Prawdy i herezje. Encyklopedja wierzeń wszystkich ludów i czasów/Unici
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Prawdy i herezje. Encyklopedja wierzeń wszystkich ludów i czasów |
| Wydawca | M. Arct |
| Data wyd. | 1930 |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Źródło | Skany na Commons |
| Inne | U – wykaz haseł U – całość |
| Indeks stron | |
Unici, chrześcijanie, należący do Kościoła katolickiego na podstawie aktów unji (ob. Unia I), zawieranych przez ten Kościół z różnemi odłamami Kościoła wschodniego. Dążność do pojednania Kościołów, rozdartych schizmą Focjusza i Cerularjusza (ob. Grecko-wschodni Kościół) ujawniła się bezpośrednio po powstaniu schizmy. Już na soborze w Lyonie w r. 1274 ułożono unję z Grekami na podstawie uznania przez nich dogmatu o pochodzeniu Ducha św. (ob. Filioque). Sprawcę unji podjął następnie sobór ferrarsko-florencki (ob. Florencki sobór) i zawarł w r. 1439 unję z Grekami i Armeńczykami, w r. 1441 z jakobitami a w r. 1445 z nestorjanami i maronitaimi. Przyłączonym Kościołom wschodnim pozostawiono ich odrębny obrządek, język liturgiczny, własną hierarchję i zwyczaje kościelne (jak np. kalendarz kościelny, małżeństwo księży przed otrzymaniem święceń, sposób obchodzenia postów i t. p. ). Unja florencka połączyła cały Kościół wschodni z Kościołem katolickim, nie była jednak trwała, gdyż Grecy zawarli ją głównie pod naciskiem przyczyn politycznych, a mianowicie grożącego niebezpieczeństwa ze strony Turków, chcąc sobie zapewnić pomoc Zachodu. Wyznawcy Kościoła wschodniego w Polsce przyjęli unję za pośrednictwem Izydora, metropolity kijowskiego, który brał udział w soborze florenckim i podpisał akt unji. Wykonywając ją, król Władysław Warneńczyk ogłosił w r. 1443 zrównanie praw duchowieństwa unickiego z łacińskiem w Polsce. I tu jednak unja nie przyjmowała się, a podkopało ją małżeństwo króla Aleksandra Jagiellończyka z Heleną, księżniczką moskiewską, tak że w r. 1519 metropolitą kijowskim został znowu nieunita. Myśl unji była w Polsce, na Litwie i Rusi w drugiej połowie XVI w. w stanie zupełnego zaniku. Podjęli ją za czasów Batorego jezuici i zyskali dla niej, poparcie króla i kanclerza Zamojskiego. Właściwym jej twórcą w Polsce był Piotr Skarga, który w piśmie p. t. „O jedności Kościoła Bożego pod jednym pasterzem“ wykazał wszystkie niebezpieczeństwa, grożące Kościołowi wschodniemu w razie dalszego trwania schizmy. Ziarno, rzucone przez jezuitów, poczęło kiełkować: w r. 1594 biskupi ruscy z Cyrylem Terleckim, biskupem łuckim, na czele wystąpili z adresami do papieża Klemensa VIII i do króla Zygmunta. III, upoważniając biskupów Pocieja i Terleckiego do prowadzenia układów. Ze strony króla brali w nich udział Lew Sapieha, Jan Zamoyski i biskup Bernard Maciejowski a ze strony papieża nuncjusz Malaspina. W ten sposób przyszedł do skutku układ krakowski, w którym król przyjął warunki, stawiane przez biskupów ruskich a mianowicie wznowił przywilej Władysława Warneńczyka z r. 1443 o zrównaniu praw duchowieństwa ruskiego z łacińskiem, gwarantował im wolność od wpływów Kościoła greckiego i od jurysdykcji patrjarchy carogrodzkiego, obsadzanie stolic biskupich w diecezjach unickich rodowitymi Rusinami, zwrot dóbr cerkiewnych i poddanie wszelkich cerkwi i bractw cerkiewnych pod władzę biskupów unickich. W bulli „Magnus Dominus et laudabilis“ z 25 grudnia 1595 Stolica. Apostolska zatwierdziła akt unji i przyznała unitom, że udzielanie sakramentów i cały obrządek ruski pozostanie nietknięty. Na sejmie w r. 1596 król ogłosił dokonanie unji w Rzymie i zapowiedział zebranie się synodu duchowieństwa ruskiego w Brześciu. Na synod ten z biskupów ruskich przybyli: metropolita kijowski i biskupi łucki, piński, połocki, chełmski i włodzimierski oraz archimandryci bracławski, ławryszewski i miński a ze strony polskiej arcybiskup lwowski i teologowie Skarga i Rabę. Akt unji został dn. 9 października 1596 w cerkwi św. Mikołaja odczytany i uroczyście przyjęty. Protestujący przeciw niemu biskupi ruscy, Bałaban i Kopysteński, zostali złożeni z urzędu. Mimo wrogiej działalności dyzunitów (ob.) większa część Rusi i Litwy przystąpiła do Unji. Wielką klęskę zadały jej wojny kozackie: przez pokój w Andruszowie w n 1686cała Ukraina zadnieprzańska i województwa: czernihowskie, kijowskie i smoleńskie odpadły od Polski i od unji. Natomiast w r. 1696 przyłączyła się do niej dyzunicka diecezja przemyska, w r. 1700 lwowska a w r. 1702 łucka. Organizacji cerkwi unickiej w Polsce dokonał synod w Zamościu w r. 1720 pod przewodnictwem nuncjusza papieskiego Grimaldiego a w nowszych czasach synod we Lwowie w r. 1891 pod przewodnictwem delegata apostolskiego Ciasca. Klęski polityczne Polski w XVIII i XIX wieku były również klęskami unji. Podział Polski spowodował jej upadek w zaborze rosyjskim. Carowa Katarzyna zniosła w r. 1795 biskupstwa unickie: łuckie, brzeskie, włodzimierskie i pińskie a Mikołaj I, używając za narzędzie biskupa — odstępcę Józefa Siemaszkę, położył w zaborze rosyjskim kres unji, która w r. 1839 na obszarze państwa rosyjskiego poza Bugiem przestała oficjalnie istnieć. Pozostała, diecezja chełmska w t. zw. Królestwie Polskiem, którą rząd rosyjski zniósł w r. 1875. Rozpoczęły się krwawe prześladowania „opornych“ unitów na Chełmszczyźnie i na Podlasiu, trwające aż do ogłoszenia ukazu tolerancyjnego z r. 1905. Ukaz ten stworzył dla unitów możność otwartego należenia do Kościoła katolickiego, z czego aż do zajęcia Chełmszczyzny w czasie wojny europejskiej przez wojska państw centralnych w r. 1915 skorzystało przeszło 250.000 unitów, którzy przystąpili do Kościoła rzymsko-katolickiego.
Unja w b. zaborze austrjackim doznawała szczególnej opieki władz rządowych i autonomicznych byłej Galicji.
Współżycie obydwu obrządków uregulowała t. zw. Konkordja (ob.). Prócz arcybiskupstwa lwowskiego obrządku greckiego, wyniesionego bullą Piusa VII „In universalis“ z r. 1807 do godności metropolji, i biskupstwa przemyskiego, powstało w r. 1885 biskupstwo stanisławowskie. Te trzy diecezje stanowią obecnie grecko-rusińską prowincję kościelną, uznaną w art. IX konkordatu polskiego z r. 1925 za jedną z prowincyj Kościoła katolickiego w Polsce. Liczba unitów obrządku grecko-rusińskiego w Polsce wynosi 3.612.615 dusz (w r. 1927).
Unickie diecezje rusińskie istnieją także w Rumunji, na Węgrzech (Hadju Dorog), w Czechosłowacji (Preszów i Użhorod — diecezja munkaczewska), w Stanach Zjednoczonych Ameryki Półn. (Nowy Jork i Filadelfja) i w Kanadzie (Winnipeg).
Unici bułgarscy przydzieleni zostali przez Leona XIII w r. 1883 do trzech wikarjatów apostolskich, leżących poza granicami Bułgarji, w Konstantynopolu, w Adrjanopolu i w Salonikach.
