Strona:Stanisław Piekarski - Prawdy i herezje. Encyklopedja wierzeń wszystkich ludów i czasów.pdf/435

wanie Bogu czci w sposób niewłaściwy, gdy się zachowuje formy kultu, nie uznane przez Kościół, lub gdy się dodaje do obrzędów religijnych rzeczy niepotrzebne, nie oparte na prawidłach wiary.
 Jako pozostałość wierzeń pogańskich zabobon jest przedmiotem studjów folklorystycznych, mających pewne znaczenie w porównawczej historji religji (ob. Religjoznawstwo).
 Racjonalizm nie może ustalić i ujednostajnić swego stanowiska wobec zabobonu. Bo choć z jednej strony, zaprzeczając istnieniu wszelkiego porządku nadprzyrodzonego, porównywa każdą religję z zabobonem, to z drugiej, nie mogąc zaprzeczyć istnieniu instynktu religijnego u wszystkich ludów i we wszystkich czasach, zmuszony jest uznać potrzebę pewnych zewnętrznych form kultu, rytuału, który, nie mając oparcia na dogmacie religijnym, nie jest niczem innem jak nowożytną formą zabobonu. Rytuał taki istnieje we wszystkich organizacjach i systemach antyreligijnych, jak np. w masonerji, w deizmie, w sekularyzmie, a nawet sam twórca pozytywizmu August Comte nie umiał się obronić potrzebie stworzenia własnego rytuału.

 Zachariasz, jeden z t. zw. „proroków mniejszych“ Starego Testamentu, żyjący po powrocie żydów z niewoli babilońskiej (ok. r. 526 przed Chr.), autor Księgi prorockiej, zaliczonej do kanonu ksiąg świętych (ob. Biblja). Tradycja żydowska uważa go za członka Wielkiej Synagogi, która zajmowała się układem ksiąg świętych.

 Zachwycenie, ob. Ekstaza.

 Zaduszny dzień (Zaduszki), dzień 2 listopada, poświęcony przez Kościół katolicki pamięci o zmarłych i modlitwie za ich dusze. Wprowadził to nabożeństwo w r. 993 opat benedyktynów Odilon w klasztorze w Cluny a papież Sylwester II w r. 999 polecił je w całym Kościele. Zwyczaje ludowe, z dniem tym połączone, są w związku z wiarą w życie pozagrobowe i czcią dla zmarłych, znaną prawie we wszystkich religjach. Pogańskim był zwyczaj stawiania pokarmów na grobach, potępiony przez synod w Tours r. 567.

 Zakat, rodzaj podatku religijnego u mahometan, ob. Islam.

 Zakony. Wedle określenia katolickiego prawa kanonicznego (can. 488, 1), zakon (religio) jest stowarzyszeniem, zatwierdzonem przez właściwą władzę kościelną, którego członkowie składają oznaczone ustawą zakonną śluby publiczne, dozgonne lub czasowe, ale odnawiane co pewien czas, i w ten sposób dążą do ewangelicznej doskonałości. Cechami zakonów są zatem: 1) stałość życia, uregulowanego ustawą zakonną, 2) zachowywanie ślubów posłuszeństwa, czystości i ubóstwa, 3) zachowywanie własnej ustawy zakonnej (reguły lub konstytucji) i 4) zatwierdzenie tej ustawy ze strony Stolicy Apostolskiej.
 Życie zakonne powstało w IV wieku na Wschodzie w dwojakiej formie: jako eremityzm (anachoretyzm) czyli życie pustelnicze i cenobityzm, czyli życie wspólne. Następny okres rozwoju życia zakonnego zaznacza się przez powstanie na Wschodzie reguły św. Bazylego (331 — 379) a na Zachodzie reguł św. Augustyna (423) i św. Benedykta (520). Od drugiej połowy VI w. aż do pojawienia się reguły św. Fanciszka w XIII w. reguła benedyktyńska była na Zachodzie wyłącznie panującą. Na jej podstawie prócz zakonu benedyktynów tworzyły się zakony cystersów, trapistów, kamedułów, wallombrozjanów, kartuzów i inne.
 Dalszy okres rozwoju stanowi powstawanie zakonów jałmużniczych (żebrzących, mendicantes) na podstawie reguły św. Franciszka (1182 — 1226), w których nie tylko poszczególni zakonnicy obowiązani są do ubóstwa ale i cały zakon nie może posiadać majątku. Do rzędu zakonów jałmużniczych należą: franciszkanie, bernardyni, reformaci, kapucyni, dominikanie, karmelici, augustjanie eremici, serwici, trynitarze, minimici, paulini, bracia miłosierni i inne. Na podstawie reguły św. Franciszka powstały też liczne zgromadzenia tercjarskie, męskie i żeńskie, czyli t. zw. „trzecie zakony“ (ob. Tercjarze).
 Pierwotnie było zabronione zakonnikom przyjmowanie święceń kapłańskich. Dopiero pod wpływem bi-