z r. 1863 odbiło się na katolicyzmie wzmożonem prześladowaniem. Rząd rosyjski zniósł biskupstwa: kamienieckie (1865), podlaskie (1867) i mińskie (1869), wywiózł wielu biskupów i około 400 księży na wygnanie a w r. 1865 zabrał dobra kościelne. Ucisk wyznaniowy objawiał się zwłaszcza na Litwie i Podlasiu nie tylko w drodze szykan administracyjnych, lecz także w krwawych aktach teroru do końca XIX w. (Kroże). Mimo ukazu tolerancyjnego z r. 1905, który teoretycznie dał możność legalnej zmiany wyznania i inne swobody, prawdziwa wolność wiary i sumienia zapanowała dopiero w Polsce odrodzonej, gwarantowana jej konstytucją.
Obecne stosunki Kościoła katolickiego w Polsce reguluje konkordat, zawarty w Rzymie w r. 1925 (ob. Konkordat). Hierarchję katolicką w Polsce stanowi 7 arcybiskupów, t. j. pięciu obrządku łacińskiego, jeden obrządku grecko-rusińskiego i jeden obrządku ormiańskiego. Arcybiskupi ci stoją na czele prowincyj kościelnych, podzielonych na diecezje. Jest 15 diecezyj obrządku łacińskiego, 3 obrz. grecko-rusińskiego i jedna obrządku ormiańskiego (ob. Biskup). Liczbę katolików w Polsce podaje poniżej tabela statystyczna, w której katolicy obrządku ormiańskiego (około 4.000 dusz) policzeni są wraz z katolikami obrz. łacińskiego.
Najliczniejszem ze wszystkich wyznań chrześcijańskich niekatolickich w Polsce jest prawosławie. Stanowi ono autonomiczną część Cerkwi ekumenicznej i nazywa się oficjalnie autokefalicznym Kościołem prawosławnym w Polsce. Zwierzchnikiem jego jest metropolita w Warszawie, który sprawuje swą władzę przy pomocy synodu, złożonego z prawosławnych biskupów diecezjalnych. Diecezyj prawosławnych jest 5 (ob. Grecko-wschodni Kościół, 16). Liczba prawosławnych mieszkańców W Polsce zwiększyła się w ciągu 7 lat, upłynionych od spisu ludności w Polsce (1.I.1922 do 1.I.1929) o 891.000. Ten w stosunku do innych wyznań ogromny wzrost tłumaczy się częściowo immigracją z Rosji i może być uważany za objaw przemijający.
Wyznania protestanckie tworzą w Polsce cały szereg organizacyj kościelnych, a mianowicie: 1) Kościół ewangelicko-unijny z konsystorzem w Poznaniu, obejmujący ewangelików obydwu wyznań (luteranów i kalwinistów) na obszarze województw poznańskiego i pomorskiego, 2) Kościół ewangelicko-unijny w polskiej części Górnego Śląska z własnym synodem krajowym, krajową radą naczelną i superintendentem w Katowicach, 3) Kościół staroluterski, obejmujący kilka parafij na obszarze b. zaboru pruskiego, 4) Kościół ewangelicko-augsburski z konsystorzem i generalnym superintendentem w Warszawie, 5) Kościół ewangelickoreformowany z synodem w Warszawie, 6) Kolegjum ewangelickoreformowane z synodem w Wilnie, czyli Jednota Wileńska i 7) Ewangelicki Kościół augsburskiego i helweckiego,
1921
|
%
|
1/I. 1929
|
%
| |
|
Mieszkańców...... |
27.176.717 |
— |
30.408.000 |
— |
