Prawdy i herezje. Encyklopedja wierzeń wszystkich ludów i czasów/Wedyzm
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Prawdy i herezje. Encyklopedja wierzeń wszystkich ludów i czasów |
| Wydawca | M. Arct |
| Data wyd. | 1930 |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Źródło | Skany na Commons |
| Inne | W – wykaz haseł W – całość |
| Indeks stron | |
Wedyzm, religja wedyczna (wedyjska), religja plemion aryjskich, które w drugiem tysiącleciu przed nar. Chr. oddzieliły się od głównego pnia ludów indoeuropejskich i z wyżyny irańskiej zstąpiły do Pendżabu, doliny Pięciorzecza i Indu, i osiedliły się w Indjach Wschodnich, podbijając miejscową ludność ciemnoskórą. Stąd religja aryjskich Indów w południowej części Indyj, oddalonej od ich pierwotnej ojczyzny, jest przesiąknięta wpływami niearyjskiemi ludów podbitych, pierwiastek czysto aryjski zaś dominuje w okolicach północnych, zbliżonych do wyżyn Iranu.
Religja wedyczna występuje w dwojakiej formie: jako religja ortodoksyjna, kapłańska, religja warstw oświeconych i jako religja ludowa. Źródłem pierwszej jest Rigweda (ob. Weda), księga poematów religijnych. Autorami jej byli wędrowni pieśniarze, stanowiący osobną kastę arystokracji duchowej, z której powstała późniejsza kasta bramanów. Byli równocześnie poetami, teologami i kapłanami, pogłębili pojęcia religijne, wyidealizowali ludowe bóstwa poszczególnych plemion staroindyjskich i podnieśli je do znaczenia bóstw narodowych. Stworzona przez nich poezja sakralna stanowi istotną część kultu religijnego Indów.
Religję ludową zawiera Atarwaweda, dzieło bramanów, występujących w roli zaklinaczy i znachorów, leczących zapomocą modłów, pieśni i formuł czarodziejskich.
Wszystkie bóstwa religji wedycznej są antropomorficzne, t. j. albo są uosobieniem sił przyrody, albo też tworami wyobraźni poetyckiej, która pewne pojęcia etyczne przyoblekała w postać ludzką. Jako liczbę bóstw Wedy podają 33 (11 bóstw niebiańskich, 11 ziemskich i 11 wodnych) albo też 3339. Przeważnie każda pieśń Wedy odnosi się do jednego bóstwa lub do jednej grupy bóstw i wysławia je jako najwyższe bóstwo, co nazwano w religioznawstwie henoteizmem. Głównemi bóstwami natury są niebo i ziemia, uważane albo za ojca i matkę wszystkich innych bogów, albo też za twór tych bogów. Ten zmienny stosunek stworzenia i stworzyciela stanowi charakterystyczną dla wedyzmu ideę przemiany przyczyny na skutek i odwrotnie, ideę, której symbolem jest kłos, powstający z nasienia i zawierający nasienie.
W starowedycznej religji słońce (surja) i księżyc (mas) odgrywają rolę stosunkowo podrzędną. Najwięcej hymnów i legend jest poświęconych jutrzence (uszas), bóstwom burzy (maruts) i ognia (agni). W ścisłym związku z bóstwem ognia są dwa inne bóstwa, tworzące z Agni trójcę: Soma, bóstwo zmysłowego oszołomienia, napój odurzający bogów, płynny ogień, zapewniający im nieśmiertelność i Brihaspati (Bramanaspati), bóstwo duchowej ekstazy, wyrażające się w mowie poetyckiej, będące kapłanem domowym bogów. Pomiędzy bóstwami, które nie są uosobieniem sił natury, lecz ubóstwionymi bohaterami lub personifikacją pojęć etycznych, najwięcej czczony jest Indra, zwycięzca demonów, bóg żołnierzy i wojny, staczający na czele bóstw burzy (matruts) niezliczone walki. Jest sprawcą zjawisk, które przyczyniają się do urodzajności ziemi i bogactwa ludzi, zsyła deszcze, mnoży stada krów i koni, obdarza ludzi potomstwem i bogactwem. Podobny jest do bóstw greckich, Dionysosa i Pana: otoczony dworem gandarów (ob. Gandharva) i ich żon, zalotnych apsaras, odurza się somą, napojem bogów, popełnia zbrodnie ojcobójstwa i cudzołóstwa, jest bóstwem popularnem, nie pozbawionem swoistego humoru. Również ulubionym przedmiotem poematów Wedy są bracia Aszwinowie, uosobienie promieni słonecznych, dwaj bracia, którzy ze swą wspólną żoną, córką słońca, wyjeżdżają co rano na złotym wozie, leczą ludzi i pomagają im. Główne bóstwa późniejszej religji indyjskiej (ob. Hinduizm) Wisznu i Rudra (Sziwa) zajmują w Rigwedzie podrzędne miejsce. Charakter wybitnie etyczny mają aditias, synowie bogini Aditi, która w Rigwedzie jest matką bogów, a w Upaniszadach występuje jako chaos, przepaść nieskończoności. Synowie jej rządzą światem, strzegą prawdy i prawa. Na ich czele stoi Waruna (grecki Uranos), władca świata, wszechwiedzący i wszechobecny, stróż praw etycznych, karcący wszelkie kłamstwa i oszustwa. Wraz z nim hymny Wedy wymieniają Mitrę, łagodne bóstwo dnia, łączące ludzi w społeczeństwa. Inni synowie Aditi, mniej indywidualnie określeni, są raczej alegorjami etycznemi. Cała ta grupa bóstw, mimo powagi etycznej Waruny, jest już w Rigwedzie przyćmiona przez grupę Indry i Aszwinów.
Stosunek pomiędzy bóstwami Wedy a ludźmi był oparty na wzajemności: do ut des. Tylko Agni i Soma są bóstwami nieśmiertelnemi; wszystkie inne wymagają ciągłych ofiar, które podtrzymują ich nieśmiertelność. Cześć zmarłych polega na wierze, że szczęście zagrobowe przodków zależy od usług, które im w postaci obrzędów pogrzebowych i w powtarzających się codzień ofiarach składa ich potomstwo męskie, zrodzone z małżeństwa prawowitego, to jest, zawartego wśród obrzędów religijnych. Stąd wynika podkreślona w wedyzmie ważność instytucji małżeństwa, które, wedle tych pojęć, jest obowiązkiem ze względu na szczęście zmarłych przodków.
