Strona:Stanisław Piekarski - Prawdy i herezje. Encyklopedja wierzeń wszystkich ludów i czasów.pdf/120

po stronie papieża i złożył wraz z innymi biskupami przepisaną przez papieża przysięgę, popadł w niełaskę u Napoleona. Po upadku Napoleona zamieszkał wraz z jego matką, Letycją Bonaparte, w Rzymie, gdzie zmarł w r. 1839.

 Fetyszyzm, cześć religijna, oddawana przez ludy pierwotne, głównie przez murzynów afrykańskich i brazylijskich, różnym przedmiotom martwym, jak np. kamień, pień drzewa, muszla, skrawek pstrej tkaniny, figurka wyrzeźbiona z drzewa lub ulepiona z gliny. Nazwę „fetysz“ z portugalskiego „fetięo (łac. factitius — wyrób) lub też „feitico“, zn. czary, wprowadził w XVIII wieku Karol de Brosse w dziele p. n. „Du culte des dieux Fétiches (Dijon 1760), uważając fetysze za bóstwa. Nowsze badania wykazały, że fetysze nie są bóstwami, lecz przedmiotami mającemi łączność z wykonywaniem kultu religijnego.
 Rozróżniają trzy rodzaje fetyszów. Do pierwszej kategorji należą posążki z drzewa, kamienia, metalu lub gliny, mające wyobrażać bóstwa dobre albo złe. Do drugiej kategorji fetysze, mające wyobrażać duchy dawnych przodków. Do tych fetyszów przyczepiają szczątki ciała zmarłego przodka, jak kawałek czaszki, kości, włosy, paznokcie i t. p. Trzecią kategorję fetyszów stanowią różne przedmioty, używane do praktyk czarodziejskich, uzdrowień, zażegnywań, zaklinań i t. p. Wszystkie te trzy rodzaje fetyszów różnią się od amuletów (ob.) tem, że są bezpośrednim przedmiotem kultu religijnego jako pośrednicy między bogami lub duszami zmarłych przodków a ludźmi. Fetyszyzm nie jest osobnym i samoistnym okresem w rozwoju religji, za jaki go uważano dawniej, gdyż fetysze nie są bóstwami. Ludy, uprawiające fetyszyzm, wyznają religje politeistyczne, przypisują swoim bogom różne funkcje i obdarzają ich różnemi przymiotami. Każde z tych bóstw ma swego fetysza i za jego pośrednictwem odbiera cześć. Fetysz więc jest na usługach bóstwa, bynajmniej zaś samem bóstwem.
 (Por. Ks. Dr. Józef Kruszyński, Studja nad porównawczą historją religji. Poznań 1926, art. p. t. Fetyszyzm i literaturę tam podaną).

 Feuerbach Ludwik, filozof niemiecki (1804 — 1872), pierwotnie wyznawca idealizmu Hegla, przeszedł na teorje naturalistyczne i skończył jako skrajny materjalista. Jego zdaniem „der Mensch ist, was er isst“ („człowiek jest tem, co zje“). W pismach swych „Das Wesen des Christentums“ i „Das Wesen der Religion“, które wywołały w czasie swego pojawienia się (1841 — 1845) żywą polemikę, ujmował problem religji ze stanowiska wyłącznie antropologicznego i przedstawiał religję jako obłęd egoistyczny wyobrażania sobie bóstwa we własnej wyidealizowanej postaci.

 Fideizm, teorja, uznająca wiarę jako jedyne kryterjum dojścia do pewności prawdy. Teorję tę, przedstawioną między innymi przez ks. Ludwika Bautain (1796 — 1867), uznał Kościół katolicki za błędną, gdyż ceniąc wysoko znaczenie i godność ludzkiego rozumu, nie chce bynajmniej narzucać swoich prawd ślepym niewolnikom, lecz pragnie, aby były przyjmowane przez istoty wolne i rozumne. Dlatego też sobór watykański orzekł, że „Bóg, początek i koniec wszechrzeczy może być na pewno poznany naturalnem światłem rozumu ludzkiego“.

 Fiesole (Fra Giovanni Beato Angelico da Fiesole), dominikanin, zwany także Fra Angelico. Urodzony koło Florencji w r. 1387, wstąpił do zakonu dominikanów w Fiesole w i. 1407, potem był w klasztorze św. Marka we Florencji, a następnie w Rzymie, gdzie umarł w r. 1455. Jest jednym z największych malarzy włoskich, nieporównanym pod względem czystości rysunku i kolorytu, a przedewszystkiem pod względem natężenia liryzmu religijnego.

 Filioque (po łacinie zn. „i od Syna“) formuła dogmatyczna, która, była pozorną przyczyną schizmy wschodniej, czyli rozłamu między Kościołem Wschodnim a Zachodnim. Od początku chrześcijaństwa cały Kościół wierzył w pochodzenie Ducha św. od Ojca i od Syna. Między Kościołem Wschodnim a Zachodnim zachodziła tylko różnica w wyrażeniu tego dogmatu, a mianowicie Kościół Wschodni oznaczał to pochodzenie wyrazem „przez Syna“, a Kościół Zachodni wy-