wi aktorzy, zwani rybałtami, którzy wiązali się w towarzystwa i dawali przedstawienia religijne w różnych okolicach Polski. Najdawniejszem z takich widowisk był „Dialog o ścięciu św. Jana“. Do najgłośniejszych w początkach XVI w. należał „dialog dominikański“ z r. 1533, wyobrażający sceny z życia Chrystusa. Przedstawienie zaczynało się w Niedzielę Palmową od prologu, wyobrażającego wjazd Jezusa do Jerozolimy a kończyło się we środę Wielkiego Tygodnia pogrzebem Jezusa. Niemniej głośny był „dialog częstochowski“ Mikołaja z Wilkowiecka p. t. „Historja o chwalebnem Zmartwychwstaniu Pańskiem“. Do widowisk tych dodawano sceny wesołe, zwane interludjami lub intermedjami. Pozostałością tych widowisk są jasełka, czyli szopka.
(P. Foucart: Les grands mystéres d’Eteusis. 1904. Jakoby: Die antiken Mysterien religionen und das Christentum. Cousseniaker: Drames liturgiques du moyen-âge. 1860. Petit Julleville: Les Mystères. 1888. Piotr Chmielowski: Nasza literatura dramatyczna, 1898. Aleksander Brückner: Dzieje literatury polskiej w zarysie. III wydanie. 1921).
Mistycyzm, kierunek filozoficzno-religijny, wedle którego dusza ludzka zdolna jest przez akt kontemplacji w sposób nadprzyrodzony i tajemniczy połączyć się z Bogiem. Filozof francuski, Wiktor Cousin, uważa mistycyzm za jeden z czterech systemów filozoficznych, któremi są: sensualizm, idealizm, sceptycyzm i mistycyzm. Wszystkie religje, których treścią jest stosunek między człowiekiem a bóstwem, są z natury swojej mniej lub więcej mistyczne. Wielobóstwo greckie, a zwłaszcza rzymskie, jest oczywiście znacznie mniej przepojone mistycyzmem, niż religje Indyj, bramanizm i buddyzm. W wielu religjach mistycyzm rozwijał się samoistnie obok religji powszechnej, ludowej, stanowiąc obok niej a nawet wbrew niej niejako drugą religję. Takim był mistycyzm grecki, objawiający się w misterjach. U żydów religja proroków była znacznie więcej mistyczna, niż religja kapłanów i lewitów.
W Kościele katolickim mistycyzmem zajmuje się osobna nauka teologiczna, zwana mistyką, będąca działem teologji moralnej. Poza mistyką katolicką św. Augustyna (354 — 431), św. Bernarda (1091 — 1153), św. Teresy (1515 — 1582) i św. Jana od Krzyża (1542 — 1591), rozwinęły się doktryny mistyczne, biorące rozbrat z dogmatem katolickim, jak mistycyzm Molinosa (ob. Kwietyzm), Böhmego i Swendenborga, tudzież teologów protestanckich Karlstadta, Münzera, Sebastjana Francka i Kaspra Münzera.
Miszna, ob. Talmud.
Mithra (Mithras), w religji staroperskiej (ob. Parsyzm) bóstwo światła, wróg ciemności i wszelkiego zła. Pierwotnie, jako jeden z pomiędzy 28 Izedów, był bóstwem drugorzędnem. Od czasów Artakserksesa II (405 — 359 przed Chr.) był czczony narówni z Ormuzdem a wkońcu jako bóstwo słońca stał się głównym przedmiotem kultu religijnego. Rzymianie przyjęli w r. 67 przed Chr. kult Mithry, który rozpowszechnił się za czasów cesarskich w ówczesnem imperjum rzymskiem wraz z całym rytuałem obrzędów i misterjów (cocacia). Na cześć Mithry nazywa się dotychczas u Persów 16 dzień miesiąca mihir. Z tym staroperskim Mithrą starohinduskie bóstwo tej nazwy (ob. Wedyzm) jest spokrewnione tylko ze względu na wspólność pochodzenia.
Mitologja. 1) zbiór mitów pewnego narodu i 2) nauka o mitach. Mitami nazywamy starożytne opowieści o bogach i bohaterach, o pochodzeniu świata i człowieka, zjawiskach natury i t. p. Istnieją podobieństwa między mitem a baśnią, podaniem i legendą. Charakterystyczną cechą mitów jest, że opowiadają o działaniu bóstw poza czasem i przestrzenią. W początkach nauki religioznawstwa przeceniano znaczenie mitów, widząc w nich początek i istotę wszelkiej religji. Tak głosiły obalone przez nowszą naukę hipotezy i systemy tłumaczenia mitów, jak system filologiczny Max-Müllera, system nowo-euhemeryczny Herberta Spencera, hipoteza symboliczna Bérarda, antropologiczna Langa i teorja panbabilońska Wincklera. W rzeczywistości mity nie były nigdy istotną częścią religji a znaczenie ich było o wiele mniejsze, niż znaczenie kultu religijnego, który jest ośrodkiem i esencją
Strona:Stanisław Piekarski - Prawdy i herezje. Encyklopedja wierzeń wszystkich ludów i czasów.pdf/295
Ta strona została przepisana.
