kiemu doskonaleniu się“ (str. 20): Gnani złowrogim losem, przyjęliśmy pierwsze ziarna oświaty od wszystkich narodów wzgardzonej i skalanej Bizancyi... przyjęliśmy od niej ideę skażoną namiętnością ludzką“
[1]
Ks. Czartoryski (str. 463) pisze o carze Pawle: „Znienawidzony (przez Moskali) został nawet za swoje przymioty, bo w gruncie chciał sprawiedliwości. Dlatego za jego panowania urzędnicy rosyjscy mniejszych dopuszczali się nadużyć, byli grzeczniejsi, mniej oddawali się swoim złym skłonnościom, mniej kradli, mniej się nadymali, nawet w polskich prowincyach.
Wstąpiwszy na tron, wszystkim bez wyjątku, co za życia Katarzyny z jej poduszczenia ubliżali mu i nawet znieważali go, wspaniałomyślnie przebaczył, a i tych nawet, co go później zamordowali, obsypywał szczodrze łaskami i, niestety, tem właśnie ich rozzuchwalił. I tak: Pahlena, z którego Katarzyna była niezadowolona, kiedy był posłem w Szwecyi, i o nim z pogardą mówiła, że dalej poza nos swój nic nie widzi (Chrapowicki str. 369), mianował Paweł r. 1790 hrabią, generał gubernatorem Petersburga i obdarzał go swojem zaufaniem.
Platon Zubow, ostatni i dozgonny kochanek Katarzyny, zamiast zasłużonego aż nadto wygnania z dworu i ogołocenia z urzędów, ujrzał się przedmiotem szczególniejszych łask. (Obacz Lubianowskiego str. 148). Zubow Mikolaj otrzymał od Pawła order św. Andrzeja i mianowany został wielkim koniuszym. Waleryana Zubowa zamianował członkiem Rady państwa. Panin, którego Katarzyna nie lubiła właśnie za to, że Paweł okazywał mu swoją życzliwość, mianowany został dowódcą pułku, a kiedy
- ↑ Do tego Czaadajewa, który takie miał o Rosyi pojęcie, pisał Puszkin:
... Wier, wzajdiot ona,
Zwiezda plenitielnawo szczastja
I na gruzach samowlastja
Napiszut naszy imiena.
