Opisuję je zarówno na podstawie literatury, jak i (w mniejszej części) moich badań. Tekst niniejszy został napisany w duchu etnograficznym raczej niż biologicznym, np. w sekcji o anentach porządkuję pieśni magiczne nie według systematyki zwierząt, które się w nich pojawiają, ale raczej według tematu czy charakteru pieśni. Pusangi zaś rozważam w arbitralnie przyjętej kolejności – najpierw te robione z minerałów i wody, potem te z roślin, gadów, ssaków i ptaków. Zanim przejdę do omawiania magii i funkcji jaką pełnią w niej zwierzęta, rośliny i minerały, przedstawię pokrótce zespół kulturowo-językowy Jívaro.
Indianie Jívaro
Indianie Jívaro zamieszkują południowo-wschodni Ekwador i północno-wschodnie Peru. Utrzymują się tradycyjnie z kopieniactwa, łowiectwa, zbieractwa i rybołówstwa, choć dzisiaj część z nich zajmuje się też hodowlą bydła (głównie po stronie ekwadorskiej), a niektórzy są nauczycielami, regionalnymi urzędnikami itp. (co nie zawsze równa się całkowitemu zarzuceniu przez te osoby tradycyjnych sposobów utrzymania).
Jívaro zamieszkują terytorium w dorzeczu Marañonu, rozmiarowo porównywane przez Descolę (2006: 275) do obszaru Portugalii. Stanowią oni dość homogeniczny zespół kulturowo-językowy. Ich języki nie tylko należą do jednej rodziny – jívaro, lecz są ze sobą tak blisko spokrewnione, że bywają traktowane jako dialekty jednego języka. Liczba grup etno-językowych w ramach zespołu Jívaro jest czymś, co może podlegać dyskusji. Można powiedzieć, że jest ich trzy: Shuar (w Ekwadorze i Peru), Achuar (w Ekwadorze i Peru) i Awajún czyli Aguaruna (w Peru). Często jednak z grupy Shuar wydzielani są Wampis (Huambisa)[1] żyjący w Peru („właściwi” Shuar ograniczani są wówczas do członków tej grupy etno-językowej żyjących po stronie ekwadorskiej), zaś spośród Achuarów wyróżnia się grupę Shiwiar (Mayna-Shuar), występującą głównie w Peru (w mniejszej liczbie też w Ekwadorze), której członkowie mówią nieco odmiennym dialektem.
Według danych z lat 90-tych XX wieku, prezentowanych przez Fabre (2011), Shuar (wraz z Wampis) liczą około 50 tysięcy osób, Achuarów jest około 6 tysięcy po obydwu stronach granicy, zaś Awajúnów około 30 tysięcy (łącznie 86 tysięcy). Roca Alcázar (2008: 147) podaje większe liczby. Wszystkich Jívarów jest według niego 150-200 tysięcy, z czego około 80 tysięcy przypada na Awajún i Wampis.
Wypada wspomnieć, że z Jívarami, bardzo blisko kulturowo spokrewnieni są Indianie Candoshi (Kadoashi) i Shapra z rodziny językowej candoa łącznie liczący około 3600 osób (patrz:.Surrallés 2007:. 259; Fabre 2006: 1). Dawniej traktowano języki jívarskie i candoa jako dwie grupy w ramach jednej rodziny językowej (patrz: Fabre 2006:. 1; Surrallés 2007: 267-268)[2]. Dziś na ogół traktuje się te dwie grupy języków jako osobne rodziny, choć nie ulega wątpliwości, iż dzielą one niektóre cechy i wiele w nich wzajemnych zapożyczeń.
- ↑ Sami Wampis poczuwają się do wspólnoty etnicznej z ekwadorskimi Shuar i sami często określają się mianem Shuar peruwiańskich lub Shuarów z Peru, nie odrzucając też jednak nazwy Wampis.
- ↑ Surrallés (2007: 267-268) nie odrzuca możliwości, że języki jívarskie i candoańskie mogą być genetycznie spokrewnione, a nie tylko dzielić pewne podobieństwa w wyniku długiego współistnienia w ramach jednego terytorium.
