lub herezji (ob.), czyli błędnej nauki, ma oznaczać jedynie prawdziwą, i czystą naukę wiary. Tę nazwę nadał sobie grecko-wschodni Kościół, który święci corocznie od 842 r. święto ortodoksji. Nazwy tej poczęli używać z końcem XVI w. także niektórzy protestanci dla odróżnienia się od sekt, powstałych w łonie protestantyzmu. Ortodoksami nazywają się w szczególności luteranie, uznający prócz biblji tylko powagę słów Lutra i stawianej narówni z biblją księgi konkordji (ob. Konkordji księga). Dla ortodoksów kalwińskich znów najwyższym autorytetem jest Kalwin oraz sformułowane pod jego wpływem t. zw. helweckie wyznanie wiary (ob.) i uchwały synodu w Dordrechcie (ob.). Ortodoksami wreszcie nazywa się potocznie żydów, trzymających się ściśle przepisów talmudu.
Ortodoksji święto, w Kościele wschodnim uroczystość, obchodzona w pierwszą niedzielę postu na pamiątkę zakończenia walki i prześladowań z powodu czci obrazów (ob. Obrazoburcy).
Osiris, bóstwo staro-egipskie, ob. Egipska religja.
Ośle święto, francuskie święto ludowe, obchodzone w średniowieczu w miastach Beauvais, Rouen, Antun i Sens, utrzymało się wbrew zakazom biskupim i papieskim aż do XVI w. Urządzano owację osłu na pamiątkę, że na nim Marja z Dzieciątkiem Jezus schroniła się do Egiptu i że na nim Chrystus odbył wjazd do Jerozolimy. W Rouen zaś czczono pamięć oślicy Balaama, która według IV księgi Mojżesza (Numeri, XXII 27 — 30) przemówiła do swego pana.
Ostatnia Ewangelia, zakończenie mszy św., która pierwotnie kończyła się słowami: Ite, missa est i błogosławieństwem kapłana. W ciągu wieków powstał zwyczaj odczytywania potem początku ewangelji św. Jana, zaczynającej się od słów: „Na początku było Słowo, a Słowo było u Boga, a Bogiem było Słowo...“
Ostatnie olejem św. namaszczenie, ob. Namaszczenie, 2.
Ostiarjusz, w pierwszych wiekach chrześcijaństwa oddźwierny kościelny. Na Zachodzie podniesiono ostiarjat do rzędu niższych święceń, na Wschodzie zaniechano go zupełnie.
Oświeceni, sekta, ob. Iluminaci.
Oziris, ob. Egipska religja.
Pacyfikał (instrumentum pacis), sprzęt liturgiczny w kształcie tabliczki srebrnej, stojącej na postumencie, zawiera zwykle relikwje i służy do symbolicznego oddawania pocałunku pokoju (osculum pacis), który był we zwyczaju w Kościele do XIII w. w czasie mszy św. przed komunją.
Pagoda (po staroindyjsku stupa, w języku Singalezów dagoba = relikwiarz), świątynia buddyjska, pierwotnie miejsce działalności Buddhy (ob.), następnie miejsce, gdzie przechowywano pozostałości po nim, wreszcie wogóle świątynia. Najwspanialsze pagody znajdują się w Indochinach (Samczi pod Bhilsą), na Cejlonie (Anurad hapura), w Birmie pagoda Szway Dagon w Rangoon, zbudowana w VI wieku, nazywana jednym z siedmiu cudów świata. W r. 1930 padła ofiarą trzęsienia ziemi.
Palestyna, statystyka wyznań, ob. Azja.
Palingeneza (z greck. ponowne narodzenie, odrodzenie), w sensie filozoficzno-teologicznem wyraz, wprowadzony przez Karola Bonnet, filozofa francuskiego z XVIII w. w dziele p. t. Palingénésie philosophique (1770). Pojęcie palingenezy, jako odnowienia bytu, udoskonalenia indywiduum, ludzkości i wszechświata, rozwinął Piotr Szymon, Ballanche, mistyk francuski (1776 — 1847), w dziele p. t. Essais de palingénésie sociale, oraz August Cieszkowski, filozof polski, w dziele p. t. Gott und Palingenesie (Berlin, 1842). Wiara w odnowienie bytu człowieka i wszelkiego stworzenia pojawia się w wielu religjach. Tak np. w bramanizmie przedstawia Brahma pierwiastek twórczy, Sziwa pierwiastek zniszczenia a Wisznu
