Balzak/9. Paryż — Wierzchownia...

	<<< Dane tekstu >>>
Autor	Tadeusz Boy-Żeleński
Tytuł	Balzak
Wydawca	Państwowe Wydawnictwo Książek Szkolnych we Lwowie
Data wyd.	1934
Miejsce wyd.	Lwów
Źródło	Skany na commons
Inne	Cały tekst; Pobierz jako: EPUB • PDF • MOBI
	Indeks stron

›››

[122]

9. PARYŻ — WIERZCHOWNIA... Wróćmy do owego pamiętnego roku 1834. Balzac przybył z Genewy do Paryża ożywiony nowemi siłami do pracy i walki. Do bodźca, jaki znajdował w samym ogromie swych twórczych zamierzeń, przybyła nowa pobudka: stać się wolnym, bogatym, wielkim — dla Niej. Ale droga była ciężka. Lekarz wiejski, na którego sukces tak liczył, zawiódł zupełnie. Powieść zaskoczyła krytykę jako coś mącącego pojęcie o Balzaku. Olbrzymie powodzenie zyskał jedynie rozdział zatytułowany: Historja Napoleona opowiadana w stodole, ale tę przedrukował księgarz bezprawnie i osobno, aby ją w ogromnej ilości egzemplarzy rzucić na rynek, nie płacąc autorowi ani grosza. Wogóle, dla zrozumienia kłopotów finansowych Balzaka, trzeba objaśnić, że stosunki księgarskie były wówczas bardzo nieuregulowane; np. w Belgji można było tuż po ukazaniu się każdej paryskiej nowości zrobić jej przedruk, i po tańszej cenie, nie płacąc autorowi ani grosza, puszczać ją na Europę. Ale równocześnie z tem szamotaniem się z lichwiarzami, z tem grożącem bezustanku więzieniem za długi — bo było wówczas więzienie za długi i Komedja ludzka zawiera mnóstwo dramatycznych i komicznych sytuacyj z niem związanych — olśniewa Balzac w listach swoją Ewę oszałamiającemi zarobkami, jakiemi nie mógł się poszczycić żaden pisarz;

wówczas naprzykład, za zbiorowe wydanie dotychczasowych utworów ofiarowano mu 27.000 franków!

Oddaje się tedy cały pracy, oddalając od siebie pokusę pognania do Włoch, które zwiedzała pani Ewa. Wydaje w r. 1834 Dziewczynę o złotych oczach, Księżnę de Langeais, Serafitę, Poszukiwanie absolutu, ostatnie części Kobiety trzydziestoletniej, i wkońcu może największe swoje arcydzieło — Ojca Goriot. Cóż za rok!
Ojciec Goriot, to książka, która sama jedna wystarczyłaby, aby zapewnić nieśmiertelność swemu twórcy — wspaniała wizja Paryża, odnowiony w całym jego demonizmie mit szatana, — to, przez bogactwo myśli, przez napięcie dramatyczne, centralna grupa wielkiego fresku Komedji ludzkiej. To szatan „prowadzący bal“.
Czy ten ogrom prac potrafił spędzić dąs z twarzy pani Ewy, która daremnie czekała przybycia swego genjusza do Włoch, — można wątpić... Powoli, w roku 1835, wracają nasi Polacy całym dworem przez Wiedeń do Wierzchowni, na koniec świata...
Wówczas Balzac rzuca wszystko, pracę, wierzycieli, pędzi do Wiednia aby ujrzeć [127]jeszcze ukochaną, zanim jego Ewa pogrąży się w stepy ukraińskie. Straszliwe były wówczas te podróże: do Neufchâtel jechał trzy dni i wracał tyleż, aby spędzić z Ewą — trzy dni. Drogę do Wiednia obliczał na dziesięć dni; w Wiedniu miał zostać cztery dni i wrócić. W ciągu tych czterech dni, zamierzał — zawsze powieściopisarz i zawsze poszukiwacz autentyczności — zwiedzić pola bitew pod Wagram i pod Essling, potrzebne mu do jego epopei napoleońskiej, której zresztą nie było mu przeznaczone napisać.
Został w Wiedniu trzy tygodnie, zapominając o wszystkiem. Nieporozumienia, żale, stopiły się we wzajemnej tkliwości. Na wyjezdnem Balzac pisze do ukochanej:
„Nic mnie nie może oderwać od ciebie: ty jesteś mojem życiem i mojem szczęściem, całą mą nadzieją. Czego mogłabyś się obawiać? Prace moje dowodzą ci mojej miłości; przyjechać tutaj, znaczy przełożyć teraźniejszość nad przyszłość. To szaleństwo pijanej miłości; bo, aby zakosztować tej chwili, oddaliłem o wiele miesięcy dzień w którym sądzisz że będziemy wolni; wolniejsi, bo wolni... och, nie śmiem myśleć o tem...“
Było to w czerwcu roku 1835. Balzac miał ujrzeć ukochaną aż w lipcu roku 1843.
[128] Czemu tak? To dość proste. Z Paryża do Wierzchowni było wówczas dalej niż dziś od nas do Japonji. Podróży takiej, jaką pani Ewa zrobiła po Europie, też nie powtarzało się tak łatwo. Pozostała zatem — korespondencja. Tej rozłące zawdzięczamy niezrównany komentarz do życia i myśli Balzaka, do Komedji ludzkiej: jego listy do Cudzoziemki, dotąd wydane dopiero w części, w trzech ogromnych tomach, z których pierwsze dwa wydano w r. 1906^[1], a trzeci wyszedł świeżo (1933). Odpowiedzi Ewy na listy nie posiadamy, zostały w dość tajemniczych okolicznościach zniszczone.
W listach tych objawia się Balzac nieznany, przynajmniej taki, o jakim nikt nie miał pojęcia w Paryżu, bo ową korespondencję ze swą daleką kasztelanką, jak również jej istnienie, otaczał najgłębszą tajemnicą. Listy pełne adoracji i miłości, zarazem zwierzające się drobiazgowo z prac i zajęć. Tylko — nie trzeba ich pod tym względem brać zupełnie dosłownie...
[129] Bo życie ma swoje prawa. Siedem lat rozłąki, bez żadnej określonej nadziei spotkania i połączenia się, to jest bardzo długo. Stopniowo, Balzaka pochłania Paryż, który jest tuż, realny, żarłoczny, gdy tymczasem daleka Cudzoziemka staje się niby błękitnym cieniem. Najlepiej wyrazi to statystyka listów: z roku 1836 mamy ich piętnaście, z r. 1837 czternaście, z 1839 tylko cztery, z roku 1841 pięć... I kto wie coby się stało, gdyby, pewnego dnia, w początkach r. 1842, Balzac nie odebrał listu w żałobnej kopercie. Jego ukochana Ewa, jego narzeczona, została wdową.

↑ Przedtem, w r. 1876, za życia jego wdowy, wydano ogólną korespondencję Balzaka, a w niej część listów do Ewy Hańskiej-Balzakowej, bardzo — jak dziś możemy to stwierdzić — przez odbiorczynię z okazji druku przeinaczonych. Dopiero obecne wydanie jest pełne, autentyczne.

Tekst jest własnością publiczną (public domain). Szczegóły licencji na stronie autora: Tadeusz Boy-Żeleński.

[1] Przedtem, w r. 1876, za życia jego wdowy, wydano ogólną korespondencję Balzaka, a w niej część listów do Ewy Hańskiej-Balzakowej, bardzo — jak dziś możemy to stwierdzić — przez odbiorczynię z okazji druku przeinaczonych. Dopiero obecne wydanie jest pełne, autentyczne.

[1]