Strona:Stanisław Piekarski - Prawdy i herezje. Encyklopedja wierzeń wszystkich ludów i czasów.pdf/424

unitarjusze i walentynljanie, sekty, zaprzeczające bądź to Boskiej, bądź to ludzkiej naturze Chrystusa. Największym przeciwnikiem tego dogmatu jest racjonalizm, nie uznają go też pozostający pod wpływem racjonalizmu liberalni protestanci i moderniści.

 Weda (w języku sanskryckim: wiedza, mądrość), księgi święte starożytnych plemion aryjskich, które w ciągu drugiego tysiąclecia przed nar. Chr. wtargnęły z Iranu do Indyj Wschodnich i tam się osiedliły. Ze względu na czas powstania dzielą się księgi Wedy na trzy warstwy. Pierwszą i najdawniejszą stanowi Węda w ścisłem znaczeniu, czyli Mantras — pieśni, drugą Bramanas, komentarze do Mantras, pisane przeważnie prozą, a trzecią Sutras, księgi, zawierające wykład rytuału ofiarniczego. Właściwe księgi Wedy, czyli Mantras, dzielą się na cztery części: 1) Rigweda, księga poematów religijnych, które recytował kapłan, rozpoczynający akt ofiary, 2) Samaweda, pieśni i teksty liturgiczne, 3) Jadżurweda, formuły, wypowiadane przez kapłana, spełniającego właściwą czynność ofiarniczą i 4) Atarwaweda, księga zaklęć i formuł czarodziejskich. Pierwsze trzy księgi mają charakter t. zw. kanoniczny, jako zawierające religję objawioną (śruta) w odróżnieniu od tradycji (smriti). Czwarta księga, Atarwaweda, nie ma charakteru kanonicznego i jest dziełem bramanów (ob. Wedyzm).
 (Lit. Max-Müller: Vedic Hymns, Oxford, 1891; H. Oldenberg: Die Hymnen des Rigweda, Berlin 1888: Stan. F. Michalski: Czterdzieści pieśni Rigwedy, Warszawa 1912).

 Wedyzm, religja wedyczna (wedyjska), religja plemion aryjskich, które w drugiem tysiącleciu przed nar. Chr. oddzieliły się od głównego pnia ludów indoeuropejskich i z wyżyny irańskiej zstąpiły do Pendżabu, doliny Pięciorzecza i Indu, i osiedliły się w Indjach Wschodnich, podbijając miejscową ludność ciemnoskórą. Stąd religja aryjskich Indów w południowej części Indyj, oddalonej od ich pierwotnej ojczyzny, jest przesiąknięta wpływami niearyjskiemi ludów podbitych, pierwiastek czysto aryjski zaś dominuje w okolicach północnych, zbliżonych do wyżyn Iranu.
 Religja wedyczna występuje w dwojakiej formie: jako religja ortodoksyjna, kapłańska, religja warstw oświeconych i jako religja ludowa. Źródłem pierwszej jest Rigweda (ob. Weda), księga poematów religijnych. Autorami jej byli wędrowni pieśniarze, stanowiący osobną kastę arystokracji duchowej, z której powstała późniejsza kasta bramanów. Byli równocześnie poetami, teologami i kapłanami, pogłębili pojęcia religijne, wyidealizowali ludowe bóstwa poszczególnych plemion staroindyjskich i podnieśli je do znaczenia bóstw narodowych. Stworzona przez nich poezja sakralna stanowi istotną część kultu religijnego Indów.
 Religję ludową zawiera Atarwaweda, dzieło bramanów, występujących w roli zaklinaczy i znachorów, leczących zapomocą modłów, pieśni i formuł czarodziejskich.
 Wszystkie bóstwa religji wedycznej są antropomorficzne, t. j. albo są uosobieniem sił przyrody, albo też tworami wyobraźni poetyckiej, która pewne pojęcia etyczne przyoblekała w postać ludzką. Jako liczbę bóstw Wedy podają 33 (11 bóstw niebiańskich, 11 ziemskich i 11 wodnych) albo też 3339. Przeważnie każda pieśń Wedy odnosi się do jednego bóstwa lub do jednej grupy bóstw i wysławia je jako najwyższe bóstwo, co nazwano w religioznawstwie henoteizmem. Głównemi bóstwami natury są niebo i ziemia, uważane albo za ojca i matkę wszystkich innych bogów, albo też za twór tych bogów. Ten zmienny stosunek stworzenia i stworzyciela stanowi charakterystyczną dla wedyzmu ideę przemiany przyczyny na skutek i odwrotnie, ideę, której symbolem jest kłos, powstający z nasienia i zawierający nasienie.
 W starowedycznej religji słońce (surja) i księżyc (mas) odgrywają rolę stosunkowo podrzędną. Najwięcej hymnów i legend jest poświęconych jutrzence (uszas), bóstwom burzy (maruts) i ognia (agni). W ścisłym związku z bóstwem ognia są dwa inne bóstwa, tworzące z Agni trójcę: Soma, bóstwo zmysłowego oszołomienia, napój odurzający bogów, płynny ogień, zapewniający im nieśmiertelność i Brihaspati