panującej, która przy jego pomocy może rozporządzać osobami, majątkiem klas niższych. Nie jest uzasadnione mniemanie, jakoby wiara w tabu była pierwiastkiem wszelkiej religji, zwłaszcza religji chrześcijańskiej, gdyż w religji tej nie było nigdy i niema osoby lub rzeczy nietykalnej w znaczeniu tabu.
Tajemnica spowiedzi, ob. Spowiedź.
Talit (talles) u żydów okrycie białe z czarnemi pasami i frendzlami, wełniane lub jedwabne, używane przy modlitwie. Używanie go polega na przepisie, zawartym w IV księdze mojżeszowej, rozdz. XV, w. 37—40.
Talizman, przedmiot, zapewniający osobie, która go posiada, możność wywierania tajemniczego wpływu na otoczenie. Różni się od amuletu (ob.) tem, że siła amuletu jest przeważnie defensywna, chroniąca posiadacza od złego działania z zewnątrz.
Talmud (hebr. = nauka), zbiór ksiąg, powstały W ciągu sześciu pierwszych stuleci po nar. Chr., zawierający całokształt ówczesnej wiedzy żydowskiej, uważany przez żydów za świętą, natchnioną i absolutną normę myślenia i postępowania w życiu prywatnem i publicznem. Powstał na tle prawa mojżeszowego (Thora, ob. Pentateuch). Prawo to, nadane kilkanaście wieków przed nar. Chr. i uchodzące za niezmienne, było pośród zmienionych warunków życia trudne do zastosowania, co wywołało u żydów potrzebę objaśniania go i naginania do zmienionych stosunków. W objaśnianiu Thory zarysowały się dwa kierunki: pierwszy, zwany halacha (ob.), określający ze stanowiska prawnego, kiedy i w jakim stopniu obowiązują przepisy prawa mojżeszowego, drugi, zwany haggada (ob.) tłumaczący je w sposób dogmatyczny i teozoficzny przez opowiadania, legendy i porównania. Thumaczenia te gromadziły się drogą ustnej tradycji i przez zapiski, czynione tak przez wykładających jak przez słuchających. Większe zbiory takich tłumaczeń i objaśnień ułożyli w I wieku po nar. Chr. rabini Akiba (ob.) i jego uczeń Meir, zbiory te jednak nie uzyskały mocy oficjalnej. Ogólnie przez żydów przyjęty i dotychczas obowiązujący zbiór praw, zwany Miszna („nauka powtarzana“), pochodzi od rabina Jehudy hannasi („święty“, książę“), żyjącego w latach ok. 136—219 po nar. Chr. i jest pierwszą częścią talmudu.
Miszna, pisana przeważnie w języku nowohebrajskim, częściowo w aramejskim, dzieli się na sześć części czyli „rzędów“ (sedarim), obejmujących razem 63 traktaty, z których każdy dzieli się na rozdziały a rozdziały na zdania. Każdy „rząd“ (seder) ma nazwę, w której wyraża się główny jego przedmiot a mianowicie: 1) Zera’im (nasiona), zawiera przepisy o nasionach i płodach ziemi, o dziękczynieniach za nie, o ofiarach i dziesięcinach; 2) Mo’ed (zebranie świąteczne), przepisy o obchodzeniu szabatu i innych świąt; 3) Naszim (kobiety), przepisy o małżeństwie; 4) Nezikim (uszkodzenia), przepisy prawa cywilnego i karnego; 5) Kodaszim (rzeczy święte), przepisy o składaniu ofiar, o służbie w świątyni i tyczące się potraw i 6) Tehareth (rzeczy czyste), przepisy o oczyszczeniu rytualnem. Miszna, uznana za księgę świętą, stała się wkrótce przedmiotem studjów uczonych żydowskich, zwanych amoreitami (amorim) w odróżnieniu od tannaitów, przedstawicieli tradycji. Odkryli oni w misznie różne braki i sprzeczności a z ich dysput i opracowań powstała druga część talmudu, zwana gemarą („uzupełnienie“).
Powtórny układ gemary, połączonej z miszną, nazwano ok. r. 500 po nar Chr. talmudem. Są dwa talmudy: palestyński (jeruszalmi), skodyfikowany w początkach V w., i talmud babiloński (babli), znacznie obszerniejszy od palestyńskiego i bardziej liberalny, skodyfikowany przez uczonych żydowskich VI wieku, zwanych saboreitami („mniemający“).
Od czasów ces. Justynjana, który w r. 553 zakazał wydawania talmudu aż do papieża Leona X, który w r. 1520 zniósł ten zakaz, talmud był okładany klątwami, konfiskowany i palony publicznie. Pierwsze dozwolone wydanie talmudu wyszło w Wenecji 1520—1524 r. Następnie drukowano talmud w Polsce (Lublin 1559 i Kraków 1609) oraz w Turcji bez cenzury państwowej, w innych krajach
Strona:Stanisław Piekarski - Prawdy i herezje. Encyklopedja wierzeń wszystkich ludów i czasów.pdf/405
Ta strona została przepisana.
TAJEMNICA SPOWIEDZITALMUD
400
