Strona:Stanisław Piekarski - Prawdy i herezje. Encyklopedja wierzeń wszystkich ludów i czasów.pdf/174

szech i rozpowszechnił w XV i XVI wieku w całej Europie.
 Jak całe odrodzenie tak i humanizm zawdzięczał swój rozkwit głównie poparciu papieży: Mikołaja V (1447 — 1455), o którym powiedziano, że wraz z nim zasiadł humanizm na tronie papieskim, Piusa II (Eneas Silvius Piccolomini), który był sam jednym z najwybitniejszych humanistów, Sykstusa IV (1471 — 1484), Aleksandra VI (1492 — 1503), Juljusza II (1503 — 1513) i Leona X (1513 — 1521), wielkiego mecenasa literatury i sztuki, protektora Michała Anioła i Rafaela. Mimo tego zapamiętałe uwielbienie dla klasycyzmu, wybujały indywidualizm, kult własnego ja („eritis sicut dei“), lekceważenie powag powszechnie uznanych (Aristoteles), obniżenie poziomu wiary, epikureizm życiowy i luźność obyczajów, które cechowały humanizm w późniejszem stadjum jego rozwoju, sprawiły, że zwłaszcza w Niemczech przybrał on charakter wojowniczy i zaczepny, wrogi dla papiestwa, i wytworzył racjonalizm w filozofji a protestantyzm w religji. Reformacja Lutra zawdzięczała powodzenie ruchowi umysłów, wywołanemu przez humanizm, ale Lutra łączyło z humanizmem tylko wrogie stanowisko wobec papiestwa i hierarchji; natomiast surowa nauka Lutra nie przyswoiła sobie nic z klasycznej pogody życia, którą głosił humanizm. Dlatego konsekwentnym był Kalwin, gdy w myśl swej nauki, będącej zaprzeczeniem wszelkiej radości życia, którego wy-znawcy z purytańską surowością niszczyli dzieła sztuki, zwalczał humanistów jako „libertynów, amatorów pogańskiej piękności“. W ten sposób protestantyzm, zawdzięczający tak wiele humanizmowi, występował wrogo przeciwko niemu i tamował, zwłaszcza w Niemczech, Szwajcarji i w Anglji, jego triumfalny pochód.
 W Polsce humanizm odegrał potężną rolę w literaturze. Ale w naukach i umiejętnościach stosunek Polski do humanizmu był raczej bierny, niż czynny. Profesorowie Akademji Krakowskiej jak Grzegorz z Sanoka (zm. 1477), Paweł z Krosna (zm. 1517), Szymon Marycki z Pilzna (do r. 1559), Wojciech Nowowiejski (1508 — 1558), Stanisław Grzebski (zm. 1570) i Andrzej Petrycy Nidecki (1527 — 1586) w porównaniu do humanistów innych krajów przyczynili humanizmowi nie-wiele oryginalnego dorobku. Na prawdziwej wyżynie humanizmu stanęli w Polsce tylko pisarze, jak Kochanowski, Górnicki i Orzechowski, którzy umieli stworzyć w języku ojczystym dzieła, będące godnym odpowiednikiem arcydzieł humanizmu zagranicznego.

 Humerał (z łać. humerale, naramiennik), szata liturgiczna, biała chusta z taśmami. Kapłan katolicki przed wdzianiem innych ubiorów liturgicznych okrywa humerałem szyję i ramiona, wiążąc jego taśmy na piersiach wi krzyż. Pierwotnie okrywano humerałem także głowę i opuszczano go na ramiona przy rozpoczęciu mszy św. Dotychczas jest w użyciu w niektórych zakonach, że zakonnik, wychodzący ze mszą ma na głowie humerał w kształcie płóciennego kaptura, opuszcza go na ramiona w czasie prefacji i wkłada na głowę po komunji.

 Humiljaci (z łać. humiliati = upokorzeni), kongregacja zakonna, powstała w początkach XI wieku z rokoszan longobardzkich, którzy wywiezieni jako jeńcy do Niemiec, uzyskali od cesarza Henryka V ułaskawienie jako „upokorzeni“. Pierwotnie była to kongregacja świecka, dopiero w XII wieku św. Jan z Medy, szlachcic medjolański (zm. 1159) nadał jej regułę benedyktyńską. W r. 1184 część humiljatów przyłączyła się do sekty waldensów, których też nazywano humiljatami. W XVI wieku wkradło się do zakonu rozprzężenie i doprowadziło do zamachu morderczego na kardynała św. Karola Boromeusza, arcybiskupa medjolańskiego, który chciał zreformować zakon. Wskutek tego pap. Pius V w r. 1571 zniósł kongregację humiljatów, a majątki ich przeznaczył na cele dobroczynne.

 Humiljatki, zakon żeński, zawiązany w XI wieku przez żony humiljatów, gdy ci ze stowarzyszenia świeckiego utworzyli kongregację zakonną. Pierwszą przełożoną humiljatek była Klara Blassoni, stąd nazywają je tak. że blasonkami lub zakonnicami szpi-