Zarysy historyi muzyki/Okres trzeci
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Zarysy historyi muzyki |
| Wydawca | Paweł Rhode |
| Data wyd. | 1866 |
| Miejsce wyd. | Lipsk |
| Tłumacz | Władysław Tarnowski |
| Źródło | Skany na Commons |
| Inne | Cały tekst |
| Indeks stron | |
W miarę jak twórcy, co raz wszechstronniej wykształceni, nabywali stopniowego mistrzostwa, wzmagała się i śmiałość przedsięwzięć i pohopność do nich, poparta żądzą wyprzedzenia swych poprzedników w wszelakich kombinacyach artystycznych. — Niebawem spotykamy sławne i wysokocenne imię Jana Ockeghem, żyjącego w Hennegau, między 1420 i 1430 — zmarłego 1513 r. On wyszedł z Wilhelma Dufaya, i założył podwalinę nauki podwójnego kontrapunktu.
Wyższe życie, co do potrzeb duchowych, wzmagające się z czasem w Europie, musiało dobroczynnie i na muzykę oddziaływać, a dopomódz jej rozszerzaniu się na co raz większe koła. — W miarę wzrastającego zamiłowania w sztuce, poczęli się możniejsi muzyką interesować, a muzycy otrzymali pole i zachętę — nie małą do rozwijania się. — Po dworach nastały muzyki nadworne (kapele), do których powoływano niderlandzkich muzyków pod szczodrobliwemi warunkami. — Katedry dla nauczycieli muzyki założono w końcu piętnastego wieku w Neapolu, Medyolanie i innych częściach Włoch. — Zwłaszcza, gdy papieże Juliusz II. i Leon X. utworzyli ów nieśmiertelny dla sztuki okres Rafaelowski, zyskała muzyka niderlandzka najwyższe uznanie we Włoszech, Hiszpanii, Francyi i Niemczech. — Gdy wreszcie w r. 1502 Ottavio Petrucci z Fossembrone,[1] w państwie papiezkiem, wynalazł czcionki nótowe, stał się ten wynalazek największą do sztuki zachętą.
Najznakomitszy uczeń Ockenhema Josquin de Près, albo Jodocus Pratensis,[2] czyli a Prato zwany, urodzony według jednych w Cambray, według drugich w Condé, r. 1455, umarł 1515, był pierwszym z Niderlandczyków, który wzniósł sztukę ponad dotychczasową jej sztywność, ciężkość pedancką i szosrstkość. — On równie pierwszy z nich zasłynął równocześnie w całej Europie, i wszędzie wpływ swój umiał przeprowadzić.
Dotąd jak widziemy — Niederlandczycy posiedli jedynowładztwu w świecie muzyki. — Z wolna jednak inne narody poczynają im go odbierać, choć nie może być jeszcze mowy o wyrównaniu im w sztuce. — W Niemczech pojawia się z drugą połową piętnastego stólecia kilku dzielnych muzyków: Adam de Fulda,[3] Stefan Mahu,[4] Herman Finck[5] i inni. — We Francyi Eleazar Genet, zwany także il Carpentrasso[6] (od swego rodzinnego miasta Carpentras), członek kapelli papiezkiej dostąpił wielkiego poważania i przeto przez swego protektora, papieża Leona X., biskupem był mianowany. Hiszpańscy śpiewacy byli najulubieńszymi papiezkiej kaplicy. — Z tamecznych członków w skład jej wchodzących, Costanzo Festa[7] wsławił się jako niepospolity kompozytor i poprzednik Palestryny. Po miastach zakładano w główniejszych kościołach organy, również w kościołach licznych prywatnych fundacyi, — ulegały one stopniowemu ulepszeniu. Tak otrzymano kompletnie uzupełnioną klawiaturę. — W r. 1470 wynalazł Bernard z Niemiec pedał organowy. — Twórczość i płodność muzyczna upowszechniały się odtąd co raz bardziej i niebawem spostrzegamy inne narody, budzące w sobie samodzielność artystyczną.
Między Niderlandczykami, którzy częścią powołani, częścią w celu próbowania szczęścia zawędrowali do Włoch, był Hadrian Willaert.[8] Jako młodzieniec już wsławiony w ojczyźnie, przybył r. 1518 do Rzymu. — Przypadek zrządził, ze się tam nie osiedlił i przeniósł do Wenecyi, kędy już w r. 1527 otrzymał miejsce kapelmistrza u św. Marka, uważane podówczas za wielka posadę. — Tam osięgnął wpływ bardzo przeważny i stał się twórcą tak zwanej szkoły Weneckiej. — Umarł r. 1563.
Jeszcze jednym mistrzem szczycą się Niderlandy. — Zamyka on cały ich poczet a otwiera zarazem epokę następną; — mistrz to, którego dzieła po dziś dzień są nam nie tylko historyczną pozostałością, ale pomnikiem, pełnym artystycznej ważności.
Tym głównym i największym mistrzem Niderlandzkim był Orlandus Lassus z Mons.[9] — We Włoszech Orlando Lasso, we Francyi Roland Lassè, w Niemczech Roland Lass zwany. — W osiemnastym roku życia udał się on do Neapolu, w kilka lat później był już kapelmistrzem w jednym z kościołów Rzymskich, następnie w Antwerpii, a wreszcie na tę samę posadę wezwany do Monachium; kędy po wieloletniej czynności, głęboko poważany, obsypany zaszczytami, jako mąż sławy europejskiej, zakończył życie płodne r. 1594. — Można go uważać za ogólnego reprezentanta całości muzycznej Niderlandów. — Wszystkich poprzedników swoich wyprzedził i zgłębił, a materyał, który znalazł gotowym, użył do dalszego rozwoju swej twórczości. — On jest owocem wszystkich prac i usiłowań poprzedniczych; w jego indywidualności skupia się (koncentruje) cała istota muzyki Niderlandzkiej.
- ↑
Ottavio Petrucci z Fossembrone — Octavio dei Petrucci (1466—1539) — włoski drukarz i wydawca, w r. 1498 otrzymał przywilej drukarski w Wenecji, stał się pierwszym historycznie wydawcą muzycznym. Pierwszy jego druk to: „Harmonice musices Odhecaton A”. Druk wykonywał ruchomymi czcionkami metalowymi, stąd zwany jest „Gutenbergiem druku nutowego”! (Na podstawie „Wielka Encyklopedia Powszechna PWN”, Państwowe Wydawnictwo Naukowe PWN, tom 8, Warszawa, 1966, str. 606.)
- ↑ Josquin de Près, albo Jodocus Pratensis.
- ↑ Adam de Fulda.
- ↑ Stefan Mahu
- ↑ Heinrich Finck (ok. 1445—1527) — kompozytor niemiecki, początkowo jako chłopiec dyskancista w kapeli królewskiej na Wawelu, później kształcony muzycznie na polecenie polskiego króla Kazimierza Jagiellończyka, ok. 1482 przypuszczalnie studiował w Lipsku, następnie od 1489 do po 1506 (z przerwami) był znów muzykiem na Wawelu, od 1510 w różnych miastach niemieckich, po 1525 w Wiedniu. Komponował pieśni, hymny, motety i msze polifoniczne. Był muzykiem znanym i uchodzi za pierwszego wybitnego mistrza w dziejach muzyki niemieckiej. (Na podstawie „Wielka Encyklopedia Powszechna PWN”, Państwowe Wydawnictwo Naukowe PWN, tom 3, Warszawa, 1964, str. 690.)
- ↑ Eleazar Genet de Carpentras
- ↑ Costanzo Festa
- ↑ Adrian Willaert
- ↑ Orlandus Lassus
