Strona:Stanisław Piekarski - Prawdy i herezje. Encyklopedja wierzeń wszystkich ludów i czasów.pdf/173

wania Franciszka II (1559 — 1560) rządzili Francją książęta de Guise, przeciw którym protestanci zawiązali spisek w Amboise, co dało powód do licznych prześladowań i masowych egzekucyj. Gdy Karol IX (1560 — 1574) został królem, matka jego Katarzyna Medycejska, pragnąc utrzymać władzę opiekuńczą nad królem przeciw książętom de Guise, zwołała zjazd religijny w Poissy (1561), na którym wprawdzie do porozumienia między protestantami a katolikami nie przyszło, mimo tego jednak przyznano protestantom, nazywanym już wówczas hugenotami, swobodę religijną i wolność odprawiania nabożeństw i zebrań religijnych poza murami miast. Wskutek bójki, która się wywiązała pomiędzy hugenotami a orszakiem Franciszka de Guise w Vassy w r. 1562, wybuchły wojny religijne, prowadzone z obustronnym fanatyzmem przez lat 35. Najważniejszemi wypadkami tych wojen były: rzeź hugenotów, zwana nocą św. Bartłomieja, 23 i 24 sierpnia 1572 r., akt terroru i zemsty politycznej Katarzyny Medycejskiej przeciwko admirałowi Coligny i jego stronnikom, oraz edykt tolerancyjny Henryka IV, wydany w r. 1598, zwany edyktem nantejskim. W edykcie tym przyznano hugenotom wolność odprawiania nabożeństwa w całej Francji z wyjątkiem Paryża i czterech większych miast i wolność urządzania synodów, nawet połączonych ze zjazdem protestantów zagranicznych. Państwo zobowiązało się do płacenia sumy 200.000 liwrów na utrzymanie duchowieństwa protestanckiego. Hugenotów dopuszczono do wszystkich urzędów i godności i zezwolono im na utrzymywanie garnizonów wojskowych w tych miastach, które mieli w swoich rękach. Edykt nantejski nie zaspokoił hugenotów, między którymi utworzyła się partja polityczna o tendencjach republikańskich, utrzymująca stosunki z zagranicą. Wobec tego rządy Ludwika XIII (1610 — 1643) zwalczały hugenotów jako stronnictwo republikańskie. Kardynał Richelieu, zdobywszy najważniejszą twierdzę hugenocką La Rochelle, złamał ich potęgę polityczną. Mimo tego zapewnił im w edykcie z Nimes (1629) wolność sumienia i równouprawnienie obywatelskie. Ludwik XIV (1643 — 1715), obejmując rządy, postanowił położyć kres wszelkim innowierstwom, wychodząc z założenia, że brak jedności religijnej stoi na przeszkodzie rozwojowi sił państwowych. Mimo tego aż do śmierci kardynała Mazariniego (1661) hugenoci, liczący wówczas półtora miljona wyznawców, nie doznawali żadnych prześladowań. W r. 1661 wdrożono dochodzenie co do tytułu prawnego licznych, zagarniętych przez nich kościołów, co doprowadziło w r. 1663 do zamknięcia 140 kościołów hugenockich. W r. 1676 utworzył król z części przypadających mu dochodów z nieobsadzonych beneficjów kościelnych fundusz, z którego wypłacano konwertytom hugenockim zapomogi. Skutkiem tego do r. 1682 przeszło 58 tysięcy hugenotów przyjęło katolicyzm. W latach 1679 do 1681 usunięto hugenotów od urzędów w sądownictwie i skarbowości. Po tem nastąpiły t. zw. dragonady, środki przymusowe, głównie polegające na kwaterunku wojsk w okolicach, zamieszkałych przez hugenotów, a wreszcie w r. 1685 wyraźne odwołanie edyktu nantejskiego. Z tego powodu wybuchła nowa wojna domowa, powstanie kamisardów i prześladowania hugenotów, którzy poczęli tłumnie opuszczać Francję. Około 400.000 takich „réfugiés“ schroniło się do Niemiec, głównie do Prus, do Szwajcarji, Holandji, Anglji, Danji i Ameryki. Dopiero Ludwik XVI przywrócił hugenotom wolność religijną i równouprawnienie edyktem wersalskim z r. 1787, uznanym przez Zgromadzenie narodowe w r. 1789 za ustawę zasadniczą.

 Humanizm, ruch umysłowy na przełomie wieków średnich, oparty na renesansie, czyli odrodzeniu kultury klasycznej, wywołał doniosły w swych skutkach przewrót na wszystkich polach kultury. W filozofji wprowadził w miejsce formuł scholastycznych nowożytny sposób myślenia, oparty na studjach literatury greckiej i rzymskiej. Postawił życie narodów klasycznych jako wzór ludzkiej doskonałości i starał się go naśladować w literaturze i w polityce. Rozpoczął się w XIV wieku we Wło-