Strona:Stanisław Piekarski - Prawdy i herezje. Encyklopedja wierzeń wszystkich ludów i czasów.pdf/240

niona jest teorja trzecia, uważająca konkordat za umowę, gdyż jest on zgodnym objawem woli dwóch stron, zmierzającym do określenia stosunków prawnych między temi stronami, mieści więc w sobie wszystkie istotne cechy umowy. Już sama forma konkordatu świadczy, że obie strony uważają się za jednakowo nim związane i przyrzekają, że będzie niezmiennie zachowywany. Do traktatów międzynarodowych są konkordaty podobne przez to, że przychodzą do skutku między przedstawicielami dwóch niezawisłych i zwierzchnich (suwerennych) potęg, tem jednak się od nich różnią, że tylko jedna strona kontraktująca działa imieniem państwa, papież zaś nie umawia się jako głowa państwa kościelnego, lecz jako głowa Kościoła, której według prawa międzynarodowego przysługuje stanowisko suwerena. Należy przeto uważać konkordaty za osobny rodzaj umów publicznych (ob. Kościół i państwo).
 Z dawnych konkordatów najsławniejszy jest konkordat wormacki albo kalikstyński, zawarty między papieżem Kalikstem II a cesarzem Henrykiem V w celu załatwienia sporu o inwestyturę (ob.). Następnie Marcin V zawarł w r. 1418 konkordaty z Niemcami, Francją i Anglją. Papież Mikołaj V zawarł w r. 1448 konkordat z cesarzem niemieckim Fryderykiem III i w tym samym roku z królem polskim, Kazimierzem Jagiellończykiem. W r. 1516 został zawarty konkordat między Leonem X a królem francuskim, Franciszkiem law r. 1525 między Klemensem VII a królem polskim, Zygmuntem Starym. W r. 1801 przyszedł do skutku konkordat Piusa VII z Napoleonem, mający uporządkować zamieszanie w sprawach kościelnych, wywołane rewolucją. Prócz tego zostały w XIX w. zawarte konkordaty: z Bawarją w r. 1817, z Neapolem w r. 1818, z Prusami w r. 1821 (Bulla De salute animarum, ogłoszona jako ustawa pruska), z Rosją 15 sierpnia 1847, z Hiszpanią w r. 1851, z Austrją 18 sierpnia 1855 i układ prowizoryczny z Rosją z 23 grudnia 1882 (Vering: Archiv fur katholisches Kirchenrecht, tom 49, str. 323).
 W najnowszych czasach powstały konkordaty z Łotwą, Bawarją, Polską, Litwą i Prusami (1929). Jest w toku zawarcie konkordatu z Jugosławją. W lutym 1928 r. zawarto między Stolicą Apostolską a Czechosłowacją układ, zwany modus vivendi, mający cechy konkordatu.
 Polski konkordat zawarty został w Rzymie dn. 10 lutego 1925 r., ratyfikowany w myśl art. 114 ustawy konstytucyjnej ustawą z dn. 23 kwietnia 1925 i ogłoszony w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej Nr. 72 z r 1925. Konkordat ten, obowiązujący od dn. 2 sierpnia 1925 r., składa się z wstępu, 27 artykułów i Załącznika. Jako cele zawarcia konkordatu podano we wstępie: 1) określenie stanowiska Kościoła katolickiego w Polsce i 2) ustalenie zasad, które „w godny i trwały sposób kierować będą sprawami kościelnemi na ziemiach Rzeczypospolitej“. Do celów tych zdążają uprawnienia Kościoła, uznane przez Państwo i uprawnienia Państwa na polu spraw kościelnych. Do rzędu uprawnień Kościoła, uznanych przez konkordat polski, należy przedewszystkiem wolność Kościoła, swobodne wykonywanie władzy duchownej i jurysdykcji kościelnej, swobodna administracja i zarząd sprawami Kościoła i majątku kościelnego (artykuły I, X, XIV, XVI i XXIV). Władze państwowe mają w pewnych, określonych wypadkach udzielać pomocy przy wykonywaniu postanowień kościelnych (art. IV) a duchowni przy wykonywaniu swych obowiązków mają doznawać szczególnej opieki władz państwowych i są zwolnieni od służby wojskowej (art. V). Najważniejszemi z uprawnień, przyznanych Państwu w sprawach kościelnych, są: obowiązek biskupów do składania przysięgi wierności na ręce Prezydenta Rzeczypospolitej (art. XII) i wpływ Państwa na nominację biskupów (art. XI) oraz na obsadzanie stanowisk proboszczów (art. XIX). Wpływy te są w obydwu wypadkach negatywne, t. j. rząd polski ma możność nie dopuścić do mianowania biskupem lub proboszczem osoby nieodpowiedniej pod względem politycznym. Konkordat zawiera również zgodę Kościoła na parcelację dóbr ko-