Słownik etymologiczny języka polskiego/Pieniądz
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Słownik etymologiczny języka polskiego |
| Wydawca | Krakowska Spółka Wydawnicza |
| Data wyd. | 1927 |
| Miejsce wyd. | Kraków |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
Pieniądz. Gdy pierwotny handel wymienny domagał się jakiejś stałej jednostki płatniczej, nadało się do tego u pasterskich głównie Arjów bydło przedewszystkiem, wielkie i drobne; »stoma krowami« opłacano żonę albo zabójstwo mężczyzny, »hekatomby« (to samo) ofiarowano bogom; we wszystkich językach aryjskich miano dla ‘bydła’ i ‘pienięstwa’ jedno: łac. pecus, ‘bydło’, pecunia, ‘pieniądz’; niem. Vieh w obu znaczeniach; słow. skot ‘bydło’, a dawniej i ‘pieniądz’ (skotnica, ‘skarb’ i ‘wygon’); wardęga ‘bydło’ i ‘czynsz’; por. dobytek itp. Drobne opłaty składano w płatach lnianych (stąd prasłowiańskie płacić), w »kruszach« soli (u nas wiedziano w 13. wieku ogólnie, że nazwa kary sądowej »trzysta« właśnie od okruchów solnych poszła), w skórkach kun i białek-wiewiórek (zwyczaj na Wschodzie, na Rusi szczególniej, powszechny; twierdzą, jakoby od Finów Ruś go przejęła); wszelakie opłaty, kunne, kunica, od tych skórek nazwano (ale kunka czy kumka, nazwa ‘dziewczyny’, innego pochodzenia). W tym samym celu łamano pierścionki złote (stąd przy zaręczynach mąż kupuje żonę, więc pierścień jej wkłada) i naramienniki, bugy, srebrne, albo odrębywano od sztaby kawałki na miarę należną (stąd nazwa rubli; podobnie niem. schilling, choć ten od kruszcu rznięto; i skórki, mordki, łebki, odrzynano, stąd starorus. rězań). Zczasem wyparł kruszec (miedź, srebro, złoto) wszelką inną »monetę«, a jej kształt okrągły każdy inny. Wyższości kultury niemieckiej dowodzi, że wszelkie nazwy monet, denarów itd., Słowianie od Niemców przejęli, p. pieniądz (niema tego słowa u Gotów), szeląg, cęta (słowo wyłącznie gockie), skot; pomijam późniejsze liczne pożyczki; pierwotną nazwą była tylko grzywna (p. grzywa). Pieniążki służyły ozdobie, u ucha, lub nanizane około szyi; przechowywano je w kalecie przyrodzonej, w mosznie. Do bicia własnej monety srebrnej przyszli Słowianie w 10. wieku, najpierw Czesi; od nich wyszły na całą Europę grosze, z końcem 13. wieku. Najpospolitszą nazwę pieniężną, moneta (franc. monnaie, ang. money, i t. d., por. portmonetka), wprost z łaciny, a myńca, menica, z niem. munizza, Münze, zawdzięczamy czystemu przypadkowi (jak np. nazwę »fiakrów«): rzymska menica znachodziła się bowiem w świątyni Juno Monēta, przezwanej tak nie od upominania (łac. monere, skąd nasz monitor, admonicja, ‘upomnienie’), jak wywód ludowy twierdził, lecz od jakiegoś rodu etruskiego. Na Rusi są w obiegu nazwy ze Wschodu, np. diengi, ałtyn i i., ale ani ruble z rupi perskich (p. rubl), ani kopiejki od jakiegoś tureckiego słowa nie wyszły; kopiejka przezwana w 15. wieku od kopji, ‘włóczni’, na niej wyrażonej: »(w. ks. Iwan III) uczini znamia na dieńgach, kniaź wielikij na konie a imieja kopje w ruce, i ottole prozwasza diengi kopiejnyje«. Na Bałkanie panują nazwy greckie i tureckie, aspri, pari, i inne.
Zobacz też: hasło „pieniądz” w tym słowniku.