Filioque (po łacinie zn. „i od Syna“) formuła dogmatyczna, która, była pozorną przyczyną schizmy wschodniej, czyli rozłamu między Kościołem Wschodnim a Zachodnim. Od początku chrześcijaństwa cały Kościół wierzył w pochodzenie Ducha św. od Ojca i od Syna. Między Kościołem Wschodnim a Zachodnim zachodziła tylko różnica w wyrażeniu tego dogmatu, a mianowicie Kościół Wschodni oznaczał to pochodzenie wyrazem „przez Syna“, a Kościół Zachodni wyrazem „od Syna“ (a Filio, Filioqut). Obie te formuły miały to samo znaczenie dogmatyczne i wedle świadectwa św. Bazylego nie zachodziła między niemi żadna istotna różnica. Spór o te formuły między Kościołem Wschodnim a Zachodnim nie był też początkowo sporem dogmatycznym, lecz tylko rytualnym, a wszczął się w r. 808, gdy mnisi łacińscy z klasztoru na Górze Oliwnej w Jerozolimie, powróciwszy z Zachodu, gdzie byli przyjmowani na dworze Karola Wielkiego, wprowadzili zachowany w kościołach frankońskich od VI wieku zwyczaj śpiewania w Credo podczas mszy św. formuły „Filioque“. Mnisi greccy uznali to za herezję. Łacinnicy zwrócili się do papieża Leona III z prośbą o zbadanie sprawy i powoływali się na Karola Wielkiego, na którego dworze będąc, słyszeli w kaplicy dworskiej „Filioque“, śpiewane w Credo. Karol W. ujął się za mnichami łacińskimi i zwołał w tej sprawie synod akwizgrański (809), który uznał formułę Filioque za obowiązującą. Zwołany zaś przez papieża Leona III synod rzymski (810) uznał wprawdzie, że nauka o pochodzeniu Ducha św. od Ojca „i od Syna“ jest prawowierna, ale śpiewania formuły Filioque w czasie mszy św. nie polecał dla uniknięcia dalszych waśni. Mimo to duchowieństwo frankońskie i niemieckie obstawało przy swym zwyczaju i zawzięcie broniło dodatku Filioque. Ten szczegół czysto rytualny dał powód Focjuszowi i Cerularjuszowi do zmiany charakteru sporu z rytualnego na dogmatyczny, ponieważ poczęli głosić naukę, że Duch św. pochodzi tylko od Ojca a nie „i od Syna“. W ten sposób dzięki obustronnej zawziętości w ciągu wieków IX, X i XI doszło do wielkiej schizmy wschodniej (ob. „Florencki sobór“ i „Grecko-wschodni Kościół“).
