Strona:Stanisław Piekarski - Prawdy i herezje. Encyklopedja wierzeń wszystkich ludów i czasów.pdf/330

PATROLOGJAPATRONAT KOŚCIELNY

325

---

skich: Abraham, Izaak, Jakób, 12-tu synów Jakóba i Mojżesz.

 Patrologja, nauka teologiczna, która zajmuje się pismami Ojców Kościoła wogóle i ich zapatrywaniami dogmatycznemi, patrystyka zaś jest umiejętnością, podającą z pism Ojców Kościoła to, co się odnosi do nauki wiary, obyczajów i karności kościelnej.

 Patronał polski, dodatek do mszału i brewjarza, obejmujący msze i nabożeństwa, ustanowione na cześć patronów Polski. Patronały wydawano w Krakowie od r. 1591. Jeden z takich patronałów, ułożony w XVI wieku przez kanonika krakowskiego Sokołowskiego a wydany przez biskupa krakowskiego, kardynała Jerzego Radziwiłła, zatwierdził w r. 1880 papież Leon XIII wskutek starań kardynała Ledóchowskiego.

 Patronat kościelny, instytucja prawa kościelnego, oznaczająca ogół praw i obowiązków fundatorów katolickich kościołów, kaplic i beneficjów, oraz prawa i obowiązki osób, na które patronat z fundatorów przechodzi. Kościół, począwszy od V w., wynagradzał tych, którzy przyczynili się do powstania nowych biskupstw lub budowali kościoły i uposażali je, uwzględniając ich życzenia co do wyboru kandydata na ufundowane przez nich beneficja i przyznając im pewne prawa honorowe. Wszechwładztwu właściciela ziemi, który według zasad prawa niemieckiego był nieograniczonym panem wszystkiego, co znajdowało się na jego gruncie, przeciwstawił Kościół zasadę, że budynek kościelny przestaje być własnością prywatną i przechodzi pod władzę Kościoła; nie zerwał jednak związku, łączącego właściciela ziemi z wybudowanym przez niego kościołem, ustanawiając patronat, jako przywilej fundatora, uzasadniony jego zasługami wobec Kościoła, nie zaś prawem świeckiem, wynikającem z posiadania ziemi. Oprócz tego historyczną podstawą patronatu byla t. zw. adwokacja (ob. Advocatus ecclesiae), czyli opieka, którą panowie feudalni otaczali biskupstwa, kościoły i klasztory, znajdujące się na ich ziemiach. Stąd powstał patronat, jako prawo, biorące początek ze stosunków świeckich i mogące być nabyte sposobami nabycia praw prywatnych, ale związane z rzeczami duchownemi i podpadające pod ustawodawstwo kościelne.
 Przedmiotem prawa patronatu mogą być beneficja kościelne niższe i wyższe a więc probostwa, kanonikaty, przełożeństwa klasztorne i wszelkie urzędy kościelne, kaplice, ołtarze, nawet biskupstwa, które pozostawały niekiedy pod patronatem panujących.
 Patronat może być prawem rzeczowem, jeśli jest połączony z posiadaniem nieruchomości (np. majątku ziemskiego lub zamku), osobistem, jeśli przysługuje pewnej osobie bez względu na posiadanie rzeczy (np. królowi, biskupowi, rektorowi uniwersytetu). Patronat może być dziedziczny, rodzinny lub rodowy, zależnie od tego, czy przechodzi na dziedziców nieruchomości, na członków rodziny lub rodu fundatora, lub mieszany, gdy członkowie rodziny lub rodu są zarazem dziedzicami. Sposoby nabycia patronatu są albo pierwotne: fundacja i przywilej papieski, albo pochodne: dziedzictwo, kontrakt i preskrypcja, czyli przedawnienie. Ponieważ według kodeksu prawa kanonicznego (art. 1450) nowe prawo patronatu nie może już powstać, przeto jedynym sposobem pierwotnym nabycia patronatu jest obecnie tylko przywilej papieski. Osobistego prawa patronatu nie można przekazać osobom nieochrzczonym, heretykom, schizmatykom, wyklętym i zwolennikom tajnych sekt. Patronat rzeczowy przechodzi na nowego właściciela nieruchomości, z którą jest związany a gdy nim był ktoś z wyżej wymienionych, wyłączonych od nabycia prawa patronatu, prawo to nie może być wykonywane („jest w zawieszeniu“), dopóki oni są właścicielami nieruchomości. Przez kontrakt przechodzi prawo patronatu albo drogą darowizny, jeśli obdarowany nie należy do wyłączonych, albo przez kupno nieruchomości lub przez jej zamianę. Przez zasiedzenie nabywa się prawo patronatu wskutek wykonywania go bez protestu biskupa przez przeciąg czasu, potrzebny do zasiedzenia praw (30 do 40 lat).