Strona:Stanisław Piekarski - Prawdy i herezje. Encyklopedja wierzeń wszystkich ludów i czasów.pdf/77

nicą (1225) i sprowadzeniu przez Konrada krzyżaków w r. 1235 połączyli się z nimi.

 Dogmat, z greckiego dogma, znaczy: zdanie, mniemanie, nauka. Zbiór objawionych prawd wiary, przekazany przez Chrystusa Apostołom i Kościołowi, zwany depositum fidei, nazywano także w pierwszych wiekach chrześcijaństwa dogmatem chrześcijańskim. Dogmatem w rozumieniu Kościoła katolickiego jest prawda wiary i moralności, objawiona przez Boga, w słowie bożem pisanem lub w tradycji i ogłoszona przez Kościół. Dogmaty Kościoła katolickiego są to więc prawdy wiary, bądźto ogłoszone przez sobory, bądźto podane przez tradycję i mogące być w razie potrzeby przez papieża „ex cathedra“ ogłoszone jako obowiązujące (ob. Wiara).
 Co do treści rozróżniamy dogmaty ogólne, t. j. zasadnicze pojęcie wiary, i dogmaty pojedyńcze czyli specjalne, t. j. szczegóły dogmatów ogólnych. Ze względu na stosunek dogmatów do rozumu ludzkiego rozróżnia się je na dogmaty czyste, czyli „tajemnice wiary“, t. j. prawdy wiary polegające tylko na objawieniu, jak np. dogmat o Trójcy Najśw., o Wcieleniu, o Eucharystji i t. d., i dogmaty mieszane, t. j. prawdy, które także rozumem ludzkim mogą być poznane, jak np. dogmat o istnieniu Boga, o nieśmiertelności duszy i t. p. Protestantyzm odrzucił wszystkie dogmaty, ogłoszone przez sobory i papieży i podane przez tradycję kościelną, — przyznając natomiast biblji absolutny autorytet uznał za dogmat wszystko, co się zawiera w biblji (ob. Bibljolatrja).
 W nowoczesnym protestantyzmie racjonalistycznym, który odrzuca powagę Pisma św., niema wcale dogmatów w znaczeniu kościelnem, są tylko wyobrażenia religijne, zależne od fantazji wierzącego i mające być regulowane rozumem jednostki. Stąd pochodzi ta niezwykła w innych systemach religijnych ruchomość i różnorodność wierzeń protestanckich, których nie jednoczy żadna wspólność dogmatu, lecz co najwyżej czysto praktyczny miejscowy zwyczaj religijny.

 Dogmatów historja, naukowe przedstawienie rozwoju prawd objawionych, czyli dogmatów. Rozwój ten nie polega oczywiście na zmianach w treści dogmatów, lecz na coraz to dokładniejszem i doskonalszem wykładaniu, rozwijaniu i formułowaniu tych prawd, których istotna niezmienność wcale nie wyłącza ich rozwoju, natomiast wymagają go nie tylko bezustannie pojawiające się błędne mniemania i herezje, lecz przedewszystkiem dążność ducha ludzkiego do coraz to większej wiedzy.
 Od historji dogmatów należy odróżnić historję dogmatyki, która zajmuje się postępem umiejętności nauczania wiary.

 Dogmatyka, systematyczne przedstawienie nauki o Bogu na podstawie dogmatów kościelnych, a zatem zasadnicza umiejętność teologiczna, mająca za zadanie dowieść, że dogmaty kościelne i wiara w nie są uzasadnione. Ze względu na ten cel zwie się dogmatyka ogólną albo fundamentalną. Nadto zadaniem tej umiejętności jest ścisłe przedstawienie treści objawionych i przez Kościół ogłoszonych dogmatów, a ten rodzaj dogmatyki nazywa się dogmatyką pozytywną. Wreszcie dogmatyka spekulatywna czyli scholastyczna jest umiejętnością zgłębiania dogmatów zapomocą filozoficznego rozważania i wykazywania ich logicznej nierozerwalności.

 Dokeci, zwolennicy herezji, głoszącej, że ciało Chrystusa było tylko pozornem, a śmierć jego na krzyżu złudzeniem. Niektórzy z nich mniemali, że Chrystus jako „eon Soter“ narodził się z Marji Panny, ale na krzyżu pozbył się człowieczeństwa. Naukę doketów wyznawały przeróżne starożytne sekty, jak symonjanie, walentynjanie, marcjonici, ofici, manichejczycy i późniejsze jak pryscyljanie, bogomili i katarowie.

 Doktor. U żydów wykładacze Pisma św., „biegli w Piśmie“, nazywali się soferim, co łaciński przekład biblji, zwany Wulgatą, tłumaczy przez „doctores legis“. W Kościele chrześcijańskim doktorat należał do szczególnych przymiotów urzędu kapłańskiego i biskupiego. Nazwę „doktorów kościoła“ nadawano tym, którzy naukę kościelną szczególnie jasno wykładali. W wiekach średnich zaś, w czasie powstawania uniwersytetów, tytuł ten