Prawdy i herezje. Encyklopedja wierzeń wszystkich ludów i czasów/Polska
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Prawdy i herezje. Encyklopedja wierzeń wszystkich ludów i czasów |
| Wydawca | M. Arct |
| Data wyd. | 1930 |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Źródło | Skany na Commons |
| Inne | P – wykaz haseł P – całość |
| Indeks stron | |
Polska. O pierwotnych wierzeniach ludów, zamieszkujących w czasach przedhistorycznych kraje, które stanowią Państwo Polskie, ob. Słowiańska religja. Wprowadzenie chrześcijaństwa w Polsce nastąpiło pod wpływem czeskim, za panowania Mieczysława I (963—992), który, poślubiwszy księżniczkę czeska Dąbrówkę, w r. 966 ochrzcił się. Założone przez niego pierwsze w Polsce biskupstwo poznańskie było z początku sufraganja arcybiskupstwa w Magdeburgu. Bolesław Chrobry w r. 1000 wyjednał u papieża założenie metropolji gnieźnieńskiej wraz z sufragalnemi biskupstwami: krakowskiem, wrocławskiem i kołobrzeskiem i przejął w ten sposób od cesarza niemieckiego, Ottona III, prawa patronatu nad Kościołem polskim, uniezależniając go od wpływów niemieckich. Patronat ten polegał głównie na prawie obsadzania stolic biskupich, kilkakrotnie znoszonem na rzecz wyboru biskupa przez kapituły i przywracanem znowu na rzecz króla. To prawo było przedmiotem sporów Jagiełły i Kazimierza Jagiellończyka ze Stolicą Apostolską, a przyznane zostało ostatecznie królom polskim bullą Sykstusa V z r. 1589.
Chrześcijaństwo krzewiło się w Polsce za Bolesława Chrobrego, który opiekował się misją św. Wojciecha i sprowadził do Polski zakon benedyktynów, i rozwijało się za Piastów szczególnie pod Bolesławem Krzywoustym i Kazimierzem Sprawiedliwym. Ucierpiało wiele wskutek napadów tatarskich w r. 1241 i 1260. Kazimierz Wielki sprowadza w r. 1335 zakon augustjanów, buduje liczne klasztory i kościoły. Porządkuje sprawy kościelne na Rusi Czerwonej, ustanawiając diecezje halicką (lwowską) i przemyską. Wzmacnia przez to żywioł łacińsko-polski na Rusi. Przyjęcie chrztu przez Władysława Jagielle (1386) i jego małżeństwo z królową Jadwigą powoduje chrzest Litwy, wznowienie biskupstwa Wileńskiego, budowę wielu kościołów i nawrócenie się Żmudzinów (1416), ostatniego pogańskiego narodu w Europie. Jagiełło otrzymuje od papieża tytuł wikarjusza Kościoła a Polska zaczyna odgrywać w międzynarodowych stosunkach kościelnych, począwszy od soboru konstancjeńskiego, pierwszorzędną rolę. Za Kazimierza Jagiellończyka, pomimo jego sporów o prawo obsadzania biskupstw, Kościół polski rozrasta się i zyskuje na sile, powstają nowe klasztory i przybywają nowi święci polscy: Jan z Dukli, Szymon z Lipnicy i Ladysław z Gielniowa. Za Zygmunta Starego (1506—1548) wciska się do Polski protestantyzm (ob. Reformacja w Polsce). Smutną rolę, którą odegrali w historji Polski t. zw. dyssydenci, kończą rozbiory.
Rozpoczynają się prześladowania Kościoła we wszystkich trzech zaborach. Józefinizm w Austrji, rządy pruskie i rosyjskie znoszą wiele kościołów i klasztorów, zabierają dobra kościelne. W w. XIX pod zaborem pruskim szaleje t. zw. Kulturkampf (ob.). Pod zaborem rosyjskim prześladowanie katolicyzmu rozpoczęło się za czasów Mikołaja I po upadku powstania listopadowego. Powstanie z r. 1863 odbiło się na katolicyzmie wzmożonem prześladowaniem. Rząd rosyjski zniósł biskupstwa: kamienieckie (1865), podlaskie (1867) i mińskie (1869), wywiózł wielu biskupów i około 400 księży na wygnanie a w r. 1865 zabrał dobra kościelne. Ucisk wyznaniowy objawiał się zwłaszcza na Litwie i Podlasiu nie tylko w drodze szykan administracyjnych, lecz także w krwawych aktach teroru do końca XIX w. (Kroże). Mimo ukazu tolerancyjnego z r. 1905, który teoretycznie dał możność legalnej zmiany wyznania i inne swobody, prawdziwa wolność wiary i sumienia zapanowała dopiero w Polsce odrodzonej, gwarantowana jej konstytucją.
Obecne stosunki Kościoła katolickiego w Polsce reguluje konkordat, zawarty w Rzymie w r. 1925 (ob. Konkordat). Hierarchję katolicką w Polsce stanowi 7 arcybiskupów, t. j. pięciu obrządku łacińskiego, jeden obrządku grecko-rusińskiego i jeden obrządku ormiańskiego. Arcybiskupi ci stoją na czele prowincyj kościelnych, podzielonych na diecezje. Jest 15 diecezyj obrządku łacińskiego, 3 obrz. grecko-rusińskiego i jedna obrządku ormiańskiego (ob. Biskup). Liczbę katolików w Polsce podaje poniżej tabela statystyczna, w której katolicy obrządku ormiańskiego (około 4.000 dusz) policzeni są wraz z katolikami obrz. łacińskiego.
Najliczniejszem ze wszystkich wyznań chrześcijańskich niekatolickich w Polsce jest prawosławie. Stanowi ono autonomiczną część Cerkwi ekumenicznej i nazywa się oficjalnie autokefalicznym Kościołem prawosławnym w Polsce. Zwierzchnikiem jego jest metropolita w Warszawie, który sprawuje swą władzę przy pomocy synodu, złożonego z prawosławnych biskupów diecezjalnych. Diecezyj prawosławnych jest 5 (ob. Grecko-wschodni Kościół, 16). Liczba prawosławnych mieszkańców W Polsce zwiększyła się w ciągu 7 lat, upłynionych od spisu ludności w Polsce (1.I.1922 do 1.I.1929) o 891.000. Ten w stosunku do innych wyznań ogromny wzrost tłumaczy się częściowo immigracją z Rosji i może być uważany za objaw przemijający.
1921
|
%
|
1/I. 1929
|
%
| |
|
Mieszkańców...... |
27.176.717 |
— |
30.408.000 |
— |
Organizacja wyznaniowa żydów w Polsce polega na gminach wyznaniowych, z których każda jest dla siebie zamkniętym i niezależnym organizmem, posiadającym nazewnątrz pełne prawa korporacyjne a nawewnątrz, t. j. pod względem wierzeń, nie podlegającym żadnej organizacji wyznaniowej wyższego stopnia.
Mahometan, czyli wyznawców islamu, jest w Polsce około 6.000, zorganizowanych w samoistny związek religijny (muftiat), który dzieli się na 19 parafij w północnych województwach.
W Polsce istnieje obecnie (1929) około 40 różnych sekt, przeważnie protestanckich, kilka rosyjskich i jedna żydowska (karaimi).
Wszystkie razem liczą około 80.000 wyznawców. Najliczniejszych wyznawców posiadają sekty: adwentystów, anglikanów, badaczy Pisma św., braci morawskich, czyli hernhutów, sztundystów, irwingjanów, karaimów, kwakrów, marjawitów, menonitów, niemieckich katolików i staroobrzędowców.
