zrewoltowanem przez hum anizm (Franz von Sickingen, Ulrich von Hutten) i pismem swojem p. t. „Von weltlicher Oberkeit, wie weit man ihr den Gehorsam schuldig sei“ stawał po stronie rycerstwa w walce z książętami, przyczynił się do rozpętania wojen chłopskich („Ermahnungen zum Frieden auf die 12 Artikel der Bauernschaft in Schwaben“). Gdy wojny te zostały krwawo stłumione, odwraca się od chłopów („Wider die räuberischen und mörderischen Bauern“) i przechodzi na stronę zwycięskich książąt, których zwalczał, stojąc po stronie rycerstwa. Walczy z cesarzem i sprzeciwia się daniu mu posiłków na wojny tureckie. Książąt, nawet tych, z których protekcji korzysta, nazywa „największymi durniami na świecie“ a po r. 1524 pisze to samo o cesarzu. Szczytu brutalności dosięga w swych pismach przeciwko Henrykowi VIII i Henrykowi brunświckiemu. Ze względów politycznych zezwala na bigamję Landgrafa heskiego Filipa, który groził porzuceniem protestantyzmu (1539). Na konferencji w Eisenach (1540) zaklina Filipa, który chciał jawnie poślubić drugą żonę, aby „na miłość boską mocno kłamał“ („um Gottes willen eine gute starke Luge“) i oświadcza, że bierze na siebie to kłamstwo, jako kłamstwo z potrzeby (Notlugen, Nutzlugen) dla uniknięcia niepotrzebnych hałasów (Kolde. Analecta Lutherana. 1883). Wojna Sickingena, wojna chłopska a wreszcie wojna trzydziestoletnia, obniżenie kultury, cofnięcie cywilizacji, zatrata tysięcy zabytków sztuki, to także owoce nauki Lutra.
(J. Janssen: Geschichte des deutschen Volks. 1883. G. Ewers: Martin Luther 1883—91. H. Denifle: Luther und Lutherthum 1905. Harnack: Luthers Theologie 1862—1886. Th. Kolde: Analecta Lutherana 1883. E. Katzer: Luther und Kant. 1910. Preserved Smith: Life and Letters of Martin Luther 1911).
Lyońskie sobory powszechne. W Lyonie odbyły się dwa sobory o charakterze soborów powszechnych czyli ekumenicznych:
I sobór lyoński (XIII ekumeniczny) odbył się w r. 1245 zwołany przez papieża Inocentego IV z powodu walk z cesarzem Fryderykiem II, którego uznał papież za pozbawionego godności cesarskiej i zwolnił jego poddanych od przysięgi wierności. Sobór przyjął ten wyrok papieski a nadto wydał 17 dekretów w sprawie postępowania w sądach kościelnych i 3 dekrety w sprawie przedsięwzięcia wyprawy krzyżowej.
II sobór lyoński (XIV ekumeniczny) odbył się w r. 1274 za Grzegorza X dla zatwierdzenia unji z Grekami, obmyślenia środków na nową wyprawę krzyżową i reformy karności kościelnej. Wydał 31 kanonów, z których pierwszy orzeka, że Duch św, pochodzi od Ojca i od Syna (ob. Prawdy i herezje. Encyklopedja wierzeń wszystkich ludów i czasów/Filioque|Filioque]]), drugi odnosi się do wyboru papieża a inne do wyboru biskupów.
Łaska, w znaczeniu teologji chrześcijańskiej łaska boża, podnosząca przyrodzone władze człowieka do możności zdążania ku celom nadprzyrodzonym, t. j. uświątobliwienia i zbawienia. Jest to zatem podstawowe pojęcie stosunku między Bogiem a człowiekiem, tłumaczone w ciągu dziejów Kościoła rozmaicie. Krańcowo przeciwne sobie kierunki w tłumaczeniu istoty i potrzeby łaski przedstawia z jednej strony protestantyzm a z drugiej pelagjanizm. Luteranizm i kalwinizm głosi, że grzech pierworodny tak skaził i znieprawił naturę ludzką, iż człowiek, nie będący w stanie łaski, nic etycznie dobrego zdziałać, ani zbawionym być nie może. Stąd Kalwin wysunął teorję o predestynacji, jakoby niektórzy ludzie byli przeznaczeni na zbawienie a innin a potępienie (ob. Kalwin). W drugą ostateczność wpadał pelagjanizm, głoszący, że człowiek nawet bez łaski bożej może o własnych siłach, mocą własnej woli być doskonałym. Pierwszy kierunek zaprzecza istnieniu wolnej woli, drugi przecenia jej możności. Według nauki katolickiej łaska boża nie gwałci natury
