Słownik etymologiczny języka polskiego/wrzeć
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Słownik etymologiczny języka polskiego |
| Wydawca | Krakowska Spółka Wydawnicza |
| Data wyd. | 1927 |
| Miejsce wyd. | Kraków |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
 Strona w Wikisłowniku
| |
wrzeć, wrzał, ‘kipieć’, trzecia osoba: wre, wrą; wra, wrają (por. gore, gorają; tłe); do wre dorabiamy wrę i wreją, wedle tego i imiesłów warł, zamiast wrzał; »co w kim wre«, »wre człek od złości«; wrzący i wrzątek; od wĭr-; cerk. wĭrěti, wĭriszi, wĭrěł; do tego częstotliwe wierać, dawniej wirać (przywierać, przywirać, dowierać), i rzeczownik war (Karolowe Wary, Karlsbad); warzyć, warza, warzywo; przywara, nawara; warznik; warzecha (p.), obarzanek (p.). Prasłowo; cerk. wĭręszt i wĭrątŭk, ‘war’, ‘wapno’; wariti, wariwo, powar, ‘kucharz’ (jak w ruskiem), izwor, ‘źródło’, wirati, wir (p. wir); czes. wrzíti, wru, wrzesz, wroucí, war, piwowár. Lit. wirti, ‘kipieć’, warus, ‘co się gotuje’, wyrius, ‘wir’, prus. au-werus, ‘wywar (kruszców)’, lit. wersmē, ‘źródło’ (czes. wrzídlo), łotew. wārs, ‘zupa’, warīt, ‘kipieć’. U nas brak postaci wor, ‘źródło’.
wrzeć, ‘zamykać’ i ‘otwierać’, tylko we złożeniach, zawrzeć i otewrzeć (odewrzeć), przywrzeć, zawarł itd.; częstotliwe: wierać (z wirać), zawierać, otwierać, przywierać, p. wierzeje; por. wirzbca. Z o: ot-wór, otworzysty, otworzyć (a wedle tego i roztworzyć, roztwarty, wedle otwarty, zamiast rozworzyć, rozwarty); obora (p.); swora, sfora, i sworzeń (p.); zawora, dowora, przewora (w stajni); p. wór, wronka, wrota. Prasłowo; cerk. wrěti, wĭrą, zawirati, weriga, ‘łańcuch’ (stąd Weryho, ruskie), wora, ‘płot’, obora, swora, ‘sprzączka’, zawor, ‘belka’, ot-woriti; czes. zawru, otewru, i zawrzíti, otewrzíti, werzeje (werzejný, ‘publiczny’, niby ‘otwarty’), obora, otwor, wor (p. oryl), swor, ‘klamra’, także ‘zodjak’, swiradlo (do zamykania). Lit. werti, ‘otwierać’, użwerti, ‘zawrzeć’, priwerti, ‘przywrzeć’, iwerti, ‘nawlec (igłę)’, prus. etwereis, ‘otwórz’, lit. atwiras, ‘otwarty’, wirtinē, ‘wiązka’, wora, ‘długi rząd’ (rus. wierienica), waras, ‘drąg’, apiwaras, ‘obora’, apywara i perwara, ‘powrozy’; ind. apa-wrnoti, ‘otwiera’, api-wrnoti, ‘zatwiera’; grec. aeirō, ‘wiążę’, aortē, ‘wór’ (stąd aorta); łac. aperio, ‘otwieram’ (apertura), i operio, ‘zamykam’ (stąd i koperta, z co-operio); goc. warjan, niem. wehren, Wehr, ‘tama’.