[682]U
Ubaczać, p. Ubaczyć.
Ubaczyć, nied. ubaczać, 1) upatrzyć (U. stosowną chwilę); 2) przewidzieć; 3) pojąć, zrozumieć, spostrzedz; 4) rozważyć, zważyć (U. przyczyny); U. się, upamiętać się; rozmyślić się.
Ubać się, ubojeć się, ulęknąć się.
Ubawa, zabawa, uciecha.
Ubawić, ująć (czego).
Ubezpieczyć, upewnić, uspokoić (ubezpieczał matkę, że już więcej tak nie zrobi). U. się, porzucić czujność, zdać się na coś (fortuno, nie dam ci się ułudzić, nie ubezpieczę się, znam, co knujesz). U. się na kogo, na co = spuścić się na kogo, na co, polegać na nim.
Ubić, 1) obić, wybić (kijem); 2) zbić (zrazy).
Ubiedz, 1) uciec, ujść (U. do lasu; krew ubiegła); 2) U. co = pośpieszywszy się, uchwycić (ubiegł sobie przed starszym bratem fawory; nie baw się, mogąc takie szczęście U.).
Ubiedzać, p. Ubiedzić.
Ubiedzić, nied. ubiedzać, 1) kogo = namówić, poruszyć, skłonić (U. kogo do obrony); 2) U. co = wynukać, wyprosić (U. miłosierdzie).
Ubieg, ubieżenie, ujście, upływ (sarna ubiegiem wzrok straci; U. czasu; Ubieg od kary).
[683]Ubiegać się, utrudzić się bieganiem.
Ubieliczkować twarz = ubielić, ublanszować.
Ubieżny, p. Ubieżysty.
Ubieżysty, ubieżny, uciekający, pomykający, mknący (hamować ubieżyste koła).
Ubijać się o co = dobijać się, zabijać się o co, gwałtem się o co starać.
Ubiór, 1) U. pokoju = obicie, tapeta; 2) ubiory albo ubranie = spodnie.
Ubliga, p. Ubliżenie.
Ublistwo, p. Ubliżenie (król zapomniał jego zasług, lecz on kontent z tego ublistwa...).
Ubliżać, p. Ubliżyć.
Ubliżenie, ublistwo, ubliga, uszczerbek, ujma, postponowanie (cnota nikomu ubliżenia nie czyni).
Ubliżyć, niedok. ubliżać, ująć, zrobić uszczerbek, odmówić (U. komu uszanowania; ubliżyła mu swej ręki).
Ubluć się, ublwać się, zwymiotować się, zrzygać się (U. się, pijąc; U. się na stół).
Ublwać się, p. Ubluć się.
Ubłagacz, ubłagalnik, ten, co ubłagał albo ubłaga.
Ubłagalnia, ubłagalnica, modlitewnia, gdzie Żydzi Boga błagali.
Ubłagalnica, p. Ubłagalnia.
Ubłagalnik, p. Ubłagacz.
Ubłagalny, tyczący się ubłagania (ofiara ubłagalna).
Ubłąd, zabłądzenie; błąd (trwał w ubłędzie swym na wzgardę Boga).
Ubłądzać, p. Ubłądzić.
Ubłądzić, niedok. ubłądzać, zbłądzić (U. od prawdziwej nauki; mąż, któregoby żona ubłądziła...).
Ubłożenie, zadowolenie, ukontentowanie.
Ubog, p. Ubogi.
Ubogi, ubog, nieszczęśliwy, mizerny, nędzny, nieborak.
Ubogusieńki, ubożuchny.
Ubojeć się, p. Ubać się.
Uboleć się, zmartwić się, zgryźć się.
[684]Ubożę, niebożę.
Ubraniczko, spodeńki.
Ubraniec, giermek.
Ubrany, uzbrojony, opatrzony dobrze.
Ubronić, uchować, uchronić, zachować od czego.
Ubudować, wybudować.
Uburzyć się na kogo = oburzyć się, obruszyć się.
Ubyt, ubytek, uszczerbek.
Ucaleć, ocaleć.
Uchacz, dzban, garnek uchaty.
Uchapić, uchopić, uchwacić, uchwycić.
Uchaty, uszaty.
Uchlastać, ubić chlastaniem, ubiczować.
Uchlinąć, chlipnąwszy upić.
Uchlusnąć, p. Uchlustać.
Uchlustać, uchlustnąć, uchlusnąć, uszargać; U. się, upić się.
Uchlustnąć, p. Uchlustać.
Uchmielić, 1) zaprawić chmielem; 2) U. kogo = upoić.
Uchod, 1) ujście, ucieczka, odwrót (U. krwi; U. z pola bitwy); 2) U. morza = odpływ; 3) miejsce, którędy uchodzą.
Uchodni, uchodzący, uciekający.
Uchodnia, uciekinierka, dezerterka.
Uchodnik, uchodzień, uciekinier, zbieg.
Uchopić, p. Uchapić.
Uchować, 1) U. kogo = zachować przy życiu, darować mu życie; 2) U. co = zachować, konserwować (uchowaj, Boże, zdrowych potraw, wielkiego szczęścia i cnotliwej żony kiedykolwiek); 3) U. czego = zachować, uchronić od czego; 4) klacz z stadnikiem = spuścić, odstanowić.
Uchowanie, lekarstwo uchowujące, prezerwatywa (prezerwatywy czyli uchowania od chorób).
Uchramać, uchramować, chromając utykać, kuleć.
Uchramować, p. Uchramać.
[685]Uchraniać, zapobiegać czemu.
Uchron, uchronek, uchrona, schronienie, przytułek; U. zwierzęcia = legowisko.
Uchrona, 1) uchronienie; uchronienie się, ucieczka; 2) U. prawna dla nienależytego sądu = exceptio fori.
Uchronek, p. Uchron.
Uchronny, w którym się można uchronić, skryć (zakątek U.).
Uchudnąć, ubyć przez schudnięcie.
Uchwacić, p. Uchapić.
Uchwatliwie, nagle, raptownie.
Uchwycić, 1) guza = oberwać; 2) kogo = ująć, ubłagać, udobruchać.
Uchyb, p. Uchyba.
Uchyba, uchyb, uchybienie, omyłka (bez uchyby = niechybnie, pewnie).
Uchybiać, p. Uchybić.
Uchybić, niedok. uchybiać, chybić, nie trafić.
Uchylać się, p. Uchylić się.
Uchylić się, nied. uchylać się, 1) czemu, od czego = uniknąć czego, uchronić się od czego (U. się niebezpieczeństwu, od niebezpieczeństwa); 2) odwrócić się (uchyl się od złego, a czyń dobrze).
Uchynąć się, chybnąć się, przechylić się (łódź się uchynęła).
Uciąć co = położyć czemu koniec (U. czyje bluźnierstwa).
Uciągnąć, 1) ściągnąć (skórę); 2) ujść ciągnąć z wojskiem dokąd.
Uciążać, 1) p. Uciążyć; 2) utyskiwać, narzekać.
Uciążanie, uciążliwość.
Uciążliwy, żałosny, utyskujący (skarga uciążliwa).
Uciążyć, 1) obciążyć, obarczyć; 2) albo uciężyć, nied. uciążać, ucisnąć, uciemiężyć.
Ucichnąć, 1) ustać (ogień, mór ucichł); 2) zabrał tak wielkie łupy, że ziemia przed nim ucichnęła = strętwiała, oniemiała.
[686]Uciec kogo w czym = ubiedz, wyprzedzić.
Uciecz, ucieczka.
Uciekły, ubiegły, przeszły (uciekła młodość).
Ucieraczka, ucieradło, szczypce do objaśniania świec.
Ucieradło, p. UcieraczkaUcieraczka.
Ucierpieć, ukończyć cierpienie, skonać.
Ucieszne, ucieszność, zabawa, uciecha, ukontentowanie.
Ucieszno! = rzecz ucieszna! pociecha!
Ucieszność, p. Ucieszne.
Ucieszyciel, pocieszyciel (U. w nieszczęściu).
Ucieścić, uwalać, unurzać, umazać.
Ucięto, ucinkowo (U. odpowiadać)
Ucięty, ucinkowy, przerywany.
Uciężyć, p. Uciążyć.
Ucinek, 1) ścinek, okrawek, obrzynek; 2) ułamek, pozostałość, szczątek; 3) uszczerbek, ubytek (z przyczynkiem albo z ucinkiem).
Ucisły, ciasny, uciskający, uwierający.
Ucisnąć, cisnąwszy ugodzić, trafić.
Ucleć, ucaleć.
Ucuglować, ująć, ubrać w cugle, okiełznać.
Ucumować cumą = powrozem uwiązać statek u brzegu.
Uczalnia, pokój do uczenia się, uczelnia.
Ucząstek, 1) cząstka, udziałek, ułamek; 2) albo uczęstnik, uczęśnik, uczestnik.
Ucząstwo, p. Uczęstność.
Ucząszczać, uczęszczać co = często czego używać (ta pieśń była uczęszczana). U. się, uczęszczać (U. się do Sakramentów = przystępować).
Uczcić, 1) kogo = okazać mu cześć (ta śmierć uczci jego życie); 2) kogo = uczęstować, uraczyć.
Uczciwe, cześć, honor, dobre imię, dobra sława (karać na uczciwem; odsądzić U.; U. komu przyznać; w U. kogo ruszyć, razić).
Uczciwość, poważanie, [687]cześć (mieć kogo w uczciwości; wyrządzić komu U.).
Uczciwy, uczliwy, 1) porządny, poczciwy, godny, prawy, szanowny (obraził szlachcica uczciwego; dziecko złego łoża i dziecko uczciwe); słuszny, usprawiedliwiony (uczciwe nadzieje); 3) tytuł: sławetny, szlachetny (uczciwa rada miejska); 4) który drugiego zwykle uszanuje.
Uczelnik, uczyciel, nauczyciel.
Uczenie, nauka (miał niezłe U.; człowiek wielkiego uczenia).
Uczenny, uczliwy, ochoczy do nauki.
Uczepka, uczepienie się (U. za ogony końskie).
Uczepnąć, kucnąć, przycupnąć.
Uczestować, uczęstować, uraczyć.
Ucześniczy, p. Uczęstny.
Uczęstnica, uczęstniczka, uczestniczka.
Uczęstnictwo, p. Uczęstność.
Uczęstniczka, p. Uczęstnica.
Uczęstniczy, p. Uczęstny.
Uczęstnik, p. Ucząstek.
Uczęstność, ucząstwo, uczęstnictwo, uczestnictwo.
Uczęstny, uczęstniczy, ucześniczy, biorący w czem udział, uczestnik, uczestniczący, należący do spółki.
Uczęściać, p. Uczęścić.
Uczęścić, nied. uczęściać co = stać się uczestnikiem czego, wziąć udział w czem.
Uczęśnik, p. Ucząstek.
Uczliwy, 1) p. Uczenny; 2) p. Uczciwy.
Uczonie, uczenie, naukowo.
Uczosać, uczesać.
Uczosnąć, czochrając urwać (gałąź).
Uczyciel, p. Uczelnik.
Uchodzić kogo = ująć, ukrócić, uskromić, ugłaskać (U. kogo podarkami; U. dzikie bestje). U. się, schodzić się, utrudzić się chodzeniem.
[688]Uczycielka, nauczycielka.
Uczycielski, nauczycielski.
Uczycielstwo, nauczycielstwo.
Uczylisko, szkoła.
Uczyn, p. Uczynek.
Uczynek, uczyn, dzieło, utwór, wyrób.
Uczyniciel, uczyńca, twórca, sprawca, stworzyciel.
Uczynić: U. rozeznanie; U. przysięgę (= złożyć); U. dosyć = zadosyć uczynić. U. się, zrobić się, stać się (uczyniło się widno).
Uczynność, obowiązek, urząd, posługa.
Uczyrnić, uczernić.
Uczyrwienić, uczerwienić.
Uczytelny, nauczający, pouczający.
Uć, p. Uić.
Ućcić, uczcić.
Ućciwy, uczciwy.
Ućwierdzać, p. Ućwierdzić.
Ućwierdzić, nied. Ućwierdzać, umocnić, ugruntować.
Ud, udo.
Udacien, udatny, silny, mocny.
Udać, 1) oddać w posiadanie; 2) U. pieniądz = wydać, pozbyć się go; puścić w kurs (U. fałszywy pieniądz); 3) U. kogo = oskarżyć fałszywie, oczernić, spotwarzyć (U. kogo do sądu; zły język mię udał); 4) zwrócić, skierować (U. oczy swe za kimkim); U. się, 1) wydać się, wyjść za mąż; 2) zdawać się, mieć pozór czego, wyglądać jak kto, jak co; 3) U. się kim = wykazać się, wylegitymować się, poszczycić się (łotr, a udaje się zacnymi rodzicami); 4) U. się czem = zaimponować, pochlubić się (U. się strojem); 5) U. się w kogo = wdać się, wrodzić się, stać się podobnym (dzieci czasem udają się za rodzicami); 6) przydać się, okazać się użytecznym; 7) udaje mi się na płacz = zbiera mi się na płacz; [689]8) U. się na co = jąć się czego, zwrócić się do czego; 9) U. się w rzecz = zacząć się spierać.
Udanie, 1) giestykulacja; dykcja; 2) informacja fałszywa, pouczenie fałszywe.
Udatny pieniądz = który można wydać, mający kurs nie fałszywy.
Udawać się słowy = rozprawiać o czem szeroko, rozwodzić się.
Udawiać, zabijać.
Udeptać, poniżyć, upokorzyć (U. czyj animusz).
Uderzyć, 1) mróz uderzył = złapał; wiatr uderzył = zerwał się, porwał się; 2) U. w kogo = uderzyć na kogo, rzucić się nań; 3) U. w nogi, w nogę = uciec, pierzchnąć; 4) U. przymierze = zawrzeć; U. się na kogo = uderzyć, napaść, natrzeć na niego.
Udobrzać, wystawiać z dobrej strony, podawać za dobre.
Udolność, zdolność; podołanie czemu.
Udostatczyć, p. Udostatkować.
Udostatkować, udostatczyć, zaopatrzyć, uposażyuposażyć, uprowidować.
Udostoić komu co = zaszczycić, uraczyć czem.
Udowolnienie, zadowolenie.
Udoźrzalić, uczynić dojrzałym.
Udrapować, drapiąc urywać.
Udrączenie, udręczność, udręczenie.
Udrepcić, drepcząc ubić; udeptać.
Udręczność, p. Udrączenie.
Udybać, dybiąc uchwycić.
Udyszeć, zdyszeć się, zziajać się.
Udział, udziałek, 1) udzielenie (U. nowin); 2) cząstka (U. ciała ludzkiego).
Udziałać, udziełać, uczynić, zrobić (U. pierścień; nic mu nie mogli U.).
Udziałek, p. Udział.
Udzielać się, udzielawać [690] się komu = pomagać, służyć, być pożytecznym.
Udzielawać się, p. Udzielać.
Udzielność, skłonność udzielania swego drugiemu.
Udzielny, 1) skłonny do udzielania drugim; 2) oddzielny, osobny, odosobniony.
Udziełać, p. Udziałać.
Udzierka, utarczka, szarpanina, urywanie wroga (U. Kozaków z Turkami).
Uf, ufiec, hufiec, zastęp, orszak.
Ufacić, uchwycić.
Ufale, ufliwie, ufnie.
Ufalić, uchwalić.
Ufałość, p. Ufanie.
Ufały, ufliwy, ufny, zaufany.
Ufanie, ufałość, ufność, nadzieja (U. w kim pokładać).
Ufiec, p. Uf.
Ufigurować, uformować w figurę, ukształtować.
Ufliwy, p. Ufały.
Ugad, odgadnięcie; bez ugadu co nas spotyka = niespodzianie.
Ugadnąć, zgadnąć, odgadnąć (U. przyszłość = przewidzieć).
Ugarać, upalać; U. czem serce = zapalać; U., ugorzyć komu = dopiec, dokuczyć.
Ugasnąć, ustać, skończyć się (swawola ugasła).
Ugęszczać, uczęszczać, odwiedzać co (U. Warszawę = uczęszczać do niej).
Ugłaskawać, ugłaskować, ugłaskiwać.
Ugłaskować, p. Ugłaskawać.
Ugłodzony, zgłodniały.
Ugoda, opłata wymuszona.
Ugodzić komu = dogodzić.
Ugonek, uganianie się, ubieganie się.
Ugorny, ugorowy (rola ugorna; kwiat U.).
Ugorze, obszar, przestrzeń.
Ugorzeć, opalić się na słońcu, opalić się.
Ugorzyć, 1) zostawiać ugorem; 2) p. Ugarać.
[691]Ugotować, przygotować.
Ugranicze, pogranicze, ukraina.
Ugraniczny, pograniczny.
Ugręznąć, ugrzęznąć.
Ugrozić, ustraszyć groźbą.
Ugryzek, 1) kąsek ugryziony; 2) przygryzek, przytyk, przycinek.
Ugryźliwy, zgryźliwy, frasobliwy.
Ugrzecha, wilk, błąd w majstersztyku szklarskim.
Ugrzeszyć czego = puścić co mimo, nie skorzystać z czego.
Ugubać się, ugiąć się, ukasać się.
Ugwesić, niedok. ugweszać, upewnić.
Ugweszać, p. Ugwesić.
Ugwieścić, potwierdzić (ugwieszczę umowę moję z wami).
Uić, uć, ujść, uniknąć.
Uiścić, 1) upewnić, umocnić (każdego w tym uiścił i upewnił; U. kogo w wierze); U. kogo sobie = zjednać, pozyskać, skaptować; 3) zaręczyć, ubezpieczyć (U. dług na czem); 4) sprawdzić (uczynić inwentarz i U. dobra); 5) ziścić (U. obietnicę = dotrzymać, spełnić); 6) okazać, wykazać, przynieść (podły zysk dobrych skutków nie uiści); U. się, 1) kim, czem = podać kogo, co za rękojmię swoją, jako rękojmię za siebie; 2) U. się w czym, na czem = wywiązać się z czego, dotrzymać czego (U. się w obietnicy, na słowie, z długu); 3) usprawiedliwić się, zdać rachunek (U. się z urzędu).
Uj, wuj, wujaszek.
Ujachać, ujechać.
Ujaśnić, jasnym uczynić, oświecić.
Ujazd, 1) ujechanie, ucieczka jazdą; 2) znak graniczny; znak w polu.
Ująć, 1) U. co = objąć, wziąć w posiadanie (U. urząd, majątek); 2) U. dokument sygnetem = przypieczętować; U. się, 1) U. się czego = [692]chwycić się czego, zabrać się do czego (U. się rozbójnictwa, pracy); 2) U. się gniewem i t. p. = unieść się gniewem i t. p. 3) upamiętać się, zastanowić się, wejść w siebie; powściągnąć się, pohamować się; 4) ograniczyć się, skurczyć się, poskąpić sobie (U. się w wydatku, w potrzebach; ujął się bardzo i dom swój zmniejszył; drogi teraz czas, trzeba się U.).
Ujątek, to, co komu ujęto, ujma, uszczerbek.
Ujednać, 1) zjednać, zyskać dla siebie (zwątpiwszy o Krzyżakach, Jagiełłę ujednywaujednywa); 2) wyjednać, wyrobić (U. komu urząd); 3) U. sługę = zgodzić sobie, nająć; U. się komu = nająć się komu.
Ujedwabić, 1) ubrać w jedwab, w jedwabie; 2) pęta ujedwabią kobiety = umilą, osłodzą, uprzyjemnią.
Ujeść kogo, 1) ugryźć, ukąsić; 2) dogryźć, dokuczyć, przyciąć mu.
Ujeździć kogo = obłaskawić, ukrócić, ugłaskać.
Ujęczyć, przymusić do jęków, mocno uciemiężyć.
Ujma, 1) ubytek, uszczerbek (nie znać było w skarbie ujmy; skrócili ujmami i rozszerzyli przydatkamiprzydatkami); 2) niedostatek, brak (ujmę muszą cierpieć te góry, że same tylko szczere golizny na nich widzimy).
Ujmacz, ten, co komu ubliża.
Ujrzeć się z kim = zobaczyć się z kim.
Ujść, 1) kogo, od kogo = oddalić się podobieństwem (nie uszedł go = podobnypodobny).
Ujzrzeć, ujźrzeć, ujrzeć.
Ujźrzeć, p. Ujzrzeć.
Ukać się, (o świni) hukać się, kiernozić się, lochać się.
Ukalić, ubrudzić, uwalać.
Ukanąć, ukapnąć.
Ukapki płyn, płyn, który się zebrał w czem kapiąc.
[693]Ukara, ukaranie.
Ukaz, 1) albo ukazka, pokaz, pokazywanie (nieznajome migi i ukazy = znaki, giesty); 2) ukazanie się, zjawienie się.
Ukazacz, skorowidz, rejestr do książki dodany.
Ukazać, niedok. ukazować, 1) dowieść, okazać, przekonać; 2) odesłać, zwrócić, adresować (U. uczniów do mistrza); 3) przekazać ukazał(ukazał im 400 grzywien na dziesięcinach).
Ukaziciel, ukażyclelukażyciel, 1) wskaziciel (ukazicielowi zbójcy obiecano nagrodę); 2) okaziciel (karty dłużne na okaziciela napisane).
Ukazka, p. Ukaz.
Ukazować, p. Ukazać.
Ukaźny, wyraźny, stanowczy (oprzeć się ukaźnej woli matki).
Ukażyciel, 1) objaśniacz, wykładacz; 2) p. Ukaziciel, (U. listu tego).
Ukęsywać, ukąsić od czasu do czasu.
Ukirzyć, ubrać kirem, zaciemnić.
Ukla, dzika kaczka czarna na Polesiu.
Uklękawać, uklękać.
Uklistrować się, ufajdać się, usrać się.
Układny, kokietliwy, romansowy, zalotny (układnych, jako są szwaczki, praczki, haftarki, nie bierz w mamki).
Ukłonić się, uledz, ustąpić.
Ukłonność, grzeczność, układność.
Ukłóć, skłóć, pokłóć (głowa cierniem ukłóta).
Ukneszany, zmordowany.
Ukochanie, rozkosz (U. oczu = rozkosz dla oczu).
Ukocić się, uformować się (ukocił mu się wrzód = wyrzucił mu się).
Ukoł, gatunek robocizny, pańszczyzny, szarwarków.
Ukołatać się, umordować się, ufatygować się przez kołatanie się (U. się jazdą, wojnami).
[694]Ukołysać, ułożyć, załatwić (rzeczy były pierwej ukołysane).
Ukonać się, niedok. ukonywać się, zmordować się, spracować się.
Ukonały, zmordowany, spracowany.
Ukonywać się, p. Ukonać się.
Ukopać, wykopać, zrobić kopaniem (U. dół).
Ukor, ukora, ukorzenie, upokorzenie.
Ukora, p. Ukor.
Ukorzać, upokarzać, korzyć.
Ukosistość, ukośność.
Ukośnokątny trójkąt = nie mający kąta prostego.
Ukradka, rzecz ukradkowa, sekret, tajemnica.
Ukradką, w ukradki = ukradkiem, chyłkiem, kryjomo.
Ukradzca, przywłaszczyciel, uzurpator (U. urzędu).
Ukrainny, ukrajny, ukraiński, pograniczny.
Ukraiński, p. Ukrainny.
Ukrajny, p. Ukrainny.
Ukracać, p. Ukrócić.
Ukradać się, uchodzić ukradkiem.
Ukradziony, ukradkowy, tajemny (ścieżka ukradziona).
Ukrącać, p. Ukrącić.
Ukrącić, niedok. Ukrącać, ukręcić.
Ukrążać, p. Ukrążyć.
Ukrążyć, niedok. Ukrążać, pokrajać w krążki.
Ukroczyć, wykroczyć, zboczyć z drogi.
Ukrotnąć, ukrotnieć, ukrócić się, uśmierzyć się, złagodnieć.
Ukrotnieć, p. Ukrotnąć.
Ukrotochwilić, ubawić, zabawić (U. płaczące dziecko).
Ukrócić, niedok. Ukracać, 1) skrócić; 2) ograniczyć; 3) powstrzymać, zatrzymać (U. uciekającego).
Ukrólić, uczynić królem.
Ukruch, ułamek, okruch.
Ukrytny, ukrywalny, mogący być ukrytym.
Ukrywalny, p. Ukrytny.
Ukrywka, 1) ukrywanie, ukrycie; 2) miejsce ukrycia, skrytka.
Ukrzepczyć, ukrzepić.
[695]Ukseft, okseft.
Ukup, okup (U. za jeńca).
Ukupić, kupić, odkupić (U. urząd u kogo).
Ukurzyć się, zakurzyć się bardzo.
Ukusić, niedok. ukuszać, ukąsić, ugryźć, skosztować.
Ukuszać, p. Ukusić.
Ukuszenie, smak, zmysł smaku.
Ukwap, ukwapliwość, zbytnia skwapliwość.
Ukwapić, zbytnio przyśpieszyć; U. się, zbytnio się pośpieszyć.
Ukwapliwość, p. Ukwap.
Ukwapliwy, ukwapny, 1) zbyt pośpieszny; skory do czego; 2) bardzo się śpieszący.
Ukwapny, p. Ukwapliwy.
Ul, wrzód czczy, fistuła.
Ulatać komu = latać koło niego, nadskakiwać mu.
Ulądzić, zamienić na ląd, osuszyć (U. morze).
Uledz, niedok. ulegać, 1) albo ulęgnąć, ułożyć się, położyć się, ukłaść się, przypaść do ziemi; 2) U. na czym = oprzeć się czem; 3) albo ulegnąć, uleżeć gdzie, przeleżeć gdzie bezpiecznie, przyczaić się, schronić się; 4) ujść niebezpieczeństwa; 5) ulegać czego = wyłamywać się z pod czego (ulegać podatków); 6) ułożyć (kto dobrze ujmie i ulega, tego ciężar nie dolega).
Ulegać p. Uledz.
Uległość, stan tego, co się uleżało, osiadło, zaklęsło.
Ulegować komu czem = ujmować go sobie.
Ulekczać, p. Ulekczyć.
Ulekczyć, niedok. ulekczać, ulżyć.
Ulewa, rozlew (U. krwi).
Ulewiczny, p. Ulewniczy.
Ulewniczy, ulewiczny, tyczący się ulownicy (pszczoły ulewnicze).
Ulęgnąć, p. Uledz.
Ulękniony, który się uląkł, przestraszony (U. o co).
Uliczbić, licznie opatrzyć (U. w wdzięki).
Uliczka, furtka, drzwi; przystęp (Jezus wszedł przez zamknione [696]uliczki; U. żywota wiecznego; U. dostojeństwa).
Ulić, ulać.
Ulik, dziura w szczęce, w której ząb jest osadzony.
Ulipki, ciasto kształtu opłatków.
Ulitowany, zdjęty litością.
Ulnąć, ulgnąć.
Ulot, ulecenie, ulatanie, upływ (słodkim ulotem zmyka; U. czasu).
Ulowaty, pełen ulów = wrzodów, wrzodowaty.
Ulownica, pasieka.
Ultaj, hultaj.
Ultyma, obrachunek kwartalny.
Ulubić, p. Ulubować, spodobać się (syn w którymem sobie ulubił); U. się (panna mu się ulubiła; tak mu się ulubiło).
Ulubować, ulubić sobie co, sobie w kim, w czem = upodobać sobie kogo, co, zagustować w kim, w czym (U. sobie w godach).
Ulutować się, ulitować się.
Ulżyć czego = obniżyć wartość czego, zbagatelizować co.
Ulżywać się, ulżywam się od ziemi = czuję, że mię coś unosi, unoszę się.
Ułacniać, p. Ułacnić.
Ułacnić, niedok. ułacniać, 1) ułatwić, zrobić łatwiejszym; 2) U. sprawę i t. p. = załatwić; U. się, 1) uwolnić się od zatrudnienia; 2) przysposobić się, przygotować się.
Ułacony, pełen łat, połatany.
Uładować, przyprowadzić do ładu, uporządkować.
Ułatka, żołd.
Ułam, odłam, kawał czego.
Ułamić, ułomić, niedok. ułamować, ułęmować, ułamać.
Ułamować, p. Ułamić. U. się do kogo = naginać się, stosować się.
Ułan, książę, królik tatarski.
Ułapić, złapać; U. się czego = złapać się czego.
[697]Ułasić, ugłaskać, obłaskawić. U. się, upokorzyć się z przymileniem.
Ułaszony, grzeczny z przymileniem, układny.
Ułechcić, podłechtać, łechcąc ucieszyć.
Ułęmować włamywać.
Ułoga, 1) ułożenie, układność; odłożenie na bok; 2) albo ułomek, ułomność; 3) choroba w nodze, której następstwem jest chromanie.
Ułokany, objedzony, obżarty.
Ułomek, 1) uszczerbek, ujma, szkoda (z wielkim ułomkiem zbawienia; o ziemskie rzeczy się stara z ułomkiem duszy); 2) albo ułoga, ułomność (przyrodzenie ułomkiem złość jego naznaczyła).
Ułomić, p. Ułamić.
Ułowny, zapewniający obfity połów (jezioro ułowne).
Ułożystość, położenie towarzyskie, stopień w społeczeństwie (z nizkiej ułożystości na wysoki stopień dostojeństwa).
Ułożysty, układny, układający się (skromność ułożysta).
Ułożyć, niedok. układać, 1) złożyć (U. radę); 2) ułagodzić, ukoić (U. bólból); 3) U. kogo = ukształcić, udoskonalić, wyćwiczyć; U. psa, krogulca = wytresować, wprawić do łowów. U. się, 1) nadrobić układnością, dogodzić komu (wszystkim się układa, chcąc wszystkich zyskać); 2) U. się mieczem i t. p. złożyć się, zastawić się.
Ułów, zdobycz ułowiona, połów.
Ułuczyć, strzelając z łuku, trafić.
Ułupek, część ułupana, ułamek (U. marmuru).
Umakać, p. Umoknąć.
Umalić, umniejszyć.
Umarl, umarlina, ścierwo, trup, ciało.
Umarlec, nieboszczyk, umarły, trup.
Umarlina, p. Umarl.
Umatać, umotać.
[698]Umawiać, p. Umówić.
Umbela, umbrelka.
Umber, gatunek psa gończego.
Umbra, cień.
Umbrela, 1) baldachim; 2) parasolik.
Umdlony, zemdlony, osłabiony.
Umialny, 1) który można umieć, poznawalny (skrytość umialna); 2) tyczący się umu, rozumowy (cnoty uczynkowe i umialne).
Umiały, umiejętny, umiejący, biegły w czem.
Umiar, 1) umiarkowanie, mierność (U. w jedzeniu); 2) symetrja, proporcja (U. członka ku wielkości ciała).
Umiarkowanie, 1) U. ciała = temperament, kompleksja; 2) ułożenie, zawarcie ugody (U. ugody).
Umiatać, p. Umieść.
Umieć, 1) domyślać się; 2) wiedzieć, znać, poznać (U., że Bóg jest jeden); 3) U. na co, U. z czem = znać się na czem, wiedzieć jak sobie z czem poradzić (umie na wykręty); 4) U. z czem, U. czem = umieć czem władać, umieć z czem sobie poradzić, obchodzić się (U. z buławą, z łukiem; U. językiem).
Umiejętny czego = świadomy.
Umienić, umyślić, zamierzyć, przedsięwziąć.
Umienie, mniemanie, rozumienie, opinja, sąd.
Umienny, rozumny, mądry.
Umiernik, powściągacz, uskramiacz.
Umierność, umiarkowanie; skromność.
Umierny, umiarkowany, skromny.
Umierzać, p. Umierzyć.
Umieszkać się gdzie = usadowić się na mieszkaniu, zasiedzieć się.
Umierzyć, niedok. umierzać, 1) umiarkować, ustosunkować, odmierzyć proporcjonalnie do czego; 2) mierząc utrafić, celując ugodzić.
Umieszać, niedok. [699] umieszywać, zmieszać dokładnie.
Umieszczka, umieszczenie; miejsce umieszczenia.
Umieszka, umieszanieumieszanie, zmieszanie.
Umieszywać, p. Umieszać.
Umieść, niedok. umiatać 1) umiatać wiosłami po morzu = grzebać, robić, bić wiosłami; 2) umiatać cudzą sławę = szarpać.
Umiezgać się, umizgać się.
Umiękczać, p. Umiękczyć.
Umiękczyć, niedok. umiękczać zmiękczyć.
Umilić, umiłować, ukochać.
Umiłownik, ten, co umiłował.
Uminać, mnąć ugniatać.
Umizgacz, p. Umizguś.
Umizgalstwo, kokieterja.
Umizgant, p. Umizguś.
Umizguś, umizgant, umizgacz umizgus.
Umkliwy, 1) skłonny do kradzieży (palce umkliwe); 2) wymykający się, usuwający się (usta od pocałunku umkliwe).
Umknąć, niedok. umykać 1) cofnąć, usunąć, odebraćodebrać, ubrać, ująć, odjąć (Bóg nie umyka nam chleba); 2) U. co komu = ściągnąć, grypsnąć, ukraść zręcznie; U. się, 1) wymknąć się, wyśliznąć się, wywinąć się (umyka mi się, jak zając przed ogaryogary); 2) odstzelaćodstrzelać się, różnić się (ten pokój mało się umyka od wojny).
Umłot, umłócenie.
Umłotny, obficie sypiący w młóceniu, namłotny, omłotny (ztożezboże umłotne).
Umodyfikować, umitygować, uśmierzyć (U. rozruch).
Umokły, namokły, przemokły, namiękły, (chleb w mleku U.).
Umoknąć, nied. umakać przemoknąć, namięknąć.
Umord, zmordowanie, fatyga.
Umorycz, morderstwo zapalczywe (ledwo go oderwał od umoryczy).
Umorzyć, 1) zabić, [700]zamordować, zgładzić, 2) zniszczyć, ukrócić.
Umowa, nowa U. = nowy testament, nowy zakon, nowe przymierze.
Umowny, umówny 1) tyczący się umowy; 2) łaskawy, ludzki, użyty, wyrozumiały.
Umówić, niedok. umawiać 1) omówić, obgadać (U. sprawę); 2) zgodzić, zamówić, (U. sobie sługę). U. się, 1) niedok. sprzeczać się, dysputować; 2) utrudzić się mówieniem.
Umówiny, umowa, umawianie się.
Umówny, p. Umowny.
Umrażać, p. Umrozić.
Umroczyć, zamroczyć, zaciemnić.
Umrok, mrok, zamroczenie.
Umrozić, nied. umrażać zmarznąć.
Umrzeć, dostać się w spadku, spaść na kogo.
Umszyć, utkać mchem.
Umycczyć, ubrać w myckę.
Umyć się, liznąć łapę, pójść z niczem, z kwitkiem.
Umykać, p. Umknąć.
Umylić, zmylić.
Umysł, 1) U. do czego = chęć, chętkachętka, skłonność, pociąg; 2) zamiar, zamysł, cel upatrzony (U. fałszywy = podstęp).
Umyśle, umślnieumyślnie.
Umyślenie, zamysł, postanowienie, przedsięwzięcie.
Umyślny, umysłowy.
Umywadliny, woda po myciu czego, np. w umywalni.
Umywadło, p. Umywalnik.
Umywalnica, p. Umywalnik.
Umywalnik, umywalnica, umywadło umywalnia.
Unaglić, kogo = wziąć w opały, w obroty.
Unarzać, zanurzać.
Unieść, niedok. unosić 1) znieść, wytrzymać, ścierpieć, 2) U. pannę, żonę komu = wykraść, uprowadzić, porwać; 3) unosić ptaka myśliwskiego = przez noszenie obłaskawić, [701]ukrócić; unosić kogo = ułaskawić ueobruchaćudobruchać.
Unikać, p. Uniknąć.
Uniknąć, niedok. unikać 1) od kogo, od czego = uciec, stronić (U. od niebezpieczeństwa; mijamy się jakbyśmy unikali od siebie); 2) uciec, umknąć (Józef uniknął do Egiptu.).
Uniesionka, kobieta wykradziona.
Uniosły, unoszący się, ekcentryczny, przesadny.
Uniosły się, który się uniósł.
Uniżność, uniżoność, płaszczenie się, służalczość.
Unjowany, złączony przez unję.
Unkcja, pomazanie.
Unkoszta, (l. m.) koszty, nakłady, wydatkiwydatki.
Unskop, rodzaj hełmu średniowiecznego.
Unteroficjer, podoficer.
Unteroficjerstwo, podoficerstwo.
Uobłapiać kogo = wyściskać.
Upad, 1) albo upaść, upadek; 2) U. w sprawie = przepadek, strata jej.
Upadlejszy, bardziej upadły.
Upadliny, 1) rozwaliny, ruiny; 2) U. czyje = trupy.
Upadła: Do upadłej = do upadłego, na umor.
Upadły, podupadły (U. na oczy).
Upadzenie, upadek, ruina.
Upalać, p. Upalić.
Upalenie, żar, ogień, zapał (U. czyscowe; U. cielesne).
Upalić, niedok. upalać, rozpalić, rozognić (krew upalona; człowiek upalony od słońca).
Upamiętały, który się upamiętał.
Upaść1. Upaść, p. Upad; (do upaści = do upadłego, na umor).
Upaść2. Upaść, 1) opaść, osiąść, obniżyć się (poziom upadł); 2) U. z kobietą = popełnić cudzołóstwo; 3) U. pewną przestrzeń drogi = ujechać, ulecieć szybko; U. się = rozpaść [702]się, złamać się, pęknąć (miecz mu się upadł).
Upatrować, p. Upatrzyć.
Upatrywać, p. Upatrzyć.
Upatrzyć, niedok. upatrować, upatrywać, 1) zważać, obserwować, oglądać (U. przechodzące stado, czy dobrze utrzymane); 2) ujrzeć, dostrzedz, zobaczyć (U. kogo w tłumie); 3) upatrywać = przewidywać, mieć na względzie, zapobiegać (za pokoju upatruj wojnę).
Upawać kogo = upajać.
Upawęzić kogo = uzbroić pawężą.
Upądzać, upędzać, ganiać, uganiać.
Upełny, zupełny.
Upiek, upieczenie (mięso na U.).
Upierzyca, upiór żeński.
Upierzyć, 1) upierzywszy nogi, ucieka = uskrzydliwszy, wziąwszy za pas; 2) duma upierzona = napuszona.
Uplatać, p. Upleść.
Upleć, uplecenie, uplot.
Uplenić, wypleniając umniejszyć; przerzedzić, przetrzebić (wojny upleniają ludność).
Upleść, niedok. uplatać, usidlić, uwikłać.
Uplot, 1) rzecz upleciona, splot, wieniec, girlanda; 2) pęta, sidło, więzy (uwolnić się z uplotów).
Uplwać, opluć.
Upłakać, 1) umordować, ufatygować płakaniem (U. oczy); U. się, umordować się, ufatygować się płakaniem, spłakać się; napłakać się.
Upłaszać, p. Upłoszyć.
Upławić co = pozwolić ciec z czego, sprawić aby płynęło (bok Chrystusa włócznią upławiony).
Upłoch, ten, którego spłoszono skąd.
Upłoszyć, niedok. upłaszać, spłoszywszy zmusić do ucieczki.
Upłozić, upełznąć.
Upłynąć: nicby jej przez to nie upłynęło = nie ubyło.
Upłynny, przemijający, krótko trwały, niestały (upłynne lata, [703]rozkosze; upłynna chwała).
Upłyskać, umazać, uwalać (U. krwią).
Upochlebić, ująć, uraczyć pochlebstwami.
Upocznąć, nied. upoczywać, ukrzepić się odpoczynkiem.
Upoczywać, p. Upocznąć.
Upodobanie, wola (czynić U. czyje; czyń ze mną Twoje U.).
Upodobiać, niedokniedok. od upodobać.
Upogodzić, uspokoić, wypogodzić (U. serce).
Upoj, upojenie (piwo na U.).
Upojny, upajający (napój U.).
Upokoić, 1) udarować pokojem; 2) uspokoić, ukoić, uśmierzyć. U. się, uspokoić się.
Upominalny, służący do upomnienia (list U.).
Upominek, 1) to, co upomina, upomnienie (jasne przyjścia Mesjasza upominki; upominki, któreś tu słyszał), 2) ostateczne upominki = ostatnia posługa, udział w pogrzebie.
Upominkować kogo = obdarzać upominkiem.
Upomionąć, upomnieć.
Upora, upór.
Uporczysty, uporczywy.
Uporczyście, uporczywie.
Upornica, uporniczka, kobieta uparta.
Uporniczka, p. Upornica.
Upornik, człowiek uparty, uparciuch.
Uporzyć, upierać się.
Uposłuchać, usłuchać.
Upośledzać, p. Upośledzić.
Upośledzić, niedok. upośledzać kogo = idąc, zostać za kim.
Upotulać się, upokarzać się.
Upotulność, pokora.
Upowić, p. Upowinąć.
Upowierzyć, wystawić jako prawdopodobne.
UpowljaćUpowijać, p. Upowinąć.
Upowinąć, upowić, niedok. upowijać, spowić (noc upowija ziemię mrokiem).
Upracować, utrudzić, ufatygować, zmordować.
[704]Upragnąć, poczuć pragnienie, chcieć pić.
Upragniony, spragniony czego.
Upraszać, p. Uproszyć.
Uprawca, ten, co uprawia (U. roli, trzciny cukrowej).
Uprawczyna, ta, co uprawia.
Uprawiać, p. Uprawić.
Uprawić, niedok. uprawiać, uprawować kogo w czem, do czego = wyćwiczyć w czem; wprawić, wdrożyć do czego.
Uprawizna, prawizna, należność uprawniona.
Uprawować, p. Uprawić.
Uprostować, wyprostować, naprostować.
Uproszyć, niedok. upraszać, zaprószyć bardzo; uwalać prochem.
Upróć, niedokniedok. uparać, prując urznąć.
Upróżniać, p. Upróżnić.
Upróżnić, niedok. upróżniać co = umniejszyć, ująć czego. U. się, pozbawić się kogo, czego.
Uprząść, 1) wysnuć, utworzyć, stworzyć (dowód z piasku przędziony; z długich robót swych nic nie uprzędą = nic nie wskórają); 2) U. sobie co w głowie = ubrdać, uroić, ułożyć; 3) U. postawę = przybrać.
Uprzedzacz, uprzedziciel, poprzednik, przodek.
Uprzedziciel, p. Uprzedzacz.
Uprzejma: Z uprzejma = umyślnie (Z uprzejma na to zrobiony).
Uprzejmo, uprzejmie.
Uprzejmie, 1) bardzo, gwałtownie, natarczywie (U. prosić; U. się nań gniewał); 2) wręcz, stanowczo (U. różne rzeczy; aby wilgoci U. nie było); 3) król do senatorów, obywateli: U. nam miły... 4) szczerze (U. kochać).
Uprzejmość, tytuł dawany senatorowi przez króla (aby Wasza U. obmyśliła...).
Uprzejmy, szczerze oddany (U. Bogu, królowi).
Uprzespieczać, p. Uprzespieczyć.
Uprzespieczyć, niedok. [705] uprzespieczać, ubezpieczyć.
Uprzestrzenić, rozprzestrzenić.
Uprzykliwy, który się komu przykrzy, uciążliwy.
Uprzywilejować, upewnić przywilejem, dokumentem (przysiągł i uprzywilejował, być wiernym poddanym; nadał dar dla kościoła i uprzywilejował).
Upsnąć się, potknąć się, utknąć.
Upukać się, rozpęknąć się.
Upust, rodzaj wrzodzika.
Upuszczać, p. Upuścić.
Upuścić, niedok. upuszczać, 1) dać się wymknąć, wyśliznąć (UU. złoczyńcę); 2) opuścić, porzucić kogo, co, odstąpić kogo, czego; 3) popuścić, nie utrzymać kału; 4) opuścić, odstąpić (U. co z ceny); 5) opuścić (U. termin, sposobność).
Ur, żubr.
Uraczyć, uczcić, zaszczycić.
Urada, to, co uradzono, uchwała.
Uraz, 1) to, o co się potykają, zawada; 2) uraza, pretensja; 3) raz, cios, uderzenie.
Uraza, zabójstwo.
Urazić, zabić.
Uraziedlnik, zabójca.
Urazitelny, uraźliwy, łatwy do urażenia.
Uraźny, urażony, uszkodzony, nadwerężony.
Urąg, urąganie się, urągowisko.
Urąpność, urępność, piękność, przystojność.
Urąpny, urępny, piękny, przystojny, urodziwy.
Uregiestrować, uporządkować, uregulować.
Uręgacz, ten, co urąga.
Urępność, p. Urąpność.
Urępny, p. Urąpny.
Urgieltnik, ten, co pozostaje u kogo na stałej pensji.
Urjanka, perła urjańska.
Urjantówka, gatunek gruszek.
Urlaub, p. Urlob.
Urlaup, p. Urlob.
Urlob, urlaub, urlaup, urlop.
[706]Urobek, zarobek.
Urobić, zarobić; U. się, zmordować się robieniem, narobić się.
Urocznie, dorocznie; uroczyście.
Uroczny, 1) doroczny (U. zwyczaj); 2) urzekający, czarujący; 3) uroczysty.
Uroczysko, p. Uroczyszcze.
Uroczyszcze, uroczysko, kopiec, miejsce graniczne; pustkowie.
Uroczywisty, uroczysty.
Urod, 1) urodzenie się; 2) albo uroda, to, co się urodziło, urodzaj, zbiór, plon.
Urodny, urodliwy, urodziwy.
Urodzeniec, człowiek urodzony gdzie, tubylec.
Urodzeńszy, przedniejszy, szlachetniejszy.
Urodziwy, rosły, wysoki.
Urodzoność, tytuł szlachcica (wasza U.).
Uroj, rzecz urojona.
Uron, uronienie, utrata, szkoda.
Urost, wielki rozrost, wysokość, wielkość.
Urościć, nied. uraszczać, 1) zrobić, że urośnie, wyhodować (olejek ten uraszcza włosy na głowie); 2) U. pole = ugnoić, umierzwić.
Urościenie, 1) urośnięcie; 2) wynik, następstwo.
Uroślina, to, co urosło.
Urowieś, urwiś, urwis, urwipolec.
Urwać, niedok. urywać, U. kogo w łeb = wyciąć, palnąć, uderzyć; U. się, 1) wyrwawszy się udać się gdzie (nawet do kościoła niema czasu U. się); 2) przerwać się, zerwać się np. z podźwigania się.
Urwański, zbójecki, rozbójniczy.
Urwisz: na U. = byle co urwać, byle się dorwać do czego.
Urwiś, p. Urowieś.
Urwiżywot, szubienica.
Urychlić, pośpieszyć się, pokwapić się.
Urynny, urynowy.
Urywać, p. Urwać.
[707]Urywcza, urywka, 1) urwanie, rwanie; 2) obrywka = dochód przypadkowy.
Urywczą, p. Urywcze.
Urywcze, urywczo, w urywczą, urywczem, urywkiem, dopadkiem, napadając aby urwać.
Urywczem p. Urywcze.
Urywczo, p. Urywcze.
Urywek, to, co urwano (U. skały = obłam, urwa; U. ziela = wierzchołek urwany, kwiatek).
Urywkiem, p. Urywcze.
Urywka, p. Urywcza. (na urywkę, na urywczą = aby tylko urwać).
Urzasnąć się, przerazić się, zatrwożyć się.
Urzazać, urznąć.
Urząd, 1) zrządzenie, postanowienie, wyrok (sprawiedliwy U. Boga); 2) obowiązek; 3) zbiorowo: urzędnicy.
Urządoczyśca, ten, przed którym zdają sprawę.
Urządzić sobie sługę = nająć, zgodzić.
Urzec, (uźrzec) dojrzeć (np. o owocach).
Urzek, urzeczenie, urok, czary.
Urzędny, urzędowniczy, urzędowy.
Urzędownik, urzędnik.
Urzędzić, urzędować.
Urzniony, urznięty.
Urzucić, rzuciwszy utrafić, trafić rzuciwszy, uderzyć rzuciwszy.
Usadka, usadzka, zasadzka.
Usadzić, 1) sadzając urządzić, założyć; zasadzić (U. ogród, winnicę); 2) uszykować, ułożyć, umieścić, rozłożyć, rozlokować (ludzkość i powaga mądrze były w nim usadzone; piękne słów usadzenie).
Usadzka, p. Usadka.
Uschłość, stan tego, co uschło, uschnięcie.
Usech, uschnięcie.
Usiadka, posiedzenie, siedzenie w kompanji.
Usidlawać, usidlać niejednokrotnie.
Usiec, siekąc ugodzić.
Usiedzieć się, nasiedzieć się do uprzykrzenia, wysiedzieć się.
Usieść, niedok. usiadać, [708]1) U. komu na gardle = podbić go sobie; 2) osiąść, osiedlić się gdzie (U. w jakiej miejscowości, na urzędzie; miłość w sercu usiadła = zagościła, zagnieździła się); 2) U. na czem = uwziąć się na co (czart na tem usiadł, aby nas od prawdy odwodzić); 3) ustatkować się, zabastować, dać pokój, spocząć (skończywszy z wrogiem z pokojem usiadł); 4) upaść, utknąć, klapnąć, przepaść (dokazywał pyszałek, aż w końcu usiadł; usiadł na rachunkach = nie mógł się wyliczyć).
Usikać się, p. Usiknąć się.
Usiknąć się, niedok. usikać się, poszczać się, zeszczać się pod siebie.
Usile, trud, wysiłek, praca.
Usilić, zgwałcić.
Usilstwo, osilstwo, gwałt, zgwałcenie.
Usilca, człowiek gwałtowny, raptus, gwałciciel.
Usił, usiłek, usilność, usiłowanie, wysiłek.
Usiłek, p. Usił.
Usiłować na kogo = nalegać, nastawać usilnie.
Usiłowny, usilny.
Uskakować, p. Uskoczyć.
Uskarbić, uzbierać skarby (niebo sobie uskarbiła).
Uskarżyć się, poskarżyć się.
Uskąpić się w czem = postradać czego, stracić co (póki w ostatnim tchu się nie uskąpię, bronić będę = póki mi tchu nie zabraknie).
Uskipieć, skipiawszy ubyć.
Usklepić, sklepiąc urobić, zbudować, zasklepić (kamienie nie mogły U. gmachu bez zawornika; pszczółka sześciogran usklepia).
Uskoczyć, niedok. uskakować, popełnić występek, wykroczyć (U. z małżeństwa = sprzeniewierzyć się). U. się, skoczywszy umknąć się (chciała złapać konia, ale się uskoczył).
[709]Uskok, uskoczenie, skok uciekającego.
Uskrobać, ujść tajemnie, drapnąć, umknąć.
Uskromić, p. Uskromnić.
Uskromnić, uskronić, 1) uskromić; 2) uspokoić, zmitygować.
Uskronić, p. Uskromnić.
Uskrzynąć, przyskrzybnąć, przygnieść, przyciąć (U. komu palce drzwiami).
Uskubać się, ustroić się.
Uskwierać kogo = doskwierać, dokuczać komu.
Usłonić, zasłaniając, uchronić.
Usłuchawać, p. Usłuchnąć.
Usłuchnąć, niedok. usłuchawać, usłuchać.
Usługacz, usłużyciel, posługacz.
Usługować, 1) usługiwać; 2) U. komu, czemu = być posłusznym, słuchać się (U. prawu).
Usłużenie, 1) usługa; 2) obsługa (U. armaty).
Usłużyciel, p. Usługacz.
Usmektać, ubrudzić, uświechtać.
Usmęcić, zasmucić.
Usnacht, hausknet, hausknacht, husnacht, służący w oberży; służący domowy, parobek.
Usowitować, zrobić sowitym.
Uspadać się, popękać, potrzaskać, porozpadać się.
Usposobić, przysposobić, przyrządzić (usposobienie musztardy, ćwikły).
Usprzątnąć, uprzątnąć.
Usta: Usty do ust, usta w usta z kim mówić = twarz w twarz, osobiście, bezpośrednio.
Ustać, niedok. ustawać, 1) ubyć, zmniejszyć się, przebrać się, zbraknąć, skończyć się (dzień już ustawał; nic mu w komorze nie ustawa); 2) U. roku = nie stawić się na termin; 3) stanąć, zatrzymać się w miejscu (ustały wody Jordanowe przed arką przymierza); U. się, 1) (o roślinie) dojrzeć; 2) (o młodzieńcu) ustatkować się, ustalić się, [710]przyjść do równowagi; 3) nastać się do uprzykrzenia, wystać się.
Ustalać, p. Ustalić.
Ustalić, ustalować, nied. ustalać, 1) nastalić, zaprawić stalą (U. grot, miecz); zahartować, zrobić odpornym, zatwardzić (U. serce, myśl, męstwo); 2) U. siekierę = osadzić na toporzysku.
Ustalować, p. Ustalić.
Ustały, który ustał.
Ustanowić, niedok. ustanawiać, zatrzymać w biegu, zastanowić (U. dzwon).
Ustarczyć, umocnić, pokrzepić.
Ustatecznić, p. Ustatkować (U. wyrazy).
Ustatkować, ustatecznićustatecznić, ustalić, ujednostajnić, uregulować (U. częste odmiany).
Ustaw, ustawa, 1) ustawienie, położenie, pozycja, postawa; 2) reguła (U. zakonny); 3) księga o porządku nabożeństw, agienda, rytuał.
Ustawa, 1) p. Ustaw, (utrzymać co w pewnej ustawie; niestateczna rzeczy ludzkich U.); 2) układ, ugoda, umowa; 3) część przepisu prawa wyznaczająca karę na jego gwałcicieli.
Ustawać, p. Ustać.
Ustawca, ustawiciel, ustawnik, ustanowiciel (Chrystus U. chrztu)chrztu; Mojżesz U. starego zakonu); U. prawa = prawodawca.
Ustawiciel, p. Ustawca.
Ustawictwo, 1) moc; 2) jurysdykcja; 3) autonomja polityczna.
Ustawiczen, ustawiczny, stały, trwały.
Ustawiczny, 1) albo ustawny, wytrwały, trwały, nieugięty, stateczny, stały (U. w pracy, w modlitwie, w przedsięwzięciu); 2) ustawicznym z kim być = przestawać z kim.
Ustawić, ustawać, ustawować, 1) ustanowić (U. kogo czem = zrobić, mianować; prebendarzów przy kościele [711]ustawił); 2) postanowić, uchwalić, zdecydować (U. prawa; starsi tak ustawili; ustawiliśmy, iż trzy razy sądzony ma być niesławnym; U. sakrament, święto).
Ustawnie, ustawno, 1) ustawicznie, nieustannie, ciągle; 2) trwale, wytrwale, statecznie, stale.
Ustawnik, p. Ustawca.
Ustawować, p. Ustawić.
Ustąp, p. Ustęp.
Ustąpić, ustępić, niedok. ustępować, 1) U. drogi, prawdy, powinności, trybu = wykroczyć, zboczyć od... (U. z powinności małżeńskiej = sprzeniewierzyć się, złamać wiarę małżeńską; żona ustąpiła od męża = zdradziła go, nie dochowała mu wiary małżeńskiej); 2) U. z rzeczy; ugiąć się, wygiąć się (belka, ściana ustępuje); 3) odstąpić, opuścić (mowa mię ustąpiła).
Ustegnić, udeptać, uszłapać (U. pole).
Usterk, ustyrk, usztyrk, 1) zawada, o którą utykają się, szkopuł; 2) potknięcie się (U. na drodze; U. w mowie = zacięcie się); 3) uszkodzenie, wada, szwannkszwank (U. na ciele, na duszy).
Usterkliwy, ustyrkliwy, skłonny do usterków, ułomny, potykający się; pełen usterków (starość usterkliwa; płacze nad usterkliwem życiem przeszłem).
Usterknąć się, ustyrknąć się, niedok. ustyrkać się, potknąć się.
Ustęp, ustępek, ustąp, 1) uchylenie się na bok, na stronę, zboczenie (U. słońca od równika); 2) przestępstwo, wykroczenie, występek.
Ustępek, p. Ustęp.
Ustępić, p. Ustąpić.
Ustępny, ustępujący się, poddający się (powietrze ustępne).
Ustosować co do czego = umiarkować, zgodzić co podług czego.
Ustowy, ustny; klej U. = mundklej.
[712]Ustraszyć, przestraszyć, U. się, przestraszyć się, ulęknąć się.
Ustrenek, ustronie, ubocze.
Ustronnie, na ustroniu, na boku, na osobności (U. stała).
Ustrzał, zastrzał (nabrzmienie kości).
Ustrzmić, ustrzępić, ufryzować.
Ustrzydz, ustrzygnąć, uciąć, urznąć (U. palec, język, knot).
Ustrzygnąć, p. Ustrzydz.
Ustrzyżki, p. Ustrzyżyny.
Ustrzyżyny, ustrzyżki, obcinki, cząstki ustrzyżone, skrawki (U. knota, papieru).
Ustyrk, p. Usterk.
Ustyrkać, obrażać (U. Boga); U. się, p. Ustyrknąć się.
Ustyrkliwy, p. Usterkliwy.
Ustyrknąć się, p. Usterknąć się.
Usuć, usypać.
Usuknić, ubrać w suknię.
Usycić, zrobić syconym jak miód do picia (napuszczał w zdroje miodu i usycał je).
Usyp, kopiec, mogiła, wzgórek usuty.
Usypnia, wzgórek zawierający w sobie różne kruszce.
Uszacić, ubrać w szaty.
Uszamotać, szamocząc obalić.
Uszatek, naczynie uszate, statek uszaty.
Uszcie, ujście.
Uszczerbek, szczerba (U. w szpadzie).
Uszczerbiać, p. Uszczerbić.
Uszczerbić, niedok. uszczerbiać, utrąciwszy wyszczerbić.
Uszczerbnik, ten, co uszczerbia, szkodnik.
Uszczęścić, uszczęśliwić.
Uszczknąć, uszczyknąć, niedok. uszczykać, uszczypać, ukłóć, ugryźć (pszczoła mię uszczkła); U. się, np. w palec = przyskrzybnąć, przyciąć sobie palec.
Uszczykać, i U. się, p. Uszczknąć.
[713]Uszczypek, 1) ułamek, odłamek, szczypta (uszczypki pism starych; fortuna uciechy uszczypkiem dawa); 2) ujma, uszczerbek (bez uszczypku prawa; bez krzywdy i uszczypku bliźniego); 3) przytyk, przymówka, przycinek.
Uszczypny, uszczypliwy.
Uszka, naczynie do czyszczenia i leczenia uszu (U. lekarska = rurka uszna).
Uszko, część dolna ucha na dół wisząca.
Usztepować, stebnować, ściebać.
Usztyrk, p. Usterk.
Uszychtować, uszykować, przyrządzić.
Uście, ujście.
Uścięgać, p. Uścięgnąć.
Uścięgnąć, niedok. uścięgać, ściągnąć, ścisnąć, spiąć (U. pierś sznurówką, głowę chustką).
Uścignąć, doścignąć, dogonić.
Uśmiechliwy, uśmiechły, uśmiechnięty (uśmiechliwa jutrzenka).
Uśmiechły, p. Uśmiechliwy.
Uśmierzyć, poniżyć, upokorzyć.
Uśnienie, śmierć.
Uśpiać, p. Uśpieć.
Uśpieć, 1) albo uśpiać, zdołać, wskórać; 2) albo uśpieszyć, śpiesząc się uprzedzić.
Uśpieszyć, p. Uśpieć.
Uświadczyć co = zobaczyć, że co jest gdzie (nigdy tam szkodliwego gadu nie uświadczysz).
Uświt, świt (na uświcie = o świcie).
Utaczka, zapasy, mocowanie się z kim.
Utacznik, zapaśnik, szermierz.
Utarczny, tyczący się utarczki (bitwa utarczna).
Utargować, p. Utargnąć. U. się na kogo = targać się, rzucać się, porywać się.
Utargnąć, niedok. utargować, targnąwszy, urwać; uszarpnąć.
Utążyć, U. się, stęsknić się, znudzić się.
[714]Uterać, utyrać, sterać (U. zdrowie).
Uterfin, sukno cienkie.
Utersyn, gatunek sukna drogiego.
Utęskliwy, tęskny.
Utęsknić sobie, utęśnić się, stęsknić się.
Utęśnić się, p. Utęsknić.
Utknąć, niedok. utykać, 1) utkwić (U. oczyma na kogo); 2) (o żyle rudy) zmienić swój kierunek.
Utkniony, 1) utkany (niebo gwiazdami utknione); 2) zasadzony, ugruntowany (nadzieja utkniona w Bogu); 3) utkwiony (oszczep U. w ziemi).
Utłaczać, p. Utłoczyć.
Utłoczyć, niedok. utłaczać kogo = tłocząc udusić, zagnieść.
Utnić, rozcieńczyć, rozrzedzić.
Utok, 1) wał krosienny, na który płótno zwijają; 2) p. Utoka.
Utoka, utok, ucieczka.
Utolić, utulić, ukoić.
Utonęły, który utonął.
Utracić sprawę = przegrać sprawę.
Utrafiać, p. Utrafić.
Utrafić, utrefić, niedok. utrafiać, trafiwszy ugodzić (U. kogo oszczepem).
Utrapieniec, człowiek strapiony.
Utratnica, kobieta utratna, marnotrawnica.
Utratniczek, p. Utratnik.
Utratnik, utratniś, utratniczek, 1) człowiek utratny, marnotrawca; 2) ten, co naraża na straty, darmozjad.
Utratniś, p. Utratnik.
Utratny, podległy utracie (majątek doczesny U.).
Utratować, p. Utretować.
Utrefić, p. Utrafić.
Utretować, utratować, tratując ubić; stratować.
Utroskać, utroskliwić, udręczyć troską, stroskać.
Utroskliwić, p. Utroskać.
Utrónąć, utrunąć, niedok. utrunać, uciec.
Utrud, utrudzenie, fatyga.
Utrunać, p. Utrunąć.
[715]Utrunąć, p. Utrónąć.
Utrwać, wytrwać przez pewien czas.
Utrzebić, samca, mężczyznę = wytrzebić.
Utrzeć, niedok. ucierać, 1) obetrzeć do krwi, drasnąć, kontuzjować; 2) urównać, zniwelować (U. rolę broną); 3) U. drogę = utorować; 4) U. trudności = usunąć, uprzątnąć; 5) U. kogo = ogładzić, wypolerować, ukształcić; 6) U. komu rogów, U. butę = przytrzeć rogów, uskromić; 7) U. sprawę, interes = ubić, załatwić.
Utrzeźwić, otrzeźwić, dotrzeźwić.
Utrzymać, niedok. utrzymywać, 1) utrzymywać co = zawiadywać czem (utrzymywać czyje interesy).
Utrzymałość, wstrzemięźliwość, powściągliwość.
Utucznieć, utuczyć się.
Utułek, przytułek, schronienie.
Utwierdzenie, sklepienie niebieskie, firmament.
UtworzyciefUtworzyciel, stworzyciel, twórca.
Utykać, 1) p. Utknąć, 2) niedok. od utkwić, (pocisk w ziemię utyka).
Utyrać, p. Uterać.
Utysk, 1) ucisk, uciemiężenie; 2) utyskiwanie.
Utyskliwy, skłonny do utyskiwania.
Utyskować, utyskiwać.
Uwabny, dający się zwabić, ułowić (krogulec U.).
Uwad, kotwica.
Uwalisty, p. Uwalny.
Uwalniać, p. Uwolnić.
Uwalny, uwalisty, 1) mocno walący (młot U.); 2) nawalny (deszcz U.).
Uwarować, uwiarować, uchronić, uchować, ustrzedz (uwaruj nas od złego). U. się, uchronić się, ustrzec się czego, uniknąć czego.
Uwarowanie, uwiarowanie, 1) ustrzeżenie, uchronienie, uchowanie od czego; 2) ustrzeżenie się, uchronienie się, uniknięcie czego (U. zdrady; małżeństwo dla uwarowania [716]nieczystoty; książki dla uwarowania tęskności).
Uwarowny, uwiarowny, bezpieczny, zabezpieczony (ożenił się, aby był U. od grzechu nieczystości).
Uwartałczany, podobny do wartałki.
Uważacz, uważyciel, ten, co uważa, obserwator, spostrzegacz.
Uważać, p. Uważyć.
Uważenie, uwaga (uważenia godny).
Uważny, 1) ważny, przeważny (uważna przyczyna); 2) wymagający uwagi, namysłu (uważna sprawa).
Uważyciel, p. Uważacz.
Uważyć, niedok. uważać, 1) zważyć ku dołowi własnym ciężarem, przeważyć; 2) do celu = trafić, ugodzić; 3) kogo = uposażyć w powagę, w znaczenie; 4) U. sobie co do kogo = upatrzyć; 45) U. u siebie = rozważyć.
Uwdzięczenie, p. Uwdzięk.
Uwdzięk, uwdzięczenie, umilenie, upiększenie.
Uwiarować i U. się, p. Uwarować.
Uwiarowanie, p. Uwarowanie.
Uwiarewny p. Uwarowny.
Uwiązać, niedok,niedok. uwiązywać, 1) opętać (miłością uwiązany); 2) U. w imienie = wprowadzić urzędowo w posiadanie majątku. U. się, okręcić się, zasznurować się, ubrać się (U. się w kabat).
Uwiązywać, p. Uwiązać.
Uwiążczy list = wprowadzający kogo urzędowo w posiadanie nabytej majętności.
Uwiązić, uwięzić.
Uwichlić, uwikłać.
Uwidzialność, uznanie własne, dyskrecja (zostawiono to uwidzialności duchowieństwa).
Uwidzieć, zobaczyć, spostrzedz. U. się, pokazać się, uwidocznić się, ukazać się.
Uwieliczyć, uwielszyć, wynieść, wywyższyć.
Uwielszyć, p. Uwieliczyć.
Uwierać, p. Uwrzeć.
Uwierzliwy, wiarogodny.
[717]Uwieszczy, obwieszczający (List U.).
Uwieźć się, ujść, umknąć (U. się z pogromu).
Uwięzać, uwiązać.
Uwijać się, p. Uwinąć się.
Uwilgotnić, p. Uwilżyć.
Uwilżyć, uwilgotnić, zwilżyć, zmoczyć.
Uwinąć się, niedok. uwijać się, obrócić się, wykręcić się (U. się na jednej nodze).
Uwinić, obciążyć winą, obwinić, oskarżyć.
Uwinny, uwijający się, zwinny, skrzętny.
Uwlec, zrobić ujmę, ubliżyć, zganić.
Uwładać, uposażyć w władzę; władnym uczynić, uprawomocnić, upoważnić (U. kogo powagą; papiery do uwładania w czynieniu patrona).
Uwłaszczać, p. Uwłaścić.
Uwłaścić, niedok. uwłaszczać, nadać pewną właściwość, napiętnować, nacechować (moc ducha Bożego wszystko uwłaści).
Uwłoctwo, uwłaczanie, ujma, zelżywość.
Uwłocznik, 1) ten, co uwłacza (U., złorzecznik); 2) zwodnik, uwodziciel.
Uwłoczny, włóczony (Hektor U. zelżywym był widokiem).
Uwod, uwiedzenie się, ułuda, uniesienie się, uprzedzenie (dobrze i bez uwodu przeświadczony).
Uwodca, ten co uwiódł albo co uwodzi.
Uwodzić komu czego = ujmować, uwłaczać (U. komu czci). U. się myślami = bić się z myślami, namyślać się, łamać sobie głowę.
Uwodziwołek, złodziej bydła.
Uwolnić, niedok. uwalniać, zwolnić, rozwolnić, rozluźnić (U. pęta).
Uwonić, wonią napełnić.
Uwój, 1) rzecz uwita; skręt, zwój, splot, zwitek; 2) rzecz, którą owijają.
[718]Uwrot, 1) obrót, zwrot (U. konia); 2) rola, pole.
Uwróć, zawrót, skręt, odwrót (U. pługa przy końcu skiby).
Uwroz, powróz, sznur.
Uwrzały, który uwrzał, ugotowany.
Uwrzeć, niedok. uwierać, 1) uwarzyć się, ugotować się; 2) ubyć przez wrzenie, wygotować się (uwiera polewki; warzyć, aż do dwóch kwart uwre).
Uwzajemnić się, odwzajemnić się, odpłacić się, wywzajemnić się.
Uwziętość, zawziętość, uporczywość (koniecznie chciał swego dokazać z uwziętości).
Uzakonnić, ustanowić prawem, uprawnić, postanowić.
Uzbierywać, zebrać niejednokrotnie.
Uzbogacać, wzbogacić, ubogacić (U. łaskami = hojnie uposażyć).
Uzdać się, sznurować się, podwiązywać się.
Uzdarz, rymarz.
Uzdrowitelny, 1) możliwy do uzdrowienia, uleczalny; 2) uzdrawiający, leczniczy.
Uzdrygać się przed czem = mocno się wzdrygać.
Uziaić się, zziajać się.
Uziąbnąć, zziębnąć.
Uzierać, p. Uźrzeć.
Uznać, niedok. uznawać, 1) poznać, dowiedzieć się, zaznać; 2) doznać, doświadczyć (U. przykrości); 3) rozeznać, rozpatrzyć, rozważyć (spory uznawali i rozsądzali); U. się, upamiętać się, wejść w siebie.
Uznalny, mogący być uznanym.
Uznamionać, zauważyć, spostrzedz.
Uznanie, poznanie, pojęcie, pojętność.
Uznawca, 1) ten, co rozpoznaje co, wchodzi w ww co; 2) sędzia, rozjemca (U. sporu; U. na zapasach publicznych); 3) doradca, mentor (przydać młodzieńcowi kogo za uznawcę).
[719]Uzrość, urość, wzrosnąć.
Uzupełniać, p. Uzupełnić.
Uzupełnić, niedok. uzupełniać, spełnić, wypełnić, wykonać (U. rozkaz).
Uźrać, p. Uźrzeć.
Uźrzały, dojrzały, dostały.
Uźrzeć, 1) albo uźrzenieć, uźrać, niedok. uźrzewać, dojrzeć, stać się dojrzałym, dostać się; 2) niedok. uzierać, ujrzeć.
Uźrzenieć, p. Uźrzeć.
Uźrzewać, p. Uźrzeć.
Użalony, żalem zdjęty.
Użałobić się, ubrać się w żałobę.
Użałować się, użalić się, zlitować się.
Użądzać, p. Użądzić.
Użądzić, niedok. użądzać, napełnić żądzą.
Użądzieć, przejąć się żądzą.
Użątek, p. Użętek.
Użedz, niedok. użegać, upalić, opalić, sparzyć.
Użeg, upał, spieka.
Użętek, użątek, użęcie, żniwo, zbiór.
Użonąć, ugnać, upędzić.
Użreć się, obeżreć się.
Użyciel, ten, co jest w używaniu czego, użytkownik (U., ale nie właściciel majątku).
Użyczać się komu 1) udzielać się komu, żyć, obcować z kim (U. się towarzystwu); 2) wywdzięczać się (U. się swemu nauczycielowi).
Użyczawać, użyczać.
Użyczka, pożyczka.
1. Użyć, utrzymać się przy życiu, uchować się.
2. Użyć, niedok. używać, 1) U. czego = mieć co, powodować się czem, zachować co (U. ostrożności, litości, cierpliwości); 2) zwątlić, osłabić, nadwerężyć, umniejszyć (użyjcie we mnie bólu; nieprzyjacielowi U. się dali); 3) uprosić, ubłagać, ująć, zmiękczyć (U. kogo prośbą; U. czyje serce; U. kogo darami); 4) używać kogo o co = prosić, namawiać, nalegać; 5) doznać, doświadczyć (U. bólu, szkód, [720]trudności); 6) czego jak = przyjąć, znieść, przenieść na sobie, doznać, odczuć (z żałością potem tego używał, że odstąpił odeń; z żalem onego zwycięstwa używać miał; z wielkim wstydem przymówek tych użyła; z gniewem tego używał, gdy kto jego dobrodziejstwa wspominał; z pociechą tego towarzystwa nie użył).
Użyłować, upstrzyć żyłami (liść pięknie użyłowany).
Użyt, użycie (U. bogactwa).
Użyteczny, rozpowszechniony, zwykły.
Użytek, urodzaj, plon, owoc, zbiór.
Użytelnik, ten, co używa czego, co przyjmuje w siebie (U. Sakramentu Pańskiego).
Użytkować, być użytecznym, przynosić użytek.
Użytność, użyteczność.
Użyty, dający się użyć, miękki.
Używać, 1) p. Użyć; 2) U. pszczół = otrzymywać, ciągnąć korzyści z pszczół.
Używanie, potrzeba, narzędzie, sprzęt, naczynie (wiąz służy na różne w gospodarstwie używania).
Używicić, zaprawić żywicą; umazać żywicą.
Używić, 1) żywiąc utrzymać przy życiu (U. głodnego); 2) użyć, wyżyć, uchować się przy życiu.
Użżony, spalony.
• PDF 
• MOBI 
