Strona:Stanisław Piekarski - Prawdy i herezje. Encyklopedja wierzeń wszystkich ludów i czasów.pdf/436

skupów, dążących do podniesienia poziomu kleru, trudniącego się duszpasterstwem, poczęły w XI w. powstawać na podstawie reguły św. Augustyna zakony, będące zgromadzeniami kapłanów, jak kanonicy regularni, premonstratensi i wiele innych. Zakonnicy ci sprawują obowiązki duszpasterskie i obejmują zarząd parafij.
 Wskutek ruchów religijnych XVI w. powstały stosownie do nowych potrzeb życia religijnego nowe typy zakonów, w których życie czynne zakonników wysuwa się na pierwszy piani i bierze górę nad życiem kontemplacyjnem. Takiemi zakonami są teatyni, somaskowie, barnabici a głównie jezuici, których ustawa zakonna jest najhardziej charakterystyczna dla tego typu zakonów. Nie zakładają klasztorów, lecz domy zakonne bez ścisłej klauzury, nie wprowadzają osobnego ubioru zakonnego, działalność swoją przystosowują do życia czynnego, do warunków i potrzeb czasu (ob. Jezuici.
 Do założenia zakonu potrzeba zezwolenia Stolicy Apostolskiej, która udziela swej aprobaty stopniowo, najpierw w formie dekretu pochwalnego (decretum laudis), potem przez zatwierdzenie ustawy zakonnej na próbę, która może trwać lat kilkanaście, a wreszcie na stałe.
 Wstąpienie do zakonu poprzedza czas próby: w zakonach żeńskich i niektórych męskich postulat a oprócz tego we wszystkich nowicjat. Po odbyciu postulatu i nowicjatu kandydat może być dopuszczony do profesji, czyli złożenia ślubów zakonnych. Śluby „proste“ ponawia kandydat, stosownie do ustawy zakonu, przez 3 do 6 lat corocznie, poczem jest dopuszczony do ślubów wieczystych. Profesja jest to zatem publiczne oświadczenie, że składający ją dążyć będzie mocą obranego stanu do doskonałości chrześcijańskiej i że oddaje się w zupełności zakonowi a za jego pośrednictwem Kościołowi, zakon zaś w imieniu Kościoła przyjmuje to oświadczenie. Ze względu na rodzaj ślubów zakony dzielą się na takie, które wymagają „ślubów uroczystych“, czyli zakony w ścisłem znaczeniu, i kongregacje zakonne, których członkowie składają tylko „śluby proste“. Różnica pomiędzy ślubami uroczystemi a prostemi polega nie na stopniu uroczystości przy ich składaniu, lecz na skutkach prawnych, które śluby te sprowadzają. A mianowicie śluby uroczyste sprowadzają niejako śmierć cywilną, pozbawiając składającego je zdolności prawnej do spełniania aktów prawnych, przeciwnych tym ślubom. Śluby proste zaś zobowiązują wprawdzie składającego je narówni ze ślubami uroczystemi, ale nie pozbawiają go zdolności prawnej.
 Ze ślubu posłuszeństwa, składanego przy profesji, wynika t. zw. obedjcja zakonna, czyli obowiązek wykonywania wszystkich rozkazów zwierzchności zakonnej, zgodnych z ustawą zakonu. Władzę przełożoną nad wszystkiemi zakonami wykonywa papież, biskupi zaś tylko w granicach zakreślonych przez prawo kanoniczne i konstytucje zakonne. Zwierzchnictwo w każdym zakonie piastuje przełożony generalny (ob. Generał zakonu) lub pierwszy opat (ob. Opaci). Do wyższych przełożonych zakonnych zaliczają również opatów klasztorów o własnem prawie i przełożonych prowincyj zakonnych. W niektórych zakonach udział w rządach zakonu mają także kapituły generalne i prowincjonalne, złożone z delegatów prowincyj, względnie poszczególnych klasztorów.
 Ilość zakonów męskich, posiadających liczne klasztory lub domy zakonne, podaje schematyzm rzymski („Annuario pontificio“ za rok 1929) a mianowicie jest ich 138, w tem 37 zakonów kontemplacyjnych, 17 jałmużniczych, 8 zgromadzeń kanoników regularnych, 66 kongregacyj zakonnych i 10 instytutów zakonnych.

 Zakony rycerskie, powstawały w czasie wojen krzyżowych i miały za zadanie opiekę nad pielgrzymami do Ziemi św., zakładanie dla nich szpitali i schronisk, tudzież obronę chrześcijan przed niewiernymi. Członkowie tych zakonów mieli łączyć zakonny sposób życia ze stanem rycerskim. Główne zakony rycerskie: joamici, templarjusze, krzyżacy (ob. Krzyża św. zakony) i zakony św. Jerzego (ob. Jerzego św. zakony, 2 —