Strona:Stanisław Piekarski - Prawdy i herezje. Encyklopedja wierzeń wszystkich ludów i czasów.pdf/418

trwające aż do ogłoszenia ukazu tolerancyjnego z r. 1905. Ukaz ten stworzył dla unitów możność otwartego należenia do Kościoła katolickiego, z czego aż do zajęcia Chełmszczyzny w czasie wojny europejskiej przez wojska państw centralnych w r. 1915 skorzystało przeszło 250.000 unitów, którzy przystąpili do Kościoła rzymsko-katolickiego.
 Unja w b. zaborze austrjackim doznawała szczególnej opieki władz rządowych i autonomicznych byłej Galicji.
 Współżycie obydwu obrządków uregulowała t. zw. Konkordja (ob.). Prócz arcybiskupstwa lwowskiego obrządku greckiego, wyniesionego bullą Piusa VII „In universalis“ z r. 1807 do godności metropolji, i biskupstwa przemyskiego, powstało w r. 1885 biskupstwo stanisławowskie. Te trzy diecezje stanowią obecnie grecko-rusińską prowincję kościelną, uznaną w art. IX konkordatu polskiego z r. 1925 za jedną z prowincyj Kościoła katolickiego w Polsce. Liczba unitów obrządku grecko-rusińskiego w Polsce wynosi 3.612.615 dusz (w r. 1927).
 Unickie diecezje rusińskie istnieją także w Rumunji, na Węgrzech (Hadju Dorog), w Czechosłowacji (Preszów i Użhorod — diecezja munkaczewska), w Stanach Zjednoczonych Ameryki Półn. (Nowy Jork i Filadelfja) i w Kanadzie (Winnipeg).
 Unici bułgarscy przydzieleni zostali przez Leona XIII w r. 1883 do trzech wikarjatów apostolskich, leżących poza granicami Bułgarji, w Konstantynopolu, w Adrjanopolu i w Salonikach.
 Z pośród Kościołów wschodnich, które przystąpiły częściowo do unji z Kościołem katolickim, należy wymienić: Kościół ormjański (ob Armenja, Ormianie, Mechitarzyści), Kościół melchicki (ob. Melchici), kościół maronicki (ob. Maronici), Kościół chaldejski (ob. Nestorjanie), Kościół jakobicki (ob. Jakobici), Kościół abisyński (ob. Abisynja) i Kościół malabairski (ob. Tomaszowi chrześcijanie). W najnowszych czasach (od r. 1923) liczbę unitów w Polsce powiększyli katolicy obrządku wschodnio-słowiańskiego (ob. Wschodnio-słowiański obrządek).

 Unitarjusze, zwolennicy sekt protestanckich, które nie uznają dogmatu o Trójcy św. W pierwszych wiekach chrześcijaństwa tezy unitarjańskie głosili antytrynitarjusze (ob.). W XVI wieku powstała w Siedmiogrodzie nazwa unitarjuszów, z powodu nauki, którą, tam szerzyli od r. 1563 Franciszek Dawidis, kaznodzieja nadworny Jana Zygmunta Zapolji, i jego lekarz nadworny Blandrata. W Polsce ogłosił ją Faustus Socinus, którego zwolenników nazwano socynianami. Obecnie nazwę unitarjuszów noszą sekty, założone w r. 1774 w Londynie i Birmingham przez Lindsaya i Pristleya. Wyznawanie nauki unitarjańskiej było w Anglji zakazane pod karą śmierci aż do r. 1813. Po zniesieniu tego zakazu sekty te rozszerzyły się szybko i liczą obecnie 364 gminy, połączone w stowarzyszenie „British and foreign Unitarian Association“. Unitaryzm jest typową sektą protestancką, gdyż nie posiada żadnej nauki wiary i wyznaje tylko jedną tezę negatywną, zaprzeczenie katolickiego dogmatu o Trójcy św.
 W Ameryce unitaryzm rozwinął się na koszt sekt kongregacjonalistów (ob. Independenci) i purytanów (ob.). Liczy obecnie około 460 gmin i posiada słynny uniwersytet Harwarda w Cambridge, w Stanie Massachusetts.
 W Siedmiogrodzie liczy ok. 75.000 wyznawców z siedzibą konsystorza w Koloswarze. W Norwegji istnieje gmina unitarjuszów w Oslo. Od r. 1901 odbywają się co dwa lata międzynarodowe kongresy unitarjuszów.

 Uniwersaliści, odłam sekty kongregacjonalistów czyli independentów, liczący w Ameryce Północnej 650 parafij z około 60.000 członków.

 Unja, w odniesieniu do spraw religji oznacza zjednoczenie rozdzielonych Kościołów lub innych związków wyznaniowych w jedną wyznaniową organizację. Myśl o religijnem zjednoczeniu wszystkich ludzi przewija się od początku chrześcijaństwa pod hasłem słów ewangelji o jednej owczarni i jednym pasterzu (Jan, X 16, także Jan, XVII 21 — 23) i listu św. Pawła do Efezowi (IV 3 — 6) o „jedności ducha w związce pokoju“.
 I. Ze stanowiska Kościoła katolickiego unja rozłączonych Kościołów