poczniew palarni[1] lub gdziekolwiekbądź dyskusja nad wolnością woli, wszechwiedzą Boga, nad dobrem lub złem, a obaczycie, jak każdy z obecnych wytęża ucho. Wyniki filozofii obchodzą nas wszystkich w sposób najbardziej żywotny i najdziwaczniejsze argumenta filozoficzne łechcą mile nasze poczucie subtelności i naszę szczerość.
Wierzę sam w filozofią jaknajgłębiej i mam to przeświadczenie, że rodzaj nowej jutrzni świta nad nami, filozofami. Dlatego też czuję się zmuszonym, „per fas aut nefas“[2], udzielić Wam trochę wieści o sytuacyi.
Filozofia jest jednocześnie najwznioślejszym i najtrywialniejszym z celów ludzkich. Wciska się ona do najjaśniejszych szczelin i otwiera nam najrozleglejsze widokresy.
Nie piecze ona chleba, jak to się mówi, lecz może natchnąć dusze nasze męztwem, a jakkolwiek odrażającemi dla zwykłych ludzi są jej sposoby, jej zwątpienia i wyzwania, jej spory o słowach i dyalektyka, żaden z nas nie może obejść się bez daleko sięgających snopów światła, które ona rzuca na perspektywy świata. To oświetlenia, zarówno jak i efekta kontrastów, ciemności i tajemnicy, które im towarzyszą, nadają temu, o czem mówi filozofia, interes, sięgający poza koła filozofów z zawodu.
Historya filozofii, jest w znacznej mierze historyą ścierania się temperamentów ludzkich. Jakkolwiek zapatrywanie się takie może wydać się niegodnem przedmiotu niektórym z moich kolegów, zmuszony będę wziąść pod uwagę to ścieranie się temperamentów i wytłumaczyć nim wiele różnic w poglądach filozofów. Jakikolwiek zresztą jest temperament zawodowego filozofa, usiłuje on zatrzeć fakt swego temperamentu, gdy filozofuje. Temperament nie jest konwencyjnie uznaną racyą, w konkluzyach swoich więc powołuje się na racye nieosobowe. Jednakże ów temperament nadaje mu
