Życie Henryka Brulard/Rozdział XIV
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Życie Henryka Brulard |
| Wydawca | Bibljoteka Boy’a |
| Data wyd. | 1931 |
| Druk | Drukarnia Zakładów Wydawniczych M. Arct, S.A. |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Tłumacz | Tadeusz Boy-Żeleński |
| Tytuł orygin. | Vie de Henri Brulard |
| Źródło | Skany na Commons |
| Inne | Cały tekst |
| Indeks stron | |
Zamieszczam tutaj, aby go nie zgubić, rysunek, którym ozdobiłem dzisiaj list pisany do mego przyjaciela, R. Colomba. Tego roztropnego i poważnego człowieka ukąsił giez Metromanji, co go skłoniło do czynienia mi wyrzutów, ponieważ napisałem przedmowę do nowego wydania p. de Brosses; otóż on również napisał przedmowę. Ta karta ma być odpowiedzią Colombowi, który powiada, że ja będę nim gardził.
Dodaję: jeśli istnieje drugi świat, pójdę tam złożyć hołd Monteskjuszowi, który może mi powie: „Mój dobry przyjacielu, nie miałeś cienia talentu na tamtym świecie“. To mnie zmartwi, ale nie zdziwi; oko nie widzi samo siebie.
Ale od mojego listu do Colomba osiwieją wszyscy ludzie bogaci; kiedy doszli do dobrobytu, zaczynają nienawidzić ludzi, których czyta publiczność. Urzędnicy w Sprawach Zagranicznych radzi byliby podstawić mi w jakiś sposób nogę w mojej karjerze. Ta choroba jest jeszcze jadowitsza, kiedy człowiek bogaty, doszedłszy pięćdziesiątki, ulega manji autorstwa. To tak jak generałowie Cesarstwa, którzy, widząc około 1820 że Restauracja ich nie chce, jęli kochać namiętniej (to znaczy w braku czegoś lepszego) muzykę.
Wróćmy do roku 1794 albo 1795. Zastrzegam się znowu, że nie zamierzam malować rzeczy samych w sobie ale jedynie moje wrażenia. W jaki sposób mógłbym nie widzieć prawdy tego prostego spostrzeżenia; nie przypominam sobie fizjognomji moich krewnych, naprzykład drogiego dziadka, którego oglądałem tak często i z całem przywiązaniem do jakiego ambitne dziecko jest zdolne.
Ponieważ, wedle barbarzyńskiego systemu, przyjętego przez ojca i przez Serafję, nie miałem przyjaciela ani kolegi w moim wieku, moja towarzyskość (skłonność do swobodnego mówienia o wszystkiem) podzieliła się na dwie gałęzie.
Dziadek był moim kolegą poważnym i czcigodnym.
Przyjacielem, któremu mówiłem wszystko, był chłopak bardzo inteligentny, nazwiskiem Lambert, służący mego dziadka. Moje zwierzenia często nudziły Lamberta; kiedy go zanadto męczyłem, dawał mi klapsa. Kochałem go tem bardziej. Główne jego zajęcie, którego bardzo nie lubił, to było chodzić po brzoskwinie do Saint-Vincent (koło Fontanil), folwarczku mego dziadka. Blisko tego dworku, za którym przepadałem, były szpalery wystawione na słońce, gdzie rodziły się wspaniałe brzoskwinie i winogrona. Wszystko to przybywało do Grenobli w dwóch koszykach umieszczonych na końcach płaskiego kija; kij ten kiwał się na ramionach Lamberta, który musiał tak zrobić cztery mile dzielące Saint-Vincent od Grenobli.
Lambert miał ambicję, nie był rad ze swego losu; aby go poprawić, zamierzył hodować jedwabniki, za przykładem ciotki Serafji która niszczyła sobie piersi hodując jedwabniki w Saint-Vincent. (Przez ten czas oddychałem: dom w Grenobli, prowadzony przez dziadka i przez zacną ciotkę Elżbietę, stawał się przyjemny. Odważałem się czasami wyjść bez nieodzownego towarzystwa Lamberta).
Ten najlepszy przyjaciel, jakiego miałem, kupił morwę i chował swoje jedwabniki w izdebce którejś kochanki.
Zbierając liście tej morwy, spadł; przyniesiono go na drabinie. Dziadek pielęgnował go jak syna. Ale było wstrząśnienie mózgu, źrenice nie oddziaływały już na światło, umarł po trzech dniach. W malignie, która go nie opuściła do końca, wydawał okropne krzyki, które mi przeszywały serce.
Poznałem boleść po raz pierwszy w życiu. Myślałem o śmierci.
Rozdarcie spowodowane śmiercią mojej matki było szaleństwem, w które wchodziło, jak sądzę, wiele miłości. Ból z powodu śmierci Lamberta, był to ból taki, jaki odczuwałem przez całą resztkę życia; ból świadomy, suchy, bez łez, bez pociechy. Byłem zrozpaczony i bliski omdlenia (za co połajała mnie ostro Serafja) gdym wchodził po dziesięć razy do pokoju mego przyjaciela i oglądał jego piękną twarz: był umierający, konał.
Nie zapomnę nigdy jego pięknych czarnych brwi, oraz tego wyrazu siły i zdrowia, który w agonji jeszcze się potęgował. Patrzałem, jak mu krew puszczano: po każdem puszczeniu krwi, widziałem jak czyniono próbę świecąc mu w oczy (wrażenie które przypomniało mi się w wieczór po bitwie pod Landshut, zdaje mi się w 1809 r.).
Widziałem raz we Włoszech twarz świętego Jana, patrzącego na krzyżowanie swego przyjaciela i swego Boga i nagle przejęło mnie wspomnienie tego czego doświadczyłem dwadzieścia pięć lat wprzódy, przy śmierci biednego Lamberta: epitet który dawano mu w mojej rodzinie po śmierci. Mógłbym wypełnić jeszcze kilka stronic wyraźnemi wspomnieniami, jakie zachowałem z tej wielkiej boleści. Zabito trumnę, wyniesiono go...
Sunt lacrimae rerum.
Tę samą strunę mego serca wzruszają niektóre partje akompanjamentu Mozarta w Don Juanie.
Pokój biednego Lamberta był przy głównych schodach obok szafy z likworami.
W tydzień po jego śmierci, Serafja, wpadła bardzo słusznie w gniew, ponieważ jej podano zupę na fajansowym wyszczerbionym talerzyku, który widzę jeszcze (czterdzieści lat po fakcie), a który służył do zebrania krwi Lamberta, kiedy mu ją puszczano. Wybuchnąłem nagle płaczem, dławiłem się od szlochu. Nie mogłem wcale płakać po śmierci matki. Zacząłem móc płakać dopiero w więcej niż rok później, sam, w nocy, w łóżeczku. Serafja, widząc że płaczę po Lambercie, zrobiła mi scenę. Odszedłem do kuchni, powtarzając półgłosem, jakby przecz zemstę: haniebne! haniebne!
Moje najsłodsze chwile spędzone z przyjacielem były wtedy, kiedy zajęty był piłowaniem drzewa w drewutni odgrodzonej od dziedzińca sztachetkami z furtką.
Po jego śmierci stanąłem na balkonie drugiego piętra; widziałem doskonale gałki na sztachetach, wydały mi się doskonałe do robienia bąków. W jakim wieku mogłem być wówczas? Ta myśl o bąku świadczy że już byłem w wieku niejakiego rozeznania. Myślę jedno: mógłbym kazać wyszukać metrykę zgonu biednego Lamberta; ale czy Lambert to było imię chrzestne czy nazwisko? Zdaje mi się, że jego brat, który miał małą kawiarenkę, dość podejrzaną, blisko koszar, też nazywał się Lambert. Ale co za różnica, wielki Boże! Uważałem wówczas, że niema nic równie pospolitego jak ten brat, do którego Lambert prowadził mnie czasem. Bo, trzeba wyznać, mimo moich przekonań doskonale i szczerze republikańskich, rodzice moi najzupełniej przelali we mnie swoją arystokratyczną wyłączność. Ta wada została mi; ona to przeszkodziła mi, dziesięć dni temu, uszczknąć miłą awanturkę. Nienawidzę motłochu (to znaczy stosunków z nim), a równocześnie, pod mianem ludu, pragnę gorąco jego szczęścia i sądzę, że nie można mu go zapewnić inaczej, jak tylko pytając się go o zdanie w ważnych kwestjach, to znaczy powołując go do wybierania sobie posłów.
Moi przyjaciele, lub raczej rzekomi przyjaciele, opierają się na tem, aby powątpiewać o szczerości mego liberalizmu. Brzydzę się tem co brudne, a lud jest zawsze brudny w moich oczach. Jest tylko jeden wyjątek: Rzym; ale tam brud kryje się pod okrucieństwem. (Naprzykład jedyne w swoim rodzaju niechlujstwo księdza Crobras; ale mam bezgraniczny szacunek dla jego energji. Jego pięcioletni proces z przełożonymi. Ubi missa ibi menia. Mało jest ludzi tego kalibru. Książęta Caetani znają doskonale historję księdza Crobras, z Sartene, izdaje mi się, w Sardynji).
Miny które stroiłem stojąc na tym balkonie są niewiarygodne. Doprawdy żyła mogła mi pęknąć. Omal się nie uszkodziłem, starając się je odtworzyć w czterdzieści lat później. Kto pamięta dziś o Lambercie, prócz serca jego przyjaciela!
Pójdę dalej: kto pamięta Aleksandrynę zmarłą w styczniu 1815, dwadzieścia lat temu?
Kto pamięta Metyldę, zmarłą w 1825? Czyż one nie są moje, skoro ja je kocham bardziej niż wszystko w świecie? skoro myślę o nich gorąco dziesięć razy w ciągu tygodnia, często po dwie godziny z rzędu?
