Apokryfy Judaistyczno-Chrześcijańskie/Apokryfy prorocze/III.1
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Apokryfy Judaistyczno-Chrześcijańskie |
| Podtytuł | Księga wstępna do Literatury apokryficznej w Polsce |
| Wydawca | Polskie Towarzystwo Nakładowe |
| Data wyd. | 1905 |
| Druk | Drukarnia Narodowa w Krakowie |
| Źródło | Skany na Commons |
| Inne | Cały tekst |
| Indeks stron | |
Psalmy należą do poezyi lirycznej.
Poezya liryczna powstawała w każdym narodzie współcześnie z opisową. Gdy bowiem wypadek jaki dziejowy lub podanie o nim, pewne zjawisko w przyrodzie lub tłumaczenie jego, dało początek opowiadaniu historycznemu albo legendzie — wrażenie, wywołane przez ten wypadek lub zjawisko, budząc uczucie podziwu, czy też trwogi, żalu czy też radości, uzewnętrzniało się w słowach, wylewało w pieśni.
Przerzucając karty w księgach historycznych narodu żydowskiego, znajdujemy wymowne dowody takiego powstawania pieśni i wśród Hebreów starożytnych, a zarazem natrafiamy na ślady bardzo licznych utworów lirycznych. Do każdego bowiem faktu, do każdego podania przywiązywano pieśń odpowiednią.
W pieśni Jakób umierający błogosławi zebranych u łoża swego synów (Genesis, XLIX). W pieśni Mojżesz wynurza uczucie swej radości, skoro ujrzał morze pomiędzy gromadą uciekających z Egiptu Żydów, a goniącemi ich hufcami egipskiemi (Exodus, XV). Również pieśnią żegna zgromadzone naokoło siebie pokolenia żydowskie, gdy nadszedł czas mu umierać (Deuteronomium, XXX, et sq). Pieśń poprzedzała zbrojne najście Hebreów na Kanaan (Numeri, XXI, 27 — 31). Jozue, chcąc wyzyskać zwycięstwo swoje nad nieprzyjaciółmi, w pieśni wzywa słońce, by się zatrzymało, księżyc, by mu przyświecał (lozue. X, 12 — 13). W pieśni wypowiada
Debora swój sąd o walczących, w pieśni głosi zasługi pojedynczych pokoleń, gdy przy zajęciu Kanaanu Hebreowie tępili pierwotnych jego mieszkańców (Księga Sędziów, V). Słysząc niewiasty, śpiewające hymn pochwalny na cześć Dawida, zagorzał Saul gwałtowną ku niemu nienawiścią (I. Samuel, XVIII, 7—9). Pieśń podnosiła następujące po zwycięstwie uroczystości; w pieśni zgon bohaterów opłakiwano (II. Samuel, t. 18; III, 33).
Obok pieśni okolicznościowych, którym dały początek podania narodowe, lub wypadki historyczne, znane były jeszcze i inne. Gdy Jefte, podobnie jak Agamemnon grecki, złożył bogu w ofierze na całopalenie swą córkę, »na każdy rok schodziły się córki izraelskie, aby porozmawiać z córką Jeftego Galaadczyka, przez cztery dni w roku« (Księga Sędziów, XI, 40). Porywaniu dziewcząt na żony również pieśń towarzyszyła (Księga Sędziów, XI, 22). Były to więc pieśni obrzędowe, obyczajowe.
Izajasz prorok, zapalony gniewem przeciwko Tyrowi, w jednym ze swych przemówień politycznych, porównawszy to miasto do kobiety nierządnej, woła w uniesieniu: »Weźmij lutnią, obchódź miasto, o nierządnico w zapomnienie podana! Graj dobrze, długo śpiewaj, abyś na pamięć przyszła« (XXIII, 17). Dramatyczna idylla, znana jako Pieśń nad pieśniami, jest niby echem tych pieśni erotycznych, o których wspomina Izajasz. Amos prorok, grożąc Żydom gniewem Jehowy, upomina zwłaszcza tych, którzy pędzą życie w rozkoszach i na biesiadach i »śpiewają przy lutni, wymyślając sobie naczynia muzyczne« (VI, 5).
Gdy uprzedzeni temi świadectwami o istnieniu poezyi lirycznej u Żydów i o rozmaitości u nich pieśni wszelakich, zwrócimy się do zbioru zabytków starożytnego piśmiennictwa hebrajskiego, uderzy nas przedewszystkim ta okoliczność, że znalezione w tym zbiorze pozostałości poezyi lirycznej nie odpowiadają zupełnie wyrobionemu sobie pojęciu o bogactwie tej poezji u Żydów na pod stawie wyżej przytoczonych świadectw.
Poezja liryczna w tym zbiorze jest zawarta w trzech księgach. Pierwsza z nich nosi nazwę Tehillim (Psalmy); druga — Szir ha szirim (Pieśń nad pieśniami); trzecia — Ejkoh (dosłownie ten tytuł oznacza: w jaki sposób, quo modo; jest to początkowy wyraz tekstu, i w przekładach ta księga nosi nazwę Treny).
Właściwym zbiorem pieśni jest księga pierwsza[1], Tehillim[2].
Księga ta składa się ze 150 różnych co do długości utworów lirycznych. Większość ich nosi nad sobą jeszcze nadpisy, złożone z dwu lub więcej wyrazów. W napisach, złożonych z dwu wyrazów, pierwszy określa bliżej charakter utworu. Spotykamy więc: dumania, modlitwy, elegje, pieśni śpiewane przy towarzyszeniu instrumentów muzycznych; pieśni pochwalne, dziękczynne, żałobne, pieśni pielgrzymów lub okolicznościowe, jak oto: na dzień odpoczynku, na poświęcenie domu bożego. Drugi wyraz podaje imię autora danego utworu. Nadpisy kilkuwyrazowe rozpoczyna wyraz lamnaceach (co znaczy: przewodnikowi chóru), a za nim idzie zwykle inny, oznaczający nazwę chóru, lub melodję Psalmów. Do tego celu użytym jest tylko początek jakiej dobrze znanej pieśni.
Nadpisy rzeczone dwojaką oddają usługę. Świadczą, po pierwsze, o wykształceniu muzycznym i umiejętnym traktowaniu muzyki, skoro urządzone były chóry specjalne, skoro znano tyle melodji, tyle pieśni było popularnych, że dość było wspomnieć początek jakiej, by nauczyć, jak nową śpiewać należy. Podrugie, nadpisy, wykazując autorów, pozwalają określić datę psalmu, co, wiążąc pieśni z życiem rzeczywistym, pozwala odszukać w pieśni odblask onego życia.
I tak: Mojżesz jest podany za autora Psalmu XC; król Dawid za autora 74 psalmów; Salomon za autora dwu (LXXII i CXXVIII); Asaf, syn Berchjasza, wieszcz współczesny Dawidowi — dwunastu; synowie Koracha — jedenastu. Tak więc na podstawie nadpisów połowa Psalmów jest utworem Dawida, a na ogół znani są autorowie dwu trzecich części pieśni. Przytem te, które nie są Dawidowe, lecz których autorowie są znani, pochodziły z jego czasów, lub blizko po nim idących.
Na rezultatach atoli, wypływających z napisów, poprzestawać nie należy. Bliższe rozważanie zbioru do odmiennych doprowadza wniosków.
Na początku samym tego rozważania uderza ta okoliczność, że pomimo określenia charakteru każdej pieśni i jej przeznaczenia, melodji jej i autora, wszelako w Tehillim brak wszelkiej podstawy w układzie całości. Układając Psalmy w porządku chronologicznym, wypadałoby psalm Mojżesza postawić na czele, po nim pomieścić 74 Dawidowe, następnie współcześników jego, Salomona i dopiero inne późniejszych, czy też tylko nieznanych autorów. Tymczasem Psalm Mojżesza, pomieszczony jest na 90-m miejscu, a 74 Dawidowe poprzekładano rozmaitemi innemi — znanych i nieznanych autorów. Zachowując inny porządek, możnaby było ułożyć je bądź według chórów, bądź też według charakteru utworów. Tymczasem, za pieśnią Dawida idzie dumanie Asafa, za chórem Machalat — chór Neginot!
Gdy przejdziemy z kolei do treści Psalmów, znajdziemy, że w niektórych Psalmach, przypisywanych Dawidowi (XX, XXI, LX), autor mówi o królu w trzeciej osobie, lub też bezpośrednio zwraca się do niego, przytem — spotykają się wyrażenia, których autor sam do siebie nie mógłby zastosować: »Wielka chwała jego w pomocy Twojej, sławę i świetność włożyłeś nań« (XXI, 6). Następnie w innych, również Dawidowi przypisanych Psalmach, autor zwraca się do Jehowy z następnemi słowy: »Obdarz w łasce swojej Syon, odbuduj mury Jerozolimy« (LI, 20). Dalej autor upewnia, że Jehowa »odbuduje miasta Jehudy, i osiądą tam (w Judei) i odziedziczą ją, a potomkowie sług jego posiadać ją będą; a miłujący imię Jego, zamieszkają w niej« (LXlX, 36, 37). Zwroty te wyraźnie świadczą, że, za czasów autora, Jerozolima była zburzoną, a więc, że autor żył w czasach, kiedy Judea wchodziła w skład państwa Babilońskiego (586—587 pr. n. Chr.). Nadto zaś, inny w tym samym psalmie ustęp, brzmiący tak: »Obcym się stał braciom moim i nieznanym dla synów matki mojej«, lub ten: »Ty znasz hańbę moją, przed tobą wszyscy ciemięzcy owi« (9, 20), — pozwalają zaliczyć autora do rzędu tych synów Judei, których okrutna polityka królów babilońskich wygnała z ojczyzny. Autorem więc ich nie mógł być Dawid, najpotężniejszy monarcha żydowski. To samo spostrzegamy również w Psalmach, noszących nazwy autorów.
Nakoniec porównanie z sobą kilku Psalmów wykazało w jaki sposób niektóre z nich powstały. I tak: Psalm CVIII jest utworzony z dwu: z LVII (8—12) i z LX (7—14). W Psalmie CXLlV odkrywamy kilka wersetów z VIII i XVIII. Psalm LIII to lekka przeróbka XIV. A jednakże wszystkie te Psalmy podane są jako utwory Dawida.
Poznawana treść Psalmów dostarcza dwojakiego rodzaju wskazówek. Wzmiankowane fakty polityczne, kreślone obrazy dziejowe — stanowią jeden rodzaj. Drugim rodzajem wskazówek będzie styl i język. Według pierwszych. Psalmy się rozpadają na dwie główne grupy: na pochodzące z czasów niezależności politycznej i swobodnego rozwoju kultu Jehowy oraz na pochodzące z czasów upadku politycznego i prześladowania religijnego. Według wskazówek drugiego rodzaju, w obu tych grupach dadzą się wyróżnić Psalmy wcześniejsze od późniejszych, oryginalne — od naśladowanych.
Kombinując tak podzielone Psalmy ze znanymi z dziejów faktami, krytycy dochodzą do wniosku, że na czasy Dawida (1047—1007) wypada zaledwo 10-ta część ogólnej liczby Psalmów, które mogą być zarówno jego utworami, jak i jego współcześników. Reszta zaś pochodzi z czasów późniejszych. I tak: Na dobę dziejową, od podziału Królestwa Dawida do końca panowania Hiskii (947—687), wypada Psalmów 19. Na ostatnie lata niezależności państwowej przypada 29. Okres dziejowy, ciągnący się od czasów odbudowania świątyni do wystąpienia na widownię polityczną rodziny Makkabeuszów (515—167), wydał 40. Nakoniec z epoki ostatnich walk narodowych, poprzedzających czasy Heroda — 24. Tak więc Księga Psalmów obejmuje utwory z okresu tysiącletniego dziejów żydowskich (1047—40).
Nadto pamiętać należy, że w ten Zbiór Psalmów wcale nie wchodzą utwory, na których ślady naprowadziły wzmianki w kronikach historycznych.
Takie są dzieje Psałterza Dawida.
- ↑ Księga druga, Pieśń nad pieśniami, stanowi osobną całość, w formie dramatu poemat erotyczny. Księga trzecia Treny, przy_ pisaną została j eremjaszowt. Miał on wyśpiewać te pidni po zbu rzeniu Jerozolimy przez Babilończyk6w w 586 r. przed n. Chr.
- ↑ Wyraz ten pochodzi od słowa halal (błyszczał, świecił, zrobił błyszczącym, sławił) i oznacza dosłownie: chwała, pochwała, pieśń chwaląca. W przekładzie na język grecki brzmi psalmoi, stąd nasze psalmy, księga psalmów, psałterz.
