Pustelnik/IX
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Pustelnik |
| Wydawca | Wielkopolska Księgarnia Nakładowa |
| Data wyd. | 1921 |
| Druk | Drukarnia Polska T.A. |
| Miejsce wyd. | Poznań |
| Źródło | Skany na Commons |
| Inne | Pobierz jako: EPUB  • PDF  • MOBI  Cały tekst |
| Indeks stron | |
Nowe dnie ujrzały Jarów w odmiennej szacie. Wszystko tu było jak po przejściu nawałnicy, która nadszarpnęła silnie, lecz nie zdruzgotała. Ludzie szeroko, swobodnie odetchnęli. Tumult trwał bez przerwy, ale miał już inny charakter. Była wrzawa bez chaosu, rozgardjasz bez nieładu. Przerażenie, trwoga razem z ogromami i błyskawicami niby groźna chmura posunęła się dalej.
Słońce stało na skłonie zachodu, gdy księżna Bożenna z pustelnikiem, po odjeździe jakiegoś korpusu, rozmawiali z sobą na dziedzińcu pałacowym. Profesor wskazał jej kłąb kurzawy, toczący się szybko po szerokim trakcie.
— Nowy oddział wali.
Od bramy murowanej oderwała się drobna, ciemna postać, pędząc prawie na oślep ku pałacowi, z rozpostartemi ramionami.
— Wszak to marszałek — zdumiała księżna.
— Tak... ale. Co mu się znowu stało?...
— To oni!... to oni!... to oni!... krzyczał Orzęcki i biegł, jak młodzieniec.
Twarz miał w ogniu, oczy gorzały wewnętrznym szałem, cała postać robiła wrażenie rozpędzonego wahadła.
Gdy się zbliżył, księżna chwyciła go za ręce.
— Kochany panie, co to, co?...
— Oni!... oni!... — jak w obłędzie wrzeszczał staruszek.
— Gdzie, jak?... Kto?...
Zadyszany wskazał ręką na trakt. W tejże chwili z tętentem, szumnie, pełnym kłusem cwałował przez bramę mały oddział konnicy. Jakiś łopot tryumfalny nad nimi, zwycięzki zew. Aleją ocienioną wiązami szarżowali wprost na stojących. Księżna i pustelnik cofnęli się na bok, młodą kobietę przykuła dziwna moc, niepojęta, czar poprzedzał ich i leciał ku niej z siłą atakującego orła.
Orzęcki wzniósł w górę obie ręce, trząsł się, dygotał, cały w płomieniach ze straszliwym krzykiem w rwącej się piersi.
— Oni... oni... oni!...
Oddział gnał wichrem.
Pierwsze szeregi nadlatywały tuż aż warczało powietrze od pędu. Klasycznie wyrzucane nogi wierzchowców, z rytmiką i temperamentem, wygięte szyje, rozdęte krwawe chrapy, a nad głowami rumaków szare postacie żołnierskie, małe czapeczki... orzełki.
— Nasi!... Artylerzyści!... — zawołał pustelnik.
— Oni... Oni... Oni!... — wył Orzęcki.
Zrównali się. Komenda głośna oficera, błysnęła wzniesiona szabla i... oddział stanął jak wmurowany. Jednocześnie rozległy się dwa okrzyki: szaleńczy, nabrzmiały szczęściem, rozrywający piersi organ Orzęckiego i głuchy w brzmieniu, lecz głęboki w tonie, szczególny głos księżnej Bożenny.
Skamieniała, sztywna, zbielała na twarzy, patrzyła... na swoją wizję.
Sen to... czy jawa?...
A starzec, jak był z rozpostartemi ramionami, tak rzucił się do strzemion stojącego z brzegu oficera.
— Ujrzałem was!... widzą... widzę!... polskie wojsko!... polskie wojsko... Boże!... już teraz... na wieki!...
Krzyk ten przechodził w charczenie straszne...
Starzec wołał i całował strzemiona, łapał gorączkowo za siodło i konia, trzepał ramionami, jak ranny ptak skrzydłem, i obsuwał się, opadał, aż po ostatniem słowie, runął pod kopyta konia.
Oficer nie zdołał go zatrzymać. Nie słyszał może nawet jego krzyku. Sam był osłupiały, olśniony, z zamarłym oddechem w piersiach. Pustelnik pierwszy skoczył do Orzęckiego. Komendant oddziału ocknął się. Krótki rozkaz... zsiadanie z koni, rumor, szczęk.
Dźwignięto marszałka i położono nawznak.
— Omdlał... wody!... — krzyknęła księżna, oprzytomniawszy.
Uklękła przy głowie staruszka i jęła dłonią nacierać jego kościste skronie, żółtą powleczone skórą. Ktoś pobiegł po wodę. Pustelnik badał przez długą chwilę puls i serce, wreszcie podniósł się bardzo blady i rzekł matowym głosem:
— Nie żyje.
— Boże... Boże... — jęknęła księżna.
Pustelnik zwrócił się do komendanta. Wskazał zmarłego.
— Weteran z 31 i 63 roku, emigrant partyzant, zesłaniec, nosi na piersiach złoty krzyż „Virtuti Militari“, na ciele mnóstwo zagojonych ran. Dobiegał stu lat wieku. Oczekiwał was, marzył o was i... ot... ot... chwili tej doczekawszy... nie wytrzymał. Serce mu pękło z nadmiaru szczęścia.
— Cześć jego pamięci — szepnął oficer wzruszony i, odkrywszy głowę, przyklęknął przy zmarłym.
Z drugiej strony klęczała księżna i profesor Hruda, żołnierze polscy poklękali z odkrytemi głowami. Zaległa uroczysta, martwa cisza, tylko parskały konie i świergotały ptaki. Księżna pochyliła nizko głowę, przymknęła, oczy, drżąc na całem ciele. Szept jej modlitwy przerywał i mącił wewnętrzny krzyk duszy...
— On... Bohdan przy niej... On Bohdan...
Oboje słyszeli bicie własnych serc, nie śmieli na siebie spojrzeć. Rozdzielały ich martwe, zimne zwłoki.
Oficer powstał pierwszy, za nim wszyscy. Legjonistów otaczał już mały tłum służby z pałacu. Za bramą^ widać było zbliżającą się baterję polską.
— Trzeba go przenieść — rzekł Hruda.
Zabrzmiała nowa komenda.
Żołnierze wyszykowali się w okamgnieniu.
— Prezentuj broń!...
Zgrzyt stali i cały oddział na koniach uformowany jak na paradę, z obnażonemi szablami, tworzył szpaler, środkiem którego na złożonych karabinach kilku legjonistów oraz oficer i pustelnik nieśli do pałacu ciało marszałka Orzęckiego. Księżna szła obok, widząc przed sobą smukłą sylwetkę artylerzysty i jego typowy, bez zarostu, energiczny profil. Zaczęła się żarliwie modlić.
— On... Bohdan, mój... Bohdan — wołało w sercu, wołało w duszy, plącząc i głusząc słowa modlitwy.
A dokoła nich miarowy tupot kopyt, cichy chrzęst tręźli i mundsztuków, sztywna stal wyprostowanych szabli, szare mundury... A przed nią on... Jezus MarjaL. On!... ten sam, co wtedy... tylko w innym stroju. Ten sam, co w wizji... Szary mundur, mała czapeczka...
Sen to, czy jawa?...
Kobieta uprzytomnia sobie wszystko...
Więc to prawda?.. to nie nowa halucynacja?...
Ona oto idzie za noszami, na których uspokojony już na wieki, cichy leży starzec entuzjasta, wierny syn ojczyzny, wierny przyjaciel jej rodziny, marzyciel, ideowiec i zapaleniec. Księżna spogląda na tę drobną, suchą twarz koloru starego pergaminu, na zamknięte ręką pustelnika powieki, na uśmiech niesłychanej błogości, osiadły na ustach i na zastygły w rysach stygmat wielkiego wzburzenia, podniety szaleńczej, radości i szczęścia, w jakiem wyzionął ducha. Zdawało się, że staruszek śpi i śni, iż otaczają go kolumny polskich bohaterów, że spoczywa na karabinach polskich żołnierzy.
— Ujrzał jeszcze Legjony, wyśnione przez siebie — szepnęła księżna i pierwsze, wielkie łzy spłynęły z jej oczów.
Orszak zatrzymał się przed pałacem.
— Umieścimy zwłoki w zbrojowni — rzekła księżna do pustelnika.
— Dobrze... ot... ot... tam dla niego najwłaściwięj.
Gdy nosze wniesiono na wysoki ganek, nagle huknęły strzały karabinowe. To oddział artylerzystów dawał salwy na cześć zmarłego weterana.
Zapadał cichy jesienny wieczór.
Księżna krzątała się żywo, podniecona niezwykle, ale pełna energji, czynna. Przybyło jeszcze parę oddziałów Legjonów, przyjmowano ich gorąco ze szczerem uczuciem.
Pustelnik pomagał księżnie w jej gościnności i z daleka czuwał nad nią. Zrozumiał już wszystko. Widział powitanie komendanta z młodą kobietą w zbrojowni przy zwłokach Orzęckiego, bo dopiero wówczas nastąpiła prezentacja, narazie zaniechana samą siłą faktów. Jego nizkie pochylenie całej postaci, pocałunek jej ręki, a potem dumne, harde trochę wyprostowanie się i spojrzenie na nią z pod lekko zamrużonych rzęs; jej rumieniec i walka, by zachować konieczny takt w męce wyraźnej, uświadomiło wystarczająco profesora. Był on wzruszony postawą obojga, pełną szlachetności i powagi, przejęty sytuacją. Księżna panowała nad sobą mężnie, obowiązki pani domu spełniając z godnością i promiennym wdziękiem, cechował ją jednak niepokój i wzburzenie. W oczach jej świecił blask jakiś, rzucający snopy iskier a tragiczny, usta paliły się żywą krwią. Nawet głos jej, wpadający w tony altowe, miał poza swojem brzmieniem odczuwaną głębinę, otchłań uczucia, skrycie zamkniętą dla obcych.
Obserwacja pustelnika skierowała się w drugą stronę. I tam widział ból, siłę uczuć, mękę, tem większą, iż nieprzewidzianą w pozorach sztywności i chłodu. Gorączkę wewnętrzną ujarzmiał dzielnie męską potęgą woli i pysznym wojskowym moderunkiem.
Po kolacji w pałacu, na której była cała starszyzna Legjonów, jedna kompanja wyruszyła, jako rekonesans, pod pozycje nieprzyjacielskie. Komendant oddziału artylerji ofiarował się dobrowolnie poprowadzić podjazd. Wieczór był ciemny, gdy odjeżdżali w stronę krwawych łun, hen, po za Jarowrem rozpiętych na horyzoncie. Koledzy, oficerowie, żegnali dowódzcę baterji wesołymi okrzykami, ale on milczał. Księżna, bez słowa stojąc na boku, wpatrzyła się w jego postać. Tętno jej serca wołało ku niemu to wszystko, czego usta nie wypowiedziały. Pożegnalny pocałunek jego czuła na ręku, palił ją żarem.
Odjechali.
Jeszcze trochę ruchu; rozstawiono warty i cisza zaległa Jarów, przerywana hukiem dział z odległej pozycji.
Księżna nie poszła spocząć, zajrzała do oświetlonej rzęsiście i ukwiecionej zbrojowni, w której spał snem wiecznym marszałek Orzęcki.
Kilka osób starszych ze służby, czuwających w sali, usunęło się grzecznie przed księżną. Podeszła blisko do wzniesienia, uklękła i zaczęła się modlić, ale myśl jej odbiegała znowu w inne zakresy. Więc czyniła sobie gorzkie wyrzuty, że nie może skupić umysłu przy zwłokach starego przyjaciela i sługi jej rodu. Żal ją ogarnął, lecz... tamto... było silniejsze i porywało ku sobie nieprzepartą wolą. Chcąc koniecznie zwalczyć wszechmocny urok tych pokus drogich w obliczu śmierci, by powadze jej majestatu nie uchybiać, księżna zaczęła głośno odmawiać litanję. Podchwycono ją skwapliwie. Zamamrotały głosy wśród ciszy, panującej w sali. Modlitwa popłynęła uroczysta i szczera. Ale księżnę przenikało przykre uczucie lęku. Cały nastrój żałobny, syczenie świec i ten szmer monotonny głosów roztargał jej nerwy.
Kobieta zatrzęsła się nagłym dreszczem, jakby dotknęła ją zimna ręka nieboszczyka. Słowa zastygły jej na ustach. Przerwano litanję. Oczy obecnych utkwiły w księżnie z ciekawością, inne z niepokojem i życzliwie, Tłómaczono to sobie tylko wybuchem żalu po zmarłym. Lecz w magnatce duma, by nie okazać się słabą, zwalczyła natychmiast wewnętrzną trwogę, która wywołała ten dygot. Księżna podniosła głowę i pewnym, spokojnym głosem dokończyła litanji.
W kilka minut potem była już na swoim krużganku w baszcie i, zagłębiwszy oczy w czarnej huczącej dali pod rude refleksje łuny, długo, długo marzyła, śniła. W pewnej godzinie po północy usłyszała księżna na dole szmer głosów, jakiś szum i stukot haceli podków na żwirowanym podwórzu przed stajniami. Wytężyła słuch, tamując oddech.
...Tak, to on wrócił z podjazdu.
Odezwały się warty, rozległy nawoływania. Odróżniła jego donośny baryton, wydawał rozkazy. Trochę przyciszonego gwaru i wszystko umilkło, tylko łomot armat i rozbłysłe nanowo łuny, świadczyły, że tam szaleje orkan pędzony wciąż naprzód.
Wpatrzone w ciemności oczy księżnej dostrzegły nizko czerwoną plamkę żaru sunącą od stajen ku pałacowi. Wyczulony słuch wyłowił odgłos kroków.
...On idzie i pali cygaro — podszepnęła intuicja.
Złoto-krwawa plamka żaru znikła pod filarami galerji tarasu na parterze. Kroki zadźwięczały głośniej ostrogami, na kamiennych płytach brzękła szabla i... ucichło.
Żadnego skrzypnięcia otwieranych drzwi, żadnej smugi światła z okien gościnnych pokojów.
— On jest, tam, na dole...
Księżna odczuwała sercem jego obecność na tarasie. Ukryła twarz w rękach. Drżała w niej każda żyłka, każdy puls osobno tętnił. Nerwy były w niej, niby struny roztargane. Całą przeszłość ujrzała jak na jawie, jego miłość, jego dumę i hart męski. Tragizm ich rozstania dziś, teraz, zabolał ją więcej, niż wtedy, gdy się żegnali.
— Widziałam cię w wizji... dziś jesteś tak blizko — szeptała do siebie ze wzruszeniem. Ciągle coś nas dzieli... rozdzieliła sfera... dzieliła przestrzeń... różne stanowiska, dziś... spotkanie... Czy mogło być coś bardziej niespodziewanego?... Olbrzymia chwila!
— Teraz dzielą nas mury... noc...
— Dlaczego teraz?... Dlaczego?...
Księżna wyprostowała się, groźnie spojrzała przed siebie na szarzejące, zbladłe łuny. Zaczerpnęła w piersi duży haust powietrza, jakby nabierając zapasu tchu. Przez krótki moment walczyła z sobą straszliwie.
...Jedyna chwila... jedyna! On jest, on czeka... Świtaniem wyruszą... ostatnia sposobność... ostatnia godzina... On czeka — wołało serce.
W duszy brzmiał nakaz potężny.
... Idź tam... idź... idź!...
...Bożko moja... przyjdź... czekam.
...To jego głos!... On ją tak nazywał, to jego wezwanie, jego rozkaz, jego wola — zawołała księżna głucho i znikła z krużganka. Zbiegła z baszty lekko i cicho. Znanem sobie bocznem wyjściem wysunęła się do parku. Ukryta w grupach wielkich drzew, tuż obok węgła pałacowego muru stojących, przebyła szybko małą przestrzeń. Zatrzymała się pod filarami galerji. Ujrzała go. Siedział zgarbiony na nizkiej, marmurowej płaszczyźnie poręczy schodów i palił cygaro. Szelest jej sukni zbudził go z ciężkiej zadumy. Odwrócił głowę.
Młoda kobieta podeszła śmiało.
On powstał.
— Księżno!!!...
W stłumionym okrzyku tym zawarł bardzo wiele.
Zrozumiała go. Wyciągnęła do niego rękę. Mocno ukrył ją w swych dłoniach.
— Pragnęłam tu przyjść, musiałam! Czy... dobrze, że... przyszłam?...
Zamiast odpowiedzi rękę jej przytulił do swych płonących ust.
Nieskończona zda się minuta ciszy, w której mówi i pieści mnóstwo głosów.
Usłyszał jej szept:
„A gdy się kiedy spotkamy, inną już będziesz... bo cię przeistoczą“.
Drgnął, oderwał usta od jej ręki.
Spojrzeli sobie długo w oczy. Pomimo grubego mroku zanurzyli się w swych źrenicach i czytali w nich treść serdeczną.
— Nie przeistoczyli?... — spytał głębokim, nizkim tonem głosu.
— Wzmocnili...
Zgiął się gwałtownie i, przyklęknąwszy, dotknął czołem jej kolan. Ujął drugą jej rękę i miękkie dłonie ukochanej kobiety położył sobie na skroniach.
— Błogosławieństwo moje, moja męczarnio... moja krwawa tęsknico, mój... płomieniu życia.
Pochyliła nizko nad nim rozpaloną twarz.
— Więc i ty... i ty?...
— Zawsze!... jednakowo silnie... męczeńsko...
Trwali, jak w oczarowaniu.
— Marzyłem... przyzywałem... abyś przyszła.
— Dosięgnął mnie... twój nakaz.
Dźwignął się, odurzony szczęściem.
Chłodna fala rzeczywistości przewiała nad nimi. Puścił jej ręce. Stał przed nią znowu dumny, wyniosły. On, oficer Legjonów, przed księżną Bożenną.
Słowa więzły im w krtani. Wzrok surowy, władczy utopił w jej twarzy. Brwi czarne zbiegły się w dziki łuk. Pionowa bruzda na czole i pogłębione linje koło ust, tchnęły stygmatem kilkoletniej walki duchowej. Zaciętość i niezłomna moc była w jego wybitnych rysach. Po kilku sekundach niemej obserwacji ona rzekła pierwsza... Wzruszenie tamowało jej mowę.
— Długie... nasze rozstanie... i... w zupełnej... o sobie nieświadomości...
— Ja wiedziałem dużo o... księżnej, lecz nie przeczuwałem...
— Że jestem ta sama?
— Tak. Pozory były inne.
Skłoniła głowę jakby w zawstydzeniu. Poczem odważnie podniosła na niego oczy.
— Nie mylił się... pan. Byłam inną. Ale to już... poza mną. Uczucie moje żyło w mgle, ogłuszone... lecz nie umarło. Stłumili we mnie iskrę ideału, jaką mi dałeś ongi... nie zgasła... i zapłonie jeszcze. Może sugestja... pana... —
Zawahała się.
— Mojej tęsknoty — dokończył.
— Może to podsunęło mi takie okoliczności... wpływy, które we mnie odnalazły twego ducha. Pójdę jego śladem.
Wziął porywczo jej obie dłonie, przytulił do swej piersi z powagą i zapałem.
— Tego pragnę całą duszą. Byłem w cieniu, teraz mnie opromieniasz tęczą wiary, że nie powróci dotychczasowa pustka mego życia. Bądź natchnieniem moich ideałów. Czy mogę być tem samem dla... pani?
— Tak. Przewodnią ideą mego istnienia i czynów, jesteś i będziesz ty... komendancie. Bo, bo tyle szczęścia tylko udzieliło nam nasze... Fatum.
Głos jej załamał się, zgasł. Glazura oczów zwilgotniała od łez. Do rąk jej przylgnęły rozżarzone węgle jego warg.
— Dziecko moje... Posłannictwo nasze jest szczytne, spełnimy je z godnością. Jeden ideał nam świeci, dążmy ku niemu wytrwale, Ty, w swoim zakresie, bardzo szerokim... księżno, ja, jako żołnierz, pracować powinniśmy... dla kraju.
— I tylko to... i tylko już to... dla nas?...
Rzewna jej skarga wstrząsnęła go rozdzierającym bólem. Mocował się z sobą, jak tytan, by nie oczadzieć jej urokiem. Przywołał na pomoc wielki zapas hartu. Z pieściwą, nizką intonacją przemówił:
— Najsłodsza pani!... Zostaje nam służba ojczyźnie. Teraz, promieniującą gwiazdą tej drogiej służby będzie dla mnie twoja miłość. Tobie zaś, najdroższa, ponawiam przysięgę, że jesteś mojem umiłowaniem, moją świętością.
Upoiły ją te stanowcze słowa. Rozkwitał nad nimi czar.
— Nie zawiodę cię nigdy! zawołała z głębi duszy — proszę mi ufać.
— Wierzę. Tyś dzielna!... Zostałaś w kraju i... nie wegetujesz. Rozepchnęłaś już druty waszej cennej a skąpej klatki. Idziesz naprzód, wyprzedzając swoich. Nie ustawaj! — Oni mogą usuwać przyczyny, lecz nie skruszą idei, nie złamią celu temu, kto sam swej wiary nie zgubi. Oni to przeszłość. Ty... pani, bądź przyszłością.
Różowo-perlisty brzask leżał na ich twarzach, wsiąkał w mroki.
Patrzyli sobie w oczy.
W gorącym szafirze jej źrenic ujrzał wyraźnie niezmierną głębinę myśli, ponętę i poddanie kochającej kobiety, w jego spojrzeniu dostrzegła bezdenny nurt potęgi uczucia z niezwalczonem męstwem i niemal z despotyzmem woli.
Nie mogli oderwać od siebie przykutego wzroku. Oświetleni świtem napawali stęsknione oczy widokiem swych postaci. Trzymał wciąż jej ręce i... prawie bezwiednie, pchany ogromem pragnień pociągał ją ku sobie. Gięła się ku niemu ze słodyczą, posłusznie... Magnetyzowała ją jego zmarszczka pomiędzy brwiami. Wyjęła rękę z uścisku i dotknęła palcem pionowej bruzdy. Ramiona ich zetknęły się... Zadrżeli oboje namiętnym dreszczem.
— Harde masz... czoło... komendancie...
Poczuła się nagle oplecioną, w jego objęciach.
Z wybuchem szału przygarnął ją silnie do tętniącego serca, na jedno mgnienie oka. Urok zawisnął nad nimi i dotknął ich złotem skrzydłem.
Odsunęli się od siebie, zdyszani... bladzi.
— Już... świta!... trzeba iść... — wyrzuciła szeptem z falującej piersi.
Męka straszliwa odbiła się na jego twarzy, jej rysy drgały żalem aż bolesnym.
Oficer przeciągnął dłoń nerwowo po swojem czole i włosach.
— Tak, czas... za chwilę ruszamy w bój.
Zdusił w sobie lwim wysiłkiem otchłanną rozpacz rozstania.
Kobieta oddała mu obie ręce.
— Duchy nasze pójdą razem, nierozłącznie...
— Tak — rzekł z mocą. Promieniuj nadal, promienie twoje niechaj szerokie roztoczą koła. Odrodzenie ducha twego, twórcze przyjąwszy kształty, nagrodą będzie dla mnie, dla ciebie nieśmiertelną chwałą. Chcę być posiadaczem twego ducha, jedyna... moja... na zawsze, na wieki.
— Jesteś nim i nim władasz i... tak pozostanie.
Jeszcze raz dotknął ustami jej rąk gorączkowo, krótko. Ostatnim łzawym połyskiem zabłysły mu jej oczy. Szarpnęła się prawie od niego, zrobił ruch, jakby ją chciał zatrzymać. Odbiegła, obejrzała się. Stał oparty na szabli, prosty, rycerski... ze ściągniętą kurczowo twarzą i skupionemi w ponury, groźny mars, brwiami.
Księżna podniosła rękę do głowy jakimś niezdecydowanym ruchem, łzy trysnęły z pod powiek. Zawróciła się szybko i znikła za murem.
Oficer padł ciężko na marmurową poręcz schodów. Głowę swą ścisnął w dłoniach, jakiś głuchy jęk targnął jego piersią.
— Zgasłaś mi znowu... Bożko moja — zaszemrały słowa mężczyzny.
Świeć... świeć... mi, najmilsza dziecino... promieniuj!... ogrzewaj... Odczuję... dojrzę... Ty moja!..
Żywiołowo, szaleńczo wyciągnął przed siebie ramiona... po nią.
Ale taras był pusty.
Warty żołnierskie schodziły z posterunków nocnych. Zaczął się ruch poranny.
Zaledwo pierwsze iglice złoto-różowych blasków osypały wschód nieba, księżna Bożenna była znowu na swoim krużganku.
Wszystkie oddziały legjonów wyruszyły właśnie na pozycje.
Księżna patrzyła, duszę swoją i drżące serce posyłała za nimi.
Komendant artylerji wiódł baterję swoją, jadąc na Machmudzie, na jej ulubionym wierzchowcu. Wyrwała go z rąk kozaka, Daniło go przechował, a teraz sama oddała pysznego ogiera, jemu, Bohdanowi, by mu służył, by na swym grzbiecie niósł go w bój. Z uśmiechem szczęścia widziała, jak on dosiadł tego piekielnego bachmuta, śmiało, zręcznie i ujarzmił go odrazu... i pieścił i dłonią klepał rasową wygiętą szyję, całą w sieci cieniutkich żyłek.
Widzi go oto z oddali. Za parkiem wspinają się na pagórek wśród pól szerokich.
Machmud wyrzuca głową, pewno dzwoni munsztukiem i niecierpliwie żuje wędzidło. Z góry wali kopytami w ziemię, idzie z gracją w lekkich lansadach, wdzięcznie, lecz poważnie, jakby rozumiał chwilę. Może instynktem koń faworyt odczuwa, kto jest obecnie jego panem i czyja ręka powoduje nim teraz tak stanowczo a miękko.
Księżna patrzy i patrzy... Co to? on stanął?... z boku szeregów stoi i patrzy na pałac, na nią patrzy!... Wznosi w górę ramię z obnażoną bronią, salutuje ją!... Wysoko podniósł rękę... to symbol szczytnego sztandaru ich ideałów. Ogniste zygzaki wschodu migają na jego szabli. Moment!... salutuje ją jeszcze!...
... Ona rzuca ku niemu miłośnie oba ramiona, jej białe dłonie lecą do niego, jak dwa gołębie.
Już!... zwrócił Machmuda... raptowny ostry tętent... wyprzedzając oddział swój pędzi cwałem, już znika... znika... Za nim z głuchym hurkotem toczą się armaty aż ziemia oddaje echo.
