Strona:Stanisław Piekarski - Prawdy i herezje. Encyklopedja wierzeń wszystkich ludów i czasów.pdf/313

powszechniła się w całym Kościele. Wkrótce jednak, zwłaszcza na Wschodzie, cześć ta stała się przesadną i poczęła zmieniać się w zabobon. Te nadużycia wywołały reakcję, spowodowaną również wpływami islamu, który zakazywał czci obrazów. W r. 723 kalif Jesyd II wydał edykt, zabraniający chrześcijanom, zamieszkałym w jego państwie, umieszczania obrazów w kościołach. Za jego przykładem poszedł cesarz bizantyński, Leon III Izauryjczyk (716 — 741), który, pod wpływem teologów, pochodzących z Azji Mniejszej, nakazał niszczenie obrazów. Nakaz ten, mający głównie cel polityczny, a mianowicie upokorzenie Kościoła i wzmocnienie władzy cesarskiej, wywołał zaburzenia w całem państwie, zwalczane przez cesarza zapomocą gwałtownych środków. Niszczenie obrazów i posągów przybrało formy barbarzyńskie, gdyż przy tem uległo zagładzie wiele dzieł sztuki i zabytków starożytności a nawet bibljoteka publiczna w Konstantynopolu (oktogon) została spalona, ponieważ pracujący w niej liczeni wzbraniali się niszczyć obrazy. Papieże Grzegorz II i III potępili postępowanie cesarza i zerwali z nim stosunki. Następca Leona III, Konstantyn V Kopronymos, tępił z całem okrucieństwem czcicieli obrazów i przeprowadził w r. 753 uchwałę synodu (koncyljabulum) w Konstantynopolu, rzucającą klątwę na patrjarchę Germana, św. Jana Damasceńskiego i wszystkich obrońców czci obrazów. Prześladowania te trwały jeszcze za panowania następnego cesarza, Leona IV, i ustały dopiero po jego śmierci pod rządami cesarzowej Ireny, zwolenniczki czci obrazów. Za jej staraniem papież Hadrjan II zwołał w r. 787 sobór powszechny do Nicei, który potępił herezję obrazoburstwa i uchwałę koncyljabulum z r. 753, określił dogmatycznie cześć (proskynesis), winną obrazom świętym, odróżniając ją od adoracji (latreia), winnej osobom, które one przedstawiają. Tę samą naukę ogłosił w XVI wieku sobór trydencki (sesja XXV, 3 i 4 grudnia 1563 r.). Na Wschodzie starali się cesarze z pierwszej połowy w. IX wznowić obrazoburstwo, które ostatecznie zniknęło w 842 za rządów cesarzowej Teodory a synod w Konstantynopolu w r. 843 przywrócił uroczyście cześć obrazów. Kościół wschodni obchodzi na tę pamiątkę święto w pierwszą niedzielę Wielkiego Postu.

 Obrządek (ryt, z łać. ritus). W łonie Kościoła katolickiego wytworzyły się z przyczyn etnicznych i historycznych ściślejsze koła, społeczności kościelne, których nie dzieliły różnice istotne, dogmatyczne, lecz tylko nieistotne różnice liturgiczne czyli obrządkowe. Powstały one już w pierwszych wiekach chrześcijaństwa pomiędzy Kościołem wschodnim a zachodnim czyli rzymskim. Gdy różnice te przeszły na pole dogmatyczne, doprowadziły do zerwania jedności, czyli do schizmy Kościoła wschodniego. Gdy zaś w ciągu wieków niektóre społeczności religijne tego Kościoła w drodze unji połączyły się zpowrotem z Kościołem rzymskim, uznając łączącą je z nim jedność dogmatyczną a zatrzymując swe odrębne cechy liturgiczne, powstały obrządki. W ogromnej większości Kościoła katolickiego panuje obrządek łaciński, w którym pozostały tylko drobne różnice liturgiczne, jak ryt ambrozjański w Medjolanie, mozarabski w Hiszpanji i brakareński w Luzytanji. Obrządków wschodnich jest osiem a mianowicie:
 a) Obrządek grecki z językiem liturgicznym 1) greckim, do którego należą Grecy — unici i italo-grecy, 2) starosłowiańskim (Rusini i Bułgarzy — katolicy) i 3) rumuńskim (Rumuni katolicy).
 b) Obrządek ormiański z językiem liturgicznym armeńskim. Należą do niego armeńczycy-katolicy (ob. Ormianie).
 c) Obrządek melchicki z językiem liturgicznym arabskim (ob. Melchici).
 d) Obrządek syryjski, do którego należy część jakobitów w Mezopotamji, Syrji i Cylicji, którzy przyjęli unję z Kościołem katolickim (ob. Jakobici).
 e) Obrządek chaldejski, do którego należą chaldejczycy w Mezopotamji i Armenji oraz nestorjanie-katolicy w Indjach Wschodnich.
 f) Obrządek koptycki i abisyński,