Strona:Stanisław Piekarski - Prawdy i herezje. Encyklopedja wierzeń wszystkich ludów i czasów.pdf/297

niom papieskim można uważać modernizm w łonie Kościoła katolickiego za pokonany, gdyż nie chcący się im poddać wystąpili ze związku Kościoła.
 (Z bardzo obszernej literatury o modernizmie dzieła najwybitniejsze: Shine, The place of Modernizm as a philosophy of religion w „Irish Theol. Quart.” 1908; I. Rickabay, The Modernist. 1908; Fontaine, Les infiltrations Kantiennes et le Clergé francais. Paris 1902; Card. Mercier, Le modernisme. Bruxelles et Paris, 1908; P. Maumus. Les Modernistes 1908, w pol. tłum. „Wiedza i prawda”, Warszawa 1910; A. Weiss. Die religiöse Gefahr. 1904; Ks. J. Pawelski, Katolicyzm a modernizm w „Przeglądzie powszechnym z r. 1908 t. 97; zbiorowe wydanie p. t. Szkice o modernizmie Kraków 1911; Ks. abp. Teodorowicz, Pius X a Leon XIII w „Ateneum Kapł.” 1909; Ks. K. Tomczak, Modernizm a protestantyzm liberalny. Warszawa 1911, Ks. Dr. A. Dobroniewski, Modernizm i moderniści Poznań 1911, Ks. Cz. Sokołowski, Przysięga antymodernistyczna, 1911).

 Modlitwa, wyraz uczuć i przekonań religijnych w bezpośredniem odniesieniu się człowieka do Boga z objawem czci i zależności. Każda modlitwa jest uznaniem wyższości bóstwa a więc objawem czci, ponadto jednak może wyrażać prośbę (modlitwa błagalna), dziękczynienie (modlitwa dziękczynna) lub wyznanie winy (modlitwa pokutna). Może być albo wyłącznie myślna, albo też ustna, wyrażona w słowach. Zazwyczaj towarzyszy modlitwie pewien gest lub postawa, stojąca lub klęcząca. Starożytni wznosili przy modlitwie ręce ku niebu. Ten zwyczaj panował też pierwotnie u chrześcijan i obecnie jest zachowany przy niektórych modlitwach i obrzędach liturgicznych. Grecy starożytni modlili się z odkrytą głową, żydzi, przeciwnie, modląc się, nakrywają głowy. W chrześcijaństwie od pierwszych wieków przyjęto zwyczaj grecki odkrywania głowy przy modlitwie, z wyjątkiem kobiet, którym św. Paweł nakazuje nakrywanie głowy (I list do Kor. XI. 4 i nast.).
 Modlitwa, jako objaw życia religijnego, spotyka się u wszystkich ludów, we wszystkich epokach i na wszystkich stopniach kultury. U ludów, stojących na najniższym stopniu rozwoju religijnego, modlitwa polega na formułach zaklęcia, nawet nie połączonych z objawami czci. W misterjach greckich znajdują się już oba te pierwiastki: hołd czci, połączony z magicznem zaklęciem. Modlitwa dziękczynna jest w czasach przedchrześcijańskich (prócz u żydów) mało znana a w religji Wedy niema nawet wyrazu, oznaczającego dzięki. Modlitwa pokutna (ekspiacyjna), zawierająca wyznanie winy, połączone z obawą kary, znajduje się w psalmach żydowskich, asyryjskich i babilońskich. Modlitwy religij monoteistycznych stoją na wyższym stopniu rozwoju religijnego już przez to, że zwracają się ku jedynemu Bogu, poza którym nie uznają żadnej innej potęgi nadziemskiej. Pierwowzorem modlitwy chrześcijańskiej jest „Modlitwa Pańska“, czyli „Ojcze Nasz“, której nauczył Chrystus. Cechą modlitwy chrześcijańskiej jest przeto pierwiastek, nieznany we wszystkich innych, a mianowicie miłość, zwracająca się do Boga jako ojca wszystkich ludzi.

 Modrzewski Frycz Andrzej, pisarz polityczny XVI wieku (1503 — 1572), zajmuje się w czwartej części swego dzieła o „Naprawie Rzeczypospolitej“ kwestjami religijnemi. Uważa się za katolika i wypiera się nawet cienia herezji, ale w kwestji dogmatów wiary uważa za możliwe pogodzenie katolików z protestantami przez wzajemne ustępstwa i kompromisy. Uznaje powagę soboru powszechnego, ale domaga się udziału świeckich i wyobraża sobie sobór, złożony z przedstawicieli wszystkich wyznań chrześcijańskich. O ile w pierwszych trzech częściach swego dzieła o Naprawie Rzeczypospolitej wyprzedził wszystkich współczesnych pisarzy politycznych śmiałością, jasnością i szerokością poglądów, o tyle w księdze o Kościele zajął stanowisko dwulicowe, niejasne i utopijne a przytem dowodzące bardzo powierzchownej znajomości kwestyj religijnych.

 Mohammed, ob. Mahomet.

 Mojra (fatum), ob. Grecka mitologja i religja.

 Mojżesz, prawodawca i oswobodziciel narodu żydowskiego, wedle tradycji hebrajskiej cudownie ocalony w czasie rzezi noworodków, nakazanej przez Faraona, wychowany przez