymski.

 Tauryk, Tauryczanin, Tatar krymski.

 Tauryna, gr., jeden z produktów trawienia w wątrobie, jako jeden ze składników żółci.

 Tautacyzm, gr., nieprzyjemny zbieg głosek, wyrazów lub wyrażeń jednakowo brzmiących.

 Tautochroniczny, gr., jednakowo trwający, izochroniczny.

[61] Tautochronizm, gr., równoczesność, właściwość jakiego zjawiska (np. zaćmienia księżyca), że w rozmaitych miejscach daje się spostrzegać równocześnie; jednostajność ruchu czyli wciąż jednakowa ilość przebytej drogi w równych jednostkach czasu (np. ruch wahadła).

 Tautofonja, gr., ciągłe powtarzanie tego samego tonu.

 Tautogram, gr., utwór wierszowany, w którym każdy wiersz lub każdy wyraz zaczyna ś. od tej samej litery.

 Tautologja, gr., powtarzanie tych samych myśli innemi wyrazami.

 Tawasza, tat., przewóz.

 Tawerna, łć., szynk, gospoda, karczma.

 Tawulec, motyl z podrzędu zmierzchnikowców z rodziny kordziuków (fig.).

 Tawuła, roślina z rodziny różowatych, parzydło, zwiesinosek, spireja (fig.).

 Tawułowate, podrodzina roślin dwuliścieniowych, różowatych.

 Tazymetr, gr., przyrząd, wykazujący rozciągliwość ciała wskutek ciepłoty, wynaleziony przez Edissona.

 Tąpać, tupać.

 Tąpanie, zjawisko gieologiczne, polegające na odrywaniu ś. wielkich odłamów skalnych w kopalniach, tunelach i łomach.

 T-bandaż, bandaż, złożony z dwu taśm zeszytych w kształcie litery T, używany do podpasywania krocza.

 Tchawica, rurkowaty kanał oddechowy u ludzi, zwierząt ssących i u ptaków (fig.), złożony z pierścieni chrząstkowych, łączący usta z płucami.

 Tchawicowy, dotyczący tchawicy.

 Tchawka, organ oddechowy u owadów, dychawka.

 Tchem, w wyr.: jednym t. = szybko — p. Dech, p. Tchnąć.

 Tchnąć, oddychać, dyszeć, dyszeć mocno, gwałtownie; udzielić, wlać tchnieniem, wchuchnąć; t. czym = odznaczać ś., cechować ś., charakteryzować ś., zionąć czym.

 Tchnienie, wypuszczenie powietrza z płuc przez usta i nos przy oddychaniu; dech, oddech; ostatnie t. = ostatni oddech przed skonaniem.

 Tchórz, zwierzę ssące drapieżne z rodziny łasic (fig.); człowiek lękliwy, bojaźliwy; strach, bojaźń, obawa: t. go obleciał = zląkł ś.; ma t-a = lęka ś., boi ś.; t-em podszyty = bojący ś., lękliwy; t-em trąci = wydaje woń nieprzyjemną; w lm., t-e = futro ze skór tchórza.

 Tchórzątko, Tchórzę, młody płód tchórza; zdr. od Tchórz.

 Tchórzostwo, Tchórzowstwo, obawa, bojaźliwość, lęk, bojaźń; postępek właściwy tchórzowi.

 Tchórzować — p. Tchórzyć.

 Tchórzowaty, bojaźliwy.

 Tchórzowski, dotyczący tchórza, bojaźliwy, lękliwy, małoduszny.

 Tchórzowy, dotyczący tchórza zwierzęcia.

 Tchórzyć, Tchórzować, bać ś., lękać ś., tracić serce, obawiać ś.

 Teagogja, gr., zaklinanie bóstw.

 Teantropizm, gr., wiara w Boga-człowieka, w Bóstwo, które stało ś. człowiekiem dla dobra ludzkości.

[62] Teantropologja, gr., nauka o połączeniu boskości i ludzkości w Chrystusie.

 Teatr, gr., gmach, gdzie odbywają ś. przedstawienia sceniczne, widowisko, spektakl; sztuki teatralne; miejscowość, gdzie zachodzą pewne wypadki, widownia, pole działania; t. anatomiczny = sala, w której odbywają ś. wykłady anatomji i doświadczeń na trupach; t. wojny = miejscowości, zajęte przez wojsko bijące ś., objęte wojną; bitwy w tych miejscowościach.

 Teatralja, gr., rzeczy, należące do teatru; wszystko, co dotyczy teatru.

 Teatralnie, gr., przysł., sposobem teatralnym, jak na teatrze, sztucznie, z przesadą, nienaturalnie.

 Teatralność, gr., cecha tego, co jest teatralne, sztuczność, przesadność.

 Teatralny, gr., dotyczący teatru, należący do teatru; sztuka t-a = mogąca być przedstawianą na scenie; sztuczny, wymuszony, nienaturalny, przesadny, efektowny.

 Teatroman, gr., miłośnik teatruteatru.

 Teatromanja, gr., przesadne zamiłowanie teatru.

 Teatyni, wł., zakon, założony przez św. Kajetana i Jana Piotra Caraffę (później papieża Pawła IV), w mieście Chieri czyli Theate (fig.).

 Teatyński, wł., należący do Teatynów.

 Tebaida, egips., pustelnia, samotnia.

 Tebel, Tybel, nm., kół, czop, klin; u stolarza: rodzaj świdra, w którym jeden jego brzeg jednocześnie podrzyna deskę.

 Tebenki, Tebienki, Tebinki, Tybinki — p. Tabinki.

 Teblowy, nm., dotyczący tebla.

 Technematoteka, gr., zbiór wytworów sztuki, muzeum.

 Technicznie, przysł., wyrażeniem technicznym, właściwym jakiej nauce, sztuce, sposobem technicznym.

 Techniczny, gr., tyczący ś. zewnętrznej, rzeczowej strony jakiej sztuki lub rzemiosła; t-e wyrażenia = nazwy naukowe, wyrażenia właściwe wyłącznie jakiej sztuce, nauce, zawodowi, rzemiosłu.

 Techniczość, gr., cecha tego, co jest techniczne.

 Technik, gr., człowiek, posiadający teoretyczne i praktyczne wiadomości w zakresie jakiego przemysłu lub fachu; człowiek, prowadzący dział i roboty, dotyczące jakiego przemysłu.

 Technika, gr., zbiór sposobów, tyczących ś. wykonania jakiej czynności, pracy w dziedzinie sztuk, przemysłu i rzemiosł; biegłość w wykonaniu, wprawa; wyższy techniczny zakład naukowy; t. kultury = meljoracje rolne, dotyczące ulepszania gruntu, nawodnienia, regulowania wód gospodarstwa leśnego i t. p.

 Technikum, gr., zakład naukowy niższego lub średniego typu, kształcący np. werkmajstrów; wyższa szkoła politechniczna.

 Technolit, gr., kamień sztuczny.

 Technolog, gr., człowiek biegły w naukach stosowanych w przemyśle, rękodziełach i rzemiosłach.

 Technologiczny, gr., odnoszący ś. do technologji, dotyczący technologa; instytut t. = wyższa szkoła, gdzie uczą nauk stosowanych, mechaniki, budownictwa, chemji i t. p.

 Technologja, gr., nauka zajmująca ś. sposobami przetwarzania surowych materjałów w [63]przemyśle i rękodzielnictwie; nauka o przyrządach, maszynach i urządzeniach zastosowanych do przemysłu; instytut technologiczny, wydział technologiczny.

 Tedy, spójn., więc, przeto; wtedy, w takim razie, a zatym.

 Teetotalizm, łć., zasady życia i postępowanie abstynentów.

 Tegoczesny, żyjący a. istniejący w obecnym czasie, pochodzący z naszych czasów, z naszej epoki, teraźniejszy, nowszy, współczesny, dziejowy.

 Tegocześnie, przysł., współcześnie nam, w naszych czasach, obecnie, dzisiaj.

 Tegodniowy, Tegodzienny, dotyczący tego dnia, dokonany w tym dniu, o którym mowa.

 Tegomiesięczny, dotyczący tegoż miesiąca, pochodzący z niniejszego, obecnego miesiąca.

 Tegoroczny, dotyczący tego roku, pochodzący z niniejszego, bieżącego roku; jary, latosi.

 Tegowieczny, dotyczący tego wieku, pochodzący z niniejszego wieku.

 Tegwiksyn, rodzaj dużej jaszczurki pokrytej łuskami, zamieszkujący Amerykę południową (fig.).

 Teina, łć., gorzki, krystaliczny alkaloid, zawarty w liściach herbaty chińskiej, własnościami zbliżony do kofeiny.

 Teista, gr., człowiek, wyznający zasady teizmu.

 Teizm, gr., wiara w Boga, jako najwyższą i jedyną przyczynę wszechrzeczy, Stwórcę i Rządcę świata, odrzucająca jednakże objawienie.

 Tejsak, nm., torba skórzana na pistolety (fig.)

 Tejst, olejek pachnący.

 Tek, malabar., rodzaj drzewa mocnego i twardego, używanego na ściany okrętowe, rosnącego w Indjach Wschod.

 Teka, gr., podłużna, zamykana torebka skórzana lub tekturowa na rysunki, papiery itp.; portfel; przen., urząd ministra; mądrość jego w t-e = sam ze swojej głowy nic nie umie; nakrycie, deka: t. na studni.

 Tekin, safjan turecki a. wołoski.

 Tekinowy, zrobiony z tekinu.

 Tekst, łć., treść, osnowa pisma lub mowy; wyjątek z Pisma Ś-go, będący przedmiotem kazania; słowa autora dzieła, naczelna część dzieła, dla odróżnienia od przypisków a. dodatków; objaśnienie do rycin; słowa, podkładane pod muzykę; gatunek czcionek.

 Tekstualny, łć., dosłowny.

 Tekstylny, łć., tkacki, włóknisty: przemysł t.

 Tektoniczny, gr., odnoszący ś. do tworzenia się skorupy ziemskiej i jej pokładów; czapka t-a = wrzecionowato zakończony płat pewnej formacji gieologicznej, otoczony ze wszystkich stron utworami młodszej formacji; okno t-e = obszar pewnej formacji, wciśnięty pomiędzy pokłady innej formacji; linje t-e = linje pochyleń pokładów gieologicznych, połamane i powyginane zygzakowato; w gieol.: t-y proces = proces górotwórczy, zjawiska, powodujące tworzenie ś. gór i kierujące ich układem.

 Tektonika, gr., wytwarzanie kunsztownych wyrobów z drzewa lub kamienia; system układu gieologicznego, układ skał; budowa, architektonika.

[64] Tektura, łć., gruby wyrób papierowy ze szmat, odpadków papieru, ze słomy lub masy drewnianej; t. smołowcowa = tektura do krycia dachów, napojona wrzącą smołą — p. Papa.

 Telamony, gr., w budownictwie figury mężczyzn, rzeźbione z kamienia, podpierające gzyms lub belkowanie (fig.).

 Telautograf, gr. — p. Pantelegraf.

 Teleergja, gr., działanie z odległości.

 Teleestezja, gr., odczucie na odległość.

 Telefon, gr., przyrząd do przenoszenia na znaczną odległość dźwięków mowy i tonów muzyki za pomocą prądu elektrycznego (fig.).

 Telefonicznie, gr., za pomocą telefonu.

 Telefoniczny, gr., dotyczący telefonu; aparat t., zawierający telefon; podawany przez telefon: rozmowa t-na.

 Telefonistka, gr., kobieta, zajęta w biurze telefonicznym łączeniem i rozłączaniem rozmawiających przez telefon.

 Telefot, gr., przyrząd przenoszący rysunki na znaczną odległość.

 Telefotografja, gr., umiejętność przenoszenia rysunków na znaczną odległość.

 Telega, ros., wóz ruski do przewozu towarów, wyższy z przodu (f.).

 Telegraf, gr., przyrząd elektromagnetyczny do szybkiego przesyłania wiadomości na znaczną odległość (2f.); t. optyczny a. powietrzny = przyrząd do dawania sygnałów za pomocą znaków umówionych, liter, lub zdaleka widzialnych słupów i ramion ruchomych (fig.); t. bez drutu a. t. Marconiego cz. t. iskrowy = przyrząd elektryczny, który może być wprawiony w ruch skutkiem drgania fal elektrycznych, rozchodzących ś. w powietrzu bez udziału przewodnika elektrycznego (2 fig.).

 Telegraficznie, przysł., przy pomocy telegrafu.

 Telegraficzny, gr., dotyczący telegrafu, przesyłany za pomocą telegrafu.

 Telegrafika, gr., nauka telegrafowania.

 Telegrafista, gr., urzędnik w biurze telegraficznym, zajmujący ś. przesyłaniem depesz.

 Telegrafistka, gr., forma żeńs. od Telegrafista.

 Telegrafja, gr., umiejętność przesyłania telegrafem wiadomości na znaczną odległość.

 Telegrafować, gr., przesyłać wiadomości za pomocą telegrafu, depeszować.

 Telegram, gr., wiadomość [65]przesłana telegrafem, depesza: t. restante = który ma być zatrzymany do zgłoszenia ś. interesanta.

 Telegrammetrja, gr., wymierzanie siły prądu elektryczuego w drucie telegraficznym.

 Teleikonografja, gr., sztuka zdejmowania i przesyłania rysunków i obrazów zapomooą telegrafu.

 Telej — p. Telet.

 Telektroskop, gr., przyrząd dający przy pomocy elektryczności obrazy przedmiotów, znajdujących ś. w znacznej odległości.

 Telelog, gr., telegraf, przeznaczony do porozumiewania ś. między baterją działową, operującą w wielkiej odległości, a posterunkiem, obserwującym strzały.

 Telematologja, gr., nauka o woli ludzkiej, praktyczna część psychologji.

 Telemetr, gr., elektryczny aparat, wykazujący na znaczną odległość dane termometryczne, barometryczne, manometryczne itp.

 Telemikroskop, gr., narzędzie do powiększenia obrazu dalekich przedmiotów.

 Teleologja, gr., nauka o celowości w świecie.

 Teleosaurus, gr., przedpotopowy kopalny krokodyl.

 Telepać się, iść powoli, ciężko, wlec ś., leźć, kiwać ś. na prawo i na lewo.

 Telepatja, gr., ogół, zjawisk obejmujących rzekome widzenie rzeczy i osób oddalonych, wymianę myśli bez pomocy słów, wogóle możność odbierania wrażeń odległych w przestrzeni lub w czasie.

 Teleskop, gr., dalekowidz; przyrząd optyczny, służący do obserwowania ciał niebieskich, luneta (fig.); ryba członkopromienna, brzuchopłetwa z rodziny karpiowatych (fig.).

 Teleskopja, gr., część optyki, traktująca o budowie, składzie i stosowaniu teleskoputeleskopu.

 Teleskopowy, gr., odnoszący ś. do teleskopu; służący do wyrobu teleskopów; widzialny tylko przez teleskop.

 Telet, Tylet, Telej, gatunek kosztownej materji.

 Tellur, łć., pierwiastek chemiczny, metaloid o mocnym blasku metalicznym, białosrebrzystym, w niebieskawy wpadającym, spotykany niekiedy w przyrodzie w stanie czystym, częściej jako domieszka złota, srebra, ołowiu, bizmutu (nie ma zastosowań technicznych).

 Tellurek, łć., związek chemiczny telluru z innym metalem.

 Tellurjum, łć., przyrząd, wprawiany w ruch za pomocą mechanizmu zegarowego, służący do unaoczniania obrotu ziemi około słońca i ruchu księżyca około ziemi, oraz zjawisk, stąd wypływających (fig.).

 Tellurowodór, łć., związek chemiczny telluru z wodorem.

 Tellurowy, łć., zrobiony z teluru;telluru; w skład którego wchodzi tellur.

 Telluryczny, łć., dotyczący ziemi, ziemski.

 Telluryzm, łć., siła naturalna ziemi; magnetyzm zwierzęcy.

 Telodynamiczny, gr., działający na znaczną odległość.

 Tem — p. Tym.

 Temat, gr., zdanie, myśl przewodnia, treść, przedmiot, [66]omawiany; myśl główna rozwijana i opracowywana w danym utworze; założenie; przedmiot, zadany uczniowi do rozwinięcia w ćwiczeniu szkolnym, w gram., osnowa wyrazu, t. j. część wyrazu pozostała po odrzuceniu fleksji cz. końcówek deklinacyjnych i konjugacyjnych; w muz., szereg tonów; myśl muzyczna powtarzana i opracowywana jako materjał do większej kompozycji; główny motyw sztuki.

 Temblak, nm., pas rzemienny u rękojeści szabli, na którym dobytą szablę można zawiesić (fig.); taśma szeroka, zawieszona u szyi dla podtrzymywania chorej ręki (fig).

 Tembr, Tębr (Timbre), fr., barwa głosu, brzmienie właściwe każdemu instrumentowi lub głosowi danej osoby, różniące go od innych, dźwięczność głosu.

 Temida, gr., w mitologji greckiej: bogini sprawiedliwości, przedstawiana z zawiązanemi oczami, z wagą i mieczem w ręce (fig.).

 Tempera, wł., płyn jakikolwiek, np. miód, roztwór kleju, białko i t. d., użyty do rozrobienia farby mineralnej: malowanie a tempera; Tempera al secco (sekko) = malowanie na tynku wyschniętym — p. Alfresco.

 Temperament, łć., wrodzone usposobienie człowieka, objawiające ś. w uczuciach, które dane bodźce w nim budzą, oraz w sposobie, w jaki pod wpływem tych bodźców postępuje; bywa choleryczny (żółciowy), sangwiniczny (krewki), flegmatyczny (ospale niedołężny), nerwowy (drażliwy nadmiernie); w życiu potocznym; usposobienie bardzo żywe i namiętne, żywość; mieć t., być z t-em, mieć żywość, być łatwo pobudliwym, krewkim, mieć usposobienie ogniste.

 Temperatura, łć., ciepłota, stan ciepła danego ciała; stan powietrza pod względem ciepła; w muz., strojenie instrumentów takie, w którym oktawa dzieli ś. nie wedle ścisłych prawideł matematycznych, ale na 12 półtonów, konieczna w takich instrumentach, jak dęte z klapami i wentylami, jak fortepjan, organy i t. p., w których tony enharmoniczne nie są odróżniane i brzmią niezupełnie czysto.

 Temperować, łć., łagodzić, miarkować; zaostrzać ołówek lub pióro do pisania.

 Tempestologja, łć., dział meteorologji, nauka, badająca zjawiska burzowe ze względu na warunki, w jakich powstają, na przebieg burz, oraz ich siłę.

 Templarjusz, łć., członek zakonu rycerskiego, założonego w XII w. przez rycerzy francuskich w Jerozolimie dla obrony chrześcijan od napadów niewiernych (f.).

 Tempo, wł., wymiar czasu; stopień szybkości, z jaką utwór muzyczny ma być wykonany, szybkość ruchu; ruch; w szachach: czas; zyskać t., wykonać w mniejszej liczbie posunięć plan zamierzony; posunięciem zwłóczącym zmusić przeciwnika do posunięcia niekorzystnego; stracić t., ma znaczenie odwrotne poprzedniemu.

[67] Temporalik, łć., nożyk pisarski, scyzoryk.

 Temporalja, łć., prawa i dochody, przywiązane do urzędów kościelnych.

 Temporalny, łć., doczesny.

 Temporyzacja, łć., odwlekanie.

 Temporyzować, łć., zwlekać, wyczekiwać sprzyjających okoliczności.

 Tempowy, wł., dotyczący tempa.

 Ten (ta, to, ci, te), zaim. wskazujący, używany, gdy wyraźnie wskazujemy jakąś osobę a. przedmiot a. zwracamy uwagę na to, o czym mówimy lub mówiliśmy przed chwilą; t. — t., t. — tamten = jeden — drugi, ten — ów; t. — sam = ten właśnie, nie inny; t. a. t. = gdy go ściśle określamy, ten mianowicie, to a to = to właśnie, to mianowicie; t. świat, to życie = doczesność, życie ziemskie; ni z tego, ni z owego = niewiadomo skąd, niewiadomo dlaczego; człowiek po temu a. do tego = zdatny, zdolny; do tego; a do tego = przytem; temu, że..., dlatego, że... = ponieważ, bo; nic z tego = do tego nie dojdzie, to ś. nie stanie; rok, dwa lata temu = już upłynął od tej chwili rok, dwa; już ja w tem jestem = postaram ś. o to; co mi to za człowiek! = z uznaniem a. z ironją; czym — tym — p. Tym; toż, toż to = dopiero wtedy; to to = z lekceważeniem a. politowaniem; nic mi z tego = to mi ś. na nic nie przyda; poza tym = zresztą, z innych względów; z tym wszystkim = pomijając to wszystko; pomimo to = nie bacząc na te względy; co ci do tego! = ta sprawa nie powinna cię obchodzić; mam w tem coś = zależy mi na tym; tego dnia, tego miesiąca, tego roku, tego wieku = bieżącego, obecnego; te strony, te okolice = najbliższe; w tych czasach = współcześnie; temi dniami, w tych dniach = w ciągu dni najbliższych; jak na to, na toż = jak na złość, na domiar złego.

 Tenakulum, Tenakiel, łć., instrument chirurgiczny do chwytania i przytrzymywania przerwanych naczyń krwionośnych celem ich związania; w drukarstwie dywizorek do przytrzymywania rękopisu podczas składania czcionek.

 Tenalgja, gr., ból ścięgien.

 Tenardyt, naturalna sól glauberska, wydobywana w okolicach Madrytu.

 Tenci (taci, toci), czy ten? czy ten sam?; ten właśnie; ten sam.

 Tenda, zasłona rozpięta, kortyna.

 Tendencja, łć., dążność, cel; zabarwianie odpowiednim kolorytem utworów literackich, dzieł sztuki, przemówień, w celu oddziaływania w pewnym duchu na masy, wzbudzenia pewnych uczuć, wpojenia pewnych przekonań; t. zwyżkowa = podnoszenie ś. kursów na giełdzie; t. zniżkowa = spadanie kursów na giełdzie.

 Tendencyjny, łć., z pewną dążnością, mający jawny lub ukryty cel; t-a powieść = rozwijająca pewne poglądy polityczne, religijne, społeczne lub etyczne.

 Tender, ang., mniejszy statek, służący większemu na posyłki; wóz przy lokomotywie, zawierający paliwo i wodę.

 Tenli (tali, toli), czy ten?, czy ten sam?

 Tennis, ang., gra angielska dwu lub czteroosobowa w piłkę przerzucaną rakietami przez siatkę, lawn-tennis (fig.).

 Tenontologja, gr., nauka o ścięgnach.

 Tenor, łć., trwanie; następstwo, [68]kolej: brzmienie, osnowa (np. pisma).

 Tenor, wł., najwyższy głos męski, obejmujący dwie oktawy.

 Tenorowy, wł., dotyczący głosu tenora; mający głos tenora.

 Tenorzysta, wł., człowiek śpiewający tenorem, tenor.

 Tenotomja, gr., operacja chirurgiczna rozcięcia ścięgna.

 Tensja, łć., wyprężenie, natężenie, prężność.

 Tentacja, łc., chętka, życzenie trudne lub niemożliwe do spełnienia; kuszenie, pokusa.

 Tentakula, łc.łć., macki, rożki, czułki, długie i cienkie wyrostki w kształcie wąsów, piórek, rogów, zginające ś., wyrastając z okolic gęby u owadów, służą jako narzędzia dotyku, a może i węchu i słuchu, u niektórych ślimaków na końcu tych czułków są oczy, mrówkom służą macki te do porozumiewania ś.

 Tentamen, łć., próba egzaminu próbny przed egzaminem właściwym.

 Tentator, łć., kuszący.

 Tentent — p. Tętent.

 Tentować, łć., być kuszonym, kusić, budzić pożądanie; kusić ś. o co, próbować, usiłować.

 Tenuta, wł., dzierżawa, rata dzierżawna.

 Tenutarjusz, łć., trzymający tenutę, dzierżawca; dzierżawa starostwa za pożyczoną królowi sumę lub z łaski dożywocia nadanego.

 Tenuto, wł., (skr. ten), w muzyce: wytrzymać, nie przyśpieszać; nie urywać tonu, zanim przebrzmi stosownie do wskazanej w nutach długości.

 Tenże (taże, toże), czy ten, czy ta, czy to; ten sam, ta sama, to samo.

 Teobromina, łc., alkaloid, zawarty w nasionach kakao i w niektórych gatunkach herbaty.

 Teodolit, gr., przyrząd, używany w gieodezji do mierzenia kątów w przestrzeni, głównie poziomych, przystosowany też do mierzenia kątów wzniesienia (f.).

 Teodulja, gr., służba Boża.

 Teodycea, gr., obrona wiary w sprawiedliwość Bożą przeciw zarzutom, wynikającym z pozornej sprzeczności między istniejącym na świecie i moralnym złem a dobrocią i sprawiedliwością Boga.

 Teofanja, gr. — p. Epifanja.

 Teofilantropja, gr., doktryna religijna we Francji (1793 — 1801) uznająca istnienie Boga i nieśmiertelność duszy, zalecająca uroczystości rodzinne: chrzest, zaślubiny, pogrzeb, i publiczne: zebrania niedzielne z kazaniami i śpiewami.

 Teofobja, gr., bojaźń Boża.

 Teogamja, gr., śpiew weselny na cześć bogów.

 Teognozja, gr., znajomość Boga.

 Teogonja, gr., pochodzenie i rodowód bogów starożytności.

 Teokracja, gr., rządy, sprawowane w imieniu Boga, rządy kapłańskie.

 Teokratyczny, gr., odnoszący ś. do teokracji; właściwy teokracji, rząd t. = rząd duchowieństwa: państwo t-e — w którym interesy Kościoła stoją ponad interesami państwa.

 Teolog, gr., uczony w rzeczach wiary; poświęcający ś. nauce teologji; student wydziału teologicznego w uniwersytecie.

 Teologiczny, gr., dotyczący teologji, właściwy teologji, oparty na teologji.

 Teologja, gr., nauka o Bogu i [69]religji; ogół umiejętności religijnych, udzielanych kształcącym ś. na duchownych.

 Teologumena, gr., rozprawy z zakresu umiejętności o Bogu.

 Teomachja, gr., w mitologji: walka bogów.

 Teomanja, gr., obłęd religijny.

 Teomorfizm, gr., przedstawianie ludzi w postaci bogów i nadawanie im ich przymiotów; ubóstwianie.

 Teoplastyka, gr., plastyczne przedstawianie człowieka w postaci bogów i bogiń; przedstawianie bogów w rzeźbach, figurach.

 Teorban, wł., instrument muzyczny strunowy w rodzaju lutni (fig.).

 Teoremat, gr., twierdzenie naukowe, którego należy dowieść.

 Teoretycznie, gr., wedle teorji, nie praktycznie, w zasadzie.

 Teoretyczny, gr., rozważający według zasad a. wskazówek nauki.

 Teoretyk, gr., znający gruntownie jaką naukę, choć niekoniecznie umiejący praktycznie ją stosować.

 Teorja, gr., wszelki naukowo uzasadniony pogląd na całość zjawisk pewnego rodzaju, objaśniający ich przyczyny i wzajemny związek; wszelka wiedza lub znajomość rzeczy w przeciwstawieniu do czynnego wykonania i zastosowania w życiu zdobytej umiejętności; wykład zasad jakiej nauki, t. prawdopodobieństwa = nauka obliczania częstości, z jaką zdarzają ś. zjawiska, uważane za przypadkowe.

 Teozof, gr., człowiek, posiadający naukę teozofji.

 Teozofja, gr., znajomość Boga i rzeczy Boskich na podstawie mniemań filozoficznych; mistycyzm, okultyzm.

 Tepać, bić, męczyć, dręczyć, trapić.

 Teperelle, ozdoby staroświeckie u sukien.

 Terać, Tyrać, nadwerężać, nadwątlać, przez długie a. nadmierne używanie; niszczyć, szarzać; tracić, marnować, trwonić; t. ś., niszczyć ś., nadwątlać ś., nadwerężać ś., szarzać ś.; włóczyć ś., tułać ś., wycierać cudze kąty.

 Terakota — p. Terrakota.

 Terapeuta, gr., biegły w leczeniu chorób; lekarz praktykujący.

 Terapeutyczny, gr., dotyczący sposobu leczenialeczenia.

 Terapja, Terapeutyka, gr., wiedza lekarska i sztuka lecznicza, nauka o leczeniu chorób.

 Teratogienja, gr., rodzenie potworów.

 Teratologja, gr., nauka o niekształtnościach, formach wyjątkowych, potwornych wśród ludzi, zwierząt i roślin; nauka o cudach.

 Teraz, przysł., obecnie, współcześnie; w tym samym czasie, ninie, w tejże chwili, kiedy mówimy; w tym czasie, kiedy żyjemy, w tych czasach; na t. = na ten raz; jak t. = w obecnej chwili; t. = zaraz; t. zaraz = natychmiast; t. — t., raz — raz, już — już, to — to, czasem — czasem; jak na t. = względnie do dzisiejszej chwili.

 Teraźniejszość, czas obecny, teraźniejszy, współczesność, obecność.

 Teraźniejszy, teraz będący, obecny, współczesny, dzisiejszy, nie dawniejszy, nie przyszły; czas t., w gram., forma konjugacji czasowników, oznaczająca, że dana czynność odbywa ś. współcześnie z inną a. w tejże chwili, kiedy o niej mówimy.

 Teraźniuczko, przysł., dopieruteńko, przed chwilą.

 Terb, pierwiastek chemiczny, metal bardzo rzadki.

[70] Terc-decymola, wł., grupa, złożona z 13-tu nut, trwająca w wykonaniu tyleż czasu, ile 8 takichże nut w zwyczajnym podziale taktu.

 Tercerol, Tercerola, wł., pistolet kieszonkowy, krócica.

 Terceron, hiszp., mieszaniec białych z mulatami.

 Tercet, wł., śpiew na 3 głosy lub utwór muzyczny na 3 instrumenty.

 Tercja, łć., sześćdziesiąta część sekundy; gatunek czcionek i druku większego od cycera; w muz., trzeci ton od tonu głównego; trzecia godzina kanoniczna (godz. 9 rano); trzecia klasa w szkołach; w fechtunku: cios w prawe ramię, uderzenie poziome od strony lewej ku prawej, przyczym ręka, trzymająca broń, skierowana jest dłonią do góry; w grze w karty: trzy karty starsze następujące po sobie: trzeci egzemplarz wekslu, mającego już kilka egzemplarzy.

 Tercjał, łć., trzecia część czego; trzecia część roku.

 Tercjan, łć., woźny szkolny, pedel.

 Tercjana, łć., febra, powracająca co trzeci dzień.

 Tercjanela, wł. — p. Tercynela.

 Tercjarka, łć., forma żeńs. od Tercjarz.

 Tercjarstwo, łć., przynależenie do bractwa tercjarzy.

 Tercjarze, łć., bracia świeccy, przez św. Franciszka z Assyżu utworzony t. zw. zakon trzeci, którego członkowie nie składają ślubów zakonnych, nie noszą habitu, nie mieszkają w klasztorze, ale wstrzymują ś. od niektórych rzeczy, np. od ubiorów zbytkownych, bywania w teatrze i t. d.

 Tercjować, łć., poddawać trojakiej próbie.

 Terc major, łć., w kartach: as, król i dama jednej maści, w ręku jednego gracza.

 Tercyna, wł., zwrotka złożona z trzech wierszy jedenastozgłoskowych, o układzie rymów takim, że środkowy wiersz każdej zwrotki rymuje ś. z pierwszym i trzecim następnej

 Tercynela, Tercjanela, wł., rodzaj materji jedwabnej.

 Terebra, łć., rodzaj małży epoki jurajskiej, śrubownica.

 Terefere!, Terebzdere!, wykrz., co też prawisz!, co też pleciesz!, co znowu!, co za głupstwa!, co za bzdurstwa, co za niemądra gadanina! jeszczeby też!.

 Terem, ros., pałac, zamek, gmach; wielki, niezgrabny przedmiot.

 Teren, fr., przestrzeń ziemi; obszar gruntu, miejscowość, okolica; przestrzeń stosowana a. obrana do jakiego celu, miejsce będące widownią zdarzenia, o którym mowa; przen., pole działania, rynek zbytu.

 Tergiwersacja, łć., zwrot w tył; wykręty, matactwo.

 Tergum, łć., dosł. tył; odwrotna strona wekslu.

 Teriolity, gr., skamieniałości zwierzęce.

 Teriomorficzny, gr., zwierzęcy,

 Terjer, fr., pies z rasy jamników, foksterjer.

 Terkot — p. Turkot; gadanina.

 Terkotać — p. Turkotać; paplać.

 Terkotka, dziewczyna żywa i gadatliwa.

 Terlarz, cieśla górniczy.

 Terlica, drewniana część kulbaki, kulbaka, nie obita jeszcze skórą.

 Terlikać, Tyrlikać, wywodzić trele, umieć śpiewać, grać.

 Termalny, Termiczny, gr., wywierający wpływ za pomocą podniesionej temperatury, ciepły.

 Termidor, gr., miesiąc gorąca, 11-ty miesiąc w kalendarzu [71]pierwszej Rewolucji francuskiej (od 19-go lipca do 18-go sierpnia).

 Termin, łć., granica, kres; czas, wyznaczony na co; rata; czas zwłoki ostatecznego załatwienia; t. prekluzyjny — p. Prekluzyjny; stawić ś. na t. = na czas umówiony; uiścić ś. w t-ie = w czasie umówionym, naznaczonym; stan, położenie: być w niebezpiecznych, ciężkich t-ach; czas nauki w rzemiośle: oddać do t-u, być w t-ie; wyraz właściwy jakiej nauce, nazwa naukowa; w logice: t. mniejszy = podmiot wniosku; t. większy = orzeczenie wniosku; t. średni = służy do porównania terminów mniejszego i większego i nie ukazuje ś. we wniosku; zbijać z t-u = mieszać, konfudować, zbijać z pantałyku.

 Terminalnie, łć., według formuły prawnej; ostatecznie.

 Terminalność, łć., zachowanie terminów naukowych, terminologja; formalność prawna; formuła prawna.

 Terminalny, zrobiony według formuł prawnych, zrobiony formalnie; zgodny z terminologią.

 Terminata, Terminatka, łć., spis spraw do załatwienia, notatka, lista czego; rota przysięgi.

 Terminator, łć., w rzemiośle: uczeń sposobiący ś. na czeladnika.

 Terminista, łć., zwolennik teorji o terminizmie.

 Terminizm, łć., pogląd, według którego Bóg daje człowiekowi pewien oznaczony czas do poprawy, po upływie którego nie może spodziewać ś. przebaczenia.

 Terminolog, gr., uczony, określający wyrazy i wyrażenia specjalne, dotyczące jakiej nauki lub fachu; nadający nazwy specjalnym gałęziom umiejętności.

 Terminologiczny, gr., dotyczący terminologji.

 Terminologja, gr., nauka o nazwach naukowych (terminach); w ściślejszym znaczeniu: ogół wyrażeń technicznych i nazw naukowych, używanych w jakiej nauce, sztuce lub umiejętności, jej tylko właściwych.

 Terminować, łć., być na nauce rzemiosła u majstra, być w terminie, na praktyce.

 Terminowy, łć., mający nastąpić w terminie czyli w czasie z góry oznaczonym.

 Termity, owady prostoskrzydłe o 2 parach skrzydeł błoniastych, żyją towarzysko, budując gniazda stożkowate, twarde, wysokości do 5 m. i 20 m. obwodu, żyją w Afryce i Ameryce, a wgryzając ś. w ściany i sprzęty, robią ogromne szkody, bielce, białe mrówki (fig.).

 Termoakumulator, łć., przyrząd, podnoszący temperaturę w miejscu, gdzie odbywa się kuracja.

 Termobarometr, gr., połączenie termometru z barometrem, przyrząd do mierzenia ciśnienia powietrza za pomocą ciepła pary gotującej się wody.

 Termochemja, gr., część fizyki, obejmująca zjawiska cieplne, zachodzące przy reakcjach chemicznych.

 Termochroza, gr., własność ciał przepuszczania tylko niektórych promieni cieplnych.

 Termoelektryczność — p. Termomagnetyzm.

 Termofon, gr., instrument, z którego wydobywać można dźwięki pod wpływem promieni ciepła.

 Termofor, gr., worek gumowy, napełniony solami, rozpuszczającemi ś. przy wysokiej ciepłocie, służący do ogrzewania różnych części ciała; przyrząd do wytwarzania pary.

[72] Termograf, gr., przyrząd samozapisujący zmiany temperatury dzienne i dłuższe.

 Termografja, gr., graficzne przedstawienie temperatury, zwłaszcza stanu ciepłoty krwi w chorobach gorączkowych.

 Termoliza, gr., rozkład związków chemicznych na ciała prostsze, dokonywany za pomocą ciepła.

 Termologja, gr., nauka o gorących źródłach mineralnych i kąpielach gorących.

 Termomagnetyzm, Termoelektryczność, gr., magnetyzm i elektryczność powstałe pod wpływem ciepła.

 Termomanometr, gr., połączenie termometru z manometrem.

 Termometr, gr., ciepłomierz, przyrząd, za pomocą którego można oznaczyć temperaturę czyli stopień ciepła (fig.); t. dyferencjalny a. różniczkowy = przyrząd, złożony z dwu rurek szklanych, w których znajduje ś. kropla alkoholu, pokazujący bardzo małe różnice temperatury; t. maksymalny okazujący najwyższą temperaturę, np. dnia; t. minimalny = okazujący najniższą temperaturę dnia.

 Termometrograf, gr., przyrząd samozapisujący najwyższą i najniższą temperaturę w danym okresie czasu.

 Termomikrofon, gr., telefon magnetyczny o wielkiej sile i wrażliwości.

 Termomultyplikator, łć., przyrząd do mierzenia najmniejszych zmian temperatury, oparty na zasadzie wzbudzania elektryczności działaniem ciepła.

 Termopatogienja, gr., nauka o powstaniu i przyczynach gorączki.

 Termoregulator, łć., przyrząd, regulujący stopień ciepła odpowiednio do potrzeby.

 Termoskop, gr., przyrząd, pokazujący zmiany w stanie ciepłoty danego ciała.

 Termostat, gr., przyrząd zamknięty, ogrzewany z zewnątrz i służący do otrzymywania stałej temperatury w ciałach, weń wstawionych, regulujący dopływ gorącego powietrza przy ogrzewaniu centralnym.

 Termostatyka, gr., część fizyki, zajmująca ś. badaniem stanu ciepła.

 Termosyfon, gr., urządzenie do ogrzewania cieplarń roślin i inspektów za pomocą rur, przez które przepływa gorąca woda.

 Termotaktyzm, gr., ruch organizmu, spowodowany przez ciepło; t. dodatni = ruch, zwrócony ku źródłu ciepła; t. ujemny = ruch, oddalający od źródła ciepła.

 Termoterapja, gr., sposób leczenia chorób za pomocą gorących kąpieli, gorącego powietrza, pary i t. p.

 Termy, gr., gorące źródła w starożytnym Rzymie, wytworne urządzenia kąpielowe publiczne, połączone z pomieszczeniem dla ćwiczeń gimnastycznych i przechadzek.

 Ternew (Terre neuve), fr., pies z wyspy New-Foundland, ogromny, silny, posiadający palce błoną spięte, wybornie pływa i ratuje tonących (fig.).

 Terno, fr., tkanina z wełny koziej, delikatna, bez połysku.

 Terno, wł., trzy numery razem, stanowiące wygraną na loterji liczbowej.

 Teromorfja, gr., każda potworność u ludzi, przypominająca postać zwierzęcia.

 Teror, łć., przestrach, [73]przerażenie, zwłaszcza spowodowane okrucieństwem a. zabójstwami; teroryzm.

 Terorysta, łć., wykonywający przymus terorystyczny; uczestnik i zwolennik teroryzmu w czasie Rewolucji francuskiej.

 Teroryzm, łć., system panowania, wpływu groźby, oparty na postrachu i krwawym przymusie.

 Teroryzować, łć., przymuszać, rządzić postrachem, gwałtownemi środkami, grozić gwałtem, śmiercią.

 Terpentyna, gr., płyn żywiczwypływający z pni wielu gatunków drzew iglastych, ciecz gęsta, ciągliwa, o zapachu ostrym, smaku korzennym, mająca obszerne zastosowanie w przemyśle i w medycynie.

 Terpentynowy, gr., zrobiony z terpentyny a. z terpentyną: t-y olejek, t-a zaprawa do podłóg.

 Terpentyńcowate, rodzina roślin dwuliścieniowych, rosną przeważnie w krajach ciepłych, zawierają w liściach i korzeniach olejki aromatyczne i żywice.

 Terpsychora, gr., muza tańca, przedstawiana z lirą w ręku i wieńcem na głowie (fig.).

 Terrakota, wł., artystyczne wyroby z gliny tak zw. kaflowej, wypalane i nieemaljowane, barwy czerwonej wszelkich odcieni.

 Terrawerda, wł., farba zielonazielona.

 Terrier, fr. — p. Terjer.

 Terror, Terrorysta, Terroryzm — p. Teror i t. d.

 Tertiogienitura, łć., (-cjo), prawa dostające się w spadku trzeciemu z kolei pokoleniu.

 Teryna, wł., miseczka, puszka gliniana na pasztety, na smakołyki konserwowane.

 Terytorjaliści, łć., w guberniach zachodnich stronnictwo, którego hasłem jest dobrobyt ludności na terytorjum tych gubernji bez względu na wyznanie i narodowość; u Żydów: stronnictwo, pragnące uzyskać jakiekolwiek terytorjmn dogodne na siedzibę autonomiczną Żydów.

 Terytorjalizm, łć., dążenia i hasła terytorjalistów.

 Terytorjalny, łć., należący do pewnego obszaru ziemi, do kraju; gruntowy, ziemski; t-a armja = we Francji żołnierze, którzy przesłużyli oznaczoną liczbę lat w służbie czynnej i w rezerwie, obrona krajowa, landwera; t-a polityka = polityka równowagi: dążenie do powiększenia własnego obszaru i niedopuszczenia do powiększenia się innych państw.

 Terytorjum, łć., obszar ziemi, obwód, posiadłość; w Stanach Zjednoczonych Ameryki Półn. nazwa każdego takiego obszaru, który, nie mając jeszcze 60, 000 obywateli osiadłych, nie nazywa się Stanem i nie ma prawa wysyłać swoich przedstawicieli do kongresu i do senatu.

 Tesak, szeroki i krótki miecz, tasak.

 Tesknić, tęsknić.

 Tespjada, gr., żart sceniczny; zabawne opowiadanie z życia teatralnego.

 Tessarakonta, gr., komplet z 40 sędziów do rozstrzygania drobniejszych spraw w starożytnych Atenach.

 Test, tygiel.

 Testacja, łć., poświadczenie.

 Testament, łć., akt, zawierający rozporządzenie własnością na wypadek śmierci, ostatnia wola; Stary T., Nowy T. = dwie główne części na które Pismo Św. ś. dzieli; [74]t. polityczny = słowa, wypowiedziane publicznie a. napisane, zawierające program, nakreślony dla zwolenników męża stanu, schodzącego z widowni a. umierającego.

 Testamentarjusz, łć., wykonawca testamentu.

 Testamentarz, Testamentnik, łć., człowiek, który sporządził testament.

 Testamentarzowy, Testamentniczy, Testamentny, łć., odnoszący ś. do testamentu.

 Testamentowy, łć., dotyczący testamentu, zawierający ś. w testamencie.

 Testator, łć., człowiek, robiący testament, robiący zapis.

 Testatorka, łć., forma ż. od Testator.

 Testatorski, łć., dotyczący testatora, testamentarza.

 Testować, łć., świadczyć; czynić zapis testamentowy.

 Testyfikacja, łć., dowiedzenie przez świadków.

 Testymonjum, łć., świadectwo, dowód.

 Teścia, Teściowa, matka żony a. męża w stosunku do synowej a. zięcia.

 Teścin, stanowiący własność teści, właściwy teści.

 Teściowski, dotyczący teścia, stanowiący własność teścia a. teści.

 Teściów, należący do teścia.

 Teść, ojciec żony w stosunku do jej męża, do zięcia.

 Tetanizacja, łć., spowodowanie tężca (tetanos).

 Tetanos — p. Tężec.

 Tetrachord, gr., u staroż. Greków system muzyczny, oparty na skali czterech tonów; starożytny instrument muzyczny czterostrunowy.

 Tedraedr^[1], gr., bryła gieometryczna ograniczona czterema równobocznemi trójkątami, posiadająca sześć równych krawędzi: piramida trójścienna (fig.).

 Tedraedryczny^[2] a. Tetragonalny, gr., system, układ kryształu taki, w którym trzy osie przecinają się we wspólnym środku pod kątem prostym, z nich dwie są równe, a trzecia różna, układ dwu a. jednoosiowy.

 Tetraedryt, gr., minerał, złożony z miedzi, cynku, antymonu i siarki, służy do wytapiania miedzi.

 Tetragon, gr., czworobok, czworokąt.

 Tetralogja, gr., widowisko, złożone z czterech utworów scenicznych jednego autora, mianowicie trzech dramatycznych i czwartego satyryczno-komicznego, dawane w Atenach na uroczystość Dyonizosa.

 Tetrametr, gr., wiersz miarowy, składający się z czterech stóp wierszowych w rytmie anapestowym lub daktylicznym, a. z czterech dipodji cz. stóp podwójnych, jeżeli wiersz jest pisany jambem lub trochejem.

 Tetrarcha, gr., w starożytności: wielkorządca czwartej części podbitego kraju.

 Tetrarchat, gr., panowanie, godność i okrąg tetrarchy.

 Tetrarchja, gr., władza tetrarchy; obszar, rządzony przez tetrarchę.

 Tetrastych, gr., czterowiersz, epigramat zawarty w czterech wierszach.

 Tetrastyl, gr., budynek, którego front jest ozdobiony czterema kolumnami.

 Tetronal, gr., w chem., jeden z metanów, używany, jako środek nasenny.

 Tetryczeć, stawać ś. tetrycznym, dziwaczeć.

[75] Tetryczka, forma ż. od Tetryk.

 Tetryczny, posępny, nudny, zgorzkniały, kwaśny, dziwaczny, narzekający, niezadowolony ze wszystkiego.

 Tetryk, dziwak, zrzęda, nuda, nudziarz, człowiek posępny, zgorzkniały, zgryźliwy.

 Tetrykowaty, zimny, obojętny: t-a twarz.

 Tetyka, gr., ogół zasad wiary.

 Teurgja, gr., sztuka wywoływania duchów.

 Teutonowie, dawne plemię giermańskie; przen. Niemcy.

 Teutoński, odnoszący ś. do Teutonów, właściwy Teutonom; t. zakon = zakon krzyżacki.

 Teutopsychiści, gr., wyznawcy teorji, że dusza jest śmiertelna.

 Teza, gr., zdanie sporne, mające być dowiedzionym, obronionym; temat publicznej dysputy; u Hegla: stadjum dziejowe, oparte na twierdzeniu naiwnym.

 Też, spójn., także, a także, również, takoż, tudzież, oraz, więc, a więc: mniej pracuje, mniej t. zarabia; to t. = dlatego właśnie; nawet: choćby t.; niby t. = pozornie, niby to; używa ś. dla większej dobitności, bez właściwego znaczenia: co t. ty mówisz!; co t. to za człowiek!

 Tębr — p. Tembr.

 Tęchlina p. Stęchlina.

 Tęchły — p. Stęchły.

 Tęchnąć, Tęchnieć, stęchłym ś stawać, rozkładać ś., psuć ś., zaczynać wonieć stęchliną, pleśnieć; osiąkać, opadać; stawać ś. mniej nabrzmiałym.

 Tęcza, naturalne zjawisko powietrzne postaci łukowej, o 7 barwach widma, powstałe wskutek załamania, rozszczepienia i odbicia światła słonecznego w kropelkach wody, z jakich składają się chmury (fig.); t. w kościele = belka w górze od ściany do ściany, z umieszczonym na niej krzyżem.

 Tęczak, ryba koścista, skrzelowata, piersiopłetwa.

 Tęcznik, rodzaj drapieżnego chrząszcza z rodziny szczypawek (f.).

 Tęczowanie, mienienie ś. różnemi barwami, właściwe niektórym minerałom a. płynom.

 Tęczowiec, gatunek krajowego motyla dziennego z rodziny południc, żyjącego na wierzbach i o sikachosikach (fig.).

 Tęczowy, dotyczący tęczy; mający po sobie kolor tęczy, mieniący ś., jak tęcza.

 Tęczówka, błona oczna kolorowa, otaczająca źrenicę oka, iris (2 fig.).

 Tęczyna, wyniosłe drzewo z rodziny werbenowatych, rośnie w Indjach Wschodnich.

 Tędy, przysł., tą drogą, przez to miejsce; t. owędy = tu i owdzie.

 Tęgi, mocno zbity, zwarty w swych cząstkach, dychtowny, ścisły, gęsty: t. materjał, t-ie sukno, t. papier; ostry, mocno dokuczliwy, srogi, surowy: t-a zima, t. mróz; mocny, gwałtowny: t-ie uderzenie, t-ie cięcie, t. raz; o trunkach: mocny, uderzający do głowy, zawierający wysoki procent alkoholu: t-ie wino; odurzający, przenikający: t. tytuń, t. zapach; twardy, mocny, głęboki: t. sen; mocny, silny, krzepki, otyły [76]i wysoki: t. człowiek, t. rumak, t. jeździec = dzielny; niepospolity, niezłomny: t. charakter, t-a głowa.

 Tęgo, przysł., z natężeniem, sprężyście; mocno, silnie, krzepko, dobrze, dużo, obficie; dzielnie, wybornie, wyśmienicie, znakomicie.

 Tęgokrusz, minerał, zawierający w sobie antymon, antymonit.

 Tęgopokrywe, rząd owadów o wierzchniej parze skrzydeł rogowatej a. skórkowatej, zawierający rozmaite gatunki chrząszczów.

 Tęgopój, człowiek, który wiele trunku pić może, nie tracąc przytomności

 Tęgoskór, gatunek grzyba z rzędu purchawkowatych.

 Tęgosz, roślina australijska z rodziny liljowatych, len nowozelandzki (fig.).

 Tęgość, gęstość, zsiadłość, grubość, moc, siła, dzielność.

 Tępiciel, człowiek, który co tępi, wytępia, niszczyciel.

 Tępić, czynić tępym; wytępiać, niszczyć, wygubiać, zabijać, prześladować aż do wygubienia; t. ś. = stawać ś. tępym: nie ostrym, tracić ostrość, zdolność krajania; t. ś. = wzajemnie ś. wytępiać, niszczyć ś., zabijać ś. wzajemnie.

 Tępieć, stawać ś. tępym, słabnąć, niszczeć, stawać ś. niepojętnym, tracić bystrość umysłu.

 Tępo, przysł., nieostro; ciężko, z trudnością, źle, z trudem: nauka idzie mu t.

 Tępogłowy, mający tępą głowę: ryby t-e = gromada ryb kościstych.

 Tępogłów, ryba koścista cierniopromienna, tępogłowa.

 Tępokątny, mający kąty tępe, nieostre.

 Tępokończasty, mający końce tępe a. stępione.

 Tęporogi, mający różki na głowie przy końcu zgrubiałe: owady t-e.

 Tępość, nieostrość, przymiot tego, co jest tępe, stan stępienia; niepojętność, niebystrość, niezdolność.

 Tępota, słabe pojęcie, słabe zastanowienie, brak rozsądku; t. słuchu, wzroku = niedosłyszenie, niedowidzenie — p. Tępość.

 Tępozęby, mający tępe zęby.

 Tępy, nieostry, stępiony, przytępiony, nie pojmujący szybko, niepojętny, niezdolny, ciężko pojmujący, ograniczony, leniwy: t-a głowa; osłabiony, słaby, wzrok tępy = słaby, krótki; słuch t. = niedosłyszący, głuchawy; t. kąt = większy od prostego, rozwarty.

 Tęskliwie, Tęsknie, przysł., z tęsknotą, z udręczeniem: t. wyglądać kogo = pragnąć go zobaczyć.

 Tęskliwość — p. Tęsknota.

 Tęskliwy, Tęskny, smutny, rzewny, melancholiczny; wyglądający, oczekujący czego.

 Tęsknica — p. Tęsknota.

 Tęsknić, pragnąć widzieć kogo, co, uczuwać tęsknotę, doznawać tęsknoty, być tęsknym; t. sobie w czym = nudzić, przykrzyć sobie.

 Tęsknie — p. Tęskliwie.

 Tęskno, przysł., smutno, markotnie, przykro; t. mi do kogo, do czego, za kim, za czym = tęsknię.

 Tęskność — p. Tęsknota.

 Tęsknota, Tęskność, Tęsknica, Tęskliwość, stan człowieka tęskniącego, smutek, melancholja, nuda; wyglądanie kogo a. czego, oczekiwanie kogo, chęć zobaczenia kogo a. czego; tęsknienie, smutek z powodu rozłąki z kim a. z czym.

 Tęskny — p. Tęskliwy.

 Tętent, Tentent, odgłos kopyt [77]konia a. innego zwierzęcia po twardej drodze.

 Tętniak, rozszerzenie tętnicy, żylak.

 Tętnica, naczynie krwionośne, przeznaczone do odnoszenia krwi od serca do wszystkich części ciała, z pewnym tętnieniem, arterja (fig.); wielka tętnica — p. Aorta.

 Tętnicowy, Tętniczny, dotyczący tętnicy a. tętnic.

 Tętniczka, małe naczyńko w ciele, roznoszące krew.

 Tętniczny — p. Tętnicowy.

 Tętnić, Tentnić, wydawać tętent, tupaniem sprawiać odgłos tętentn; o krwi w tętnicach: bić, pulsować, uderzać.

 Tętnienie, Tentnienie, wydawanie tętentu; tętent; bicie tętnic, pulsowanie.

 Tętno, ruch krwi w tętnicach, w arterjach, bicie pulsu, uderzenie pulsu, pulsowanie, puls.

 Tęża, roślina amerykańska z rodziny amarylkowatych, agawa (fig.).

 Tężcowy, podobny do tężca; wyprężony, skołowaciały, zdrętwiały, zgrabiały.

 Tężec, choroba zakaźna, przy ranna, gorączkowa, cechująca ś. bolesnemi i trwałemi kurczami wszystkich niemal mięśni podległych woli, tetanos.

 Tężeć, stawać ś. tęgim; twardnieć, grubieć, nabierać ciała, stawać ś. mocniejszym, napinać ś., wyprężać ś., drętwieć.

 Tężnia, rusztowanie, zrobione z chróstu, posiadające na górze koryta z otworami, do których pompy wiewają ze źródeł solankę, spływającą po chróście na dół; skutkiem parowania wody przy spływaniu solanka stęża się, a z niej następnie w warzelniach wyparowują sól (fig.).

 Tężyć, czynić tęgim; napinać, wyprężać, wytężać.

 Tężyzna, przymiot tego, co jest tęgie; uczucie tęgości, siły, mocy; przechwałki, junactwo; młodzież tęga, dzielna; to nie t. = nic w tym dziwnego, nic osobliwego.

 Tfu! Tfy!, wykrz., naśladujący odgłos spluwania; oznaczający pogardę, wstręt, obrzydzenie.

 Tigmotaktyzm, gr., zdolność od działywaniaoddziaływania organizmu na bodźce dotykowe; zdolność przylegania do twardych przedmiotów, jaką objawiają różne organizmy.

 Tik, (tic) fr., mimowolne kurczenie pewnych muskułów, zwłaszcza twarzowych; przen., niewłaściwe, często śmieszne przyzwyczajenie wykonywania pewnych ruchów prawie bezwiednie.

 Tikal, jap., jednostka monetarna japońska, moneta srebrna = 1 rub. 18 kop.

 Tilbury, (tilböri) ang., lekki otwarty jednokonny powozik o dwuch kołach (fig.).

 Tingeltangel, nm., podrzędna kawiarnia lub piwiarnia z szansonistkami.

 Tinta — p. Tynta.

 Tirolienne, fr., taniec wirowy w ¾ takcie, o spokojnych poruszeniach.

 Tiul, fr., lekka, cienka, przezroczysta tkanina, wyrabiana nakształt siatki.

[78] Tiunika — p. Tunika.

 T. j., t. j., skr. to jest.

 Tjara, gr., potrójna złota korona papieska, symbol troistej władzy Papieża: na ziemi, w czyśćcu i w niebie (fig.).

 Tkacki, Tkaczy, dotyczący tkacza i jego zajęcia.

 Tkactwo, gałąź przemysłu, zajmująca ś. wyrobem różnego rodzaju tkanin z nitek, przez regularne ich krzyżowanie na przyrządzie, zw. warsztatem tkackim ręcznym a. maszynowym.

 Tkacz, rzemieślnik, zajmujący ś. wyrobem tkanin; robotnik w tkalni; rodzina ptaków śpiewających (fig.).

 Tkaczka, forma ż. od Tkacz.

 Tkaczy — p. Tkacki.

 Tkać, wpychać, wtykać, pakować, wciskać, wtłaczać; przemocą komu co dawać; t. w siebie = najadać ś., opychać ś.; t. w kogo = dawać mu dużo jeść; dawać wciąż jednemu a. na jeden cel; robić tkaninę: płótno, sukno, materję jedwabną i t. p.; t. ś., pakować ś., tłoczyć ś., pchać ś.

 Tkalnia, fabryka, gdzie wyrabiają tkaniny, warsztat tkacki.

 Tkalny, Tkanny, dający ś. tkać, zdatny do tkania; przeznaczony do tkania.

 Tkaneczka, zdr. od Tkanina.

 Tkanina, plecionka z nitek grubszych lub cieńszych, w odpowiedni sposób z sobą skrzyżowanych na warsztatach tkackich; nitki te mogą być z różnego materjału: lnu, konopi, bawełny, wełny, jedwabiu, juty i t. p.; utkany materjał podlega następnie różnej obróbce i mechanicznemu wykończaniu.

 Tkanka, zbiór komórek o budowie mikroskopowej, tworzących masę pojedyńcychpojedyńczych organów ciał zwierząt i roślin, każda tkanka posiada odrębną funkcję fizjologiczną: t-i łączne, tłuszczowe, nerwowe i t. p.

 Tkankowaty, zbliżony kształtem do tkanki.

 Tkankowy, dotyczący tkanki.

 Tkanny — p. Tkalny.

 Tkany, robiony robotą tkacką; przetykany, wyszywany.

 Tkliwić, doprowadzać do wzruszenia, do żalu, czynić tkliwym, rozczulać, rozrzewniać, poruszać serdecznie; roztkliwiać; śpiewać głosem tkliwym, kwilić.

 Tkliwie, przysł., głosem tkliwym, żalośliwie, łzawo, rzewnie, czule, wzruszająco, rozrzewniająco.

 Tkliwość, skłonność do rozczulania ś., czułość, rzewność.

 Tkliwy, skłonny do rozczulenia ś., czuły, sentymentalny; rozczulający, rozrzewniający, żałosny, żałośliwy, rzewny.

 Tknąć, p. nied. Tykać; dotknąć, t. kogo = zrobić na nim wrażenie; t. kogo do żywego = dotknąć go boleśnie, urazić, obrazić; coś mię t-ęło = uderzyło mię, miałem przeczucie; p. — Dotknąć.

 Tknięty, im. od Tknąć; dotknięty, wzruszony, poruszony, rozczulony: t. litością, współczuciem, żalem: rażony, uderzony; zadraśnięty, obrażony t. do żywego.

 Tkwić, być w co włożonym, w czym umocowanym, zostawać wepchniętym, wetkniętym, zagłębionym; siedzieć w czym mocno, niewzruszenie; t. w pamięci, w głowie = mieć wryte w pamięć, być niezapomnianym.

 Tleć, Tlić się, palić ś. słabym, przytłumionym ogniem, prawie bez płomienia, gorzeć bez płomienia, żarzyć ś.; przen., być jeszcze nie ugaszonym, nie [79]przytłumionym, istnieć jeszcze, działać, ale słabo, być blizkim końca: wojna, bunt jeszcze tleje; t. zemstą, nienawiścią = płonąć.

 Tlen, pierwiastek chemiczny, gaz bez zapachu, barwy i smaku, stanowiący piątą część powietrza atmosferycznego i rozprzestrzeniony w postaci różnych związków np. woda, różne skały i t. p., w przestrzeniach międzygwiazdowych, wchodzi w skład naszego ciała i roślin, podtrzymuje oddychanie i palenie, kwasoród.

 Tlenek, związek chemiczny tlenu z innym pierwiastkiem: t. siarki, węgla, fosforu.

 Tlić się — p. Tleć.

 Tlenić — p. Utleniać.

 Tło, pole, grunt, dno, podkład, głębia malowidła, obrazu, w przeciwstawieniu do odrębnych szczegółów, deseni, figur, przedmiotów i t. p.; pole materji, płótna i t. p; grunt, podstawa, zasada: t. charakteru, umysłowości człowieka a. narodu; otoczenie bliższe lub dalsze, współcześni komu a. czemu ludzie i warunki: Mickiewicz na tle poezji romantycznej; t. zasadnicze = główne warunki, wśród których coś ś. rozgrywa a. ktoś działa.

 Tłoczek, zdr. od Tłok.

 Tłoczliwy, dający ś. stłaczać, ściskać, zbijać, szczelniej układać.

 Tłocznia, wogóle maszyna do tłoczenia; prasa drukarska (f.); książka opuściła t-ie drukarskie, wyszła z pod t-i drukarskich = została wydrukowana i wyszła w świat; maszyna do tłoczenia sukna, folusz, folusznik; maszyna do tłoczenia winogron, oliwek, stępa; t. brzuszna = kurczenie mięśni brzucha, wypierające część zawartości jamy brzusznej ku dołowi do małej miednicy, a przez nią na zewnątrz.

 Tłoczniak, rodzaj windy.

 Tłocznie, przysł., tłumnie, hurmem, gromadnie, gromadą.

 Tłoczny, odnoszący ś. do tłoku, masowy, tłumny; dotyczący tłoczni, tłoczony za pomocą tłoczni; t. ziemia = ziemia ubita deptaniem bydła, odłóg.

 Tłoczobrzuch, człowiek, używający jedzenia nad potrzebę, żarłok, pasibrzuch.

 Tłoczyciel, człowiek, który coś tłoczy.

 Tłoczyć co: cisnąć, ściskać, gnieść, ugniatać, uciskać, wyciskać, prasować, wytłaczać, wybijać: t. olej, oliwę, wino; drukować: t. książkę, czasopismo; prześladować, dokuczać; t. co w co, wpychać, upychać, pakować; t. ś., ściskać ś. w kupę, gromadzić ś., cisnąć ś., pchać ś.

 Tłok, wałek drewniany a. metalowy, na jednym końcu okrągło a. kończasto gruby a. obity skórą, używany w pompach, sikawkach, maszynach parowych dla wywarcia ciśnienia (fig.); folusznik, folusz, stępel; pole, dawne nie uprawiane i leżące odłogiem; ciżba, ścisk, natłok, tłum.

 Tłoka, dawniej: pańszczyzna nadzwyczajna w czasie zasiewu a. żniwa; robota, przez całą gromadę wiejską bezinteresownebezinteresownie odbywana dla jednego z gospodarzy, w razie nagłej jego potrzeby, tylko za poczęstunek; robotnicy, uczestniczący w tłoce; zgromadzenie tłumne i burzliwe.

 Tłokarnia, folusz sukienniczy; miejsce, gdzie tłoczą wino z winogron, oliwę z oliwek, olej z różnych nasion i t. p.

 Tłokarski, odnoszący ś. do tokarza.

[80] Tłokarz, robotnik, który tłoczy winogrona, oliwki i t. p.

 Tłokno, potrawa ludu wiejskiego z mąki owsianej.

 Tłomoczek — p. Tłumoczek.

 Tłomok — p. Tłumok.

 Tłómactwo, Tłómaczowstwo — p. Tłumaczowstwo.

 Tłómacz, Tłómaczka — p. Tłumacz, Tłumaczka.

 Tłómaczenie — p. Tłumaczenie.

 Tłómaczowy — p. Tłumaczowy.

 Tłómaczyć — p. Tłumaczyć.

 Tłuc, niszczyć przez uderzenie, rzucenie a. nacisk, bić, rozbijać na kawałki, rozgniatać: t. szybę, talerz, kieliszek, t. orzech; uderzać w co w celu rozbicia, zniszczenia: t. mury taranem, t. piersi rękami; rozbijać, rozdrabniać za pomocą ponawianych uderzeń: t. orzechy, migdały, pieprz w moździerzu; otłukiwać: t. len, konopie; wstrząsać gwałtownie, miotać: zły duch, wielka choroba go t-cze, niech cię choroba t-cze! = przekleństwo; ki djabeł t-cze cię po nocy? = prowadzi; stukać, pukać, kołatać: t. we drzwi, w okno; t. ś., rozbijać ś. na kawałki; bić ś. z kim, walczyć jeden przeciwko drugiemu, walić ś. nawzajem; włóczyć ś., wałęsać ś., chodzić z miejsca na miejsce bez wyraźnego celu: t-cze ś., jak Marek po piekle = chodzi z miejsca na miejsce niewiadomo po co; t-cze ś. po nocach, po świecie, po niędostępnych drogach; o suce: uczuwać popęd płciowy; o kobiecie: pędzić życie niemoralne.

 Tłucz, Tłucza, pokarm dla psów z tłuczonego ziarna, osypka.

 Tłuczek, mały tłuk do tłuczenia różnych przypraw w moździerzu (2 f.).

 Tłuczeniec, rodzaj & placka z migdałów i orzechów, smażonych w cukrze; potrawa z suszonego i tłuczonego chleba, z przyprawami korzennemi.

 Tłuczka, stępa do tłuczenia rudy mineralnej przed jej topieniem; wielki młot do tłuczenia rudy, kamieni; naczynie do robienia masła, kierzanka; kobieta niemoralna, nierządnica.

 Tłuczny, dający ś. stłuc.

 Tłuczony, bity, ubity, rąbany, miałko rozbity, ugnieciony, utłuczony w moździeżu.

 Tłuk, narzędzie do tłuczenia, stępor; strzała z tępym grotem; kij u rybaków, którym popychają łódki i mierzą głębokość wody; kobieta włóczęga, kobieta niemoralna, nierządnica, wszetecznica.

 Tłuka — p. Tłoka; kobieta nieporządna, nierządnica, włóczęga.

 Tłum, wielka gromada, ciżba, tłuszcza, rzesza; gmin, pospólstwo, motłoch

 Tłumactwo, Tłumaczostwo, Tłómactwo, Tłómaczostwo, tłumaczenie, wyjaśnianie, objaśnianie, wykład; praca, urząd tłumacza, dragomana.

 Tłumacz, Tłómacz, człowiek, który coś wyjaśnia, wykłada, komentator; człowiek, który służy za pośrednika w porozumiewaniu ś. dwu ludzi różnych narodowości, nie rozumiejących się nawzajem, dragoman; człowiek, który przekłada a przełożył jakieś dzieło z jednego języka na drugi; cecha zewnętrzna, po której można poznać czyjś stan wewnętrzny; oczy są t-ami duszy = stanu duszy; niech te łzy moje będą t-ami moich uczuć.

 Tłumaczenie, Tłómaczenie, wyjaśnianie, objaśnianie, wykład, komentarz; wyrażenie, objawienie: t. swych myśli, swych uczuć; przekład z jednego języka na drugi: wierne, ścisłe, wolne tt.; t. ś., wyrażanie swych myśli i uczuć, wysławianie; uniewinnianie ś., [81]usprawiedliwianie ś., wymówka, ekskuza.

 Tłumaczka, forma żeńs. od Tłumacz.

 Tłumaczony, Tłómaczony, przełożony z języka obcego na inny.

 Tłumaczostwo — p. Tłumactwo.

 Tłumaczowy, dotyczący tłumacza, stanowiący własność tłumacza.

 Tłumaczyć, Tłómaczyć, wykładać, objaśniać, komentować: t. jakiegoś autora, t. sny, przekładać z jednego języka na drugi; wyrażać, objawiać swoje myśli, uczucia; usprawiedliwiać, uniewinniać, wymawiać; t. ś., wysławiać ś., wyjaśniać swoje myśli, uczucia, wyrażać ś., usprawiedliwiać ś, uniewinniać ś, wymawiać ś., ekskuzować ś.

 Tłumiciel, człowiek, który coś tłumi, ugasza, przytłumia, ukraca, siłą uspakaja.

 Tłumić, przyciskać, nie dopuszczać, żeby co wychodziło na wierzch, żeby co wybuchło, przyduszać, ugaszać, przygaszać; nie dopuszczać do wybuchu, do rozgłosu, starać ś. uspakajać; tt. dźwięki = robić, aby były cichsze; t. łzy, uczucie, gniew = opanowywać, nie okazywać.

 Tłumik, przyrząd w narzędziach muzycznych strunowych, tłumiący drganie strun i przyciszający dźwięki, surdynka.

 Tłumiony, przyciskany, przygaszany, przyduszany; wstrzymywany, opanowywany, nieokazywany zbyt jawnie: t. głos, t-e uczucie.

 Tłumliwy — p. Tłumny.

 Tłumnie, Tłumno, przysł., w wielkiej ilości, gromadnie, masowo, licznie.

 Tłumny, w wielkiej ilości występujący, gromadny, liczny, masowy, tłoczny.

 Tłumoczek, zdr. od Tłumok.

 Tłumok, worek skórzany do chowania różnych przedmiotów w podróży; opakowanie rzeczy przewożonych; pewna ilość przedmiotów przewożonych, związanych razem, paka, tobół, bagaż.

 Tłustawy, nieco tłusty.

 Tłusto, przysł., z tłustością, z okrasą; t. mówić = nieobyczajnie; t. wyglądać = być otyłym.

 Tłustoch, człowiek, lubiący tłusto jadać; gatunek grzyba (fig.) — Tłuścioch.

 Tłustocha — p. Tłuściocha.

 Tłustodrzew, drzewo amerykańskie, z którego nacięć wypływa balsam peruwiański, kropliwoń, drzewo balsamowe.

 Tłustogardły, mający gardło zbyt obrosłe tłuszczom.

 Tłustorodny, żyzny, urodzajny.

 Tłustosz, roślina z rodziny pływaczowatych (fig.).

 Tłustoszklisty, szklisty z pozorem tłustości, minerały t-e = hjacynt, ametyst, granat i in.

 Tłustoszyi, mający tłustą szyję.

 Tłustość, substancja tłusta, tłuszcz.

 Tłusty, zawierający w sobie tłustość; mający dużo tłuszczu, dużo ciała, gruby, otyły; ziemia t., grunt t-y = żyzny, czarnoziem; posada t-a = wiele dochodu przynosząca; t-y połeć smarować = bogatego bez potrzeby, jeszcze bardziej wzbogacać; nieobyczajny, lubieżny; w min.: gładki, ślizki i jakby posmarowany tłuszczem.

 Tłuszcz, substancja tłusta, pozostawiająca na tkaninie plamy ciemniejsze a. na papierze plamy przezroczyste, spotykana obficie w ciałach zwierzęcych i roślinnych; pod względem chemicznym tłuszcze stanowią połączenie kwasów tłuszczowych, jak np. [82]stearynowego, palmitowego, olejowego z gliceryną, bywają stałe (t. zw. tłuszcze zwierzęce, jak np. łój, masło, szmalec, wosk) i płynne (t. zw. oleje zwierzęce i roślinne); warstwa tłuszczu w ciele ludzkim a. zwierzęcym, sadło, słonina, tłustość.

 Tłuszcza, tłum, zgraja, gromada ludzka nie zorganizowana.

 Tłuszczak, narośl, guz, uformowane w ciele z komórek tłuszczowych.

 Tłuszczonośny, Tłuszczorodny, Tłuszczotwórczy, wyrabiający, wytwarzający tłuszcz.

 Tłuszczowosk, tłuszcz, wytwarzający ś. w martwym ciele.

 Tłuszczowy, odnoszący ś. do tłuszczu, złożony z tłuszczu.

 Tłuścić, czynić tłustym, tuczyć; smarować, walać tłustością, zatłuszczać; przekupywać kogo.

 Tłuścieć, stawać ś. tłustym, tyć, nabierać ciała, tuszy.

 Tłuścioch, człowiek tłusty, otyły, grubas.

 Tłuściocha, forma ż. od Tłuścioch.

 Tłuścioszek, zdr. i pieszcz. od Tłuścioch: chłopczyk tłusty.

 Tłuścioszka, zdr. i pieszcz. od Tłuściocha, dziewczynka tłusta.

 To, zaim. 1 przyp. ll. poj. rodz. nij. od Ten, ta rzecz, ten przedmiot, to pojęcie; spójn., to-to, oznacza zmieniające ś. nawzajem, powtarzające ś. czynności: to płacze, to śmieje ś., to tu, to tam, to ten, to ów; służy do połączenia dwu zdań, z których pierwsze, poboczne, zaczyna ś. od spójników: gdy, kiedy, jeśli, jeżeli, jeśliby, gdyby, skoro, często też bywa opuszczane; używa ś. dla potwierdzenia czynności, w pierwszym zdaniu zawartej, a zarazem oznacza jej kierunek nieokreślony: com powiedział, tom powiedział, a ty ś. nie wtrącaj skąd wziąć, to wziąć, byle było; używa ś. dla większej dobitności: kogóż to ja widzę!, jest to człowiek znakomity, co mi to za specjał!, jak to?, to on!, kto to?, który to.

 Toaleta — p. Tualeta.

 Toast, ang., wzniesienie zdrowia podczas uczt uroczystych; krótka mówka, zakończona propozycją wychylenia kielichów za czyjeś zdrowie, na powodzenie jakiego przedsięwzięcia lub na cześć czyjąś.

 Toastować, fr., wznosić toasty, przemawiać z powodu uroczystości i pić na czyją cześć.

 Tobolec, torba, tajstra, toboła.

 Toboła, Tobołka, torba pastusza podróżna (fig.); t-y, t-ki, pakunki, paczki, rzeczy podróżne opakowane; zbierać t-ki = wybierać ś. w drogę, w podróż; wynosić ś. skąd; roślina: tasznik polny.

 Toccata, wł. — p. Tokata.

 Toczarnia, maszyna do toczenia, do szlifowania, szlifiernia, warsztat tokarski, tokarnia.

 Toczek, rodzaj kapelusza kobiecego bez skrzydeł, ściśle przystający do głowy, ubrany kwiatami, koronkami (fig.); rodzaj czepeczka, czapki; krąg, krążek; zwierzokrzew z gromady wymoczków; rodzaj wodorostu.

 Toczenica, rodzaj stroju kobiecego na głowę, czepiec, czepek; gałka okrągła toczona; część toczona słupa a. kolumny, leżąca bezpośrednio pod wiekiem; tok, spodek wieka.

 Toczkiem, taczając ś., tocząc ś.

 Toczność, obrotność: t. kół w maszynie.

[83] Toczny, łatwy do toczenia, obrotny.

 Toczony, robiony robotą tokarską; gładki, wyostrzony.

 Toczyć, obracając co, popychać, posuwać, taczać po równym miejscu: t. wóz, powóz, beczkę, armatę, koło; staczać, spychać na dół: t. kamień z góry; nieść, unosić, lać: rzeka t-y swe fale; ostrzyć, wecować: t. nóż, brzytwę; ronić, wylewać, wytaczać, wypuszczać coś płynnego: t. łzy, krew, t. wino z beczki, koń t-y pianę z pyska; raz rozpocząwszy, czynić coś w dalszym ciągu: t. rozmowę, spór, wojnę, dysputę, bitwę, zwadę; o robactwie: gryźć, wiercić, przegryzając niszczyć: robak t-y drzewo, rak t-y ciało chorego, zgryzota t-y mu sumienie; obracać, prowadzić dokoła: t. oczami, t. koniem = kierować nim w różne strony; t. ś., obracając ś., posuwać ś. naprzód: wóz, powóz ś. t-y; spadać z góry na dół: kamień t-y ś. z góry; krążyć, posuwać ś. w przestrzeni: gwiazdy, planety ś. t-ą; nieść ś., lać ś.: fale rzeki ś. t-ą; płynąć, wylewać ś.: krew ś. toczy; rozpocząwszy ś., być prowadzonym w dalszym ciągu, odbywać ś.: bitwa, spór ś. t-y; powoli, ociężale sunąć ś.; być ostrzonym; upływać, schodzić: czas ś. t-y; fortuna kołem ś. t-y = jest zmienna.

 Toczydło, narzędzie do ostrzenia, okrągła osełka z rękojeścią.

 Toczysty, jak wytoczony, jak utoczony, gładki, okrągły.

 Toć, to mi to!, to przecież, to wszak.

 Toga, łć., długa wierzchnia szata, używana przez staroż. Rzymian, złożona z podłużnej sztuki tkaniny wełnianej, zręcznie narzuconej na lewe ramię, a pozostawiającej prawe odsłoniętym (fig.); uroczysty strój profesorów akademji, sędziów i adwokatów.

 Toina, Toja, roślina z rodziny toinowatych.

 Toinowate, rodzina roślin dwuliściennych, przeważnie międzyzwrotnikowych wiele z nich posiada sok jadowity.

 Tojad, roślina z rodziny jaskrowatych, o korzeniu trującym (fig.).

 Tojeść, roślina z rodziny pierwiosnkowatych, pospolita po zaroślach i łąkach (f.).

 Tok, toczenie ś., bieg, obrót; porządek: t. rzeczy; kształt jakby utoczony, rzecz jakby toczona: t. ciała; klepisko w stodole; część rzędu końskiego, w którą wkładano koniec włóczni, lancy, kopji; t. żelazny, wbity w ziemię dla stawiania proporca; broń do t-u! = osadzić ją w toku! (komenda); cieczenie, płynięcie; okrągła czapka hiszpańska z piórem; żłób, wyrobiony z kloca drewnianego, koryto.

 Tokaj, najlepsze wino węgierskie, nazwane od okolicy, w której rośnie.

 Tokarczyk, czeladnik tokarski, uczeń tokarski.

 Tokarka, kobieta, pracująca w tokarni, zajmująca ś. tokarstwem; żona tokarza.

 Tokarnia, warsztat tokarski.

 Tokarski, dotyczący tokarza lub jego zajęcia, jego wyrobów.

 Tokarstwo, rzemiosło, zajęcie tokarza.

 Tokarz, rzemieślnik toczący, t. j. kręcąc przedmiot, wyrzynający [84]toczący na odpowiednim warsztacie różne przedmioty.

 Tokata, Toccata, wł., utwór muzyczny na fortepjan lub organy, w którym temat przechodzi ciągle w rozmaitych odmianach z jednej ręki do drugiej.

 Tokologja, gr., położnictwo.

 Tokować, o niektórych ptakach: wydawać głos, którym samce wabią ku sobie samiczki; parzyć ś.; o osobach: gawędzić, paplać.

 Tokowisko, miejsce, gdzie niektóre ptaki, jak np. cietrzewie, jarząbki i inne, wabią ś. i parzą; klepisko, tok.

 Toksodonty, gr., skamieniałości olbrzymich ssaków.

 Toksykacja, łć., zatrucie.

 Toksykoemja, gr., zakażenie krwi.

 Toksykografja, gr., opisanie trucizn.

 Toksykolog, gr., uczony, zajmujący ś. nauką o truciznach.

 Toksykologja, gr., część medycyny, zajmująca ś. badaniem działania trucizn na organizm ludzki oraz zwierzęcy.

 Toksyna, łć., trujący produkt, wytwarzany przez bakterje w organizmie żywym.

 Tolerancja, łć., względność, pobłażliwość, zwłaszcza pod względem różnicy zapatrywań, a szczególniej w dziedzinie przekonań religijnych; cierpliwe znoszenie, poszanowanie innych wyznań; pobłażanie.

 Tolerancyjny, łć., dotyczący tolerancji; pozwalający każdemu wyznawać swoją religję bez przeszkody; pobłażliwy, wyrozumiały.

 Tolerant, łć., człowiek wyrozumiały, pobłażający, uwzględniający.

 Tolerować, łć., znosić, cierpieć, pobłażać, zezwalać.

 Tolerowany, łć., ten, którego tolerują; t-a kobieta = nierządnica, zostająca pod kontrolą policyjno-lekarską.

 Tolipiryna, gr., jeden ze środków przeciwgorączkowych.

 Tolisol, łć., sól, powstała z połączenia antipiryny i tolipiryny.

 Toluidyna, łć., związek chemiczny podobny do aniliny, lecz mający więcej węgla i wodoru, stanowiący zwykłą domieszkę aniliny, znajdującej się w handlu.

 Toluol, łć., węglowodór płynny.

 Tołba, część pługa — p. Słupiec.

 Tołokno, potrawa tatarska z jagieł, soli i słoniny.

 Tołp, zwierzokrzew z gromady korali, z rzędu wielowieńców, z rodziny tejże nazwy (fig.).

 Tołpa, słow., kawał czego, duża ilość czego; tłum, gromada, tłuszcza.

 Tołub, Tułub, Tołubek, ubranie wierzchnie, podszyte futrom albo watą, kożuch; kaftan watowany.

 Tołumbas, pers., wielki bęben, używany w orkiestrach (fig.).

 Tołumbasista, pers., muzykant, grający na tołumbasie.

 Tom, skr. zamiast to jam: t. słyszał zamiast; to ja słyszałem.

 Tom, gr., część dzieła całego, stanowiąca osobną książkę.

 Tomahawk, ind., topór wojenny, używany do walki przez Indjan Ameryki Północnej (fig.); t. zakopać = zawrzeć pokój.

 Tomasz, imię własne; niewierny T. = niedowierzający, wątpiący, nieufny.

 Tomat, fr., pomidor.

 Tombak, malajs., aljaż, zawierający 90% miedzi, a 10% cynku, także czasem małą ilość [85]cyny, mieszanina barwy czerwonawej, przypominająca trochę złoto, używana do wyrobu tanich biżuterji i niektórych naczyń, similor.

 Tombakowy, malajs., dotyczący tombaku, zrobiony z tombaku.

 Tombola, wł., zabawa publiczna, połączona z loterją.

 Tomik, gr., mały tom.

 Tomiłek — p. Heljotrop.

 Tomka, roślina — p. Tonka.

 Tomotokja, gr., operacja położnicza za pomocą cięcia cesarskiego.

 Ton, gr., dźwięk, głos, brzmienie, akcent, gatunek głosu; sposób wyrażania ś.; sposób życia, obejścia ś., zwyczaj towarzyski; koloryt obrazu a. ryciny; w muz., dźwięk, ściśle oznaczonej wysokości: cały t., pół t-u; podnieść, obniżyć o ½ t-u; tonacja: z jakiego tonu zacząć śpiewać?, a także odległość między dwoma klawiszami lub dźwiękami, przedzielonemi trzecim; siła muskularna; nadawać t. = być wzorem w odzieży, w zabawach, w postępowaniu; sposób mówienia, postępowania; przybierać t. a. t-y = stawać ś. pysznym, powziąć chęć imponowania; spuścić z t-u = spokornieć; z innego t-u śpiewać = stawiać wymagania wyższe a. niższe, stosownie do okoliczności; w dobrym t-ie = jak być powinno, wytwornie, elegancko, gustownie.

 Ton, nm., rodzaj glinki białej, używanej do bielenia ścian, sufitów, mającej tę własność, że nałożona później zwykła farba malarska nie psuje ś. od zetknięcia z nią.

 Ton!, wykrz., stój! stać! (komenda wojskowa).

 Tonacja, gr., w muz., gama, panująca w jakim utworze lub ustępie muzycznym; t. majorowa, t. dur = gama o wielkiej tercji, trzeci ton w niej jest całym tonem; t. minorowa, t. moll = gama o małej tercji, trzeci ton jest półtonem.

 Tonarm, nm., rodzaj tuby lejkowatej, szerokiej, u niektórych gramofonów, tony, przechodząc przez nią, wzmacniają się.

 Tonąć, pogrążać ś. w wodzie, w płynie; tracić życie przez zanurzenie ś. w płynie; t. w błocie = prowadzić życie niemoralne; t. w zbytkach, w rozkoszach; t. w łzach = cierpieć, płakać, żałować; t-nący brzytwy ś. chwyta = w biedzie, w kłopotach, szczególnie pieniężnych, chwytać ś. środków ostatecznych.

 Toniczność, gr., sprężystość, moc tkanek ciała.

 Toniczny, gr., mający ton; t. środek = środek leczniczy orzeźwiający, wzmacniający, dający ciału jędrność; t. trójdźwięk = akord doskonały, np. c, e, g na pierwszym stopniu gamy.

 Tonienie, pogrążanie ś. w wodzie a. w innym płynie; oddawanie ś. czemu nadmierne.

 Tonifikacja, łć., wzmocnienie jędrności organów w ciele.

 Tonika, wł., pierwszy zasadniczy ton gamy; podstawa akordu.

 Tonizować, gr., wzmacniająco działać na ciało ludzkie albo na niektóre jego organy.

 Tonka, roślina z rodziny traw, rosnąca na łąkach (fig.).

 Tonna, fr., beczka, jednostka wagi = 1000 kilogramów, używana do oznaczania ciężaru ładunków okrętowych; jednostka objętości = 1,44 metra sześciennego.

 Tonotwórca, twórca tonów, muzyk, kompozytor.

 Tonować, gr., nadawać farbami obrazowi, rysunkowi, przejścia w światłach i cieniach, uwydatniać je.

[86] Tontynowy wł. system, ubezpieczenie grupy osób na życie w ten sposób, że ubezpieczeni, pozostający przy życiu, dzielą pomiędzy sobą udziały zmarłych ubezpieczonych.

 Tonzura, łć., wygolone kółko na głowie księży, jako znak przyjęcia święceń (fig.).

 Toń, miejsce głębokie w rzece, jeziorze albo w morzu; głębia wodna, topiel, odmęt, przepaść; miejsce, gdzie rybacy zarzucają sieci; otwór, zrobiony w tym celu w lodzie; taka ilość ryb, jaką wyciągniono za jednym zarzuceniem sieci; ostatnia t. = groźne niebezpieczeństwo, zaguba.

 Topa, wymurowany półkolisty pagórek, jako pomnik do przechowania relikwji buddyjskich, stupa.

 Toparchja, gr., namiestnictwo, zarząd prowincją, zamkami.

 Topaz, gr., kamień szlachetny przezroczysty, najczęściej żółtawego lub czerwonawego koloru.

 Topazowy, gr., wyrobiony z topazu a. z topazem.

 Topiciel, człowiek, który coś topi, roztapia, roztapiacz, roztopiciel.

 Topiczny, gr., miejscowy, zastosowany do miejsca: t-e środki.

 Topić, pogrążać, zanurzać w wodzie a. innym płynie; pozbawiać w ten sposób życia; roztapiać, rozpuszczać; t. w kim wzrok = wpatrywać ś. w niego usilnie i przenikliwie; t. majątek = trwonić, marnować, tracić; t. ś., pogrążać ś., zanurzać ś. w wodzie; rzucać ś. do wody dla odebrania sobie życia; topnieć, rozpuszczać się.

 Topiel, Topielisko, toń, głębia, przepaść wodna, głębokie bagnisko, odmęt, otchłań, zatonięcie, rozbicie się.

 Topielec, człowiek, który utonął, rozbitek z okrętu; ciało tego, co utonął; mniemany strach wodny, wciągający ludzi w głębie i topiący ich.

 Topielica, forma ż. od Topielec; nimfa wodna, wabiąca na głębie młodzieńców; owad skrzydlaty z gromady pluskwowatych.

 Topielisko, miejsce głębokie, wirowate w rzece, jeziorze, gdzie ś. można utopić; miejsce głęboko bagniste, oparzelisko; toń, przepaść.

 Topielisty, obfitujący w topieliska, bagnisty.

 Topielnica, owad półpokrywy, należący do pluskiew wodnych.

 Topielnica — p. Topielica.

 Topień, minerał, składający się głównie z bezwodnego związku trójkrzemianu glinki z krzemianami wapna, sodu i potasu.

 Topik — p. Topnik.

 Topika, gr., dowody i źródła, jakiemi się posługują mówcy dla poparcia swych twierdzeń; nauka o dowodach potwierdzających; składnia.

 Topinambur, roślina z rodziny złożonych, zawierająca wiele materjałów pożywnych, słonecznik bulwiasty (fig.).

 Topliwość, własność, jaką posiada ciało stałe przemieniania się na płynne, wskutek ogrzewania; własność topienia ś., roztapiania ś.

 Topliwy, mający własność roztapiania się.

 Topnieć, ze stanu stałego przechodzić w ciekły; roztapiać się, rozpuszczać ś., rozpływać ś.; t. jak wosk = pozwalać na wszystko, dać ś. powodować z gorącej miłości, tracić gniew, łagodnieć.

 Topnik, minerał, służący jako przymieszka do topienia rudy; [87]fluoran wapna; gatunek pająka wodnego (fig.).

 Topność, Topnistość, zdolność, łatwość roztapiania ś.

 Topny, Topliwy, Topnisty, topiący ś. przy niezbyt wysokiej temperaturze.

 Topograf, gr., uczony, opisujący miejscowość szczegółowo, zdejmujący mapy topograficzne.

 Topograficzny, gr., odnoszący się do topografji: t-a mapa = mapa, przedstawiająca daną miejscowość z drobiazgowemi szczegółami, nie uciekając ś. do schematycznych znaków (kropek, gwiazdek i t. p.), lecz oddając wszystko według kształtów rzeczywistych.

 Topografja, gr., dokładny opis położenia pewnej niewielkiej miejscowości z uwzględnieniem właściwości gruntu, wód, zadrzewienia, dróg, mostów, linji kolejowych, telegrafów, zabudowań, ludności i t. p.

 Topografować, gr., opisywać i zdejmować szczegółowy plan jakiej miejscowości.

 Topola, duże drzewo dwuliścienne z rodziny wierzbowatych o liściach okrągławych na długich ogonkach (fig.).

 Topolak, motyl z podrzędu miernikowców z rodziny rośliniaków.

 Topolina, drzewo topoli, gaj topolowy.

 Topolisty, otoczony topolami, pełen topoli.

 Topologja, gr., ułatwianie spamiętania, za pomocą kojarzenia pojęć o przedmiotach, z wyobrażeniami miejscowości, rodzaj mnemoniki.

 Topolowiec, motyl z podrzędu zmierzchnikowców z rodziny kordziuków czyli sfinksów (fig.).

 Topolówka, motyl nocny z podrzędu prządkówek z rodziny barczatek; motyl nocny z podrzędu nocnicówek z rodziny wieczernic (fig.).

 Toponomastyka, gr., nauka, badająca historję nazw miejscowości, ich pisownię, sposób wymawiania i prawa, jakiemi ś. kierowano, nadając te nazwy.

 Toporek, mały topór, siekierka.

 Topornia, huta żelazna, gdzie wyrabiają topory, fabryka toporów.

 Toporzysko, rękojeść topora a. siekiery; drzewo grube dębowe, na którym osadzony jest wielki młot do kucia żelaza w hutach; wielki, niezgrabny topór.

 Topór, broń podobna do siekiery; siekiera o dwóch ostrzach; siekiera z równym, szerokim ostrzem (fig.); siekierka, noszona przez saperów; siekiera katowska; oddać głowę pod t. = być ściętym.

 Topy, gr., ogólne pojęcia, zdania, miejsca przytaczane jako dowody.

 Tor, pierwiastek metaliczny z grupy cyny, metal bardzo rzadki, używany do wyrobu koszulek gazowych.

 Tor, droga wydeptana, wytarta, pełna śladów, szlak; t. kolejowy = droga, szyny, po której biegną pociągi kolei; t. życia = droga; iść t-em cnoty — postępować cnotliwie; iść t-em przodków = żyć tak, jak przodkowie, przykładnie.

 Tora, hebr., księgi praw Mojżeszowych, pięcioksiąg.

 Toraczek, gatunek skorupiaka osiadłego.

[88] Torba, worek skórzany a. płócienny, najczęściej noszony przez plecy; pójść z t-ą, z t-ami = stracić wszystko, żebrzeć; puścić kogo z t-ą = zubożyć go, że aż musi żebrać, zniszczyć go, doprowadzić go do nędzy.

 Torbacze, zwierzęta ssące opatrzone torbą na brzuchu, w której znajdują ś. sutki i służącą do noszenia małych; workowate.

 Torban — p. Teorban.

 Torbeczka, mała torba, torebka.

 Torbiak, torbiele zrośnięte z sobą.

 Torbiarz, człowiek, robiący torby, chodzący z torbą, żebrak.

 Torbiasty, mający kształt torby; zwierzęta t. — p. Torbacze.

 Torbiel, torebka chorobliwa z błony, napełnionej cieczą, tworząca ś. niekiedy w żywym organizmie, cysta.

 Torbielec, powiększona kaletka gruczołów z zamkniętym wychodem.

 Torbifer, pomocnik, pisarz patrona sądowego.

 Torbokościak, torbiel, zawierający kości.

 Torbomięsak, torbiel, zawierający masę mięsną.

 Torborak, torbiel, powlekający masę rakową.

 Torboróg, torbiel, z którego wyrasta róg,

 Torboszczur, zwierzę ssące z rodziny myszy.

 Torbotłuszczak, torbiel, napełniony tłuszczem.

 Torbotwór, nowotwór, mający budowę pęcherza.

 Torbowłosiak, torbiel, zawierający włosy.

 Toreador, hiszp., zapaśnik, uczestniczący konno w hiszpańskich walkach bykow (fig.).

 Torebczak, nasiennik rośliny nie pękający, kilkokomórkowy.

 Torebka, mała torba z papieru, tkaniny, skóry i t. p., część owocu, otaczająca nasiono, utworzona z kilku owocolistków, pękająca po dojrzeniu i w ten sposób uwalniająca nasiona; t. Malpighiego = część rozszerzona kanaliku moczowego; t. maciczna = torebka, napełniona cieczą, oddzielającą ścięgna od powierzchni twardych; t. stawowa = torebka kulista, złożona z włókien, otaczająca ze wszystkich stron staw; t. włosowa = rodzaj woreczka, w którym tkwi nasada włosa; t. soczewkowa — cieniutka przejrzysta otoczka, w której spoczywa soczewka oka; t. zębowa = wydrążenie dziąsła, w którym powstaje ząb.

 Torebkowy, dotyczący torebki, służący do robienia torebek; owoc t. = posiadający torebki, otaczające nasiona.

 Torebnica, owad półpokrywy z rodziny mszyc.

 Torebny, Torbowy, dotyczący torby.

 Torero, hiszp., zapaśnik w walkach byków, walczący pieszo.

 Torf, nm., szczątki roślin zgniłych pod wodą, przeważnie traw, mchów, wodorostów, sitowia, skrzypów i inn. roślin błotnych, oraz zbutwiałych włókien roślinnych, na wpół zwęglonych razem z piaskiem i mułem, używa się jako materjał opałowy a. na nawóz.

 Torfiarka, nm., maszyna do wydobywania torfu i krajania go na cegiełki (fig).

 Torfiarnia, nm. miejsce, gdzie kopią torf, kopalnia torfu.

 Torfnik, nm., owad z rzędu, dwuskrzydłych.

[89]

 Torfowce, nm., gałęziste mchy, rosnące na bagnach i trzęsawiskach, gnijąc, wytwarzają pokłady torfu (fig.).

 Torfowisko, nm., pokłady torfu, miejsce po wykopanym torfie.

 Torfowy, nm., odnoszący ś., podobny do torfu.

 Torłop, kożuch, tułub kobiecy.

 Tornado, hiszpańska nazwa cyklonu, dawana zwłaszcza gwałtownym burzom wirowym, szalejącym w okolicach międzyzwrotnikowych w porze deszczów.

 Tornister, nm., czworokątna torba skórzana, przytwierdzana na plecach za pomocą rzemieni (fig.).

 Torosy, wł., odłamy lodowe, wspinające się jedne na drugie.

 Torować, przeprowadzać drogę, czynić tor, otwierać sobie drogę przez las, zarośla, górę i t. p.

 Torowny, taki, który jest torem, którym można przejść a. przejechać: t-a droga = ujeżdżona, bita.

 Torp, Torpa, na Litwie: przęsło w gumnie; ilość zboża, w snopach, pomieszczona w tym przęśle.

 Torpeda, łć., wybuchający pocisk podwodny, wyrzucany przez specjalne otwory w boku statku torpedowca, poruszający się pod wodą, własną albo nadaną siłą, w kierunku okrętu, który ma zniszczyć (fig.).

 Torpedowiec, łć., niewielki żelazny, bardzolekki i szybki statek wojenny, służący do wyrzucania torped, torpedowa łódź (fig.).

 Torpedowy, łć., odnoszący się torpedy; t. awizo = statek ochronny, przeznaczony do wyławiania torped; t-a łódź — p. Torpedowiec.

 Torpetyka, łć., nauka o przyrządach torpedowych, ich urządzeniu i działaniu.

 Torpilla, fr. — p. Torpeda.

 Torricellego próżnia = przestrzeń bez powietrza, tworząca ś. ponad słupem rtęci w barometrze a. w termometrze (im. odkrywcy).

 Tors, wł., tułów posągu bez głowy i kończyn, biust.

 Torsada, fr., wyrób pasmanteryjny w rodzaju taśmy a. sznura do naszywania sukien damskich, obić meblowych, draperji i t. p.

 Torsja, łć., skręcenie; wymioty.

 Tort, fr., ciasto cukiernicze w postaci kręgu, z wierzchu zwykle ubrane lukrem i konfiturami, wewnątrz bywa niekiedy przekładane masą owocową, powidłami.

 Torturować, łć., zadawać męczarnie dla wymuszenia zeznania.

 Tortury, łć., męki, katusze, męczarnie, zadawane w celu zmuszenia oskarżonych do zeznań, okrutny środek, używany dawniej przez władze sądowe, świeckie i duchowne; straszne narzędzia do męczenia obwinionych: poddawać t-om = zadawać męczarnie; przen., udręczenia fizyczne a. moralne; być jak na t-ach = męczyć ś., dręczyć ś.; brać na t. = obchodzić ś. okrutnie, męczyć.

 Torysi, ang., stronnictwo arystokratyczno konserwatywne w Anglji — p. Wigowie.

 Torysowski, ang., odnoszący ś. do stronnictwa Torysów.

 Torzyśniad — p. Drzewojad.

 Tosamość, identyczność, tożsamość; jednakowość, wielkie podobieństwo.

[90] Tosamy, ten sam, identyczny; jednakowy, wielce podobny.

 Toś, skr. zamiast to tyś: co ci mówiłem, toś zrobił.

 Totalizator, fr., publiczna gra hazardowa podczas wyścigów konnych: uczestnicy wnoszą stawki na obrane konie, a wygrywają ci, którzy stawili na konia zwyciężającego.

 Totumfacki, łć., zaufany sługa, jakby rodzaj powiernika, który ma prawo rozporządzać ś. w czyim domu, prawa ręka gospodarza; natrętny pieczeniarz, podejmujący ś. wszelkich usług.

 Totus, łć., cały, wszystek; w preferansie: zadeklarowanie wzięcia wszystkich lew (wziątek).

 Towar, tur., wyrób, przeznaczony do sprzedaży; przedmiot, którym kto handluje; żywy t. = kobiety jako przedmiot handlu niemoralnego.

 Towarowy, tur., dotyczący towaru a. towarów; przeznaczony do przewożenia towarów: wóz, wagon, pociąg t. = bagażowy; mogący być sprzedany jako towar; handlowy.

 Towaroznawstwo, nauka o sposobach wytwarzania towarów, źródłach nabywania towarów, sposobach rozróżniania gatunków towarów i poznawania zafałszowań.

 Towarzyski, chętnie przebywający w towarzystwie, zastosowujący ś. do towarzystwa, łatwy w obejściu, przyjemny w towarzystwie, lubiany w towarzystwie, poufały z kim, familijny, ludzki; cnoty t-e = wymagane przez towarzystwo, zwyczaje t-e = przepisy zachowania ś. w towarzystwie, życie t-e = w społeczeństwie, wśród znajomych.

 Towarzysko, przysł., w towarzystwie, w gromadzie; uprzejmie, grzecznie, gościnnie; poufale, familjarnie.

 Towarzyskość, zamiłowanie w życiu towarzyskim, gromadnym; uprzejmość towarzyska, wyrobienie towarzyskie, takt.

 Towarzystwo, pewna ilość osób, zebranych w jednym miejscu, kompanja, socjeta: t. męskie, kobiece, miłe, nudne; bywać po t-ach; obcowanie ludzi pomiędzy sobą, współżycie ludzi, bytność jednego człowieka przy drugim: bawi mię twoje t., udał ś. w podróż w t-ie przyjaciela; być obytym w t-ie = wiedzieć, jak ś. zachować; zrzeszenie ludzi we wspólnych celach: t. literackie, naukowe, rolnicze, t. wzajemnego kredytu, t. wzajemnej pomocy; t. asekuracyjne = ubezpieczeń, t. Jezusowe = zakon Jezuitów, t. dobroczynności, kompania handlowa, wspólna: t. akcyjne, kolejowe; społeczeństwo, społeczność; towarzysze, asysta, drużyna; towarzysze broni w dawnych polskich chorągwiach husarskich i pancernych; żart., t. wzajemnej adoracji = ludzie, którzy nawzajem sobie pochlebiają.

 Towarzysz, człowiek, pracujący wraz z innym na jakimkolwiek polu pracy, kolega; człowiek, który żyje, mieszka z kim drugim; t. podróży = jadący z kim razem; t. broni = żołnierz, służący pod tym samym znakiem, co i inny; t. nieszczęścia, niedoli = człowiek, którego spotkało to samo nieszczęście, co i kogo innego; w dawnem wojsku polskim: żołnierz szlachcic w chorągwi huzarskiej a. pancernej; t. w rzemiośle = czeladnik; t. w drukarstwie: składacz, zecer, maszynista; w organizacji socjalistycznej: współczłonek tej organizacji; satelita, księżyc.

 Towarzyszenie, obcowanie z kim, asystowanie, trzymanie ś. przy czyim boku; t. ś. p. Stowarzyszenie ś.

[91] Towarzyszka, kobieta, towarzysząca komu, wspólniczka; t. podróży = współpodróżna; t. życia = żona.

 Towarzyszyć, jechać, iść z kim razem, przyłączywszy ś. do niego; mieć z kim towarzystwo, być komu towarzyszem, asystować komu, obcować z kim; t. komu = być ciągle z nim; t. ś. = łączyć ś. w towarzystwo, wchodzić w związek.

 Towianizm, łć., nauka Towiańskiego o posłannictwie narodów.

 Toż, to samo, nie coś innego.

 Tożsamościowy, zupełnie podobny do innego, identyczny, tosamy.

 Tożsamość — p. Tosamość.

 Tożsamy — p. Tosamy.

 Trabant, wł., w średnich wiekach żołnierz straży pobocznej osób dostojnych, uzbrojony w hełm i halabardę, odziany w odznaczający ś., najczęściej hiszpański strój (fig.); ciało niebieskie drugorzędne, wirujące dokoła głównej planety, księżyc, satelita.

 Trachea, gr., kanał oddechowy, tchawica.

 Tracheoskopja, gr., badanie tchawicy za pomocą wziernika krtaniowego.

 Tracheotomja, gr., operacja chirurgiczna (rozcięcie tchawicy i wprawienie w ranę rurki, aby otwór ś. nie zamykał), robiona w celu wprowadzenia powietrza do płuc, gdy krtań lub gardziel, zajęta chorobą, nie dozwala na oddychanie naturalne.

 Trachit, gr., skała ogniowego pochodzenia, barwy szarej, żółtawej, w odłamie ziarnista, dziurkowata, szorstka w dotknięciu, używana jako materjał brukowy.

 Trachoma, gr., zapalenie egipskie oczu, wysypka liszajowata na zewnętrznej powierzchni powiek.

 Traciciel, człowiek, który coś traci, gubi; człowiek, który kogoś traci, odbiera mu życie.

 Tracić, zostawać pozbawionym czegoś, pozbywać ś. własności czegoś, przestawać posiadać coś, gubić, utracać: t. wzrok, słuch, życie, rękę, nogę, zdrowie, sen, łaskę czyjąś, nadzieję, odwagę; trwonić, rozpraszać, marnować, marnotrawić: t. majątek, t. zarobek na hulatykę, t. czas; t. płód = pozbywać ś. go, sprowadzać poronienie; zadawać komuś śmierć z wyroku sądowego a. z rozporządzenia władzy, ścinać, wieszać, rozstrzeliwać i t. p.; ponosić stratę, być poszkodowanym: skąpy dwa razy traci, kupiec traci na towarze, sprzedając go po cenie niżej kosztu; t. na odwadze, na humorze i t. p. = zaprzestawać mieć odwagę, humor i t. d.; t. kogo z oczu = przestać go widzieć a. widywać; t. głowę = być zamieszanym, nie wiedzieć, co robić; t. cierpliwość = wpadać w gniew; t. równowagę = przestawać utrzymywać ś. w kierunku pionowym; przen., przestawać zachowywać panowanie nad sobą.

 Traciknot, Traciłój, wilk u świecy, palący ś. bokiem i topiący świecę daremnie.

 Tracz, człowiek, który trze pilnikiem a. przecina piłą; młyn do piłowania, tartak; ptak z rzędu kaczkowatych, z rodziny tejże nazwy (fig.).

 Traczka, rodzaj piły: t. kołowa = piła w kształcie koła; t. taśmowa = w kształcie taśmy.

 Traczyk, ptak, z rzędu siewkowatych, z rodziny alk, zamieszkuje morza północne (fig.).

[92] Tradować, łć., na mocy wyroku sądowego zabierać czyją własność za dług.

 Tradukcja, łć., przekład, tłumaczenie.

 Tradukcjonizm, łć., teorja, według której rodzice, dając życie dziecku, jednocześnie wszczepiają w nie duszę swoją.

 Tradycja, łć., podanie, sposób, droga, którą wiadomości i przekonania przechowują ś., przechodząc ustnie z pokolenia na pokolenie; przekazanie z przeszłości; zajęcie urzędowe czyjej własności i oddanie jej wierzycielowi.

 Tradycjonalizm, łć., nauka Kościoła, opierająca ś. na podaniach.

 Tradycjonalny, łć., przekazany w podaniach, w niezmienionych dawnych zwyczajach.

 Tradycyjny, łć., zachowany przez tradycję, przechowywany z pokolenia w pokolenie, jako zwyczaj; podaniowy.

 Traf, zdarzenie, przypadek; t-m = przypadkiem; dziwnym t-m = osobliwym zbiegiem okoliczności; na t. = na los szczęścia.

 Trafaki (-ów), cienkie i krótkie kawałki rudy.

 Trafar, celny strzał w towarzystwie strzeleckim.

 Trafaret, wł., mocny papier z wyciętemi w nim rysunkami, to samo co patron do malowania ścian.

 Trafiacz, człowiek, który trafia do celu.

 Trafiać, dok. Trafić; strzelając do celu, nie chybiać; przybywać, zjawiać ś. gdzie, w samą porę we właściwym czasie: t. na obiad, na naradę, kłótnię; przybywać przypadkiem, niespodziewanie: t-ił mi ś. gość, lokator; znajdować drogę dokąd a. do kogo: t. do domu, do samego ministra; przenikać; zgadywać; t. na kogo, spotkać, zdybać; umieć coś zrobić, dokonywać czego; w malarstwie, w rzeźbie: chwytać podobieństwo portretowanej osoby; t., jak kulą w płot = nie trafiać, nie zgadywać, poszkapiać ś.; t. komu w sedno = dokuczać mu; t. w sedno = dobrze coś określać, odgadywać; t-iła kosa na kamień = nieudanie ś. czego, opór; t-ił frant na franta, wyciął mu kuranta = mówi ś. o osobie, która spotkała ś. z podobnym sobie, równie przebiegłym a. równie zaciętym przeciwnikiem; t. do czyjegoś serca = doznać czyjej dobroci, współczucia, pomocy, t. do czyjegoś przekonania = przekonywać go; t. z kim do ładu, do końca = przekonywać go, umieć sobie z nim poradzić; t. z deszczu pod rynnę = unikając mniejszej biedy, wpaść w gorszą; t. komu do gustu = podobać mu ś; t. ś., zdarzać ś., wypadać, przypadać: t-ił mu ś. przypadek; t-ia mi ś. tanio coś kupić = mam sposobność kupienia; pannie t-iło ś. kilku konkurentów = miała kilku konkurentów; t-iło mu ś. jak ślepej kurze ziarno = udało mu ś. przypadkiem; t-i ś. i najmądrzejszemu potknąć = każdy może omylić ś.

 Trafiak, w górnictwie: nazwa dawana ciałom kopalnym, spotykanym w pokładzie, jeżeli giną i znów ś. pokazują; narzędzie dęte muzyczne.

 Trafiarz, w dawnej Polsce: sędzia, sprawdzający trafność strzałów na uroczystościach kurkowych.

 Trafić — p. nied. Trafiać.

 Trafika, wł., sklep ze sprzedażą tytuniu, dystrybucja.

 Trafnie, przysł., stosownie, dokładnie, w sam raz, dowcipnie.

 Trafność, dokładność, akuratność, odpowiedność, właściwość.

 Trafny, trafiający w cel: t. strzał; [93]stosowny, właściwy, ścisły, odpowiedni, udany, dowcipny.

 Trafowy, przypadkowy.

 Trafta — p. Tratwa.

 Traftarz, oryl, flisak.

 Trafunek, traf, przypadek, przygoda, zdarzenie.

 Trafunkowo, przysł., przypadkiem, wypadkowo, niechcący.

 Trafunkowość, przypadkowość.

 Trafunkowy, przypadkowy, wypadkowy.

 Traganek, roślina z rodziny motylkowatych, wyciek z tej rośliny, rosnącej w Grecji i Azji, zwany tragantem, dragantem, adragantem, rodzaj gumy nierozpuszczalnej w wodzie, używa ś. do wyrobu niektórych kosmetyków i plasterków na ranki, oraz do robót cukierniczych.

 Tragant, wyciek z rośliny traganek.

 Tragar — p. Legar.

 Tragarski, nm., dotyczący tragarza.

 Tragarz, nm., posłaniec a. wyrobnik, przenoszący ciężary; członek bractwa górniczego w Wieliczce.

 Tragedjopis, Tragiedjopis, Tragedjopisarz, Tragik, poeta, piszący tragiedje, autor tragiedji.

 Tragelaf, gr., bajeczne zwierzę w rodzaju jelenia, wyobrażane na dywanach, puharach; całość, złożona z różnorodnych sprzecznych części.

 Tragi, nm., nosze (fig.).

 Tragicznie, gr., w sposób właściwy tragiedji, ze smutnym wynikiem, smutnie, okropnie.

 Tragiczno-komiczny — p. Tragi-komiczny.

 Tragiczność, gr., właściwość tego, co jest tragiczne, cecha tragiczności.

 Tragiczny, gr., dotyczący tragiedji; opłakany, smutny, okropny; t. koniec = śmierć.

 Tragiedja, gr., utwór dramatyczny treści wzniosłej i głębokiej, przedstawiający ludzi wielkiego charakteru, którzy, dążąc do wyższych celów, walczą z przeciwnościami i w walce tej giną; t. fatalistyczna = dramat, w którym występuje tajemnicze działanie fatalności i różne okropne okoliczności; przen., smutne, straszne zdarzenie, fatalność.

 Tragik, gr., autor tragiedji; aktor, oddający główne role w tragiedji.

 Tragi-komedja, tragiedja, w którą wplątany jest żywioł komiczny i która nie kończy ś. śmiercią bohatera.

 Tragi-komiczny, dotyczący tragi-komedji, półwesoły, półsmutny.

 Tragizm, Tragiczność, gr., zbieg okoliczności wysoce nieszczęśliwych, przejmujących grozą postronnego nawet widza; zgubna walka między potężnemi, a wprost przeciwnemi obowiązkami, prowadząca bądź co bądź do ciężkiej ofiary.

 Tragofonja, gr., dosł. głos koźli; głos drżący.

 Trajedja — p. Tragiedja.

 Trajekcja, łć., przewóz, szczególnie przez wodę.

 Trajektorja, nm., linja, opisana przez pocisk lub wogóle przez ciało, któremu nadano ruch; linja krzywa, przecinająca inne krzywe pod danym kątem; przerzucenie, przestawienie.

 Trajkotać, mówić wiele, mleć językiem, paplać ciągle.

 Trajkotka, kobieta a. dziewczyna, dużo lubiąca mówić, terkotka, papla.

 Trakarz, górnik, wożący rudę na taczkach.

 Trakcja, łć., siła pociągowa [94]lokomotywy; eksploatacja przewozu towarów i ludzi na kolejach żelaznych i parostatkach.

 Trakt, łć., droga bita, gościniec; w trakcie czego = w ciągu czego.

 Traktament, łć., poczęstunek, ugoszczenie, uczta; płaca, żołd.

 Traktat, łć., rozprawa naukowa; układ, umowa między państwami.

 Traktjerka, fr., właścicielka traktjerni, jadłodajni.

 Traktjernia, fr., jadłodajnia, restauracja niższego rzędu.

 Traktjernik, utrzymujący traktjernię, właściciel traktjerni.

 Traktować, łć., roztrząsać jaki przedmiot naukowo; układać ś. o co; postępować z kim: dobrze, źle kogo t.; jak to t. = jak uważać; jak ś na to zapatrywać?; raczyć kogo, częstować.

 Traktywa, łć., poczęstunek, traktament.

 Tralles — p. Alkoholometr.

 Tram, nm., belka główna, podpierająca inne; zrąb, bierzmo; belka idąca wzdłuż spodu całego okrętu.

 Tramblantka polka, fr., taniec wirowy w takcie ¾, zbliżonym do mazurowego, polka mazurka; muzyka do tego tańca.

 Tramik, Tramiec, nm., beleczka, brusek.

 Tramontana, wł., wiatr północny w północnych Włoszech; w mowie żeglarskiej: biegun północny; stracić t-ę = nie dać sobie rady.

 Tramowica, nmnm., końce tramów, widziane z podwórza.

 Tramowy, nm., odnoszący ś. do tramu; z tramów zrobiony.

 Trampolina, nm., deska w jednym końcu ruchoma, pochyło leżąca i elastyczna, od której skaczący dobija ś. nogą, robiąc skok gimnastyczny.

 Tramwaj, ang., rodzaj wozu, omnibusu, z ławkami do siedzenia, poruszany po szynach przy pomocy siły konnej, parowej, gazowej lub elektryczności, służy do przewożenia większej ilości osób (fig.).

 Tramwajowy, ang., odnoszący ś. do tramwaju.

 Tran, nm., płynny, oleisty tłuszcz, otrzymywany z podskórnych tłustych warstw ciała walów, delfinów i różnych ryb czteropletwych, używany przez ludy północne do oświetlania, do wyrobu mydeł, smarów i t. p., także jako środek leczniczy.

 Trank, nm., roślina pomornik lekarski, arnika; napój lekarski.

 Trans-, łć., przed wyrazami dodane znaczy: za-, poza-, prze-, z tamtej strony.

 Trans, fr., głęboki sen magnetyczny (termin spirytystyczny).

 Transalpiński, Transalpejski, z tamtej strony Alp leżący.

 Transanimacja, łć., wędrówka dusz.

 Transatlantycki, leżący za oceanem Atlantyckim; przewożący przez ocean Atlantycki.

 Transcendencja, łć., widoczna wyższość, przewaga.

 Transcendentalność, łć., nadzmysłowość, pojęcie nadzmysłowe, oderwane.

 Transcendentalny, ,łć.,łć., przechodzący granicę doświadczenia, tyczący ś. pojęć oderwanych, nadzmysłowy; t-a filozofja = oparta tylko na rozumowaniach, nie poddająca ś. doświadczeniom; w mat., nie dający ś. wyrazić zrównaniem algebraicznym, dotyczący ilości nieskończenie małych.

[95] Transcendentny, łć., dotyczący krytycznych podstaw poznania.

 Transferować, łć., zaznaczyć cesję w księgach, przepisać na inne nazwisko, przenosić sumę.

 Transfert, łć., przeniesienie, przelanie na inną osobę (np. renty), cesja; przekazanie; w księgach handlowych: przeniesienie sumy rachunku jednej osoby na rachunek drugiej osoby lub firmy; przeniesienie rzeczy wydrukowanej na kamień litograficzny, w celu robienia odbitek sposobem litograficznym.

 Transfiguracja, łć., przekształcenie, przeobrażenie; Przemienienie Pańskie.

 Transfigurować, łć., przemieniać, przeistaczać.

 Transforacja, łć., przedziurawienie, dziurkowanie.

 TrasformacjaTransformacja, łć., przekształcenie, przemiana, przeobrażenie.

 Transformator, łć., przyrząd indukcyjny, służący do zamiany energji elektrycznej pewnego napięcia na energję innego napięcia, danego prądu elektrycznego na inny, służy do przenoszenia siły na odległość.

 Transformista, łć., zwolennik transformizmu; aktor, umiejący w mgnieniu oka zmieniać charakteryzację i występować coraz w innej roli, zazwyczaj dający przedstawienia oddzielnie, bez towarzystwa innych i mówiący monologi, zastosowane do charakteryzacji.

 Transformizm, łć., darwinizm, ewolucjonizm.

 Transfuzja, łć., przelewanie; operacja przelewania krwi z osoby zdrowej w żyły osoby chorej.

 Transfuzor, łć., narzędzie do przelewania krwi bez przypływu powietrza.

 Transgresja, łć., zjawisko gieologiczne, polegające na tym, że wskutek jakichś zmian wody ponownie zatapiają część lądu.

 Transkontynentalny, łć., przechodzący przez ląd stały, wśródlądowy; łączący z sobą morza.

 Transkrypcja, łć., przepisanie, przerobienie; przekazanie jakiej własności lub prawa na osobę drugą; przełożenie np. śpiewu na fortepjan, przełożenie z jednej tonacji na inną; przyozdobienie melodji w rozmaite figury; napisanie wyrazu właściwego jakiemu językowi literami, wziętemi z innego języka.

 Translacja, łć., przekład, tłumaczenie; przeniesienie jakiego prawa na drugą osobę.

 Translaps, łć., przepadły termin sądowy.

 Translator, łć., tłumacz, zwłaszcza tłumacz prawny.

 Translitawja, łć., kraje, leżące na wschód rzeki Litawy, należące do Korony Węgierskiej.

 Translitawski, łć., dotyczący Translitawji, leżący, mieszkający w Translitawji.

 Translokacja, łć., przeniesienie na inne miejsce.

 Translucydacja, łć., własność ciał przepuszczania światła.

 Transmigracja, łć., wędrówka w celu przesiedlenia ś.; przesiedlenie ś.; mniemane przechodzenie duszy po śmierci osobnika w innego osobnika, mieszkającego na ziemi a. też w jakiej innej sferze.

 Transmigrować, łć., wywędrowywać, przesiedlać się.

 Transmisja, łć., przesłanie; prawne przekazanie prawa do spadku na osobę trzecią; przyrząd: łańcuch, pas, wał, koło trybowe do przenoszenia ruchu na inny punkt lub na inny przyrząd, pędnia (2 fig.).

[96] Transmitować, łć., przenosić, przeprowadzać.

 Transmontański, łć., z tamtej strony góry (we Włoszech); rzymski.

 Transmutacja, łć., przemiana, przeobrażenie.

 Transmutacyjny, łć., dotyczący transmutacji; t-a teorja = teorja ewolucyjna.

 Transoceaniczny, łć., zaoceanowy, będący, leżący po tamtej stronie oceanu; dążący przez ocean.

 TraspadańskiTranspadański, łć., z tamtej (północnej) strony rzeki Po.

 Transparent, łć., przezrocze, rysunek lub napis na przezroczystym papierze lub na tkaninie, napojonej tłuszczem, z tyłu oświetlony.

 Transpiracja, łć., wydzielanie przez skórę pary wodnej, pocenie się, wypociny.

 Transpirować, łć., wypacać, pocić ś.; stawać ś. wiadomym, dochodzić do wiadomości czyjej, mimo usiłowań utrzymania tajemnicy przenikać.

 Transplantacja, łć., przesadzenie z jednego miejsca na drugie; przeszczepienie tkanek ciała (skóry, nerwów, kości) na inne części ciała.

 Transponować, łć., przełożyć np. utwór muzyczny do innej tonacji niż utwór napisany.

 Transport, fr., przewóz, dowóz towarów; wysyłka, przesyłka towarów; towar, przesyłany koleją lub pocztą; w rachunkach: przeniesienie sumy z jednej stronicy na drugą; t-em wysłać kogo, z wyroku = wysłać etapem, szupasem.

 Transportator, łć., przenośnik, kątomiar, kątomierz, narzędzie miernicze do przenoszenia kątów, półkole z metalu, kości słoniowej a. miki, podzielone na stopnie i mające znak, gdzie wypada środek.

 Transporter, fr., przyrząd przenoszący ciała sypkie (zboże, gips i inne) z jednego miejsca na drugie, złożony z pasa bez końca, owiniętego na dwu rolkach, obracanych przez maszynę (fig.).

 Transportować, łć., przenosić, przewozić; przenosić sumę z jednej strony na drugą.

 Transportowy, łć., dotyczący transportu, przewozowy.

 Transpozycja, łć., przestawienie wyrazów w równaniu matematycznym; przełożenie utworu muzycznego z jednego tonu na inny.

 Transsept, łć., poprzeczne skrzydło w budowlach; skrzydło, przecinające główną nawę kościoła.

 Transsubstancjacja!, łć., przeistoczenie chleba i wina w Ciało i krew Chrystusa Pana podczas konsekracji.

 Transsubstancjalny, Transsubstancjonalny, łć., dotyczący Transsubstancjacji.

 Transsudacja, łć., przepacanie, przesiąkanie.

 Transteweranin — p. Trasteweranin.

 Transumpt, łć., wypis z oryginału, wyciąg, odpis.

 Transwersalny, łć., poprzeczny, przecinający co wpoprzek, ukośny.

 Transylwanja, łć., — dosł., kraj za lasami; Siedmiogród.

 Transze, fr., doły, wykopane w ziemi w różnych celach, rowy oblężnicze.

 Tranzakcja, łć., układ, umowa, ugoda piśmienna; umowa handlowa.

 Tranzakcyjny, łć., dotyczący tranzakcji, umowny.

[97] Tranzet, fr., ustęp, wychodek, prewet.

 Tranzyto, wł., przewóz towarów przez kraj do innego kraju bez zatrzymywania się.

 Tranzytowy, wł., dotyczący tranzytu; t. handel = handel przewozowy, w którym towary są prowadzone z jednego państwa do drugiego przez trzecie; t-e cła = opłata celna za towary przewożone.

 Trap, ang., pozioma powłoka gieologiczna pochodzenia wulkanicznego.

 Traper — p. Trapper.

 Trapez, gr., czworokąt o dwuch bokach równoległych, a dwuch nierównoległych (fig.); orczyk, drążek zawieszony równolegle do poziomu, służący do ćwiczeń gimnastycznych (fig.).

 Trapeza, gr., stół, jedzenie; refektarz klasztorny.

 Trapezoedr, gr., w krystalografji: bryła o 24 ścianach trapezoidalnych.

 Trapezoid, gr., czworokąt nie mający boków równoległych (fig.).

 Trapiciel, ten, który kogo trapi, dręczy.

 Trapić, martwić, dręczyć, męczyć, niepokoić kogo, dokuczać komu; t. swoje ciało = udręczać; t. ś., martwić ś., niepokoić ś., gryźć ś.

 Trapik, owad skrzydlaty z rzędu skórowatych.

 Trapista, łć., członek zakonu o bardzo surowej regule, nakazującej milczenie, oddawanie ś. rozmyślaniom, ciężkiej pracy, czuwaniom i postom (fig.); przen., człowiek milczący, surowych obyczajów.

 Trapper, ang. (trepper), w górnictwie: pilnujący wejścia w kopalniach węgla; łowiec, zastawiający sidła na zwierzęta, dające dobre fatro w puszczach Ameryki Północnej (fig.).

 Traref, lina gruba, na środku rei umocowana, którą żagiel do góry podnoszą.

 Tras, wł., tuf, martwica wapienna, skała dziurkowata wulkanicznego pochodzenia, używana jako cement.

 Trasa, fr., wytknięcie i techniczne opracowanie kierunku, w jakim droga, szczególniej żelazna ma być zbudowana — p. Trata.

 Trasant, wł., ten, na którego weksel został wystawiony, który ma go płacić.

 Trasat, wł., wystawiający weksel; ciągnący weksel.

 Traskawica, Trzaskawica, piorun, grzmot.

 Trasować, wł., wystawić weksel na drugą osobę, ciągnąć weksel; wytykać kierunek drogi.

 Trass, nm., rodzaj osadu gieologicznego formacji wulkanicznej.

 Traszka — p. Tryton.

 Trat, dół w cegielni do deptania czyli tratowania gliny.

 Trata, strata.

 Trata, wł., weksel, wystawiony na osobę drugą, do pokrycia przez osobę trzecią, weksel ciągniony, weksel trasowany.

 Tratować, nm., deptać nogami, kopytami, racicami; do lądu sterować, płynąć przy brzegu; rozcierać, rozrabiać: t. owoce, t. glinę.

[98]

 Tratwa, nm., drzewo zbite razem, w celu spławienia go rzeką, tworzące rodzaj pomostu, trafta, płyt (fig.).

 Tratwiany, nm., dotyczący tratwy, należący do tratwy, służący do zrobienia tratwy.

 Tratwiarz, nm., człowiek, kierujący tratwą, płytownik.

 Traumatyczny, gr., dotyczący rany, stłuczenia.

 Trawa — p. Trawy.

 Trawers, fr., belka poprzeczna, rów poprzeczny.

 Trawersja, łć., przejście.

 Trawertyn, wł., skała osadowa wapienna, utworzona przez rzekę Arno pod Tivoli we Włoszech.

 Trawestacja, łć., przebranie; przekręcenie, przerobienie żartobliwe rzeczy poważnej; parodja.

 Trawestować, wł., przekształcać, przerabiać, przekręcać, przerabiać utwór poważny na żartobliwy.

 Trawiany, zrobiony z trawy, dotyczący trawy.

 Trawiarnia, oddział w zakładzie cynkograficznym, gdzie poddają rysunki na blasze trawieniu przez odpowiednie kwasy.

 Trawiasty, mający naturę trawy, podobny do trawy; kolor t. = zielony.

 Trawiączka, gorączka niszcząca, trawiąca chorego.

 Trawić, przerabiać pokarmy w przewodzie pokarmowym, przetrawiać; o rdzy: przejadać, przegryzać; trwonić, marnować; t. czas na niczym = nic nie robić, próżnować; t. życie na zabawach = spędzać; w myśl., szczuć; w fotogr., w galwanoplastyce, za pomocą reakcji chemicznej, działania kwasów, uwydatniać rysunek na blasze, pogłębiając miejsca, nie należące do rysunku; wytrawiać, wyżerać.

 Trawienie, przerabianie pokarmów w żołądku i kiszkach wskutek działania soku żołądkowego i kiszkowego; wytrawienie czego za pomocą reakcji chemicznej, kwasów; trwonienie, marnotrawienie, marnowanie; t. ś., niszczenie ś. z tęsknoty, zgryzoty, gryzienie się.

 Trawieniec, czwarty żołądek u zwierząt przeżuwających, w którym odbywa ś. właściwe trawienie.

 Trawiennik, najważniejsza część składowa soku żołądkowego, pepsyna.

 Trawienny, mający moc trawienia.

 Trawionka, rysunek, wytrawiony za pomocą kwasów w płycie cynkowej lub miedzianej; cynkografja.

 Trawisko, Trawsko, zła, brzydka trawa.

 Trawisty, obfitujący w trawę, pełen trawy.

 Trawiszka, owad z rzędu dwuskrzydłych, muchowatych.

 Trawka, źdźbło trawy; mała, nizka trawa, trawa ozdobna do bukietów.

 Trawniczek, niewielki trawnik.

 Trawnik, część ogrodu, umyślnie obsiana trawą; murawa, gazon.

 Trawność, dobre trawienie pokarmów — p. Strawność.

 Trawny, odnoszący ś. do trawy; obfitujący w trawę, pełen trawy.

 Trawojedny — p. Trawożerny.

 Traworodny, Trawonośny, wydający, rodzący trawę.

 Trawosieczny, ścinający trawę.

 Trawowaty, podobny do trawy, trawiasty; rośliny t-e = rodzina roślin jednoliściennych, plewowych, trawy.

[99] Trawożerny, Trawojedny, żywiący ś. pokarmami roślinnemi.

 Trawy, rodzina roślin jednoliściennych, plewowych, o źdźble wewnątrz próżnym, kolankowatym, liściach długich, pochwiastych, kwiatach w kłosach albo wiechach.

 Trazonizm, łć., samochwalstwo.

 Trąba, wł., instrument muzyczny, metalowy, dęty (fig.); wielka, gwałtowna wirowa burza na lądzie lub morzu, podnosząca w górę piasek lub wodę: t. wodna, t. powietrzna; przedłużenie nosa zwykle ruchome u niektórych zwierząt (słonia, słonia morskiego, mamuta, mastodonta) (fig.); tuba, rura; koryto; gmin., twarz, policzek; przen., niedołęga, głupi, dureń; w myśl., pysk psa charta; t-y anielskie = trąby sądu ostatecznego; t. jerychońska = głos przeraźliwy, zwiastujący zgubę; t. stentorejska = rura, przez którą można rozmawiać, tuba.

 Trąbczasty, podobny z kształtu do trąbki.

 Trąbeczka, mała trąbka.

 Trąbiciel, człowiek, grający na trąbie, trębacz; człowiek, używający nadmiernie trunków, pijak.

 Trąbić, dąć w trąbę, grać na trąbie; krzyczeć głośno, płakać głośno; nos głośno wycierać; rozgłaszać, roznosić jakie wiadomości; pić, zapijać ś.; w myśl., wyć.

 Trąbik, ślimak grzebykoskrzelny, wązkojęzyczny, z rodziny rozkolców (f.).

 Trąbikowaty, podobny do ślimaka trąbika.

 Trąbiróg, człowiek, wciąż grający na trąbie.

 Trąbka — p. Trąba; t. myśliwska, pocztarska; zwitek papieru w kształcie lejka; t. akustyczna cz. słuchowa = przyrząd w jednym końcu cieńszy, wkładany w ucho, w drugim szerszy (do mówienia weń), pozwalający głuchym częściowo słyszeć; rurka cienka przy pyszczku u owadów, służąca do wysysania soku z kwiatów (fig.); kanał, łączący jamę bębenkową ucha z jamą ustną (f.); t-i = święto, nowego roku u Żydów.

 Trąbnik, fabrykant, rzemieślnik sporządzający trąby, trąbki; w techn.: gatunek rury do destylacji, do ochładzania; zwierzę ssące, z rzędu płetwonogich, z rodziny fok właściwych, słoń morski (fig.).

 Trąboróg, ślimak grzebykoskrzelny, wstęgojęzyczny o skorupie wrzecionowatej (fig.).

 Trąbosz, owad z rzędu dwuskrzydłych.

 Trąbowaty, kształtom podobny do trąby.

 Trąbowce cz. słonie, duże zwierzęta ssące, o nosie wydłużonym w chwytną trąbę, mające siekacze szczęki górnej długie i wystające na zewnątrz i palce zrośnięte.

 Trącać, dok. Trącić; z lekka uderzając, szturchać, potrącać, poruszać; t. ś. o co = uderzyć ś.; t. ś. z kim = pijąc jakiś trunek, uderzać lekko swoją szklanką, kieliszkiem w szklankę, kieliszek [100]drugiego a. drugich na znak spełnienia wymawianych przy tym życzeń; t. kogo = dotykać go lekko łokciem, kolanem, nogą.

 Trącić, dok. od Trącać; oddawać jakąś woń, czuć, śmierdzieć, pachnąć mocno; przen., mieć cechę czego, przypominać co: to t-i średniowiecczyzną, herezją; czym skorupka za młodu nasiąknie, tym na starość t-i = nabyte w młodości nałogi długo trwają, trudne są do wykorzenienia.

 Trąd, choroba długotrwająca, zaraźliwa, znamionująca ś. wysypką, strupami i ranami na ciele; wysypka czerwona na twarzy; występek, grzech; t. rzepakowy = mały owad błonkoskrzydły z rodu pilaczów, szkodliwy (fig.).

 Trądzik, lekka choroba skórna, występująca na twarzy jako drobne pryszczyki ropiejące.

 Trcia, Trzcia, miejsce, trzciną zarosłe, trzcinisko; wielka liczba czego, gromada.

 Trebhauz, nm., w ogr.: cieplarnia.

 Trecentyści, łc., poeci włoscy z XIV wieku.

 Trefić, nm., włosy strojnie czesać, kędzierzawić; u Żydów, o pokarmach: robić je nieczystemi z z powodu niezachowania przepisów religijnych o czystości ich; t. ś. u Żydów, o pokarmach: stawać ś. nieczystemi.

 Trefl, fr., maść w kartach do gry, w kształcie liści koniczyny, żołądź (fig.).

 Trefnisiować, nm., grać rolę śmieszka, błazna, błaznować.

 Trefnisiowski, Trefnisiowy, nm., dotyczący trefnisia, jemu właściwy.

 Trefniś, nm., śmieszek, błazen, dowcipniś (fig.).

 Trefność, nm., żartobliwość, dowcip; błaznowanie, dowcipkowanie, szydzenie; p. Trafność.

 Trefnować, nm., żartować, szydzić, kpić, drwić; dowcipkować, błaznować.

 Trefny, nm., błazeński, żartobliwy, dowcipny, pocieszny, drwiący, szyderski; uczciwy, przyzwoity, przystojny; kształtny, wytworny, gustowny; szczególny, doskonały, wyśmienity, znakomity, wyborny; u Żydów: nieczysty, niekoszerny: t. pokarm, t-e naczynie kuchenne; p. Trafny.

 Trel — p. Tryl.

 Trelisty, wł., obfitujący w trele.

 Trelować, Trylować, wł., trelami śpiewać, używać trelów w śpiewie, wywodzić trele; śpiewać, nucić; ciągnąć statek na linach w górę rzeki za pomocą ludzi a. koni; ciągnąć okręt morski przez baty.

 Trelownik, wł., człowiek, ciągnący statek po wodzie.

 Trema, gr., rozłącznik, dwa punkty nad samogłoską, stojącą obok innej samogłoski, wskazujące, że te samogłoski nie tworzą dyftongu, ale każdą należy wymówić oddzielnie, np. aër czytać: a-er, a nie er.

 Trema, wł., drżenie głosu, rąk, całego ciała, z obawy; obawa, która ogarnia występujących publicznie na widok wielu widzów, słuchaczy.

 Trematody, gr., robaki wnętrzaki, opatrzone ssawkami.

 Tremblores, port., lekkie trzęsienie ziemi, spostrzegane w Ameryce Południowej.

 Tremo, Triumo, duże, długie zwierciadło, sięgające do podłogi.

 Tremor, łć., przerażenie.

[101] Tremors, ang., niezmiernie subtelne falowanie skorupy ziemskiej w Japonji, powodowane prawdopodobnie działaniem wiatru.

 Tremulacja, łć., drżenie.

 Tren, fr., przedłużenie u sukni damskiej, ciągnące się z tyłu po ziemi; tabor wozowy w wojsku.

 Tren, gr., pieśń żałosna, żałobna po śmierci istot ukochanych, żal.

 Trendzla — p. Tręzla.

 Trener, ang., człowiek, zajmujący się układaniem ludzi i koni do wyścigów i do produkcji gimnastycznych; berajter.

 Trenodja, gr., pieśń żałobna.

 Trenować, fr., wprawiać konia do wyścigów; t. ś., systematycznie rozwijać siły fizyczne i stopniowo nabierać wytrzymałości w jakim sporcie (wioślarskim, łyżwiarskim, kołowym).

 Trepak. ukr., rodzaj tańca kozackiego solowego.

 Trepan, gr., świder chirurgiczny do wiercenia czaszki (fig.).

 Trepanacja, łć., operacja chirurgiczna wypiłowania lub prześwidrowania kości zwłaszcza czaszki celem wypuszczenia substancji chorobliwych zebranych wewnątrz.

 Trepang, zwierzę morskie z typu szkarłupni, z gromady strzykw, jadalne w Indjach Wschodnich.

 Trepanować, gr., przecinać a. świdrować czaszkę.

 Trepcie — p. Trepki.

 Trepele, Treperele, kołnierz marszczony, kreza.

 Trepidacja, łć., drżenie ze strachu.

 Trepki, nm., rodzaj obuwia złożonego tylko z podeszew, przytwierdzonych do nóg rzemieniami (fig.).

 Treptuch, nm., żłób płócienny, rozpinany na kołkach.

 Trepy, nm., schody.

 Tresa, fr., warkocz.

 Treskać, Tresktać, Treszczyć, frasować, martwić, kłopotać, dręczyć.

 Tresować, nm., układać różne zwierzęta do rozmaitego użytku i do wykonywania różnych sztuk.

 Tresura, Tresowanie, nm., układanie różnych zwierząt do rozmaitego użytku, np. koni do jazdy i do sztuk, psów do myśliwstwa i również do sztuk.

 Treściowy, odnoszący ś. do treści czego.

 Treściwie, przysł., krótko, ściśle, zwięźle.

 Treściwość, krótkość, ścisłość, zwięzłość.

 Treściwy, podający główną treść czego, ścisły, zwięzły, krótki.

 Treść, sok, wyciśnięty z czego, ekstrakt, esencja; rdzeń drzewa; sok z ziół, moczonych w alkoholu, jako lekarstwo; istotna, najważniejsza część czego; przedmiot, materja czego; krótkie zebranie tego, o czym ś. mówiło w książce a jej części w przemowie i t. p.

 Tret, nm., stąpanie, kroczenie, krok; ścieżka, droga, chodnik, trotuar, ganek okrętowy; targ, targowisko na drobne rzeczy, rynek, sposób postępowania.

 Tretować, nm, deptać.

 Trębacki, odnoszący ś. do trębacza.

 Trębacz, człowiek, grający na trąbie; człowiek, rozgłaszający co, roznoszący plotki; pijak, opój, pijus; gatunek foki.

 Trębaczowy, Trębacki, dotyczący trębacza, należący do trębacza.

 Trędowacieć, zarażać ś. trądem.

 Trędowacizna, Trędowatość, trąd, krosty trędowate; wyrzuty czerwone na twarzy.

[102] Trędowaty, zarażony trądem, chory na trąd; mający wyrzuty czerwone na twarzy.

 Trędownik, roślina trwała, zielna, z rodziny trędownikowatych, rosnąca u rowów, na brzegach rzek i w miejscach wilgotnych (fig.).

 Trędownikowate, rodzina roślin dwuliściennych zrosłopłatkowych.

 Trędownikowe, rząd roślin zrosłopłatkowych.

 Trętwa — p. Drętwik.

 Trętwica, nieczułość nerwów na bodźce zewnętrzne.

 Trętwić — p. Drętwić.

 Trętwieć — p. Drętwieć.

 Trętwy, zdrętwiały.

 Tręzelka, zdr. od Tręzla.

 Tręzla, Trędzla, nm., uzda, uzdeczka na konia.

 Tręzlowe, Trędzlowe, nm., datek płacony przez nabywcę konia służbie stajennej, pod której opieką koń był dotąd.

 Tria- — p. także Trja- i Tryja.

 Triaż, fr. (triage), sortowanie, oddzielanie lepszych jednostek, lepszych towarów od gorszych.

 Tribus, łć., plemię, szczep; każde z trzech pokoleń, na które w starożytności dzielił się lud rzymski; gmina.

 Tricennium, łć., przeciąg 30-letni czasu, trzydziestolecie.

 Trichoma, gr., owłosienie, kołtun (choroba).

 Trichroizm, gr., trój barwność.

 Triennium, łć., trzylecie, przeciąg czasu trzyletni,trzyletni.

 Triera — p. Tryjera.

 Trifilin, łć., metal bardzo rzadki, złożony z kwasu fosforowego, tlenku żelaza, tlenku manganu, potasu i sodu.

 Triga, łć., trójzaprząg.

 Trikolon, gr., wiersz o 3-ch różnych rodzajach wierszowania.

 Trio, Tercet, wł., utwór muzyczny na trzy głosy lub trzy instrumenty; część trzecia utworu muzycznego do tańca.

 Triola, wł., w muz., figura z 3 nut, zastępujących dwie.

 Trional, gr., w chem., jeden z metanów, używany w medycynie, jako środek nasenny.

 Trjangulacja, łć., mierzenie płaszczyzny za pomocą podziału jej na trójkąty, trójkątowanie.

 Trjanguł, gr., trójkąt, instrument muzyczny w kształcie stalowego trójkąta (fig.); trzy świece święcone, jednej wielkości i kształtu, oznaczające Trójcę świętą.

 Trjarchja, gr., panowanie 3-ch naraz.

 Trjolet — p. Tryjolet.

 Troakar — p. Trokar.

 Trocha, Trochę, Troszka, Troszkę, przysł., mała ilość rzeczy, niewiele, cokolwiek, nieco, mało; po t-u, potrosze = w niewielkiej ilości, w niewielkiej mierze, nie całkiem, nie wszystko, kawałkami, odrobinami; o t-ę = o mały włos, bez mała, o kęs, prawie że; ani t. = nic, wcale nie.

 Trochej, gr., stopa wierszowa, składająca ś. z pierwszej sylaby długiej i drugiej krótkiej, chorej.

 Trochometr, gr., biegomierz, przyrząd do oznaczania szybkości biegu okrętu.

 Trociczka, ostrosłupek z masy wonnej do kadzenia.

 Trociniarka, motyl nocny z podrzędu prządkówek, z rodziny tejże nazwy (fig.).

 Trociny (-in), drobne cząstki drzewa, odpadające przy jego piłowaniu a. tarciu.

 Troczek, sznur, rzemyk, łyko.

[103] Troczyć, związywać trokami, powrozami, paskami; przywieszać za pomocą pasków; t. ś., robić przygotowania do drogi.

 Troć, ryba łososiowata, zajmująca miejsce pośrednie między łososiem a pstrągiem, łososiopstrąg.

 Trofea, Trofeje, gr., znaki zwycięstwa; broń, sztandary, zdobycze, łupy.

 Troficzny, gr., odżywiający.

 Trofologja, gr., nauka o pokarmach, o odżywianiu, o dyjecie.

 Troglodyci, gr., mieszkańcy jaskiń w starożytności.

 Troić, dzielić na trzy części; w trójnasób czynić, w troje tyle przymnażać, potrajać; trzeci raz orać pod zasiew; t. ś., dzielić ś. na trzy części; co ci ś. t-i = marzy, co ci ś. zdaje.

 Troisto, przysł., potrójnie.

 Troistość, własność tego, co ś. składa z trzech liczb, przedmiotów, osób i t. p.

 Troisty, składany na troje, podzielony na troje, potrójny.

 Trojaczki (-ów), troje bliźniąt, razem urodzonych — p. Trojak.

 Trojak, moneta trzygroszowa, trzygroszówka, trzygroszniak; w t-i, trzy garnki gliniane, razem złączone, trojaczki.

 Trojaki, potrójny, trzech rodzajów, gatunków, sposobów.

 Trojako, przysł., trzema sposobami, potrójnie.

 Trojakość, trojaka różność, trojaki charakter czego, troistość.

 Trojan, roślina z rodziny goryczkowatych.

 Trojanek, roślina z rodziny jaskrowatych, gatunek zawilca (fig.).

 Trojanka, mieszkanka daw. Troi; wódka z pieprzem i miodem; mieszanina różnych ziarn zbożowych, dawana krowom po ocieleniuocieleniu.

 Troje (-jga), liczebnik zbiorowy od Trzy.

 Trojeściowate, rodzina roślin dwuliściennych z rzędu skręconych, właściwych strefie umiarkowanej.

 Trojeść, roślina z rodziny trojeściowatych, o liściach grubych, o kwiatach jakby woskowych, kwiaty baldaszkowe wydają w nocy zwłaszcza przyjemną woń; asklepja (fig.).

 Trojęta (-jąt), troje dzieci, razem urodzonych, trojaczki.

 Trojka, ros. zaprząg w 3 konie, z których środkowy w hołoblach, a dwa boczne w szlejach z głowami ściągniętemi w bok (fig.).

 Trojniak — p. Trójniak.

 Trokar, fr., narzędzie chirurgiczne w formie rurki ostro zakończonej do wypuszczania płynów i gazów z wnętrza ciała (fig.).

 Troki (-ów), rzemienie, pasy, sznury do wiązania a. przywiązywania, przyczepiania różnych rzeczy, więzy; t-i do krępowania więźniów, t-i do związywania upolowanej zwierzyny; ruchomości, sprzęty, rzeczy.

 Trokować, związywać, upakowywać, robić troki: wyciągać pulkę, kiedy holują, aby ś. o drzewo lub kamienie nie założyła.

 Trokówki (-wek), lekkie sieci, używane na zające.

 Trolley, ang., rolka drążka tramwajowego, posuwająca ś. na drucie rozpiętym na słupach, prowadząca prąd elektryczny do tramwaju (fig.).

[104] Trombon, wł. — p. Puzon.

 Tromtadrata, żart. zepsucie wyrazu: demokrata, wprowadzone przez powieściopisarza i feljetonistę Jana Lama, oznaczające krzykliwego demokratę galicyjskiego.

 Tron, gr., krzesło monarsze, zajmowano w uroczystych okolicznościach (fig.); symbol władzy monarchicznej; godność monarsza; wstąpić na t. = objąć rządy, zrzec ś. t-u, ustąpić z t-u = zrzec ś. panowania.

 Tronowładny, władający tronem.

 Tronowy, gr., dotyczący tronu: mowa t-a = miana przez monarchę a. w imieniu monarchy, np. przy otwarciu sejmu, parlamentu; sala t-a = gdzie stoi tron monarszy.

 Trop, znak stopy, nogi, biegu, odznaczony na ziemi, ślad; iść za t-m = za śladem; wpaść na t. = na ślad; t. zgubić, znaleźć; być na t-e = być na drodze do odszukania czego, do schwytania złoczyńcy; w te t-y, t. w t. = tuż za kimś, za śladem.

 Tropak — p. Trepak.

 Tropiciel, człowiek, który tropi, śledzi; wywiadowca.

 Tropiczny, gr., obrazowy, przenośny.

 Tropić, iść czyimś tropem, śledzić kogo; t. ś., lękać ś., mieszać ś.; tracić trop, gubić ślad.

 Tropikalny, gr., podzwrotnikowy; gorący, skwarny.

 Tropologja, gr., nauka o wyrażeniach obrazowych.

 Tropowy, dotyczący tropu, śladu.

 Tropy, gr., wyrażenia obrazowe, figury retoryczne: metonimja, synekdocha, metafora, alegorja, personifikacja, hyperbola.

 Troska, uczucie kłopotania ś. o kogo, o co, obawy o kogo, aby miał to, co mu potrzebne; frasunek, zmartwienie, utrapienie, kłopot.

 Troskać się — p. Troszczyć ś.

 Troskliwie, starannie, frasobliwie, serdecznie, przychylnie, pieczołowicie.

 Troskliwość, frasobliwość, pieczołowitość, staranność, serdeczna opieka nad kim.

 Troskliwy, okazujący troskę o co, frasobliwy, pieczołowity, staranny.

 Troszczyć, Troskać, frasować, trapić, martwić, kłopotać; t. ś..ś., frasować ś., martwić ś., trapić ś., kłopotać ś.; starać ś. pamiętać o czym z serdecznością.

 Troszka — p. Trochę.

 Troteska, fr., to samo, co tramblantka.

 Trotteza, fr., troteska, spódnica z karczkiem, układana w kontrafałdy, sięgająca mniej więcej do kostek, używa ś. do wyjścia na ulicę.

 Trotuar, fr., chodnik po bokach ulicy.

 Trójbarwisto, przysł., w trzech barwach.

 Trójbarwistość, Trójbarwność, cecha tego, co ma trzy kolory.

 Trójbarwisty, Trójbarwny, Trójbarwy, mający trzy kolory, trójkolorowy.

 Trójboczny, mający trzy boki.

 Trójbok — p. Trójkąt.

 Trójbożanin, Trójczanin, Trójczak, człowiek, uznający w Trójcy św. trzech osobnych bogów.

 Trójbożański, odnoszący ś. do trójbożanina.

 Trójbuńczuczny — p. Trzytulny.

 Trójbytny — p. Trójistny.

 Trójca, Bóg w trzech osobach: [105]Bóg Ojciec, Bóg Syn i Bóg Duch Święty, T. Święta a. T. Przenajświętsza; w ogólności związek trzech osób, liczba trzy, trójka.

 Trójcielny, Trójciały, Trójcielesny, mający trzy ciała.

 Trójdanniczy, danniczy trzem Państwom.

 Trójdroże — p. Trzydroże.

 Trójdrożny, odnoszący ś. do miejsca, gdzie schodzą ś. trzy drogi, trzydrożny.

 Trójdrutowy, składający ś. z trzech drutów, mający trzy druty, na trzech drutach robiony.

 Trójdzielny, mogący ś. dzielić na troje.

 Trójgłos, akord, składający ś. z trzech tonów.

 Trójgłoska, zgłoska, złożona z trzech samogłosek.

 Trójgłowy, Trójgłówny, Trójgłowisty, mający trzy głowy, dzielący ś. na trzy części; składający ś. z trzech osób: rząd t.

 Trójgran, narzędzie chirurgiczne do przekłówania członków opuchniętych.

 Trójgraniastość, Trzygraniastość, kształt trójgraniasty.

 Trójgraniasty, Trójgranowity, trójkątny, trójwęglasty: t. kapelusz (f).

 Trójgroszniak — p. Trojak.

 Trójgrotny, mający trzy groty, trójśpiczasty.

 Trójhalerz, dawny pieniądz, potrójny denar.

 Trójimienny, mający trzy imiona.

 Trójistny, mający trzy różne istności cz. natury, trójbytny.

 Trójjednik, człowiek, wierzący w Trójcę św., jako jednego Boga.

 Trójjedyny, składający ś. z trzech osób a. części, stanowiących jedną nierozerwalną całość: Bóg T. = Trójca Święta.

 Trójka, trzy osoby a. przedmioty, razem wzięte; jedna trzecia część całości; w grze w karty: karta, mająca trzy oka; w grze w kości: kostka z trzema punktami; trzy konie, razem zaprzęgnięte; trzy osoby rzędem idące a. jadące.

 Trójkąt, figura gieometryczna o trzech bokach i trzech kątach (fig.).

 Trójkątny, mający kształt trójkąta.

 Trójkątowanie — p. Trjangulacja.

 Trójkielny — p. Trójkończasty.

 Trójkolc, ryba koścista zrosłoszczęka.

 Trójkolec, używana dawniej obrączka żelazna o trzech kolcach, osadzona na krótkiej rurce, nabitej prochem, którą wyrzucano na nacierającą konnicę.

 Trójkolorowy, mający trzy kolory, trójbarwny.

 Trójkończaty, Trójkielny, mający trzy końce ostre.

 Trójkor, narzędzie chirurgiczne pomocne przy wzdęciu zwierzęcia — p. Trokar.

 Trójkoronny, posiadający trzy korony, wartujący trzy korony (monety).

 Trójkowy, trzy razy wzięty; ustawiony w trójki: szyk t.

 Trójkształtny, posiadający trzy kształty.

 Trójkwiat, roślina.

 Trójlecie — p. Trzylecie.

 Trójlist — p. Trzylistnik.

 Trójlistek, liść, podzielony na trzy listki, jak np. liść koniczyny; przen., związek trzech ludzi.

 Trójlistny, mający trzy liście.

 Trójliść, roślina z rodziny goryczkowatych, bobrek trójlistny.

 Trójłbisty, posiadający trzy łby a. trzy głowy.

 Trójmnożny, trzy razy mnożący: stosunek t.

 Trójnasób, zwłaszcza w wyraż.: w t., trzy razy tyle, trojako.

[106] Trójnia, trzy przedmioty, razem uważane; rozwora u wozu.

 Trójniak, trzyletni miód pitny.

 Trójniaki (-ów), płód potrójny, potrójne bliźnięta.

 Trójnik, rzecz, z trzech części złożona; trójka — p. Trójniak.

 Trójnitny, w troje skręcony, w troje nitowany, trójdrutowy.

 Trójnogi, Trzynogi, mający trzy nogi.

 Trójnóg, Trzynóg, Trójnoże, Trójnożek, Trzynożek, podstawka o trzech nogach; naczynie o trzech nogach; stołek, fotel o trzech nogach (fig.); t. delficki = z którego Pytja w Delfach ogłaszała wyrocznie; mówić, jak Pytja z t-u = z namaszczeniem i zagadkowo; t. życia = trzy najważniejsze narządy: mózg, płuca i serce, razem wzięte.

 Trójoczny, Trójoki, mający troje oczu.

 Trójodmienny, trzy razy zmieniający kształt.

 Trójolbrzym, potrójny olbrzym.

 Trójosobny, Trójosobisty, okazujący ś. w trzech osobach.

 Trójość — p. Trójząb

 Trójpaszczęki, mający trzy paszczęki.

 Trójpieniążek, troisty denar pols.

 Trójpierzasty, potrójnie dzielący ś. na obie strony: liść t.

 Trójpiórny, mający trzy pióra, złożony z trzech piór: hełm t.

 Trójposąg, posąg potrójny, przedstawiający trzy osoby; posąg trójgłowy.

 Trójpręcikowy, mający trzy pręciki, trzy pręcikowy.

 Trójpysk, pysk potrójny.

 Trójraźny, Trzyraźny, trzykrotnie powtórzony, potrójny.

 Trójrocze, przeciąg trzech lat, trzech lecie.

 Trójrocznica, święto, przypadające co trzy lata.

 Trójrodny, z trzech kształtów złożony: t-a chimera, złożona częścią z konia, częścią z niedźwiedzia, a częścią z człowieka.

 Trójrogi, Trójrożny, mający trzy rogi: kapelusz t.

 Trójrozsochaty, o trzech rozsochach.

 Trójróg, kapelusz o trzech rogach.

 Trójrząd, rodzaj węża jadowitego, zamieszkującego Wschodnie Indje, pełzacz nadrzewny (fig.).

 Trójrzędny, trzema rzędami osadzony.

 Trójsetny, złożony z trzechset.

 Trójsieczny, mający trzy ostrza.

 Trójsienne, rośliny, mające owoc, złożony jakby z trzech guziczków, na które rozpada ś. przy dojrzewaniu nasion.

 Trójskładny, trzykrotnie złożony.

 Trójsmutny, bardzo smutny, potrzykroć smutny.

 Trójsprzężny, wóz na trzy konie.

 Trójsylabowy, Trzysylabowy, składający ś. z trzech sylab, trzyzgłoskowy.

 Trójszczecisty, mający trzy szczeciny.

 Trójścienność, zbieg trzech granic.

 Trójścienny, mający trzy ściany, boki.

 Trójśpiczasty, mający trzy końce a. trzy ostrze.

 Trójświęty, trzy razy święty.

 Trójustny, Trójgęby, posiadający troje ust.

 Trójuszny, mający trzy ucha.

 Trójwęgielny, o trzech węgłach; trójkanciasty, trójkątny, trójgraniasty.

 Trójwęgiel — p. Trójkąt.

 Trójwęzły, mający trzy węzły.

[107] Trójwieczny, Trójwieki, żyjący trzy wieki, trwający trzysta lat.

 Trójwładca, jeden z trzech władców, wspólnie rządzących, tryumwir.

 Trójwładztwo, panowanie wspólne trzech władców, tryumwirat.

 Trójwrąb, Trójwrąbek — p. Tryglif.

 Trójząb, narzędzie trójkończaste, jako godło bożka Neptuna (fig.).

 Trójzbrojny, mocno uzbrojony.

 Trójzębny, Trójzęby, mający trzy zęby, uzbrojony trójzębem.

 Trójzębonoszy, noszący trójząb, zbrojny trójzębem: Neptun t.

 Trójżeń, Trójżeniec, Trójżonaty, człowiek, mający trzy żony lub trzecią żonę.

 Trójżeństwo, posiadanie trzech żon naraz.

 Trspt, skr. — p. Transport.

 Trubadur, prow., fr., średniowieczny prowansalski śpiewak i poeta; śpiewak miłości (fig.).

 Truchcik, zdr. od Trucht; owad z rzędu tęgopokrywych (fig.).

 Truchleć, tracić soki ożywcze, opadać z sił z przestrachu, z bojaźni, ze zdumienia, słabieć; drętwieć; drżeć ze strachu, bać ś. niezmiernie.

 Truchliwy, trwożliwy, małoduszny, bojaźliwy, lękliwy.

 Truchło, ciało umarłego, zwłoki.

 Truchły, struchlały, przerażony, strwożony.

 Trucht, nm., kłus konia, mały kłus.

 Truciciel, człowiek, który innym zadaje truciznę; człowiek, przygotowujący, sprzedający truciznę w celu otrucia; człowiek, który psuje obyczaje, rozszerza zepsucie, demoralizator.

 Trucicielka, f. ż. od Truciciel.

 Trucie, zadawanie trucizny; t. czasu = marnowanie go.

 Trucizna, trująca substancja mineralna a. roślinna, czynnik, który coś psuje, niszczy, niweczy; zepsucie moralne udzielające ś., demoralizacja.

 Truciznowy, dotyczący trucizny, zaprawiony trucizną, trujący.

 Truciźnik — p. Truciciel.

 Truć, zadawać truciznę, trucizną zadaną pozbawiać życia; t. płód = sprawiać poronienie; kazić, niszczyć, niweczyć; psuć, demoralizować; trwonić, psuć, marnować; t. czas; t. ś., zażywać truciznę, odbierać sobie życie za pomocą trucizny; gryźć ś., trapić ś., martwić ś., niepokoić ś.

 Trud, praca ciężka, utrudzenie, mozół, fatyga; ustanie, wyczerpanie sił z pracy, spracowanie.

 Trudliwy, lubiący trud, lubiący ś. czym zajmować, przytrudny, przyciężki, nie bardzo mozolny.

 Trudnić, zajmować kogo czym, zatrudniać, czynić trudnym, czynić trudność, utrudniać; t. ś., zajmować ś. jakim trudem, jaką pracą, zatrudniać ś., mieć jaki fach, prowadzić interesy.

 Trudno, przysł., z trudnością, z trudem, ciężko, nie łatwo; t. = napróżno, nie może być inaczej, trzeba to znieść, załatwić; t. o co = nie można znaleźć, dostać.

 Trudnomówność, trudność w mówieniu, wyrażaniu ś.

 Trudnomówny, który mówi, wyraża ś. z trudnością.

 Trudnonoszy, trudny do noszenia, ciężki.

 Trudnopojętny, pojmujący z trudnością.

 Trudnoruchy, z trudnością poruszający ś.

 Trudność, niemożność [108]wykonania czego, brak łatwości, przeciwność, przeszkoda, zapora, zawada, bieda, ucisk; czynić t-ci = nie chcieć czego załatwić, przeszkadzać, nie przystawać na co; pokonać, przezwyciężyć t-ci = usunąć przeszkody.

 Trudny, niełatwy, ciężki do uskutecznienia, przedstawiający pewne przeszkody: chcącemu nic t-go; t. do czego, ku czemu = nieskory, nieprędki, ciężki, ociężały; t-a z nim sprawa; t. do pożycia = nieprzystępny, niezgodny; t-a rada = nie może być inaczej, trzeba ś. z tym zgodzić.

 Trudowiki, ros., grupa pracy, stronnictwo w Rosji, dążące do demokratyzacji społecznej, ludowładztwa socjalistycznego i samorządu poszczególnych krajów, ze szczególnym uwzględnieniem interesów włościaństwa i nadaniem temuż ziemi.

 Trudzić, sprawiać trud; zajmować kogo swojemi sprawami, interesami; męczyć, fatygować, nużyć, mordować; sprawiać komu przykrość, niepokoić, trapić; t. ś., nużyć ś., męczyć ś., fatygować ś., zadawać sobie trud, pracę.

 Trufla, wł., jadalny grzyb ziemny, w czasie dojrzewania mocno pachnący, piestrak (fig.).

 Truflowy. wł., dotyczący trufli, zrobiony z trufli, przyrządzony z truflami; wyżeł t. = wyuczony szukać w ziemi trufli.

 Truizm, ang., prawda niezaprzeczona, oczywista, pewnik; prawda oklepana, ogólnie znana, komunał.

 Truk, ang., zręczny sposobik; zamiana; system zamienny, według którego pracodawcy usiłują wynagrodzić pracowników towarem, nie pieniędzmi, i zmusić ich do kupowania w razie potrzeby tylko we wskazanych zakładach.

 Trukać, wydawać głos turkawki.

 Trukczaszy, dawny urząd w Polsce; urzędnik, roznoszący półmiski u stołu dworskiego, potym urząd i tytuł honorowy.

 Trulica, skrzynka.

 Trumf, nm., atut, karta świętna; rodzaj gry w karty.

 Trumienka, mała trumna.

 Trumienny, dotyczący trumny; stolarz t. = robiący trumny.

 Trumna, Trunna, Truna, skrzynia podłużna, drewniana a. metalowa, w którą chowają ciało umarłego (fig.).

 Truna — p. Trumna.

 Trunąć, bąknąć, pisnąć.

 Truneczka, Trunienka — p. Trumienka.

 Trunek, nm., płyn, napój, zawierający alkohol do picia, gorąco t-i = okowita, arak, różne wódki; dobry t. na frasunek = oszołomienie ś. trunkiem, zapominając o zmartwieniach i kłopotach.

 Trunkowy, nm., dotyczący trunku; napój t. = zawierający trunek, alkoholiczny; człowiek t. = używający dużo trunku, upijający ś., pijak.

 Trup, ciało zmarłego; paść t-em = umrzeć nagle; położyć kogo t-em = zabić; blady jak t. = bardzo blady; czuć to t-em = zagraża śmiercią; zbior., zam. trupy

 Trupa, fr., towarzystwo aktorów dramatycznych.

 Trupek, mały trup.

 Trupi, odnoszący ś. do trupa, trupowi właściwy: t-a bladość; t-ia główka = gatunek dużego motyla z rodziny kordziuków z plamą na grzbiecie w kształcie [109]trupiej główki (fig.); t-ie główki = gatunek skamieniałej muszli.

 Trupiasty, podobny do trupa.

 Trupieć, Trupieszeć, stawać ś. trupem; stawać ś. podobnym do trupa; drętwieć, słupieć, kamienieć.

 Trupień, rodzaj trądu o strupach zgniłych.

 Trupieszeć — p. Trupieć; stawać ś. strupieszałym, spóchniałym, psuć ś., starzeć ś., niedołężnieć.

 Trupisko, brzydki, wstrętny, obmierzły trup.

 Trupokupiec, Trupokupca, człowiek, wykupujący trupa od nieprzyjaciela, człowiek kupczący trupami.

 Trupowy, odnoszący ś. do trupa, trupi.

 Trusia p. Truś.

 Trusk, Trzusk, szmer, chruśnięcie.

 Truskać, trzeszczeć, trzeszczeć.

 Truskawka, roślina z rodziny różowatych, sztuczna odmiana poziomki wyniosłej o dużych owocach (fig.).

 Trust, ang., zrzeczenie ś. przez akcjonarjuszów wszystkich akcji na rzecz kilku «opiekunów», wzamian za certyfikaty, dające prawo do dochodów od tychże akcji, lecz bez prawa głosowania na zebraniach akcjonarjuszów i udziału w zarządzie, jest to zmonopolizowanie całej gałęzi przemysłu w rękach małej liczby ludzi, którzy samowolnie regulują warunki produkcji i ceny towaru, z uszczerbkiem dla konsumentów i dla swych pracowników.

 Truszczelina, krzew z rodzaju roślin strąkowych o kwiatach, pękających z trzaskiem za naciśnięciem.

 Truś! Truś!, wykrz., oznaczający przywoływanie indyków a. królików.

 Truś, Trusia, Truśka, tchórz, udający niewinnego, bojaźliwe niewiniątko, baranek, milczy jak t. = udaje, że nic nie wie, nie chce powiedzieć.

 Truteń, samiec pszczół (fig.); przen., człowiek do niczego, darmozjad, nicpoń, próżniak, głupiec, gapa.

 Trutka, zatruta przynęta, zwłaszcza na lisy i wilki.

 Trutniowiec, motyl z rodziny kordziuków, podrzędu zmierzchnikowców.

 Trutynować, łć., rozważać, roztrząsać co szczegółowo.

 Trut-ziele, Trój-ziele, każde ziółko jadowite, trujące.

 Truwer, fr., poeta, a zarazem śpiewak i muzyk wędrowny w północnej Francji w wiekach średnich.

 Trwać, nie przestawać istnieć, ciągnąć ś., nie przerywać ś., nie ustawać, czekać wytrwale; zostawać, przebywać; t. o co = dbać, zważać na co.

 Trwale, przysł., wciąż, nieustannie, stale, wytrwale.

 Trwalić — p. Utrwalać.

 Trwałość, moc, własność czegoś, co trwa długo a. może długo trwać; własność czegoś, co niełatwo ś. psuje, wytrzymałość, moc; nieustawanie, ciągłość; wytrwanie, stałość, wytrwałość.

 Trwały, nie ustający, ciągnący ś. długo; taki, który może długo trwać; nie psujący ś. prędko, nie ginący, mocny, wytrzymały, stały, wytrwały.

 Trwanie, istnienie czegoś przez pewien czas, pozostawanie w [110]jakim stanie bez zmiany, ciągłość, nieustawanie; t. w czym = wytrwałość, wytrwanie.

 Trwoga, strach przed niebezpieczeństwem, bojaźń, obawa, przerażenie, strach: t-gę szerzyć, rozsiewać, być, żyć w t-dze; gdy t. to do Boga = wtedy dopiero uciekamy ś. pod opiekę boską; alarm, gwałt: na t-ę dzwonić, trąbić, uderzyć na t-ę = na znak niebezpieczeństwa.

 Trwoniciel, człowiek, który trwoni, marnotrawca.

 Trwonicielka, forma ż. od Trwoniciel.

 Trwonić, tracić lekkomyślnie, marnotrawić, rozrzucać.

 Trwożliwie, przyślą bojaźliwie.

 Trwożliwość, lękliwość, bojaźliwość.

 Trwożliwy, łatwo ulegający przestrachowi; bojaźliwy, lękliwy, nabawiający trwogi; alarmujący, przeraźliwy, przerażający.

 Trwożny, szerzący trwogę, nabawiający trwogi, alarmujący.

 Trwożyć, nabawiać trwogi, przerażać, przestraszać; t. ś., doznawać trwogi, lękać ś., obawiać ś., przerażać ś.

 Trya — p. także Trja.

 Tryb, nm., sposób; kształt, bieg rzeczy; t. życia = sposób, w jaki ś. żyje, postępuje; innym t-em = w inny sposób; swoim t-em = według własnego uznania; rzeczy idą swoim t-em = jak ś. układają a. ułożą; odłączanie szumowin od roztopionego ołowiu; w gram., forma odmiany słowa (czasownika): t. bezokoliczny, oznajmujący, rozkazujący, warunkowy; jedno z 3 plemion w staroż. Rzymie; koło zębate w maszynie (fig.).

 Tryba, łć., przecięcie w prostym kierunku w lesie robione; przesiecz, przecinka, dukt.

 Trybik, łć., małe kółko zębate; piecyk do odłączania szumowin metali przy topieniu.

 Trybometr, gr., rodzaj noża, przyrząd do określenia oporu, jaki sprawia tarcie metalów.

 Trybować, nm., ciepłem pędzić roślinę, aby prędzej rosła; pędzić, gnać; o statku: płynąć, kierować z biegiem wody: t. metale = oczyszczać, przepławiać; trzeć, ocierać ś.; t. ś., fermentować.

 Trybowanie, łć., wybijanie na blasze rozmaitych wzorów tak, aby były wypukłe; przepławianie, oczyszczanie metalu; fermentowanie, destylowanie; w gram., odmiana przez tryby.

 Trybowy, łć., dotyczący trybu, sposobu, regularny; koło t-we = koło zębate, pędzące, nadające ruch.

 Trybula, Trybulka, roślina z rodziny baldaszkowatych, pospolita po brzegach lasów i łąk; uprawiana w ogrodach jest niższa, o mocnym zapachu, używana do przypraw; szczypiorek.

 Trybulacja, łć., ucisk, niepokój, zmartwienie, frasunek.

 Trybularz — p. Turybularz.

 Trybulka — p. Trybula.

 Trybun, łć., obrońca praw i interesów ludu u dawnych Rzymian; we Francji członek trybunatu; przywódca ludu.

 Trybuna, fr., mównica, wzniesione miejsce dla mówcy, dla sędziów lub dla widzów (fig.).

 Trybunalczyk, łć., deputat do trybunału; jurysta, sądownik w dawnej Polsce.

 Trybunalista, łć., członek trybunału, deputat do trybunału.

 Trybunalski, łć., dotyczący trybunału, do trybunału należący, wydany przez trybunał: wyrok t.

[111] Trybunał, łć., sąd; grono sędziów; miejsce posiedzeń sądu; dawniej: instancja sądowa, sądząca sprawy cywilne; t. rewolucyjny — p. Rewolucyjny.

 Trybunarz, łć., trybun.

 Trybunat, łć., urząd, godność trybuna; urzędowanie trybuna; ciało polityczne we Francji podczas konsulatu (1799—1804), rozważające projekty prawodawcze.

 Trybuński, łć., dotyczący trybuna.

 Trybur, łć., dynarek, trójnóg.

 Trybuszon, fr., korkociąg, grajcarek, wyrwicz.

 Trybut, łć., danina, haracz, hołd, podatek.

 Trycezyna, łć., nabożeństwo za duszę zmarłych.

 Trychina, łć., robak włoskowaty, żyjący szczególnie w mięsie trzody chlewnej, sprowadzający po zjedzeniu go przykrą chorobę, często śmiertelną (fig.).

 Trychinoza, łć., choroba, sprawiona przez nagromadzenie ś. trychin w jakiej części ciała, zatrucie trychinami.

 Trychoblasty, gr., włoskowate komórki roślinne.

 Trychonot, ryba koścista, skrzelowata, gardłopłetwa, płaskogłowa.

 Trycykl, fr., trójkołowiec, welocyped o trzech kołach (fig.).

 Tryczek, młody tryk; motyl z rodziny oblaczków, z podrzędu zmierzchnikowców.

 Trydent, łć., trójząb.

 Tryfan, minerał z gromady krzemianowców, z rzędu krzemianów, z grupy skaleniowców; labrador.

 Tryfilin, minerał z gromady saletrowców, z rzędu fosforanów.

 Tryft, prąd zmienny w morzach.

 Tryfus, łć., szaflik o 3 nogach.

 Tryganiec, trójnóg, trzynóg.

 Tryglif, gr., trójwrąb, ozdoba architektoniczna fryzu, złożona z trzech pasków pionowych, niekiedy z rzeźbą pomiędzy niemi (f.).

 Tryglotta, gr., trzyjęzykowy, wyrażony, napisany w 3 językach.

 Trygonometrja, gr., część gieometrji o mierzeniu trójkątów, użyteczna w rozmaitych pomiarach (wysokości, odległości itp.); t. płaska = bada trójkąty płaskie, t. sferyczna = trójkąty sferyczne.

 Tryhubica, białor., sieć rybacka z mocnych nici do łowienia ryb, składa ś. z trzech pól czyli ścian.

 Tryjada, gr., zebranie 3 jedności, 3 osobistości, 3 bóstw; w muz. 3 najważniejsze akordy.

 Tryjas, gr., Tryjasowa formacja, pokłady gieologiczne drugorzędowe, złożone z piaskowców, wapieni muszlowych ze skamieniałościami i rudami.

 Tryjer, Trieur, fr., przebieracz, sortownik (narzędzie gospodarskie) (fig.).

 Tryjera, gr., Trirema, łć., u staroż.: okręt żaglowy z trzema rzędami ław dla wioślarzy na każdym boku, wązki, a szybki (fig.).

[112] Tryjola, Tryjolka, wł., trójka, figura muzyczna, złożona z 3 nut, a trwająca tyleż, co dwie nuty.

 Tryjolet, fr., forma rymotwórcza, złożona z 8 wierszy, z których pierwszy powtarza ś. po trzecim, a po szóstym pierwszy i drugi.

 Tryk, Trykacz, Tryksacz, baran nie trzebiony.

 Trykacz, owad z rzędu dwuskrzydłych.

 Trykać, Tryksać, dok. Tryknąć, Tryksnąć; o baranach, kozłach: bość rogami, uderzać głową: t. ś., bość ś. rogami, uderzać ś. nawzajem głowami, czubić ś.

 Tryklinja, gr., u staroż. Greków i Rzymian trójkątny stół jadalny; także sala jadalna, gościnna.

 Trykliwy, bodliwy, bodzący.

 Trykolor, łć., trójbarwna flaga, takaż kokarda.

 Trykotaż, Trykoty, fr., tkanina, robiona sposobem pończoszniczym, wyroby z takiej tkaniny.

 Tryks, cios od ubodzenia rogami, uderzenie rogami a. głową.

 Tryksać — p. Trykać.

 Tryktrak, fr., rodzaj gry w kostki; rodzaj gry w karty.

 Tryl, wł., ozdoba muzyczna, polegająca na szybkim powtarzaniu po sobie dwuch sąsiednich tonów.

 Tryljon, łć., miljon biljonów (jedynka z 18 zerami).

 Trylobity, gr., rodzaj skamieniałości pewnych skorupiaków zaginionych; trójłatowce (fig.).

 Trylogja, gr., troistość; utwór literacki, złożony z trzech oddzielnych części, stanowiących jedną całość.

 Trymestr, łć., ćwierćrocze, kwartał.

 Trymorfizm, gr., trójpostaciowość.

 Tryna, trociny, opiłki.

 Trynica, opończa z grubego płótna.

 Trynitarski, łć., dotyczący Trynitarza a. Trynitarzy, należący do nich.

 Trynitarze, łć., zakon religijny świętej Trójcy, założony w 1198 r., mający na celu wykupywanie jeńców z niewoli tureckiej.

 Trynka, w grze w karty: trzy asy, trzy króle, trzy damy; trzy rzeczy, trójka; potrójne szczęście, wyjątkowe szczęście.

 Trynkgield, nm., napiwek, datek, udzielony posługującemu.

 Trynomjum, gr., trójdzielna liczba.

 Tryo — p. Trjo.

 Tryp — p. Turmalin.

 Trypa, gatunek materji jedwabnej.

 Trypartycja, łć., trójpodział, podział na trzy części.

 Trypela, Trypla, łć., piasek, pomieszany z gliną, spiekły i stwardniały, używany do polerowania szkła i kruszców.

 Tryper, nm., rzeżączka, zaraźliwe zapalenie kanału moczowego (choroba weneryczna).

 Trypla, nm., gatunek glinki, złożonej z drobniutkich skorupek okrzemek, służącej do polerowania metali, rogu, bursztynu i t. p.

 Trypla, fr., w grze bilardowej: uderzenie jednej kuli drugą tak, aby ta ś. dwa razy od bandy odbiła.

 Tryplet, łć., trzy wiersze rymowane, stanowiące jakieś przysłowie lub zagadkę.

 Tryplika, łć., w prawie: odpowiedź oskarżającego na replikę, t. j. na odpowiedź oskarżonego, odpowiedź trzecia.

 Tryplikat, łć., trzecia kopja.

 Tryplować, łć., potrajać.

 Trypsyna, gr., jeden ze składników soku trzustkowego, pomocny w trawieniu, rozpuszczający białko.

[113]

 Tryptyk, gr., obraz trzyskrzydłowy, złożony z 3-ch obrazów (f.).

 Trysekcja, trójdzielność; podział na trzy części równe.

 Tryskacz, roślina zielna z rodziny dyniowatych, o łodydze ścielącej ś., owocach w kształcie ogórka, po dojrzeniu wytryskujących ciecz ostrą, ogórek ośli (fig.).

 Tryskać, dok. Trysnąć; wytryskiwać, wypływać z siłą, z natężeniem; wylewać ś. strugą cienką wysoko a. daleko; wypadać gwałtownie, rozsypując ś. dokoła: iskry t-ają z głowni; ogień mu z oczu t-a = zapał widnieje w oczach jego.

 Trysnąć — p. nied. Tryskać.

 Tryszak, wł., rodzaj gry w karty.

 Trytomja, gr., podział na trzy części.

 Tryton, gr., bóstwo morskie starożyt. Greków: pół człowieka, pół ryby; rodzaj jaszczurki; traszka (fig.)

 Tryton, wł., w muz., akord, złożony z trzech dźwięków, będących trzema tonami całemi.

 Tryturacja, łć., starcie na miałki proszek.

 Tryumf, łć., zwycięstwo, oznaka zwycięstwa, radość z powodu zwycięstwa; najwyższy zaszczyt, okazywany wodzom w Rzymie starożytnym za odniesione zwycięstwo.

 Tryumfalnie, łć., przysł., z tryumfem, zwycięsko, uroczyście.

 Tryumfalny, łć., zwycięski, uroczysty; t. łuk, t. brama = ozdobna budowla w kształcie bramy lub łuku, wzniesiona dla uczczenia znakomitych osób, przez nią wjeżdżających (fig.).

 Tryumfator, łć., wódz zwycięski, zwycięzca.

 TrymfatorkaTryumfatorka, łć., forma ż. od Tryumfator.

 Tryumfatorski, łć., dotyczący tryumfatora, właściwy tryumfatorowi, należny mu.

 Tryumfować, łć., zwyciężać, cieszyć ś. ze zwycięstwa, nad kimś odniesionego, pysznić ś. zwycięstwem; kościół t-fujący = zwycięski, dający wieczne zbawienie, obcowanie i tryumf Świętych.

 Tryumwir, łć., każdy z trzech panujących w czasie tryumwiratu w starożytnym Rzymie.

 Tryumwiralny, Tryumwirski, łć., dotyczący tryumwira.

 Tryumwirat, łć., panowanie trzech mężów.

 Trywjalność, łć., pospolitość, płaskość.

 Trywjalny, łć., gminny, pospolity, płaski, nieprzyzwoity, niesmaczny; t-a szkoła = w Austrji szkoła trzyklasowa.

 Trywjum, łć., dosł.: droga rozstajna w trzy strony; kurs niższy nauk, wykładany w szkołach w wiekach średnich, obejmujący gramatykę, retorykę i djalektykę; szkoła, w której taki kurs wykładano; szkoła trywjalna.

 Tryzna, uczta pogrzebowa u starożytnych Słowian, stypa.

 Trza, skr. Trzeba.

 Trzaseczka, zdr. od Trzaska.

 Trzask, wykrz., naśladujący łoskot trzaskania, klaskania i t. p.; rzecz., łoskot, trzaskanie, klaskanie, huk, odgłos łamania ś., [114]pękania; z t-iem = z hukiem, z hałasem, szybko, nagle, znienacka.

 Trzaska, kawałek łupanego drzewa, ostrużyna, wiór, drzazga; kawałek smolnego drzewa do palenia, łuczywo, szczepa; sztuka drzewa w tratwie; gdzie drwa rąbią, tam t-i lecą = wśród ogólnego niebezpieczeństwa można osobiście ucierpieć; t. a. błędnica t., motyl z podrzędu zmierzchnikowców, rodz. drewnicówek.

 Trzaskać, dok. Trzasnąć; wydawać trzask, głośno trzeszczeć; pękać, łamać ś. z trzaskiem; o piorunie: bić, rozbijać, uderzać z trzaskiem; wydawać trzaśnięcia, klaskać; t. z bicza, t. drzwiami; bić, uderzać z trzaskiem; walić: t. kogo po twarzy; t. ś., odmykać wciąż, zamykać drzwi, wchodzić i wychodzić, przetwierać ś. z hałasem; gromić, łajać kogo; o drzewie, materji i t. d.: pękać, drzeć ś.

 Trzaskający, wydający odgłos trzasku, pękający z odgłosem; mróz t. = bardzo silny.

 Trzaskawica, huk grzmotu; pioruny, grzmoty; strzelba trzaskająca, armata wielka.

 Trzaskawka, krótki sznurek, uwiązany u końca bicza, aby trzaskał.

 Trzaskliwy, pełen trzasku, trzaskający, głośny.

 Trzaskowisko, wióry, ostrużyny — p. Trzaśnisko.

 Trzasnąć — p. nied. Trzaskać.

 Trzaśnisko, miejsce, gdzie rąbią drzewo i gdzie gromadzą się trzaski.

 Trzaśny, któremu towarzyszy trzask.

 Trząska, słoma, pomieszana z sianem, trzęsionka; rozrzucenie nawozu na roli.

 Trząsnąć — p. Trząść.

 Trząść, poruszać, ruszać silnie wstrząsać, potrząsać mocno; o koniu, o pojeździe: nielekko nosić, podrzucać; rządzić, rozrządzać czym samodzielnie i samowolnie; strącać co z czego, mocno poruszając: t. jabłka, gruszki; wywoływać dreszcze, wstrząsać: febra go trzęsie; mówić, rozpowiadać: t. nowiny, wieści, plotki, żarty = roztrząsać, szczuć, układać, rozważać, badać; przetrząsać, rewidować; t. ś., chwiać ś., drżeć, wstrząsać ś.; t. czym, jak z rękawa = dużo czego mówić, np. wieści, plotek, żartów; być wzruszonym z oburzenia, gniewu, wstrętu; być pełnym czego: całe miasto aż ś. trzęsie od wiadomości, od plotek.

 Trzcianka, rurka trzciny.

 Trzcina, roślina z rodziny traw, o wysokiej, pustej łodydze, z dużą wiechą kłosków na szczycie (fig.); t. cukrowa = rosnąca w krajach gorących, z której wyciskają sok zawierający cukier (fig.); t. bambusowa = roślina z rodziny traw, rosnąca w Indjach Wschodnich (fig.); laska z t-y; przen., człowiek chwiejny, bez stałych zasad.

 Trzcinal, gwóźdź sufitowy do przymocowywania trzciny.

 Trzciniak, ptak wróblowaty przelotny, z rodziny pokrzewek, gnieździ ś. w trzcinach i łozach (fig.).

[115] Trzciniany, odnoszący ś. do trzciny, zrobiony z trzciny.

 Trzciniasty, podobny do trzciny, mający kształt trzciny.

 Trzcinisko, miejsce zarosłe trzciną, gruba brzydka trzcina.

 Trzcinisty, obfitujący w trzcinę, zarosły trzciną.

 Trzcinka, zdr. od Trzcina, cienka, giętka laseczka z trzciny, pręcik trzcinowy.

 Trzcinnik, ptak wróblowaty stożkodzioby z rodziny łuszczaków, poświerka, potrzos.

 Trzcinokwiat p. Kwiatotrzcina.

 Trzcinopalma, roślina jednoliścieniowa z rodziny palm (fig.).

 Trzcinować, w mul., nabijać trzcinę na deski ściany a. sufitu i drutem nawiązywać, w celu narzucenia na to wapna.

 Trzcinowy, dotyczący trzciny, zrobiony z trzciny.

 Trzcionka — p. Gajówka.

 Trzeba, Trza, jest konieczne, winno ś., należy ś., jest potrzeba, jest potrzebne; t. mi = potrzebuję; t. ci wiedzieć = powinieneś wiedzieć; t. mi było! = niepotrzebnie to zrobiłem, niepotrzebnie mi ś. to zdarzyło; niewiele mu t. = przestaje na byle czym, skromny jest w swych wymaganiach; niewiele mu już t. = jest umierający.

 Trzebiciel, człowiek, który trzebi, oczyszcza, czyściciel; człowiek, pokładający, trzebiący samce.

 Trzebić, czyścić, oczyszczać, wyrywać zielsko, pleć chwasty; wycinać drzewa i krzaki; wypleniać, niszczyć, wytępiać, np. szkodliwe zwierzęta; kapłonić, mnisie, wałaszyć, pokładać, kastrować; przewiewać, wiać, opałać: t. len = czochrać; t. ś. = czyścić ś.; wytępiać ś., zabijać ś. wzajemnie.

 Trzebieniec, rzezaniec, kastrat, eunuch.

 Trzebież, czyszczenie gruntu przez usuwanie niepotrzebnej roślinności, np. drzew, krzewów, chwastów; wycinanie lasu, karczowanie; rola po wytrzebionym lesie, oczyszczony grunt, karczowisko, nowizna.

 Trzebula, roślina z rodziny baldaszkowatych, uprawiana po ogrodach, używana zamiast pietruszki (fig.).

 Trzebulak, motyl z podrzędu miernikowców, rodziny rośliniaków.

 Trzech, liczebnik osobowo-męski od Trzy.

 Trzechdzienny, trwający od trzech dni.

 Trzechgłówny, posiadający trzy głowy, o trzech głowach.

 Trzechkrólski, odnoszący ś. do święta Trzech Królów, przypadający na Trzy Króle.

 Trzechletni, trwający od trzech lat, istniejący, ciągnący ś. trzy lata.

 Trzechmiesięczny, trwający od trzech miesięcy; istniejący, żyjący trzy miesiące.

 Trzechsetny, liczebnik porządkowy od 300; będący jedną częścią wielkości, podzielonej na trzysta równych części.

 Trzechtysiączny, Trzechtysięczny, zawierający w sobie trzy tysiące, będący jedną częścią wielkości, podzielonej na 3000 równych części.

 Trzeci, liczebnik porządkowy od trzy; będący jedną częścią wielkości, podzielonej na trzy równe części; t-ia = trzecia godzina; po t-ie = na trzecim miejscu, z trzeciego względu; w mat., t-ia potęga = iloczyn wielkości, [116]pomnożony dwa razy przez siebie samą; stan t. = mieszczanie, burżuazja.

 Trzeciaczka, pasorzyt, bytujący we krwi u ludzi i zwierząt, powoduje występującą co trzy dni gorączkę; gorączka, wywołana tym pasorzytem.

 Trzeciak, dawna moneta polska, potrójny denar; żołnierz trzeciego pułku a. trzeciej legji; trzeci koń zaprzężony; trzecia osoba w grze; gatunek miodu pitnego; przyprzążka na trzeciego konia; trzecia część zboża zebranego; w lm., t-ki, w górn., podwoje, węgary u drzwi; w szkołach: uczeń klasy trzeciej.

 Trzecina, trzecia część włóki, dziesięć morgów.

 Trzeciodniowy, Trzeciodzienny, trwający od trzech dni; przypadający, zdarzający ś. co trzeci dzień.

 Trzeciolelni, będący w trzecim roku, istniejący, żyjący trzy lata; przypadający, zdarzający ś. co trzy lata.

 Trzeciomiesięczny, będący w trzecim miesiącu; przypadający, zdarzający ś. co trzy miesiące.

 Trzeciotygodniowy, będący w trzecim tygodniu, trwający trzy tygodnie; przypadający, zdarzający ś. co trzy tygodnie.

 Trzecizna, jedna trzecia część całości, trójka; posiadanie majątku ziemskiego z warunkiem oddania trzeciej części dochodów.

 Trzeć, wykonywać tarcie, pocierać, wycierać, rozcierać, nacierać; uwierać, cisnąć; t. drzowo = piłować; t. len, konopie = międlić; miąć, miętosić; t. ś. o co, pocierać ś. o co; t. ubranie = czyścić; t. ś. o rybach: ikrzyć ś.; t. ś. z kim, walczyć, ucierać ś.

 Trzej, liczebnik osobowo-męski od Trzy.

 Trzem, pałac, dworzec; przedsionek, westybul.

 Trzemcha p. Czeremcha.

 Trzemucha, roślina z rodz. liljowatych, niedźwiedź czośnek.

 Trzep, owad z rzędu dwuskrzydłych, muchowatych.

 Trzepacz, człowiek, który co trzepie w celu usunięcia pyłu; żart., człowiek, co bije; drewniane narzędzie do trzepania lnu, trzepaczka, przyrząd do oczyszczania szmat, przeznaczonych do wyrobu papieru (fig.). przen., człowiek, mówiący co szybko i bez uwagi.

 Trzepaczka, narzędzie do trzepania odzienia, lnu; wiązka ostrokrzewu, wiecha; kobieta, lubiąca trzepać, t. j. mówić szybko i bez uwagi.

 Trzepać, dok. Trzepnąć; uderzać czym co, aby usunąć z niego kurz, pył; t. len = uderzać go trzepaczką dla usunięcia paździerzy; mówić szybko i bez uwagi: t. pacierz, lekcję; uderzać, bić, klaskać; śnieg, deszcz w oczy t-e = pada obficie przy silnym wietrze.

 Trzepanina, Trzepanka, wybicie, bicie rózgami, kijami, wytrzepywanie z kurzu; gadanie szybko i bez uwagi, chlapanina.

 Trzepietarz, człowiek gadatliwy, plotkarz; pleciuga, pleciuch, arlekin z trzepaczką.

 Trzepiot — p. Szczebiot.

 Trzepiotać (się), Trzepotać (się), uderzać, trzepać, bić skrzydłami; t. ś., postępować lekkomyślnie, bez zastanowienia, mówić dużo i prędko, poruszać ś. z żywością.

 Trzepiotka — p. Szczebiotka.

 Trzepiotopióry, trzepoczący piórami.

 Trzepnąć — p. nied. Trzepać,

 Trzepotać — p. Trzepiotać.

 Trzeszcz, owad z rzędu półpokrywych (fig.).

[117] Trzeszczeć, wydawać trzask przy łamaniu ś., przy rwaniu ś., rozdzieraniu ś.; pękać, wydawać tarkot; aż mi w głowie t-y = boli mnie, jest zbytnio czym zajęta, mocno skłopotana, pełna huku, trzasku.

 Trzeszczka, jedna z dwu małych, przesuwalnych kostek wśród stopni.

 Trześnia, drzewo owocowe z rodziny różowatych, czereśnia (fig.).

 Trześniowy, odnoszący ś. do trześni, zrobiony z drzewa a. z owocu trześni.

 Trzewia — p. Trzewo.

 Trzewice, trzewiki.

 Trzewiczek, zdr. od Trzewik; t. roślina z rodziny storczykowatych, obówik.

 Trzewicznik — p. Trzewiczek.

 Trzewiczny — p. Trzewikowy.

 Trzewiczysko, brzydki, niezgrabny trzewik.

 Trzewik, rodzaj obuwia bez cholewy, okrywającego tylko stopę.

 Trzewikodziób, okazały ptak afrykański z rzędu bocianowatych z rodziny czapli, z dużym dziobem w kształcie trzewika drewnianego (fig.).

 Trzewny, odnoszący ś. do trzewa, do trzew.

 Trzewo, Trzewa, Trzewia, kiszki, żołądek, błony i wszelkie narzędzia wewnątrz jamy brzusznej, wnętrzności.

 Trzeźwić, wracać przytomność zemdlonemu a. pijanemu; orzeźwiać; wyprowadzać kogo ze złudzeń; t. ś., przychodzić do przytomności po przepiciu, po zemdleniu; orzeźwiać ś., ożywiać ś.

 Trzeźwieć, przychodzić do przytomności po przepiciu, po omdleniu, wychodzić z oszołomienia, odzyskiwać przytomność umysłu, pozbywać ś. złudzeń.

 Trzeźwo, przysł., nie będąc pijanym; przytomnie, wstrzemięźliwie; na t. = zimno, na rozum biorąc, nie unosząc ś. uczuciem ani złudzeniem.

 Trzeźwość, stan osoby nie pijanej, nie pozbawionej przytomności, przytomność, wstrzemięźliwość co do trunków; t. umysłu = pogląd na rzeczy rozsądny, jasny, pozbawiony złudzeń.

 Trzeźwy, nie pozbawiony przytomności, przytomny, który ś. nie upija, wstrzemięźliwy; rozsądnie na rzeczy patrzący, jasno rzeczy widzący; kierujący ś. rozumem, a nie sercem i wyobraźnią; pogląd t-y = rozsądny.

 Trzęsak, rodzaj raka galaretowatego (choroby).

 Trzęsawa, Trzęsawica, Trzęsawisko, ziemia bagnista, gdzie nogi zapadają ś.; trzęsienie, drżenie członków.

 Trzęsawiec — p. Drętwik.

 Trzęsawisko — p. Trzęsawa.

 Trzęsawisty, obfitujący w trzęsawiska, błotnisty, bagnisty.

 Trzęsawka, ozdoba przy ubiorach kobiecych, trzęsąca ś. przy każdym poruszeniu, kitka, trzęsidło.

 Trzęsawy, skłonny do trzęsienia ś.

 Trzęsianka — p. Trzęsionka.

 Trzęsiączka, choroba nerwowa, objawiająca ś. drżeniem członków.

 Trzęsidełko, zdr. od Trzęsidło.

 Trzęsidło, roślina mikroskopijna z gromady wodorostów, tworzy nitki paciorkowate (fig.) — p. Trzęsawka.

 Trzęsienie, wstrząsanie, chwianie; drżenie, dygotanie; [118]t. ziemi = gwałtowny, niszczący, podnoszący ś. i opadający ruch skorupy ziemskiej.

 Trzęsiogonek — p. Pliszka.

 Trzęsionka, słoma roztrzęsiona, pognieciona; słoma, pomieszana z sianem, służąca za pokarm dla bydła; kilka gatunków wódki, wlanych do jednego kieliszka.

 Trzęsiskrzynka, złodziej, rzezimieszek.

 Trzęski, trzęsący ś., chwiejący ś.: t-a bryczka.

 Trzęśba, trzęsienie.

 Trzmić, tkwić, sterczeć; trzepotać ś.

 Trzmiel, owad błonkoskrzydły, pszczołowaty (f.).

 Trzmielina, krzew z rodziny dławiszowatych z rzędu klonowych, o nasionach i liściach jadowitych (f.).

 Trzmieliniak, motyl z podrzędu miernikowców, z rodziny drzewiniaków, plamiec.

 Trzmielinowy, odnoszący ś. do trzmieliny, zrobiony z trzmieliny.

 Trzmielka, owad błonkoskrzydły, pszczółkowaty.

 Trzmielojad — p. Kobuz.

 Trzmielowiec, motyl z podrzędu zmierzchnikowców, z rodziny kordziuków.

 Trzmielowy, odnoszący ś. do trzmiela, właściwy trzmielowi.

 Trzmielówka, owad błonkoskrzydły, pszczółkowaty.

 Trznadel, ptak wróblowaty, śpiewający, stożkodzioby z rodziny łuszczaków (fig.).

 Trzoda, gromada, stado zwierząt, zwłaszcza domowych; zwierzęta domowe, bydło: t. chlewna = świnie; wielka ilość, chmara.

 Trzodny, dotyczący trzody a. trzód.

 Trzon, płyta z żelaza, z cegieł, na której ś. ogień pali; rękojeść narzędzia, trzonek; t. pióra = pręcik pióra przy osadzie rurkowaty, dęty, dalej aż do końca twardy, lecz giętki; w bot., kwiatostan typu kłosu, o grubej, mięsistej osi, okryty kwiatami siedzącemi, najczęściej niedoskonałemi, zwykle bez osłon; środkowa część kolumny bez podstawy i głowicy; pień grzybów, bedłek, kłodzina; t. w maszynach; cienki, okrągły walec, poruszający ś. w kierunku swej długości; kadłub; t. kręgowy = zbita większa część każdego kręgu.

 Trzonek, zdr. od Trzon.

 Trzonowy, dotyczący trzonu, ząb t. = znajdujący ś. w szczęce z boku, poza kłami (fig.); t. ząb komu wyrwać = dać ś. komu we znaki, pokrzywdzić kogo, pozbawić kogo rzeczy potrzebnej, mającej dla niego dużą wartość; rośliny t-e = rośliny jednopienne a. dwupienne o kwiatach oddzielnych, słupkowych i pręcikowych bez okwiatu, umieszczone na trzonie mięsistym a. zdrzewniałym.

 Trzonóg, trójnóg.

 Trzop, czerep, skorupa.

 Trzopaszczęki, trójpaszczęki.

 Trzopek, gatunek mszycy.

 Trzos, worek podłużny ze skóry lub zamszu, nakształt pasa, służący do noszenia pieniędzy; mieć gruby, pełny t. = mieć dużo pieniędzy, być bogatym.

 Trzosik, zdr. od Trzos.

 Trzosła, lędźwie, uda.

 Trzosło, rękojeść pługa, krój.

 Trzpiennik, duży owad błonkoskrzydły z grupy rośliniarek, bardzo szkodliwy dla drzew iglastych (fig.).

[119] Trzpień, kolec u sprzążki; oścień, kłykieć; twardy ośrodek, rdzeń: t. wrzodu, rany.

 Trzpiot, człowiek lekkomyślny, roztargniony, roztrzepaniec, wietrznik, lekkoduch, figlarz; trzepotanie, szelest, szmer.

 Trzpiotać, trzepotać; t. ś., postępować lekkomyślnie, wietrznie, być roztargnionym, stroić figle, paplać bez sensu.

 Trzpiotalski, Trzpiotowski, dotyczący trzpiota, lekkomyślny; rzecz., trzpiot, lekkoduch, lekkomyślnik.

 Trzpiotka, kobieta trzpiot, roztrzepanica, wietrznica, figlarka.

 Trzpiotliwy — p. Trzpiotowaty.

 Trzpiotostwo, postępowanie lekkomyślno, postępek płochy, lekkomyślność, wietrznictwo.

 Trzpiotować, postępować, żyć jak trzpiot, być nieuważnym, roztargnionym, roztrzepanym.

 Trzpiotowatość, lekkomyślność, wietrznictwo, brak zastanowienia, rozrzucanie ś., nieuwaga, figlarność.

 Trzpiotowaty, nieco lekkomyślny, nierozważny, roztargniony, rozrzucony.

 Trzustka, gruczoł podżołądkowy, wydzielający sok, zawierający fermenty trawienne <fig.).

 Trzy (trzech, trzem), liczebnik główny = 3, trzy jedności; paplać trzy po trzy = bez sensu; wygląda, jakby trzech zliczyć nie umiał = głupiec; reguła trzech: prosta = sposób, za pomocą którego, mając trzy wielkości, odnajdujemy czwartą im proporcjonalną; reguła trzech złożona = sposób, za pomocą którego, mając nieparzystą ilość wielkości, odnajdujemy jeszcze jedną, im proporcjonalną,proporcjonalną.

 Trzybarwisty — p. Trójbarwisty.

 Trzyczęściowy, podzielony na 3 części; składający ś. z 3 części.

 Trzyćwierciowy, długi lub szeroki na trzy ćwierci jakiej miary, np. łokcia; zawierający w sobie trzy ćwierci czego, np. beczki, wiadra i t. p.; w muz., takt, którego trwanie wynosi trzy ćwierci całej nuty.

 Trzydniowy, Trzydzienny, trwający trzy dni, żyjący trzy dni.

 Trzydniówka, pobyt trzydniowy w jakim miejscu, odpoczynek trzydniowy; deszcz, padający nieustannie w ciągu trzech dni.

 Trzydzielny, dający ś. podzielić na trzy części; w bot., łodyga, roślina, której każda gałązka rozdziela ś. na trzy mniejsze.

 Trzydziestka, trzydzieści jednostek; trzydzieści lat wieku; jedna trzydziesta część czego.

 Trzydziestnica, nabożeństwo zwykłe, odbywające ś. trzydziestego dnia.

 Trzydziestny, odnoszący ś. do trzydziestu; zawierający w sobie liczbę trzydzieści.

 Trzydziestodzienny, Trzydziestodniowy, trwający trzydzieści dni, mający trzydzieści dni życia.

 Trzydziestokrotny, trzydzieści razy powtarzający ś., trzydzieści razy zwiększony.

 Trzydziestoletni, trwający trzydzieści lat, mający trzydzieści lat życia.

 Trzydziestomiesięczny, trwający trzydzieści miesięcy, mający trzydzieści miesięcy życia.

 Trzydziestoośmiogłowy, mającym 38 głów; złożony z 38 osób.

 Trzydziestoroczny, trwający trzydzieści lat, mający trzydzieści lat życia.

 Trzydziestu, forma osobowo-męska od 30.

[120] Trzydziesty, licz. porząd. od 30.

 Trzydzieści, liczeb. główny = 30.

 Trzydzieścioro (-rga), liczebnik zbiorowy od 30.

 Trzyfuntowy, ważący trzy funty; odnoszący ś. do trzech funtów: działo t-e = które ś. nabija kulą, ważącą trzy funty.

 Trzygarb, motyl z podrzędu zmierzchnikowców, z rodziny literówek, błyszczka trzysterka.

 Trzygarncowy, mieszczący w sobie trzy garnce.

 Trzygarncówka, miara, mieszcząca w sobie trzy garnce.

 Trzygłosowy, podzielony na trzy głosy; złożony z trzech głosów.

 Trzygodzinny, trwający trzy godziny, mający trzy godziny życia.

 Trzygroszowy, dotyczący 3 groszy = 3 groszom; kosztujący 3 grosze.

 Trzygroszówka, pieniądz, wartujący trzy grosze.

 Trzyjęzyczny, posiadający trzy języki, mówiący trzema językami.

 Trzykonny, zaprzężony w trzy konie, mający siłę trzech koni.

 Trzykorcowy, zawierający trzy korce.

 Trzykroć, Trzykrotnie, przysł., trzy razy, potrójnie; po t. = trzy razy raz po razie.

 Trzykroćrodny, wydający, rodzący owoc trzy razy do roku.

 Trzykrotka, roślina zwrotnikowa z klasy jednoliściennych, z rodziny storczykowatych.

 Trzykrotny, stający ś. po raz trzeci, uczyniony, powtórzony po raz trzeci.

 Trzykształtny — p. Trójkształtny.

 Trzykwartowy, mieszczący w sobie trzy kwarty.

 Trzykwaterkowy, mieszczący w sobie trzy kwaterki.

 Trzylecie, przeciąg trzech lat, okres trzechletni.

 Trzyletni, trwający trzy lata, mający trzy lata wieku.

 Trzylistny, Trójlistny, mający trzy liście.

 Trzyłby — p. Trójłbisty.

 Trzyłokciowy, mający trzy łokcie długości, szerokości, głębokości a. wysokości.

 Trzymacz, człowiek, który co trzyma.

 Trzymać, zachwyciwszy w ręce, nie puszczać, mieć w ręku, dzierżeć; mieć co w posiadaniu, zwłaszcza chwilowym, mieć co w rozporządzeniu do pewnego czasu, dzierżawić, arendować, mieć w dożywociu: t. wieś, karczmę; utrzymywać, prowadzić: t. szkołę, hotel, sklep; utrzymywać, mieć, chować: t. konie, t. nauczyciela do dzieci, t. towar na składzie, t. służących, t. pismo = prenumerować; chować, kryć, zamykać: t. co pod kluczem = w zamkniętym pomieszczeniu; zatrzymywać, nie poruszać, nie zwalniać: t. kogo pod strażą, w więzieniu: t. miasto w oblężeniu = oblegać je; choroba t-a go w łóżku = zatrzymuje; wiatry t-ają okręt na pełnym morzu; hamować, ukrócać, nie dawać zbytniej swobody: t. kogo w ryzach, w posłuszeństwie, w karbach, w rygorze; utrzymywać w pewnym stanie, zachowywać: t. nogi ciepło; mniemać, myśleć, sądzić, rozumieć: dobrze, źle o kim t., wiele o sobie t. = być zarozumiałym; mieścić w sobie, zamykać, zawierać: beczka t-a w sobie sto garncy; zajmować jakie stanowisko: t. prym, pierwszeństwo, wyróżniać ś., być pierwszym, przewodzić, t. środek, być w pośrodku, być umiarkowanym, nie przesadzać; t. czoło = być pierwszym, stać na czele; t. z kim, być czyimś stronnikiem, być po czyjejś stronie, utrzymywać czyjąś stronę; o barwach: nie pełznąć, nie płowieć, nie blaknąć; nie puszczać, nie słabnąć: mróz, lód t-a; [121]t. język za zębami = nie rozgłaszać czego, nie plotkować, milczeć o czymś; t. kogo na słowie, na obietnicy = zwodzić, łudzić; t. strój = nie rozstrajać ś. (o instrumentach); t. dziecko do chrztu = być jego chrzestnym ojcem; t. kogo u siebie = dawać mu utrzymacie, karmić; t. głowę prosto = nie schylać jej; t. na loterji = grać; t. o zakład = zakładać ś.; t. dziesięć przeciw jednemu = stawiać na zakład; t. kogo ostro, krótko = nie pozwalać mu na wybryki, na swawolę, t. bank = ciągnąć bank, być bankierem (w grze w karty); złapał Kozak Tatarzyna, a Tatarzyn za łeb t-a = trafił swój na swego, nie dał ś. zwyciężyć; t. takt = zachowywać miarę przy wykonywaniu jakiego utworu muzycznego, utrzymywać ś. w takcie, zachowywać ś. odpowiednio; t. krok = poruszać ś. w takt w tańcu a. w marszu; t. miarę = być pewnej określonej miary; t. ś. = uchwyciwszy ś. rękami za co, nie puszczać ś., dzierżeć ś.: t. ś. rękami za co, t. ś. nawzajem za ręce; zachowywać pewną postawę, stać, siedzieć w pewnym położeniu: t. ś. dobrze na koniu, t. ś. prosto, pochyło; zachowywać co, pilnować czego, przestrzegać czego, nie naruszać, nie przestępować czego: t. ś. litery prawa, t. ś. pewnych przepisów, prawideł; nie rozchodzić ś., nie rozpraszać ś.: t. ś. kupy; wiązać ś., kleić ś., stanowić pewną całość myślową: to dowodzenie nie t-a ś. kupy; bronić ś., opierać ś.: t. ś. do upadłego; t. ś. czego rękami i nogami = obstawać przy czym uporczywie, bronić czego zawzięcie; być ciągle przy kim, przyczepić ś. do kogo i nie opuszczać go, nie rozstawać ś. z kim: bieda go ś. t-a, żarty go ś. t-ają, zachowywać zdrowie, czerstwość, nie starzeć ś.: ten starzec doskonale ś. t-a; nie wiedzieć, czego ś. t. = jaki powziąć zamiar; ledwo ś. t-a na nogach = chwieje ś. z powodu przepicia, osłabienia; twierdza jeszcze ś. t-a = nie poddaje ś.; żart., t-aj ś. wiatru!, t-aj ś. ciepła! = bądź zdrów!; ciepło ś. t. = ubierać; t. ś. za boki od śmiechu = zanosić ś. od śmiechu; pozostawać przez pewien czas w stanie świeżości: masło ś. t-a, owoce ś. nie t-ają; t. ś. z daleka od czego = nie wtrącać ś.; t. ś. na uboczu = nie należeć do czego, obserwować; t. ś. kogo, być czyimś stronnikiem; t. ś. gdzie = mieszkać, gnieździć ś., mieć legowisko.

 Trzymadło, narzędzie do trzymania.

 Trzymiarowy, mający trzy miary: wiersz t.

 Trzymiesięczny, trwający trzy miesiące; żyjący trzy miesiące.

 Trzymilowy, mający trzy mile, wynoszący trzy mile.

 Trzymonaw, ryba kostnoszkieletowa miękkopłetwa, kiełbiówkowata z tarczą owalną na głowie (fig.).

 Trzynastka, cyfra, liczba trzynaście; trzynaście osób, przedmiotów; feralna t. = nieszczęśliwa.

 Trzynastoletni, trwający trzynaście lat, mający 13 lat wieku.

 Trzynastomiesięczny, trwający trzynaście miesięcy; mający trzynaście miesięcy wieku.

 Trzynastu, forma osobowo-męska od 13.

 Trzynasty, liczebnik porządkowy od 13; odnoszący ś. do jednej z trzynastu równych części całości: pięć t-ych = ⁵/₁₃.

 Trzynaście, liczebnik główny = 13.

 Trzynaścioraki, składający ś. z trzynastu różnych gatunków.

[122] Trzynaściorako, przysł., trzynastu różnemi sposobami.

 Trzynaścioro, liczebnik zbiorowy od 13.

 Trzynocny, dotyczący trzech nocy, trwający trzy noce.

 Trzynogi, Trójnogi, Trzynożny, mający trzy nogi, opatrzony trzema nogami.

 Trzynożek — p. Trójnóg.

 Trzynożyć, wiązać czworonogowi dwie nogi sznurem, tak że chodzi jakby na trzech: t. konia, wołu, muła.

 Trzyny (-yn), ziarna niecałe, zgarniny.

 Trzyoczny, mający troje oczu.

 Trzypalcowy, Trzypalczasty, Trójpalczasty, mający trzy palce u każdej kończyny.

 Trzypaszczęki = p. Trójpaszczęki.

 Trzypiędzisty, mający trzy piędzie długości, szerokości, głębokości a. wysokości.

 Trzypiętrowy, mający trzy piętra.

 Trzypolowy, o trzech polach; t-e gospodarstwo, t-a gospodarka = system gospodarstwa rolnego, polegający na tym, że wszystkie grunty dzielą ś. na trzy części, z których jedna, co rok inna, ugoruje, a dwie inne obsiewają ś. coraz to innym gatunkiem zboża.

 Trzypręcikowy, mający trzy pręciki.

 Trzyrazowy, powtórzony trzy razy, trzykrotny.

 Trzyrogi, Trzyrożny, opatrzony trzema rogami; mający trzy kąty, trójkątny.

 Trzyrożniki (-ów), gatunek skamieniałej muszli.

 Trzyrurka, fuzja o trzech lufach.

 Trzysączny, mający trzy sęki a. rogi.

 Trzysążniowy, mający trzy sążnie długości, szerokości, głębokości a. wysokości.

 Trzysłupkowy, mający trzy słupki.

 Trzysta, liczebnik główny = 300.

 Trzystawny, mający trzy stawy w każdej kończynie: owady t-e.

 Trzysterka — p. Trzygarb.

 Trzystoletni, trwający, mający trzysta lat, trójwieczny.

 Trzystopny, mający trzy stopy długości, szerokości, wysokością głębokości.

 Trzystronny, mający trzy strony, boki.

 Trzystrunny, mający trzy struny.

 Trzystu, forma osobowo-męska od 300.

 Trzyszcz, gatunek chrząszcza rodziny biegaczy (fig.).

 Trzyszczepny, na trzy części dzielący ś.

 Trzytulny, pasza turecki z chorągwiami o trzech ogonach końskich, zwanych buńczuki, trójbuńczuczny.

 Trzyzębaty — p. Trójzęby.

 Trzyziarnczak, owoc, powstający ze słupka, dzielącego ś. na trzy komory, rodzaj ziarnczaka.

 Trzyziarnisty, mieszczący w sobie trzy ziarna.

 Tseki, chińska porcelana.

 Tse-tse, gatunek muchy, żyjącej w południowej części Afryki zwrotnikowej, uniemożliwiający tam hodowlę bydła, dla którego ukłucia jej są zabójcze, choć dla człowieka nieszkodliwe (f.).

 Tu, tutaj, przysł., na to miejsce, dotąd; na tym miejscu; w tej mierze, w tym wypadku, w tym razie: co tu począć?; teraz, wówczas, wtenczas, wtedy, tedy.

 Tualeta, fr., gotowalnia, sprzęt w rodzaju stołu, zaopatrzony w ruchomo oprawione pionowo lustro, oraz we wszelkie [123]przedmioty potrzebne Przy czesaniu ś. i ubieraniu; wytworny całkowity strój kobiecy (fig.); robie t-ę, ubierać się.

 Tualetowy, fr., dotyczący tualety; odnoszący ś. do kosmetyków: t. ocet.

 Tuatara, gad z rzędu prajaszczurów, zamieszkujący Nową Zelandię (fig.).

 Tuba, łć., rura z blachy lub tektury, służąca do przesyłania głosu na większą odległość (fig.); instrument metalowy dęty o najniższym potężnym tonie basowym; t. akustyczna = cienka rurka, wygięta muszlowato, wkłada się cienkim końcem w ucho, w szerszy koniec mówi się, używana przez osoby o słuchu przytępionym.

 Tubalny, łć., donośny, grzmiący (o głosie).

 Tuberkuliczny, łć., gruźliczy.

 Tuberkulina, łć., rodzaj surowicy, wyrabianej ku końcowi XIX st. przez bakterjologa, d-ra Kocha, mającej niby leczyć gruźlicę płucną, lecz zarzuconej, gdyż była szkodliwą.

 Tuberkuloza, łć., gruźlica, suchoty płucne.

 Tuberkuły, łć., gruzełki, wrzodziki na płucach i członkach ciała zarażonych tuberkulozą (fig.); suchoty.

 Tuberoza, łć., roślina liljowata o pięknych białych kwiatach, silnie pachnących (fig.).

 Tubka, łć., rurka, w jednym końcu zamknięta, w drugim zaśrubowywana, kapsla cynowa do farb olejnych.

 Tubylec, mieszkaniec danego kraju, krajowiec tuziemiec.

 Tucja, żużle miedzi.

 Tucz, tłustość, otyłość; pokarm tuczący.

 Tucza, czarna chmura, grożąca burzą; t. świecka = życie świeckie, nie zakonne.

 Tuczanka, kura tuczona, pularda.

 Tuczec, łopatka u zwierząt.

 Tuczesny, żyjący w danym czasie, w danym czasie istniejący, odbywający ś., współczesny, owoczesny, dzisiejszy.

 Tucznieć, nabierać ciała, stawać ś. tucznym, tłuścieć, tyć, grubieć.

 Tuczność, tłustość, otyłość.

 Tuczny, tłusty, otyły, karmiony, karmny, spasły; tuczący, pożywny, posilny, nie postny.

 Tuczony, którego umyślnie utuczono, upasiono, aby był tłusty, aby posiadał dużo ciała, spasiony.

 Tuczybrzuch, żarłok, obżartuch, pasibrzuch.

 Tuczyciel, człowiek, który tuczy.

 Tuczyć, karmić obficie i posilnie dla zwiększenia ilości tłuszczu i objętości ciała; t. ś., karmić ś. obficie dla nabrania ciała, tyć skutkiem obfitego pożywienia.

 Tudy, przysł., tamtędy, w tamtą stronę; ni siudy, ni t. = ani tu, ani tam, niema sposobu, położenie bez wyjścia.

 Tudzież, przysł., tuż blizko, bliziuteńko; zaraz, w tej chwili, natychmiast; sp., i, a także, nadto, a zarazem, prócz tego, oraz, jako też.

 Tuf, nm., skała, która powstała przy udziale wody z luźnego [124]matarjałumaterjału wulkanicznego, kruchy kamień wapienny dziurkowaty, używany w budownictwie, popiół wulkaniczny skamieniały, martwica.

 Tug, tur., długa laska, mająca na końcu ogon koński i złotą kulę, służąca jako chorągiew.

 Tuizm, łć., altruizm.

 Tuj!, wykrz., komenda wojskowa: baczność!, przygotuj broń!

 Tuja, gr., drzewo z rzędu szyszkowych, żywotnik (fig.).

 Tuk, tłustość; szpik.

 Tukan, ptak brazylijski z rzędu dzięciołowatych, z rodziny tukanów, pieprzojad (fig.).

 Tukowy, ściągający ś. do tuku: kość t-a = zawierająca w sobie szpik.

 Tul, pierwiastek chemiczny, rzadko spotykany.

 Tula — p. Tuleja; sajdak.

 Tuleja, nm., rurka często lejkowata; okucie dolne halabardy, lancy, kopji; rurka u strzemienia, w którą żołnierz jezdny wtykał i o nią opierał dolny koniec kopji, chorągiewki, kiedy jechał konno; rurka z lontem w bombie a. w granacie (fig.).

 Tulich, puginał

 Tulić, obejmować rękami z pieszczotą, garnąć do siebie, ściskać, przyciskać; t. do piersi, do łona = obejmować płaczącego, rozpaczającego pocieszać, uspokajać; chronić, chować, kulić, podginać; t. ś. do czego, do kogo, garnąć ś., przyciskać ś., dawać ś. ściskać, chronić ś., chować ś.

 Tulipan, pers., roślina ozdobna w rozlicznych odmianach, z rodziny liljowatych (fig.).

 Tulipanowiec, okazałe drzewo amerykańskie z rodziny bobrownikowatych (f.).

 Tulipanowy, odnoszący ś. do tulipana.

 Tułacki, Tułaczy, odnoszący ś. do tułacza, stanowiący własność tułacza; nie mający przytułku, dachu nad głową, tułający ś., bezdomny.

 Tułacko, Tułaczo, przysł., bez przytułku, bezdomnie, tak jak tułacz.

 Tułactwo, tułanie ś., życie tułacze, bezdomne, poza ojczyzną, zb., tułacze, wygnańcy, emigranci.

 Tułacz, człowiek, który ś. tuła, człowiek, nie posiadający przytułku, domu własnego, dachu nad głową, nie mający ojczyzny, tułający ś. bez własnej woli po obcych krajach; skorupiak krytodychawkowy z rzędu krótkoogoniastych, długookich.

 Tułaczka, tułanie ś., tułanina; kobieta, nie posiadająca przytułku, tułająca ś., bezdomna; życie tułacze, tułactwo.

 Tułaczyna, biedny tułacz, tułacz godny litości.

 Tułać się, mie mieć przytułku, dachu nad głową, błąkać ś., zmieniać wciąż miejsce pobytu, być na wygnaniu.

 Tułanina — p. Tułaczyna — p. Tułaczka.

 Tułowitość, otyłość, tusza.

 Tułowity, otyły, tłusty.

 Tułów, ciało człowieka a. zwierzęcia bez głowy i kończyn, kadłub, korpus.

[125] Tum, nm., kopuła kościelna; kościół katedralny.

 Tumak, zwierzę ssące z rzędu drapieżnych, z rodziny kun, kuna leśna (f.).

 Tuman, tur., gęsta kurzawa, mgła.

 Tumanić, tur., puszczać tuman w oczy, wprowadzać w błąd, oszukiwać, omawiać.

 Tumba, łć., grób, nagrobek w kształcie trumny, używany w średnich wiekach, a także dla Świętych, szczególniej w rzymskich kościołach.

 Tumor, łć., nabrzmiałość, guz, puchlina.

 Tumult, łć., zgiełk, zbiegowisko, wrzawa.

 Tumultant, łc., podburzający, sprawiający niepokój, krzyki, hałasy i zbiegowisko.

 Tuna, nm., beczka, faska.

 Tundra, fiń., trzęsawisko bez drzew i bez bujnej roślinności, pokryte tylko liściastym mchem, przez większą część roku zamarznięte (fig.).

 Tunel, ang., przejście podziemne, poprowadzone pod rzeką a. pod górą, a. wykute w skale, dla przeprowadzenia kolei żelaznej.

 Tunetek, ryba morska, kostnoszkieletowa, cierniopromienna, wrzecionkowata (fig.).

 Tunga, pchła amerykańska, która włazi pod paznogcie u nóg i sprawia rany, czyk, pik (2 fig.).

 Tunicella, łć., ubiór tego samego koloru, co ornat, który biskup wkłada podczas odprawiania nabożeństwa pontyfikalnego.

 Tunika, łc., u starożytnych suknia spodnia o krótkich rękawach z białej wełny (fig.); suknia pod ornatem; część sukni kobiecej, pokrywająca spódnicę sukni.

 Tunina, mięso tuńczyka.

 Tunka, nm., zdr. od Tuna.

 Tuńczyk — p. Tunetek.

 Tupać, dok. Tupnąć; uderzać głośno nogami o ziemię; przen., deptać; poniewierać, upokarzać.

 Tupet, fr., czupryna, peruczka, pokrywająca część głowy; przen., czupurność, czelność.

 Tupnąć — p. nied. Tupać.

 Tupnięcie, Tupnienie, głośne uderzenie nogą o ziemię.

 Tupot, Tupotanie, Tuptanie, uderzanie nogami o ziemię, chód głośny wielu osób, tupanie, tętent.

 Tupotać, Tuptać, uderzać nogami o ziemię, stąpać głośno, tupać, tętnić.

 Tuptać — p. Tupać.

 Tur, zwierzę ssące, z rzędu parzystokopytowych, podrzędu przeżuwających, rodziny pochworogich, zaginiony przodek bydła rogatego (fig.); bębenek z dzwonkami.

 Tur — p. Tour.

 Turbacja, łc., niepokój, zamieszanie, kłopot.

 Turban, tur., zawój turecki z [126]tkaniny, jako przykrycie głowy (fig.).

 Turbanek, tur., ślimak morski z typu szkarłupni, gromady jeżowców (fig.).

 Turbator, łć., czyniący zamieszanie, wichrzyciel.

 Turbatorka, łć., forma żeńs. od Turbator.

 Turbina, łć., koło poziome kształtu ślimakowatego, poruszane strumieniom wody, służące do poruszania machin i przenoszenia siły (f.).

 Turbinit, łć., muszla w kształcie śruby.

 Turbot, fr., ryba z gatunku bokopływów, płaszcz morski, skarp (f.).

 Turbować, łć., niepokoić, przeszkadzać; t. ś., niepokoić ś., troszczyć ś.

 Turbulencja, łć., niepokój, troska.

 Turczyć, przemieniać w Turka, Turkiem czynić, nawracać na wiarę mahometańską, bisurmanić; t. ś., Turkiem ś. stawać, przechodzić na wiarę mahometańską, bisurmanić ś.

 Turczyn, człowiek z Turcji rodem Turek; służący, przebrany za Turka; koń tureckiej rasy.

 Turczynek, zdr. od Turczyn.

 Turczynka, kobieta z Turcji rodem; klacz tureckiej rasy.

 Turecczyzna, kraj, zamieszkany przez Turków; wszystko, co odnosi ś. do Turków, ich mowa, obyczaje i t. d.

 Turecki, rodem z Turcji, do Turcji należący, pochodzący z Turcji; goły, jak t. święty = zupełnie goły, nie mający grosza przy duszy; pieprz t. — p. Pieprzowiec.

 Turf, ang. (törf), murawa, tor wyścigowy, plac gonitw.

 Turfici, łć., amatorzy wyścigów konnych.

 Turgenja, roślina z rodziny baldaszkowatych.

 Turgor, Turgescencja, łc., nabrzmienie, napływ; w bot.: napięcie tkanek roślinnych wskutek ciśnienia wody, pochłanianej przez korzenie; zwiększony dopływ krwi do arterji jakiej części ciała.

 Turkaweczka, zdr. od Turkawka; pieszczotliwa nazwa, dawana dziewczynie, kobiecie milutkiej, szczebiotce.

 Turkawka, ptak z rzędu gołębiowatych z rodziny gołębi (f.).

 Turkofil, łć., przyjaciel, zwolennik Turków.

 Turkosi, część wojska francuskiego, tyraljerzy, żołnierze, złożeni głównie z rodowitych mieszkańców Algieru, pod dowództwem oficerów Francuzów.

 Turkot, odgłos toczącego ś. po twardej drodze pojazdu; gatunek gołębi; rodzaj kanarka, pięknie śpiewającego, głos tegoż kanarka.

 Turkotać, robić turkot, tocząc ś. po twardej drodze.

 Turkuć, duży owad z rzędu prostoskrzydłych o przednich łapkach łopatkowatych, bardzo szkodliwy.

 Turkus, minerał, kamień szlachetny koloru zielonawo-niebieskiego, kalait.

 Turkusik, zdr. od Turkus.

 Turkusowy, zrobiony z turkusu; przybrany turkusem a. turkusami: pierścionek turkusowy; koloru turkusu.

 Turlej, rozgardjasz, zgiełk, igrzysko: zachód, ambaras, kłopot.

[127] Turma, nm., wieża, więzienie; trzoda.

 Turmalin, wł., minerał, kamień półszlachetny, różnej barwy, mający własność polaryzowania światła, używany w optyce: ogrzany nabiera własności elektrycznych.

 Turn, łć., — p. Turnus.

 Turnia, piwnica, loch; skała naga, stroma, szczyt skalny w Tatrach.

 Turniczka, mała turnia, skałka.

 Turniej, nm., średniowieczne igrzyska, zapasy, walki rycerskie bezkrwawe, potykanie ś. konno.

 Turnikiet, fr., oziębiacz, oziębiacz wina; krępulec, przyrząd chirurgiczny do ściskania arterji przy upływie krwi; kołowrót (f.).

 Turnips, roślina lesista, rzepak.

 Turniura, fr., poduszeczka pod spódnicę, kładziona z tyłu, aby spódnica lepiej leżała.

 Turnować, łć., głosować.

 Turnus, łć., głosowanie, kreskowanie, podawanie koleją głosów.

 Turówka, roślina z rodziny traw (fig.).

 Turybularz, łć., kadzielnica kościelna (f.).

 Turyfikaci, łć., chrześcijanie, którzy czynili ofiary przed ołtarzami pogańskiemi, aby ochronić się przed prześladowaniem.

 Turysta, ang., człowiek, odbywający większe wycieczki, podróżnik.

 Turzy, pochodzący od tura, właściwy turowi.

 Turzyca, roślina z rodziny ciborowatych (f.).

 Tuskulanum, Tuskulum, łć., dworek wiejski blizko miasteczka t. n., należący do Cycerona, który tam odpoczywał po pracy; przen., zacisze wiejskie, w którym człowiek, pracujący umysłowo, odpoczywa lub nowe prace obmyśla zdala od zgiełku miejskiego.

 Tussol, łć., sól, powstała z połączenia antipiryny z tolipiryną.

 Tusz, nm., krótka przygrywka na trąbkach dla powitania, pożegnania, podczas toastu.

 Tusz, fr., czarna farba chińska do rysunku i pisania; kąpiel natryskowa, prysznic; w muz., dotknięcie, wydobycie właściwego tonu.

 Tusza, objętość ciała, obfitość ciała, mięsistość, cielistość, otyłość.

 Tuszować, fr., przypalać kamieniem piekielnym; malować tuszem; natryskiwać ciało wodą; zamazywać; zacierać złe wrażenie; w grze bilardowej: stykać się, dotykać (o bilach).

 Tuszyć, mieć nadzieję, ufać, wierzyć, spodziewać ś., przeczuwać, przepowiadać, wnioskować, wnosić że ś. coś stanie.

 Tuś!? skr. zam. tutaj jesteś?; t. mi? = jesteś tu?

 Tutaj, przysł., na tym miejscu, w tym miejscu, tu, nie gdzieindziej.

 Tuteczny, żyjący na tym świecie, z tego świata pochodzący, tutejszy.

 Tutejszy, tutaj będący, tu zamieszkały, z tego miejsca pochodzący.

 Tutela, łć., opieka.

 Tutka, nm., torebka z papieru, zawiniętego lejkowato, na towary suche i sypkie; rurka; rurka z bibułki do papierosów.

 Tutkarz, owad z rzędu tęgopokrywych.

 Tutor, łć., opiekun; kurator; wychowawca.

 Tutti frutti, wł., miaszanina różnych owoców; mieszanina.

[128] Tutti-quanti (kwanti), wł., iron., wszyscy razem i tym podobni, wszycy jednakowi.

 Tuwalnia, wł., ręcznik, chusta, obrus; ręcznik, który ministranci trzymają dla przystępujących do Komunji św.

 Tuz, nm., as w kartach; przen., człowiek, zajmujący wysokie stanowisko w społeczeństwie, dygnitarz; t-y, żart., uderzenia pięścią, kijem, guzy; przen., niebezpieczeństwo; pójść z kim w t-y = wziąć ś. za łby; t-em jeździć = w pojedynkę, jednym koniem.

 Tuzać, ciągnąć, ciągać, targać, szarpać; t. ś., ciągnąć ś. nawzajem, targać ś., szarpać ś.

 Tuziemiec, stały mieszkaniec danej ziemi, danego kraju, tubylec, krajowiec, autochton.

 Tuzin, fr., dwanaście sztuk.

 Tuzinek, fr., sukno średniego gatunku.

 Tuzinkowy, fr., jeden z tuzina; ladajaki, bylejaki, pospolity, marny, lichy, nędzny.

 Tuzinowy, fr., należący do tuzina, wzięty z tuzina.

 Tuzować, szturchać, bić pięściami; wymawiać co komu surowo, łajać, besztać kogo, wymyślać komu.

 Tuzy, uderzanie pięścią, szturchanie, szturchaniec; guzy od uderzeń pięścią.

 Tuż przysł., w niewielkiej odległości, bliziutko; natychmiast, bez zwłoki, niezwłocznie.

 Tużurek, fr., rodzaj czarnego surduta męskiego, na dwa rzędy guzików, przywdziewanego szczególniej na uroczystości, na wizyty (fig.).

 Tużyć, tęsknić.

 Twardnąć, Twardnieć, Twardzieć, stawać ś. twardym; zatwardziałym, stawać ś. nieużytym, nielitościwym.

 Twardo, przysł., nie miękko, w stanie stałym, nie płynnym i nie półpłynnym: ugotować jaja na t.; mocno, tęgo: t. spać; ściśle, surowo: t. pościć; niełatwo, ciężko, z trudem, z oporem: t. to idzie; stale, uparcie: stać t. przy kim a. przy czym; t. ś. z kim obchodzić = ostro, nie ustępując, nielitościwie.

 Twardogęby — p. Twardousty.

 Twardogłazy, twardy, jak głaz.

 Twardogłowy, mający twardą głowę, niepojętny, tępy, uparty.

 Twardokarki, posiadający twardy kark, nieugięty, wytrzymujący to, co go spotyka, uparty.

 Twardokuty, mocno skuty a. wykuty, stały, oporny, nieustępujący; rozumny, przebiegły.

 Twardoostry, twardy, a zarazem ostry.

 Twardosercy, zatwardziały, nieużyty, nielitościwy, nie podlegający wzruszeniom.

 Twardoskorupy, mający twardą skorupę.

 Twardoskóry, pokryty twardą skórą, mający twarde pokrycie.

 Twardoszyi, posiadający twardą szyję; hardy, zuchwały, niepokorny, krnąbrny, uparty, zacięty.

 Twardość, własność ciał przeciwstawiania oporu przy rysowaniu, nacinaniu narzędziami ostremi a. przyciskaniu, gnieceniu itp.; t. umysłu = niezdolność, tępość; t. serca = nieczułość.

 Twardostrawy, trawiący najtwardsze rzeczy.

 Twardouchy, mający słuch przytępiony; głuchy na prośby, nieczuły, nieużyty, nieubłagany.

 Twardoustność, brak czułości w pysku; nieposłuszeństwa, niekarność, zuchwałość, krnąbrność.

 Twardousty, mający twardy pysk, nie dający ś. łatwo powodować: t. koń; nieukrócony, niepohamowany.

[129] Twardouścieć, stawać ś. twardym w pysku, tracić czułość w pysku (o koniach): stawać ś. trudnym do rządzenia, niepokornym, zuchwałym, krnąbrnym.

 Twardowłosy, posiadający twarde włosy.

 Twardozatruty, zakorzeniały w przesądach, bardzo przesądny.

 Twardówka, nieprzezroczysta blonkabłonka, tworząca część gałki ocznej, białkówka (fig.).

 Twardy, niemiękki, złożony z części, ściśle przylegających do siebie, stawiający silny opór przy dotykaniu, uderzaniu, rznięciu, krajaniu, rysowaniu i t. p., zwarty, ścisły; nieczuły, niewzruszony, nieużyty, nieludzki, przykry; stały, nieugięty, niezłomny, nieskazitelny; uparty, nie dający ś. łatwo namówić do czego, przekonać i t. d.; surowy, ścisły: t-a reguła, t-e życie w trudnych warunkach; ciężki, trudny do przyjęcia: do zrobienia: t-e warunki; t. orzech do zgryzienia = trudna sprawa, trudne zadanie, trudne rozwiązanie czego; głęboki, mocny: t. sen; wytrzymały, zahartowany; obronny, mocny, ufortyfikowany; tępy, niepojętny, niezdolny: t-a głowa; niegładki dla ucha, niedźwięczny, szorstki: t. wiersz, t. styl.

 Twardzić, czynić twardym, hartować; t. ś., twardym ś. stawać, twardnąć.

 Twardzieć — p. Twardnąć.

 Twardziel, w drzewie rosnącym starsza, głębsza, wewnętrzna część drzewa, o ciemniejszym zabarwieniu, odznaczająca ś. większą twardością.

 Twardzioszek, gatunek grzyba jadalnego.

 Twardzizna, Twardzina, coś twardego, twardy grunt; nagniotek, odcisk.

 Twarogowy, z twarogu zrobiony.

 Twarożek, zdr. od Twaróg.

 Twaróg, ser chudy, wyrabiany z kwaśnego mleka bez śmietany.

 Twarz, przednia część głowy, lice, oblicze; wyraz twarzy, mina, fizjognomja; dostać, uderzyć w t. = po policzku; do t-y = ładnie, przystojnie wyglądać, przystoi; paść przed kim na t. = uczcić go, paść do nóg upokorzyć ś.; t-ą w t. = osobiście, sam na sam, oko w oko.

 Twarzowy, odnoszący ś. do twarzy: mięsień t. głowy (fig.).

 Twarzyczka, mała twarz, twarz u dziecka a. kobiety; miła, sympatyczna twarz; przen., miła, przystojna osoba.

 Twarzysko, wielka, szpetna twarz.

 Twierdza, miejsce obronne, warownia, zamek, forteca; obrona, puklerz; zasłona, osłona, ochrona.

 Twierdzący, utrzymujący coś np., że tak jest, potwierdzający; zdanie, określenie t-e = nie zawierające przeczenia ani zapytania; w mat., stojący ze znakiem dodawania, dodatni.

 Twierdzenie, utrzymywanie, stwierdzanie, potwierdzanie; to, co twierdzimy, utrzymujemy, czego mamy dowieść, założenie.

 Twierdzić, podawać za rzecz pewną; utrzymywać z pewnością, bez wątpliwości; umacniać, ukrzepiać, gruntować.

 Twierdzowy, forteczny.

 Twierzyca, twierdza, forteca.

 Tworzec, Stwórca.

 Tworzenie, rzecz. od Tworzyć.

 Tworzyciel — p. Twórca.

 Tworzyć, robić coś z niczego, nadawać byt czemuś, co dotąd nie istniało; z materjałów [130]istniejących wyrabiać rzecz nową, wytwarzać, kształtować, formować; powoływać do bytu dzieło sztuki a. literatury; składać, stanowić, formować; t. ś., nabierać bytu, rodzić ś., poczynać ś., przychodzić na świat.

 Tworzydło, worek albo forma drewniana w kształcie serca, w której wyrabiają ś. sery; forma, kształt.

 Tworzydłowy, wyrobiony w tworzydle.

 Tworzywny, stanowiący tworzywo, materjał, z którego coś ś. wyrabia.

 Tworzywo, to, z czego coś się wyrabia, tworzy; materjał.

 Twój, do ciebie należący, stanowiący twoją własność, właściwy tobie; twoi = twoja rodzina, twoi stronnicy, twoi przyjaciele, twoi towarzysze; po twojemu = tak jak ty postępujesz.

 Twór, to, co stworzone, istota stworzona, stworzenie; świat stworzony; płód, dzieło umysłu ludzkiego, wyobraźni ludzkiej; dzieło sztuki a. literatury.

 Twórca — p. Stworzyciel; człowiek, wyrabiający coś nowogo z materjałów istniejących; wynalazca; artysta, poeta, pisarz w stosunku do swego dzieła, autor; sprawca, winowajca jakiego wypadku, zdarzenia.

 Twórcorym, rymotwórca.

 Twórczo, przysł., duchem twórczym, wyobraźnią twórczą, potęgą twórczą.

 Twórczość, wytwarzanie czego, zdolność tworzenia z wyobraźnią dzieł sztuki i literatury, płodność wyobraźni: to, co ktoś stworzył, dorobek artysty, poety, uczonego i t. p.

 Twórczyni, kobieta, która tworzy, rzeźbiarka, literatka, poetka.

 Ty (ciebie, tobie, ci, ciebie, cię), lm. Wy, zaimek osobowy osoby drugiej, osoba, do której ś. zwracamy z mową.

 Tybel, Tebel, nm., czop, klin, kołek.

 Tybet, delikatna tkanina wełniana, wyrabiana z wełny kóz tybetańskich.

 Tybinki, Tybenki, te części nóg, które się opierają na siodle; siedzenie; kawałki skóry, wiszące u siodła dla ozdoby; dostać po t-ach = dostać chłostę.

 Tyci — p. Tyćki.

 Tycio, przysł. — p. Tyćko.

 Tycz, gatunek chrząszcza; cieśla (fig.); tyka, żerdź.

 Tyczak, narośl chorobliwa u niektórych zwierząt pod ogonem.

 Tyczeć ś., Tyczyć ś., ściągać ś. do kogo, do czego, odnosić ś., należeć do czego, dotyczyć czego.

 Tyczka, palik cienki a. długi, żerdź; wysoki, jak t. = szczupły a. bardzo wysoki.

 Tyczkowy, podparty tyczkami; wjjącywijący ś., po tyczkach: groch t.

 Tyczyć, podpierać tyczkami; t. ś. — Tyczeć ś.

 Tyczyna, palik, żerdź, tyka, tyczka.

 Tyć, nabierać ciała, stawać ś. otyłym, tłuścieć; przez posły wilk nie tyje = wyręczając ś. kimś, niewiele korzystamy.

 Tyćki, tej miary, tak mały, jak maluśki, maluteńki, tyci.

 Tyćko, przysł., tak niewiele, maluśko, ociupinka, tycio.

 Tydzień, w lm. tygodnie; okres siedmiu dni, od poniedziałku do niedzieli; Wielki t. = ostatni tydzień przed Wielkanocą.

 Tyfiarnia, nm., kotlarnia.

 Tyfiarski, nm., kotlarski.

 Tyflitis, gr., zapalenie ślepej kiszki.

[131] Tyflotypografja, gr., drukowanie wypukłemi literami dla niewidomych.

 Tyfoftalmja, gr., epidemiczne egipskie zapalenie oczu.

 Tyfoidalny, gr., tyfusowy.

 Tyfomanja, gr., śpiączka połączona z gorączką i obłędem.

 Tyfon, gr., gwałtowny orkan, wiejący na oceanie Indyjskim, tajfun.

 Tyftyk, tur., gatunek tkaniny bawełnianej.

 Tyfus, gr., dur, durzyca, silna choroba gorączkowa; t. głodowy = powstający skutkiem złego powietrza, głodu i nędzy.

 Tygiel, nm., naczynie, używane do topienia metali; rynka (fig.).

 Tygielek, nm., zdr. od Tygiel.

 Tyglowy, nm., odnoszący ś. do tygla.

 Tygodnik, pismo perjodyczne, wychodzące co tydzień.

 Tygodniowo, przysł., raz w tydzień, co tydzień.

 Tygodniowy, odnoszący ś. do tygodnia, trwający tydzień, przypadający, zdarzający ś. co tydzień, ukazujący ś. raz w tydzień: pismo t-e; żart., przegląd t. = potrawa mięsna siekana w podrzędnych restauracjach, wyrabiana z resztek z całego tygodnia.

 Tygrys, gr., wielki zwierz drapieżny, z rodziny kotów, żyjący w Azji (fig.).

 Tygrysi, gr., odnoszący ś. do tygrysa, właściwy tygrysowi; przen., drapieżny, okrutny, wściekły, rozjuszony; koloru sierści tygrysa, centkowany; t. oko = kamień ozdobny: minerał brunatno-żółtej barwy, mieniący się w złociste prążki.

 Tygrysica, gr., samica tygrysa; przen., kobieta zła, okrutna.

 Tygrysię, gr., młody płód tygrysa.

 Tygrysówka, gr., rodzaj mięczaka morskiego, porcelanka (fig.).

 Tyjady, gr. — p. Menady, Bachantki.

 Tyk-tyk, Tyk-tak, wykrz., oznaczający, miarowy, cichy chód zegarka a. bicie pulsu; przywoływanie kurcząt; rzecz. — p. Tyka.

 Tyka, żerdź, pal niegruby.

 Tykać, dok. tknąć, przykładać palec a. rękę do czego, dotykać ś. czego, ruszać co; t. kogo, t. ś. z kim = mówić do kogo: ty.

 Tykal — p. Tikal.

 Tykalny, taki, którego można ś. dotykać, dotykalny.

 Tykanie — p. Tyk tak; mówienie komu «Ty».

 Tykanina, dotkliwe drażnienie.

 Tykiel, mały kij, do którego przywiązują sidło, siatkę.

 Tykwa, roślina, z rodziny dyniowatych, gatunek dyni (fig.).

 Tykwowaty, kształtu dyni, podobny do dyni.

 Tylczak, odmiana nosacizny, której zaraza rozwija ś. w skórze.

 Tylczyk, miecz.

 Tyle, liczebn., tak wiele, tak dużo; tak bardzo, tak mocno, w takim stopniu, w takiej mierze.

 Tylec, tępy tył ostrego narzędzia, przeciwległy ostrzu.

 Tyleczki — p. Tyli.

 Tyleczko, zdr. od Tyle.

 Tyledwójny, drugie tyle wynoszący.

[132] Tylekroć, tyle razy.

 Tyleliczny, tak liczny.

 Tylesetny, Tylosetny, sto razy tyle wynoszący.

 Tyletrójnie, trzy razy tyle.

 Tyletrójny, trzy razy tyle wynoszący.

 Tyli, Tyluczki, Tylusi, Tylusieńki, ot taki, takiej wielkości, tyle wynoszący.

 Tylko, przysł., nie więcej, w takiej ilości, jedynie, co najwyżej, zaledwie jednak; kogo t. spotkam = wszyscy, których spotkam: jeżeli to t. prawda = jeżeli to istotnie prawda; jak t. = skoro; t. ś. nie gniewaj = nie gniewaj ś. aby; skoro t. = zaledwie; t. że to niełatwo = ale to niełatwo; t. co nie = o mały włos, o mało co; t. co tu był = dopiero co tu był; t. co go nie widać = zaraz przyjdzie; nie t. ty = ty i inni.

 Tylnik, gwóźdź żelazny, przechodzący przez rozworę z tyłu wozu.

 Tylny, odnoszący ś. do tyłu, umieszczony z tyłu, leżący na przeciwnej stronie przedniego, zadni; t-e nogi, koła = nie przednie; t-a straż = arjergarda; t-e wejście = nie frontowe, od podwórza, kuchenne.

 Tylokrotnie, przysł., tyle razy.

 Tylokrotny, tyle razy powtarzany, powtarzający ś.

 Tylokształtny, posiadający tyle kształtów.

 Tyloletni, tyle lat twający, tak długi, tak długotrwały, od tylu lat istniejący.

 Tylolistny, mający tyle liści.

 Tyloma, gr., zgrubienie i stwardnienie naskórka, odcisk, nagniotek.

 Tyloraki, tylu rodzajów, tylu sposobów; tak różny, rozmaity.

 Tylorako, przysł., tylu sposobami, rodzajami.

 Tyloróżny, rozmaity, różnorodny.

 Tylowieczny, tyle wieków trwający, od tylu wieków istniejący.

 Tylu, forma osobowo-męska od Tyle.

 Tył, strona przeciwna przodowi, zad, część tylna; prawo w t.! lewo w t.! = komendy wojskowe; uderzać, napaść w tyle = z tylnej strony; z t-u = z tylnej strony; zająć komu t., t-y = zająć stanowisko z jego tylnej strony; zajść od t-u = od tylnej strony; podać t. = zwrócić ś. ku ucieczce, cofnąć ś.; obrócić ś. do kogo t-em = plecami, tylną stroną; zasłaniać t. armji = iść w arjergardzie; mieszkać na tyle = nie od frontu; wejść od t-u = tylnym, kuchennym wejściem.

 Tyłek, tylna część ciała, zadek; tylna część sukni; u wozu deska, wsuwana z tyłu — p. Tylec.

 Tyłogłowie, tylna część głowy, tył głowy.

 Tyłomóżdże, tylna część mózgu.

 Tyłonoże, tylna część nogi, korzeń nogi.

 Tyłonóg, gad z rzędu jaszczurek dwunożnych.

 Tyłopochyłość, tylne skrzywienie grzbietu, garb.

 Tyłotężec, Tyłokręcz, kurczenie ś. ciała wskutek choroby zwanej tężcem.

 Tym, szósty przypadek zaimka Ten w rodz. nijakim; spójnik, służący do porównania, gdy jedna połowa wyrażenia natęża ś. lub zwiększa a. zmniejsza, to druga połowa również ś. zmienia: im prędzej, t. lepiej; ze stopniem wyższym przysłówków tworzy wyrażenie przysłówkowe: t. lepiej, t. gorzej, t. bardziej i t. d.

 Tymbal, ang., potrawa z ptactwa a. z ryb w kremie z bitej śmietanki a. w pianie z białek.

 Tymczasem, przysł., w tym samym przeciągu czasu, jednocześnie; pomimo to, wszakże, jednak, jednakże, jednakowoż.

[133] Tymczasowo, przysł., do pewnego czasu, póki się coś, nie zmieni, do czasu.

 Tymczasowość, stan czegoś, co ma trwać pewien czas tylko, póki ś. coś nie zmieni.

 Tymczasowy, mający trwać tylko pewien czas, póki nie będzie zastąpiony czymś innym.

 Tymian, Tymianek, roślina z rodziny wargowatych, macierzanka (fig.).

 Tymokracja, gr. forma rządu, oddająca władzę i godności państwowe właścicielom ziemskim i ludziom bogatym, stosownie do oszacowanego ich majątku; oligarchja.

 Tymol, gr., olejek aromatyczny, wyrabiany z tymianu przez dystylację, ma własności antyseptyczne.

 Tymopatja, gr., choroba umysłowa, obłąkanie.

 Tymotka, roślina pastewna z rodziny traw (fig.).

 Tympan, Tympanum, gr., kotły u Greków i Rzymian, duży instrument dęty podobny do bębna i tamburyna, ze spodem zaokrąglonym, z wierzchu obciągnięty skórą, używany w orkiestrze i przy uroczystościach religijnych; łuk nade drzwiami, ozdobiony mozajką lub płaskorzeźbą (f.); w anat., część ucha wewnętrznego, bębenek uszny.

 Tympanista, gr., grający w orkiestrze na tympanach.

 Tyn, Tyna, Tynica, Tyniec, ogrodzenie z gałęzi naokoło domu.

 Tyndyrynda, roślina trująca z rodziny psiankowatych.

 Tynf, Tymf, dawny pieniądz polski wartości 18 kop.

 Tynk, nm., powłoka ścian budynku, zaprawa wapienna, narzucona na nie i zatarta; żart., kosmetyki do malowania twarzy.

 Tynka, beczka z wiekiem do przechowywania mąki, kaszy itp.

 Tynkal, nazwa boraksu zanieczyszczonego.

 Tynkarz, nm., malarz, tynkujący mur.

 Tynkować, nm., pokrywać tynkiem ścianę; żart., t. twarz = malować ją.

 Tynkowany, nm., pokryty tynkiem; umalowany (o twarzy).

 Tynktura, łć., wyciąg spirytusowy z roślin lekarskich; roztwór substancji rozpuszczalnych w spirytusie.

 Tynta, wł., ton, barwa obrazu, dobór barw światła i cieni; odcień.

 Tyny, norw., wieżyczki, nad szczyt budynku sterczące.

 Typ, gr., kształt zasadniczy; wzór, pierwowzór, cecha; przedstawiciel rodzaju, gatunku; postać łącząca w sobie cechy wybitne, dostrzegane mniej wyraziście u mnóstwa innych osobników; w lmn., t-y, czcionki drukarskie.

 Typiczny, gr. — p. Typowy.

 Typograf, gr., drukarz.

 Typografja, gr., drukarstwo.

 Typolitografja, gr., drukowanie z odbitek, otrzymanych z pisma lub drzeworytu a. przeniesionych na kamień.

 Typolog, gr., znawca, badacz typów, uczący poznawać typy.

 Typologja, gr., nauka o typach i ich teorja; nauka o pierwowzorach w Starym Testamencie i ich stosunku do chrześcijaństwa.

 Typometr, gr., przyrząd mierniczy, służący do mierzenia liter drukarskich lub oczek czcionek.

 Typotelegraf, gr., telegraf elektryczny, drukujący literami.

 Typowy, gr., zgodny z jakim [134]typempierwowzorem, przedstawiający wszystkie a. najwybitniejsze znamiona typu; charakterystyczny, znamienny.

 Typtologja, gr., rozmowa z duchami za pomocą pukań (termin spirytystyczny).

 Tyrać — p. Terać.

 Tyrada, fr. w muz. i śpiewie: ozdoba pomiędzy dwoma tonami, którą się wykonywa, szybko przebiegając tony między temi leżące; długa mowa, potok słów w tonie deklamacyjnym, przesadne górnolotne wyrażanie ś.

 Tyraljer, fr., w wojsku: celny strzelec, walczący przed główną linją w szyku rozruconym.

 Tyraljerka, fr., prowadzenie bitwy szeregami rozproszonemi, szykiem rozrzuconym.

 Tyraljerski, fr., odnoszący ś. do tyraljera a. tyraljerki.

 Tyran, gr., w starożytności: jedynowładca, panujący absolutnie; przen., człowiek bezwzględny, okrutnik, ciemięzca.

 Tyranizować, gr., dręczyć, znęcać się, opanowywać; zmuszać kogo do czegoś egoistycznie.

 Tyranja, gr., okrutne samowolne rządy, ciemięstwo, okrucieństwo.

 Tyranka, gr., kobieta okrutna i samowolna, bezwzględna władczyni.

 Tyrański, odnoszący ś. do tyrana, właściwy tyranowi, należący do tyrana; okrutny, bezwzględny, absolutystyczny.

 Tyrańsko, gr., przysł., okrutnie, bezwzględnie.

 Tyraństwo, gr. — p. Tyranja.

 Tyras, sieć do chwytania przepiórek, kuropatw, bekasów i t. d.

 Tyrjaka — p. Drjakiew.

 Tyrkotać — p. Turkotać.

 Tyrlikać, terlikać, trelować.

 Tyrolski, pochodzący z Tyrolu; t. kapelusz = z dużym rondem.

 Tyrozyna, gr., jeden z produktów trawienia, powstający w jelitach.

 Tyrs, Tyrsus, gr., laska Bachusa, otoczona bluszczem i liściem winogronowym. zakończona szyszką (fig.).

 Tysiąc, liczebnik główny = 1000.

 Tysiąclecie, Tysiącolecie, przeciąg czasu, obejmujący tysiąc lat; tysiączna rocznica jakiegoś zdarzenia.

 Tysiącletni, Tysiącoletni, trwajmy tysiąc lat.

 Tysiącogłośny, składający się z tysiąca głosów, z licznych głosów.

 Tysiącolecie — p. Tysiąclecie.

 Tysiącoletni — p. Tysiącletni.

 Tysiącomilowy, ciągnący ś. na tysiąc mil, mający tysiąc mil długości.

 Tysiąconóg — p. Skolopendra.

 Tysiączek, zdr. od Tysiąc.

 Tysiącznik, dowódca oddziału, złożonego z tysiąca żołnierzy; roślina lecznicza z rodziny goryczkowatych, centurja (fig.) — p. Milenarjusz.

 Tysiącznobarwy, posiadający wiele barw, pstry.

 Tysiączny, liczeb. porządkowy od 1000; zawierający w sobie tysiąc, będący jedną częścią całości podzielonej na tysiąc równych części.

 Tyszarnia, kopalnia kamieni, łomy kamienia.

 Tytan, gr., pierwiastek chemiczny, metal ciemno-szary, trudno topliwy; przydomek Heljosa bożka słońca; przen., olbrzym, siłacz.

 Tytaniczny, gr., właściwy tytanowi; t-a praca = praca wielka, wymagająca wielkich wysiłków.

[135] Tytanka, gr. forma ż. od Tytan.

 Tytański, gr., olbrzymi.

 Tytel, nm., znak skrócenia wyrazów a. liter.

 Tytoń — p. Tytuń.

 Tytularny, łć., posiadający tylko tytuł, rangę, bez odpowiedniej władzy, honorowy.

 Tytulatura, łć., forma tytułowania.

 Tytuł, łć., nazwa; napis na dziele, na rozdziale; nazwa godności, urzędu; prawo do czegoś, miano.

 Tytulat, łć., ten, który nosi jaki tytuł, człowiek utytułowany.

 Tytułować, łć., nazywać kogo, wymieniać jego tytuły, godności, urzędy; nadawać tytuł utworowi literackiemu, artystycznemu.

 Tytułowy, łć., odnoszący ś. do tytułu, zawierający tytuł: karta t-a; t. bohater = osoba w powieści a. w utworze scenicznym, której nazwisko służy jednocześnie za tytuł utworu.

 Tytuniarz, mężczyzna, lubiący namiętnie palić tytuń, palacz tytuniu.

 Tytuniowy, odnoszący ś. do tytuniu.

 Tytuń, roślina z rodziny psiankowatych; liście powyższej rośliny, które używają ś. do palenia i jako tabaka do zażywania (fig).

 Tywdyk — p. Tyftyk.

 Tywun, Tywon — p. Ciwun.

 Tyzanna, fr., odwar z ziół lekarskich.

 Tyźbir, Tyźbier — p. Taśbir.

---

Tekst jest własnością publiczną (public domain). Szczegóły licencji na stronie autora: Michał Arct.

1.  Prawdopodobnie błąd w druku, powinno być Tetraedr
2.  Prawdopodobnie błąd w druku, powinno być Tetraedryczny