novio- (w nazwach miejscowych, Noviodunum = Nowogród). U wszystkich Słowian tak samo; co do pnia, p. niniejszy.
nozdrza (liczba pojed. nozdrze), dawniej nozdrzy, ‘chrapy’; prasłowo; cerk. nozdri, lit. nasrai (a dawniej i liczba pojed. nasras), ‘pysk zwierzęcy’, niem. Nüster; wywodzą od nos, nie umiejąc wyłożyć słowiańskiego zdr zamiast str (Słowianin i Niemiec stale wsuwają zębową między s-r, z-r); wedle lit. oczekiwalibyśmy koniecznie nostr-; słowo zdźwięczniało pod wpływem r (jak grzbiet, tylko nierównie rychlej); niem. *nuster prowadzi jednak raczej do niuch.
nóż, nożyk; nożyce, nożyczki; nożny (z nożen; nożenki), ‘pochwy’; nożewy i nożewnik, dziś nożowy, nożownik; nożowiec. Pierwotna broń Słowian, bo długi, obosieczny miecz od Gotów, a krzywą szablę od nomadów później nabyli; do nizać (p.); rzeczownik z o, z przyrostkiem -j. W 17. wieku zwano nożykiem, ‘pióra u czapki’: »co za ojców naszych piórko było, dziś nożyk«, r. 1650, »konie pod nożykami«, Satyra Opaleńskiego; »orzeł polski nożyki śnieci«, »(damie dla prezentu) osadzić perłami raroży nożyk«, »z nożykiem w szłyku jak szarlatan chodzi«, Potocki.
nu, nuże, anuż, p. na!; ale od nę, na, należy oddzielić nu, no, »nu dalej«, co po całym świecie napędzaniu, naleganiu służy, jak oj, o.
nudzić, p. nędza.
numer; ponumerować, prenumerować; u ludu zniekształcone i w lumer; z łaciń. numerus, dosłownie ‘udział’, od tegoż pnia nem-, nom-, co w niem. nehmen, ‘brać’, grec. nomos, ‘udział’ (‘prawo’; por. astronom i inne złożenia; ekonom, »domostroj« w starorus., itd.): pień ten sam co em- (nasze jąć) i jam- (ind. i i., ‘trzymać’); nasze imię ma się więc do nomen, Namen, jak imę do nehmen (por. stosunek nocy z *nokti- do grec. aktis, ‘promień’, ind. aktu-, ‘zmierzch’, ?).
nurek, p. nor.
nygus, ‘nicpoń’; końcówka łacińska, jak w odartus, itp.; dawna postać (16. wiek): nega (czy néga?), może obce (niem. Neige, ‘osad’,?; czy z łac. nego?); gdyby ny- było pierwotne, możnaby i o rodzimości myśleć (do prasłow. ny-ti, ‘nędznieć’, od czego i nazwa nawi, ‘nieboszczyków’,?).
nynać, słowo dziecięce, o ‘lulaniu’, ‘spaniu’, »nynaj dziecię«, powszechne w 16. i 17. wieku.
o języków słowiańskich, niegdyś zawsze krótkie i jasne, zastąpiło aryjskie krótkie a i o, tak jak słowiańskie a, niegdyś zawsze długie, zastąpiło aryjskie długie ā i ō; podobnie w litewskiem, gdzie a krótkie odpowiada pierwotnemu krótkiemu a, o, — a o pierwotnemu długiemu ā, ō. Nie rozróżnia więc Słowianin owca, oko, Litwin awis, akis, gdy w łacinie avis, oculus; u Słowian macierz, machać, na Litwie mōte, mōti, gdy w łacinie māter, mōtor. Tak więc i w dawnych pożyczkach odpowiada nasze o łacińskiemu krótkiemu o i a, por. ko-
