Strona:Walerian Kalinka - Jenerał Dezydery Chłapowski.pdf/76

wszystko zawsze udać się nie może. Ważną jest rzeczą, by poznać dobrze każdego człowieka i użyć go według zdolności. Jednego użyć można tylko jako maszyny i temu nie należy wiele tłómaczyć, tylko jasno i kilkoma słowy rozkazać; innemu nie zaszkodzi więcej odrazu polecić, bo niema obawy, by mu się w głowie pomięszało; nareszcie są i tacy, więcej niż przypuszczamy, których samych puścić można; rozłożą się właściwie i z chęcią robić będą. Ale zawsze potrzebnym jest dozór, inaczej wszyscy mimowolnie się zaniedbają. Ten zaś dozór jest najlepszy, kiedy ludzie są przekonani, iż pan wie o tem, co każdy ma do roboty i że co kilka dni kontrolować ich będzie; wtedy rąk nie opuszczą i robota prędzej pójdzie.“
 Reformę gospodarstwa, jak widzimy, zakładał głównie na tem, by przyuczyć ludzi do sumiennej i dokładnej pracy; byłato więc naprawa i ekonomiczna i moralna zarazem, bo o jednej próżno myśleć bez drugiej. — Aby swój majątek ocalić i ulepszyć, trzeba wprzód swoję służbę poprawić, a pierwej jeszcze samego siebie wielu rzeczy oduczyć; inaczej, trud to będzie daremny. Nierząd ekonomiczny bywa najczęściej dowodem i skutkiem jakiegoś nieporządku w duszy. Kiedy się nową budowę ze staremi wadami zaczyna, to się stawia — zamki na lodzie, a z takich zamków zostaje tylko jeszcze większa niż była kałuża!… „Nie odmieni się nasz chłop, mawiał Staszyc, dopóki się szlachcic nie odmieni“; tem bardziej nie odmieni się gospodarstwo. — Równo z umiejętną uprawą roli szło w Turwi ulepszenie wszelkiego rodzaju inwentarza: koni, które z wielkiem upodobaniem chodował, krzyżując rasę domową z ogierami arabskiemi; bydła, do którego poprawy rasy szwyckiej używał; owiec, które rasą hiszpańską, sprowadzoną z Malmaison, wzmocnił i ulepszył. Był on jednym z pierwszych w Wielkopolsce, który porządne gospodarstwo do lasów zaprowadził i zwierzynę leśną troskliwą otoczył opieką. — Wszakże prostując i naprawiając każdą gałąź gospodarczą i zasilając rolnictwo domowym przemysłem: gorzelnią, browarem, cukrownią, olearnią, w jednym tylko kierunku wcale się nie spieszył i to w tym