dzi od łacińsk. as, jedynki monetarnej.
asawuł(a), ‘godność w wojsku kozackiem’, jak wszelkie inne z tatarskiego, jesuał, ‘dowódca konnicy’; zeszło na ‘włodarzy, dozorców, karbowych’.
astrych, jastrych, z niem. Estrich, ‘podłoga twarda z cegieł’; u Miaskowskiego r. 1612 jeszcze bez j: »(przy tańcach) po długiej kurzawie astrychy skropiwszy«, ale przy końcu wieku ziomek jego ks. Auszpurger już ma jastrych. Niem. poszło z łac. astracum, greck. ostrakon, ‘klepisko’. P. strych.
ataman, ‘starszy w kureniu kozackim’ (»terpy kozacze, atamanom budesz«, przysłowie); z niem. hetmanem (p.) nic nie ma wspólnego; pojawia się na Rusi jako wataman i wotaman już w 13. w. dla ‘starszego (nad majtkami i i.)’, z tatars. odaman, ‘starszy nad pasterzami i »koszem« 10000 owiec’; na Rusi zeszło w 16. w. na ‘wójta, ciwuna, dziesiętnika’.
atłan, ‘do koni!’, hasło tatarskie do gotowania się w pochód (at, ‘koń’, końcówka mi nie zrozumiała); »han okrzyknąwszy zwyczajnym ordy swe atłanem« (Wojna Chocimska), »gdy wiosna porę otworzy atłanu«, »skoro okrzykną ordynowani przez murzów atłan do koni«.
atłas, powszechna nazwa ‘materji’, z arabs. atlas, ‘gładki’.
atrament, dawniej inkaustem (p.) zwany, przejął nazwę od czernidła-atramentu, siarkanu żelaza, z którego go niegdyś wyrabiano.
austerja, z mylnem au, w r. 1607 osteria, wircausz, karwaser, dla ‘karczmy’ (aż z trzech obcych języków! jak n. p. dla tragarza: mikstatnik, hamał, fakin), z włos. osteria; od 18. w. oberża, z franc. auberge, włosk. albergo (z niem. Herberge, ‘gospoda’); od 19. w. hotel (z franc. hôtel, z łac. hospitalis, skąd i szpital, — od hospes ‘gość’, skąd i osteria); skąd au-?. Podobnie auszpik, ‘galareta’, z franc. aspic (a to z łac. aspis, ‘wąż’, od śliskości).
awantura, awanturniczy, z franc. aventure, p. wyżej abentajer; zupełnie innego początku są również franc. awanse (awansować) i awantaże, od franc. avant, a to z łac. ab ante, ‘naprzód’; »bez wszelkiego jako dziś mówią awantaże«, Potocki.
awizy, ‘doniesienia’, ‘gazety’ w 17. w., awizować, z włosk. avviso ‘wiadomość’, z łac. ad-visum, franc. avis.
awo z a owo, »awo jeśm«, biblja (»oto jestem« Leopolita, »owom ja« Wujek), jak ato z a oto, ano z a ono; ale -wo, przyrostek, por. hajwo, jedwo i i., obok -wa, ponieważ, owa.
aza, azali, azaliby, jedyne poprawne postaci; nowsi pisarze zmyślili aża, ażali, czego język nigdy nie znał, p. za; już Leopolita: aza, azali biblji zastępował innemi spójnikami: »azali nie boga« (alboć niemasz Boga?), »azali nie odpuścisz temu miastu« (więc), »aza jest Saul między proroki« (więc i Saul), »aza mi będzie miłościw« (albo snadź mi); w psałterzach aiza, ‘czyż?’ azawiem i azaliwiem, ‘czyż?’.
aż, już w psałterzu i biblji z przysłówka (»aż do końca«, »aż na wieki« i t. d.) w spójkę przechodzi: »aże pominie«, »aże i wszedł«, »aż się i narodzi«; p. a i że.
