Strona:Stanisław Piekarski - Prawdy i herezje. Encyklopedja wierzeń wszystkich ludów i czasów.pdf/76

niczny w Konstantynopolu w r. 680, podczas gdy przeciwna jej nauka monoteletów została potępiona.

 Dissenters. Tak nazywają, w Anglji nienależących do liczebnie przeważającego wyznania anglikańskiego zwolenników sekt jak prezbiter Janie, independenci, metodyści, baptyści, kwakrzy, irwingjanie, unitarjusze i t. p. Przeciwnie zaś w Szkocji, gdzie przeważają prezbiterjanie, nazwę „dissenters“ nadają członkom wyznania anglikańskiego.

 Djabeł, oskarżyciel, oszczerca, także szatan lub czart, nazwa złego ducha, uosobienie zła. W religji dualistycznej Zoroastra (ob. Parsyzm) zło, uosobione w Arymanie, jest równie potężne, jak pierwiastek dobra, Ahura-Mazda. Według religji chrześcijańskiej djabeł, czyli szatan, jest uosobieniem zgubnej potęgi grzechu, a początkiem jego jest bunt aniołów, opisany w Apokalipsie. Działa tylko z dopuszczenia bożego. Prawie równorzędną moc z Bogiem przypisywały mu w pierwszych wiekach chrześcijaństwa sekty gnostyków i manichejczyków. Także Luter, odrzucając wiarę w czyściec, w łaskę Bożą, we wstawiennictwo Matki Boskiej i świętych, wyolbrzymił moc djabła do wysokości prawie równej Bogu, do rozmiarów perskiego Arymana. Za to racjonalizm protestancki od XVIII wieku usiłował ośmieszyć i zniszczyć wiarę w djabła. Wraca do niej nowoczesna ortodoksja protestancka.

 Długosz Jan, kanonik katedralny krakowski, dziej opis i polski mąż stanu. Urodzony w r. 1415 w Brzeźnicy, był od r. 1431 dworzaninem Zbigniewa Oleśnickiego, biskupa krakowskiego i późniejszego kardynała, jego sekretarzem i gorliwym stronnikiem w zatargach z królem Kazimierzem Jagiellończykiem. Brał czynny udział w rokowaniach dyplomatycznych z Litwą i krzyżakami. W czasie konfliktu Kazimierza Jagiellończyka ze Stolicą Apostolską o obsadzenie biskupstwa krakowskiego po śmierci Zbigniewa Oleśnickiego (1455) popadł w niełaskę królewską za popieranie Jakóba z Sienna, kandydata papieskiego na to stanowisko. Po rezygnacji Jakóba został przywrócony do łask królewskich i prowadził z polecenia króla rokowania dyplomatyczne z krzyżakami, zakończone w r. 1466 pokojem w Toruniu i odzyskaniem Pomorza dla Polski. W r. 1467 został wychowawcą i nauczycielem synów Kazimierza Jagiellończyka i pozostawał dalej w dyplomatycznej służbie królewskiej, posłując do Czech w r. 1471 i biorąc udział w układach czesko-węgierskich w r. 1473 i 1478. Obrany arcybiskupem lwowskim nie dożył objęcia tej godności. Umarł w Krakowie w r. 1480. Prócz wiekopomnego dzieła p. t. „Historia polonica“, zawierającego w 12 księgach dzieje Polski, od czasów najdawniejszych aż do ostatnich dni życia autora, pozostawił Długosz cały szereg prac historycznych i politycznych oraz liczne fundacje.

 Dni krzyżowe (łac. dies rogationum, dni próśb), w kalendarzu kościelnym trzy dni przed świętem Wniebowstąpienia. W dni te odprawia się kościołach katolickich nabożeństwo z procesją i modłami o zachowanie urodzajów i odwrócenie klęsk i nieszczęść. W Polsce, w parafjach wiejskich, procesje w te dni wychodzą na pola aż do krzyża przydrożnego i stąd pochodzi nazwa dni krzyżowych.

 Dni kwartalne, ob. Suche dni.

 Dobre uczynki (łac. bona opera). Znaczenie dobrych uczynków stanowiło w czasie t. zw. reformacji przedmiot sporu między teologami katolickimi a protestanckimi. Kościół katolicki uznaje samą tylko wiarę za niewystarczającą do zbawienia i żąda dobrych uczynków, bez których wiara jest „wiarą martwą“. Protestantyzm zaś odrzuca tę naukę i głosi, że sama wiara, jako podporządkowanie rozumu pod naukę kościelną, wystarcza do zbawienia, a niektórzy z gorliwszych zwolenników Lutra (jak Amsdorf, generalny superintendent w Magdeburgu i w Eisenach, zm. w r. 1565) twierdzili, że dobre uczynki są szkodliwe dla zbawienia.

 Dobrzyńscy bracia. Konrad mazowiecki ustanowił w r. 1222 zakon rycerski, mający bronić Mazowsza przeciw pogańskim Prusakom i oddał temu zakonowi twierdzę w Dobrzyniu, stąd powstała nazwa „braci dobrzyńskich“. Pierwszymi zakonnikami byli sami Niemcy, a po bitwie pod Brod-