Strona:Stanisław Piekarski - Prawdy i herezje. Encyklopedja wierzeń wszystkich ludów i czasów.pdf/268

się w oporze i apelował do papieża „lepiej poinformowanego“ a następnie do soboru powszechnego. Ogłosił swój komentarz do listu św. Pawła do Rzymian, który stosownie do swej doktryny tłumaczył. To wywołało bullę „Exsurge“ z 15 czerwca 1520, w której papież Leon X potępił naukę Lutra. Luter spalił publicznie bullę papieską dnia 10 grudnia 1520 r. Przed tem jeszcze w październiku i listopadzie 1520 r. ogłosił swe pisma „o niewoli babilońskiej Kościoła“ i o „wolności chrześcijańskiej“, w których rozwinął podstawowe tezy swojej nauki a w szczególności zdanie, że grzech pierworodny skaził bezpowrotnie naturę ludzką i zniszczył wolną wolę tak, że usprawiedliwienie i zbawienie człowieka nie zależy od jego czynów, ale wyłącznie tylko od wyroku Boga.
 Zabiegi Karola V na sejmie wormackim (1521) o skłonienie Lutra do poddania się były bezskuteczne, a podtrzymywali go w oporze książęta niemieccy, walczący z cesarzem. Luter szedł coraz dalej w kierunku rewolucyjnym. Zwalczał celibat duchowieństwa i sam się ożenił z zakonnicą, Katarzyną Bora, którą uprowadził z klasztoru. Przetłumaczył biblję na język niemiecki, wprowadzając do tekstu zmiany, które miały uzasadnić jego doktrynę i rozpowszechnić ją we wszystkich sferach społecznych. Wszczęty przez jego wystąpienie ruch religijny, zwany reformacją, zataczał coraz szersze kręgi w całych Niemczech ale doktryna Lutra wywołała najprzeróżniejsze komentarze. Z chwilą jego śmierci (18 lutego 1546) jego zwolennicy byli już podzieleni na zwalczające się nawzajem stronnictwa a proces rozproszkowywania się protestantyzmu na liczne sekty, wszczęty za życia Lutra, trwa dotychczas.
 Luteranizm jako system logiczny i konsekwentny nie jest wcale dziełem Lutra. Zaczął się rozwijać później, niż w sto lat po jego śmierci i stał się systemem dopiero pod wpływem nowoczesnego liberalizmu. Protestanci, którzy po 400 latach tej bezustannej ewolucji, powołują się na Lutra, jako swojego mistrza, sami przyznają, że nie miał on w sobie nic z wolnomyśliciela XX wieku a był co do swych przekonań takim samym dogmatykiem, scholastykiem i zawzięcie dysputującym mnichem średniowiecznym, jak ci, których zwalczał (por. Wernle: Einführung in das theologische Studium. Tübingen 1908. Harnack: Dogmengeschichte III). Istotną przyczyną jego zerwania z Rzymem nie były odpusty, lecz jego pogląd na świat, uformowany jeszcze przed r. 1517. Po ciężkich walkach wewnętrznych, pokusach, skrupułach i zwątpieniach, nie mogąc opanować własnych namiętności, wyniósł osobiste swe przejścia moralne do normy powszechnego prawa moralnego i mając swoje „ja“ za najwyższy trybunał, utożsamił własną wolę z wolą Boga. Od swoich poprzedników, Wiklefa z Anglji i Husa w Czechach, różnił się tylko siłą temperamentu. Główna cecha tamtych, nienawiść do papieża, i hierarchji, jest także cechą Lutra. Opętany tą nienawiścią wprowadził do swej doktryny wiele niekonsekwencyj, z któremi dotychczas biedzą się jego uczniowie. Nienawidził przedewszystkiem Kościoła katolickiego, nienawidził papieża i hierarchji katolickiej, nienawidził także swoich przeciwników, teologów protestanckich, Karlstadta, Zwinglego, Oekolampada, Schwenkfelda i ich uczniów. Walczył przeciwko wszystkim i głosił nienawiść a uczniom swoim pozostawił szczególnego rodzaju błogosławieństwo: Impleat vos Deus odio papae! („Niech was Bóg napełni nienawiścią do papieża!“).
 Powodzenie nauki Lutra tłumaczy się stanem społecznym i umysłowym epoki, w której ją głosił. Sprzymierzeńcami jego były: zepsuta scholastyka, fermentujący renesans, ogólne niezadowolenie społeczne, szemranie ludu na ucisk możnych, chciwość rycerstwa na dobra kościelne, po stronie Kościoła zaś upadek moralności kleru, walki papiestwa z cesarstwem, niewola awinjońska papieży, schizma papieska, podkopanie powagi papieża, ogólne rozprzężenie.
 Luter nie uleczył żadnego z niedomagań społecznych, raczej je wzmógł. Jego stanowisko wobec współczesnych walk społecznych było bardzo zmienne: opierał się na rycerstwie,