Apokryfy Judaistyczno-Chrześcijańskie/Apokryfy prorocze/II.III.1

Z Wikiźródeł, wolnej biblioteki
<<< Dane tekstu >>>
Autor Ignacy Radliński
Tytuł Apokryfy Judaistyczno-Chrześcijańskie
Podtytuł Księga wstępna do Literatury apokryficznej w Polsce
Wydawca Polskie Towarzystwo Nakładowe
Data wyd. 1905
Druk Drukarnia Narodowa w Krakowie
Źródło Skany na Commons
Inne Cały tekst
Pobierz jako: EPUB  • PDF  • MOBI 
Indeks stron
1) Dzieje tych Ksiąg.

O utworze, noszącym wogóle tytuł Apokalipsa Mojżesza, wspomina Jerzy, mnich grecki, żyjący w VIII w. naszej ery, a dla swej godności na dworze patryarchy Konstantynopolitańskiego nazwany Syncellus, w dziele swojem Chronografia. Według niego, te dwa ustępy w liście Pawła do Galatów: »Bo w Chrystusie Jezusie ani obrzezka nic nie waży, ani nieobrzezka, ale wiara przez miłość skuteczną« (V, 6), i: »Albowiem w Chrystusie Jezusie ani obrzezka nic nie waży, ani nieobrzezka, ale nowe stworzenie« (VI, 15) — miały być wzięte z tej Apokalipsy.
Utwór ten przechował się głównie w czterech rękopisach: dwu — znajdujących się we Włoszech, dwu — w Wiedniu. Z włoskich pierwszy, Codex Venetus Nanianus LXIII, jest papierowy i pochodzi z trzynastego wieku. Drugi — pergaminowy, Mediolanensis C. 237, z wieku jedenastego. Dwa wiedeńskie: papierowy — z wieku XIII lub XIV, pergaminowy — z XII.
Na podstawie tych rękopisów wydał ową Apokalipsę K. Tischendorf we wzmiankowanym już zbiorze: Apocalipses Apocryphae Mosis, Ezdrae, Pauli, Johannis, item Mariae Dormitio, Lipsiae, 1866. Według wydawcy, stanowić ona mogła część jakiejś większej całości i pochodzi z czasów powstawania literatury apokryficznej wogóle. W wydaniu tem czytamy nad nią napis następujący: Żywot i czyny (Δυήγεσις καὶ πολιτεία) Adama i Ewy, pierwszych ludzi, objawione przez Boga Mojżeszowi, słudze swojemu, który tablice ustaw prawnych z rąk Pana otrzymał, nauczony przez archanioła Michała.
Lecz jeszcze niedość. Ten sam utwór, z dość znacznemi wszakże stosunkowo odstąpieniami i wtrąceniami, tylko pod innym tytułem, już prosto jako: Życie Adama i Ewy — Vita Adae et Evae — jest znany z licznych rękopisów łacińskich. Na podstawie dwunastu takich rękopisów wydał Wilhelm Meyer ów tekst łaciński z objaśnieniami i możebnie obszerną historją przeróbek i przekładów: Vita Adae et Evae, herausgegeben und erläutert, w wydawnictwach Akademii monachijskiej za 1879 r.[1].
Inny utwór znany jest pod tytułem Mała Genesis, λεπτὴ γένεσις, Epifanjusz, sławny pisarz chrześcijański z IV stulecia, w dziele swojem Πανάριον (półka na chleb), zwanym jeszcze inaczej Contra Haereses, przypisując ten utwór Mojżeszowi, nazywa go jeszcze λεπτογένεεσις; a również τὰ Ιωβηλαία, Księga Jubileuszów. Wzmiankowany Syncellus, a następnie Cedrenus, mnich grecki z XI wieku, autor innej Chronografji, utożsamia Małą Genesis z Apokalipsą Mojżesza. To utożsamienie było powtarzane przez wszystkich badaczy apokryfów aż do środka bieżącego stulecia, a mianowicie do czasu, kiedy misjonarz chrześcijański Krapff odszukał w Abisynji rękopis w języku etjopskim, zawierający właśnie ową Małą Genesis. Jej całkowity tytuł, tłumaczący zarazem drugą jej nazwę: Księga Jubileuszów, tak się w tym rękopisie etjopskim przedstawia: »Oto jest podział czasu stosownie do zakonu i świadectwa, a również wydarzeń zaszłych na tygodnie i jubileusze dla wszystkich lat świata, według słów, które był wyrzekł Bóg do Mojżesza na górze Synai«.
Znaleziony w Abisynji rękopis, przechowywany w bibljotece w Tybindze, krytycznie wydał Dillmann[2], poprzednio pomieściwszy jego przekład na niemiecki w Jahrbücher der biblischen Wissenschaft (1849—1851). Według tego wydawcy, przekład etjopski był dokonany z przekładu greckiego tekstu oryginalnego, powstałego w języku hebrajskim lub aramejskim w pierwszym wieku przed erą naszą lub, co być bardziej może, w pierwszym tej ery; w każdym zaś razie w czasach ubiegłych, pomiędzy powstaniem Księgi „Enocha i Czwartej Ezdrasza, które autor Małej Genesis już zna, a powstaniem Testamentów XII Patiyarchów, których autor zna już Małą Genesis.
Niezależnie od owego przekładu na etjopski, odszukane urywki bardzo wczesnego przekładu na łacinę tego utworu wydał Ceriani w Monumenta Sacra[3], zużytkował zaś je Herman Roensch w swem wydaniu: Das Buch der Jubiläen[4].
Trzeci utwór, związany z imieniem Mojżesza, nosi nazwę Άνάληψις Μωυσέως, Assumptio Mosis, Podniesienie lub Wniebowzięcie Mojżesza.
Ciekawe są okoliczności, które dały początek temu ostatniemu utworowi. W Księdze piątej Mojżeszowej, zwanej w łacińskim przekładzie zbioru starożytnych zabytków piśmiennictwa hebrajskiego Deuteronomium, w ostatnich rozdziałach tej Księgi czytamy: »Przyszedłszy tedy, Mojżesz opowiedział te słowa wszystkiemu Izraelowi i rzekł do nich: Sto i dwadzieścia lat jest mi dziś; nie mogę więcej wychodzić i wchodzić; a też mi Pan powiedział: Nie przejdzież za ten Jordan. Pan, Bóg twój, sam pójdzie przed tobą, on wytraci narody te i posiądziesz je; Jozue, ten pójdzie przed tobą... Tedy przyzwawszy Mojżesz Jozuego, rzekł do niego przed oczyma wszystkiego Izraela: Zmocnij się, a mężnie sobie poczynaj, bo ty wnijdzież z ludem tym do ziemi, o którą przysiągł Pan ojcom ich, że im ją da, a ty im ją w dziedzictwo podzielisz, a Pan, on pójdzie przed tobą, on będzie z tobą, nie odstąpi cię, ani cię opuści, nie bójże się, ani się lękaj... Tedy napisał Mojżesz ten zakon (zawarty w tej i w czterech pierwszych księgach Mojżeszowych) i oddał go kapłanom, synom Lewiego, którzy nosili skrzynię przymierza pańskiego (otrzymane przez Mojżesza od Jehowy na górze Synai tablice), i wszystkim starszym Izraelskim... Zatym rzekł Pan do Mojżesza: Oto przybliżyły się dni śmierci twojej; przyzówże Jozuego, a stańcie w namiocie zgromadzenia, a przykażę mu. Szedł tedy Mojżesz i Jozue, a stanęli w namiocie zgromadzenia. Tedy się ukazał Pan w namiocie w słupie obłokowym, i stanął on słup obłokowy nade drzwiami namiotu, i rzekł Pan do Mojżesza: Oto ty zaśniesz z ojcy twojemi... Wstąp na tę górę Nebo, która jest w ziemi Moabskiej naprzeciw Jerychu, a oglądaj ziemię Chananejską, którą ja dawam synom Izraelskim w osiadłość i umrzesz na tej górze... Tedy wstąpił Mojżesz z onych równin Moabskich na górę Nebo, na wierzch pagórka, który jest naprzeciwko Jerychu... I umarł tam Mojżesz... I pogrzebł go Pan w dolinie ziemi Moabskiej, a nie dowiedział się nikt o grobie jego aż do dnia tego« (XXXI—XXXIV).
Tak się przedstawiają najstarsze podania o śmierci tego bohatera narodowego. Na nową warstwę, utworzoną już w czasach późniejszych, naprowadza tekst następny. W liście Judy Apostoła czytamy: »Lecz Michał Archanioł, gdy z dyabłem się rozpierając, wadził o ciało Mojżeszowe, nie śmiał podnieść przeciwko niemu sądu bluźnierczego, ale rzekł: Niech cię zgromi (9)«.
Oto zarówno pierwotne, jak i późniejsze podania wybornie się nadawały do utworu apokryficznego. Przechowane w tekście Deuteronomium przemówienia Mojżesza można było uzupełnić nowemi w duchu nowej epoki, a późniejszemi podaniami ubarwić wcześniejsze. Jakoż i powstała apokalipsa, znana jako Wniebowzięcie Mojżeszowe.
Treść tego utworu była przyczyną wielkiego jego znaczenia w pierwotnem piśmiennictwie chrześcijańskiem. I tak, wzmianki o nim lub cytaty znajdują się w dziełach Klemensa Rzymskiego i apokryfach jemu przypisywanych, w dziełach Klemensa Aleksandryjskiego, u Orygenesa, Didymusa, Apolinarjusza Laodyceńskiego, Epifanjusza, Augustyna, Gelazjusza Cyzyceńskiego i u innych.
Prawdopodobnie językiem pierwotnym tego apokryfu był hebrajski, czy też aramejski. Wcześnie dokonany przekład na łacinę posiada obecnie powagę oryginału, który zaginął. Ale i tego nie posiadamy w całości, tylko początkowe jego rozdziały (I—XII). A. Hilgenfeld, twierdząc, że oryginał był napisany po grecku, odtworzył tekst grecki, jak sądzi, tekst pierwotny znalezionego urywku łacińskiego i, pomieściwszy przekład łaciński, krytycznie opracowany, w zbiorze pomników pierwotnego chrystjanizmu, znanym pod tytułem: Novum Testamentum extra Canonem receplum (I—IV, 1866—1881), jako editio princeps, odtworzony tekst grecki pomieścił w cytowanem już dziele Messias Judaeorum libris eorum paulo ante et paulo post Christum nalum iltustratus, 1867 (str. 435—468). Wzmiankowany włoski uczony A. Cerani wydał przekład łaciński jeszcze w roku 1862 (»Monumenta sacra et profana...«). Atoli Hilgenfeld przypisuje sobie pierwsze wydanie na tej zasadzie, że Cerani wydał kodeks łaciński, tekst nieopracowany, on zaś księgę, tekst opracowany. Oprócz Ceraniego i Hilgenfelda, wydawali jeszcze tekst łaciński G. Volkmar 1867, M. Schmidt i A. Merx — 1868, M. Haupt 1867, H. Roensch — 1868, już w oddzielnych księgach, już to w czasopismach specjalnych.
Aczkolwiek wskazówki chronologiczne, rozsiane w Assumptio Mosis, nie mogą doprowadzić do ścisłego określenia czasu powstania tego apokryfu, w każdym atoli razie dowodzą, że powstał on w czasach takiego prześladowania i ucisku Żydów, jakie mogło nastąpić tylko po przyłączeniu Judei do państwa Rzymskiego, a więc na początku ery naszej. Na tej zasadzie A. Hilgenfeld, upatrując przytem ślady znajomości tego apokryfu w listach Pawła[5], Apokalipsie Jana[6] i Ewangelii według Mateusza[7], przez ich autorów, rok 44 podaje. Inni krytycy znacznie opóźniają datę jego, podając czasy cesarza Adrjana, a mianowicie — pogrom Żydów po uśmierzeniu ostatniego już powstania w Judei, wznieconego przez Bar-Kokabę, co, jak się zdaje, potwierdza ogólny nastrój ducha w tym utworze panujący.




  1. To wydanie Meyera Vita Adae et Evae posłużyło za punkt wyjścia V. Jagićowi, w rozpoczętem dziele Slavische Beiträge zu den Biblischen Apocryphen (Denkschriften der K. Akadamie der Wissenschaften in Wien, Band XLII, 1893) do I. jego części: Die altkirchen-slavischen Texte des Adamsbuches.
  2. Kufale sive Liber Jubilaeorum, qui idem a Graecis ή λεπτὴ γένεσις inscribitur, versione graeca deperdita nunc nonnisi in Geez linqua conservatus, nuper ex Abyssynia in Europam allatus. Aeliopice... ed. Dr August Dillmann. Kiliae et London, 1859.
  3. Tytuł całkowity tego wydawnictwa tak brzmi: Monumenta sacra et profana ex codicibus praesertim bibliotbecae Ambrosianae, opera collegii doctorum ejusdem... Medjolan, 1861.
  4. Das Buch der Jubiläen oder die kleine Genesis. Unter Beifügung des Textes der in der Ambrosiana aufgefundenen lareiniechen Fragmente sowie einer von dr A. Dillman aus zwei äthiopiechen Handschriften gefertigten lateinischen Übertragung... Leipzig. 1874.
  5. W Asumptio Mosis Mojżesz po dwakroć (I, 3 i III, 11) jest nazwany pośrednikiem. Paweł w liście do Galatów (III, 19) również Mojżesza nazywa pośrednikiem.
  6. W Asumptio Mosis cztery godziny mają oznaczać cztery panowania: Augusta, Tyberjusza, Kajusa i Klaudjusza (VII, 20) W Apokalipsie Jana (XVII, 10) autor mówi: »Pięć ich (królów) upadło«, do czterech wymienionych panowań, dodając piąte — Nerona.
  7. U Mateusza (XII, 3) czytamy: »A to ukazali się im Mojżesz i Eljasz« w opowiadaniu o przemienieniu się Jezusa. Eljasz, według podania, był wzięty do nieba; to samo spotkało Mojżesza, według autora Wniebowzięcia Mojżesza.





Tekst jest własnością publiczną (public domain). Szczegóły licencji na stronie autora: Ignacy Radliński.