Strona:Stanisław Piekarski - Prawdy i herezje. Encyklopedja wierzeń wszystkich ludów i czasów.pdf/329

PASTUCHAPATRJARCHOWIE STAREGO ZAKONU

324

---

dwoma wężami z metalu lub kości słoniowej, których głowy są zwrócone w przeciwne strony. Od XII wieku papieże nie używają pastorału zakrzywionego, który oznacza władzę ograniczoną, lecz pastorału prostego, zakończonego krzyżykiem (pedum rectum).

 Pastucha, ob. Rosyjskie sekty.

 Pasyjna niedziela, niedziela Męki Pańskiej, ostatnia przed Palmową (ob.).

 Pasyjne widowiska, przedstawiające sceny z życia i męki Chrystusa Pana (ob. Misterja. II). Powstały w VIII w. i urządzano je pierwotnie w kościoła z udziałem duchowieństwa, potem na placach publicznych lub w osobnych budynkach. Od r. 1633 dotychczas odbywają się co dziesięć lat od maja do września słynne widowiska pasyjne w Oberammergau w Bawarji, z udziałem 500 osób. Tekst i muzykę do tych widowisk ułożyli w XVIII w. zakonnicy w Ettal. Tekst ten poprawiono w połowie zeszłego wieku a inną muzykę skomponował Roch Edler w r. 1811.

 Paszkowcy, ob. Rosyjskie sekty.

 Patarja, I) patareni, pogardliwa nazwa członków stronnictwa ludowego Włoch północnych w XI wieku, które brało czynny udział w ówczesnym ruchu kościelnym, zdążającym ku poprawie życia wyższego kleru. Stronnictwo to założyli w r. 1056 dwaj duchowni medjolańscy, Arjald i Landulf a po nich przywódcą patarji został Erlemband, brat Landulfa. Patareni występowali przeciwko księżom, naruszającym obowiązek celibatu (ob.), przeciwko symonji (ob.) i świeckiej inwestyturze. Od r. 1061 ruch ten popierali papieże Aleksander II i jego następca, Grzegorz VII. Po zakończeniu walk o inwenstyturę patarja przeniosła swoją działalność na pole polityczne a po r. 1075, gdy jej przeciwnicy wzięli górę w Medjolanie i zabili Erlembanda, wkrótce upadła. II. Nazwę patarenów nadawano We Włoszech zwolennikom sekt katarów i bogomiłów a potem nazywano tak wogóle nieprzyjaciół Kościoła katolickiego.

 Patena, naczynie liturgiczne, płaski złoty talerzyk, używany przy mszy św. jako nakrycie kielicha. W Kościele katolickim w czasie mszy na patenie spoczywa Hostja po przełamaniu. W Kościele wschodnim patena nazywa się diskos, jest daleko większa niż u łacinników i stawia się na niej kielich.

 Pater noster („Ojcze nasz“, ob.) odmawia się w czasie mszy we wszystkich liturgjach przed komunją.

 Patrimonium Petri, ob. Kościelne państwo.

 Patrjarcha, po papieżu najwyższy stopień hierarchji kościelnej. Władzy patriarchy podlegają wszyscy biskupi i metropolici okręgu, zwanego patrjarchatem. W czasie soboru chalcedońskiego (r. 451) było prócz papieża czterech patrjarchów: aleksandryjski, antjocheński, jerozolimski jako patrjarcha Palestyny i konstantynopolitański, jako biskup „Nowego Rzymu“, pierwszy po biskupie rzymskim, czyli papieżu, pod którego zwierzchnictwem pozostawali wszyscy ci patriarchowie. Później byli tytularnymi patrjarchami biskup akwilejski (do r. 751), następnie biskup w Grado (do r. 1451). Obecnie rzeczywistym patrjarchą Kościoła katolickiego na Zachodzie jest tylko papież. Tytułu patrjarchy zaś używa: biskup wenecki, biskup lizboński, kapelan króla hiszpańskiego, jako „patriarcha Indyj Zachodnich“ i biskup w Goa, jako „patriarcha Indyj Wschodnich“. Na Wschodzie jest obecnie rzeczywistym patrjarchą tylko patrjarcha jerozolimski obrządku łacińskiego. Inni patrjarchowie łacińscy na Wschodzie, jak antjocheński i aleksandryjski, są tylko tytularni. Obrządku wschodniego jest sześciu katolickich patrjarchów: armeński, chaldejski, koptyjski, maronicki, melchicki i syryjski. Ci patrjarchowie wschodni mają władzę metropolitów i prócz tytułu tylko niektóre odznaki patrjarchów. Są to t. zw. patrjarchowie mniejsi.
 W Kościele grecko-wschodnim (schizmatyckim) jest sześciu patrjarchów, ob. Grecko-wschodni Kościół.

 Patrjarchowie Starego Zakonu byli to naczelnicy pierwszych pokoleń: przed potopem Adam, Set, Enos, Kainan, Malalel, Jared, Henoch, Matuzala, Lamech i Noe; po potopie zaś naczelnicy szczepów i pokoleń żydow-