Strona:Stanisław Piekarski - Prawdy i herezje. Encyklopedja wierzeń wszystkich ludów i czasów.pdf/140

 3. Słowa Gloria Tibi Domine („Chwała Tobie Panie“) śpiewa w czasie mszy św. chór lub odpowiada ministrant na słowa kapłana, będące wstępem do czytania ewangelji.

 Glosa (glossa, po grecku: język, mowa), oznacza w szczególnym sensie wyrazy, wymagające wyjaśnienia, oraz samo wyjaśnienie lub tłumaczenie wyrażeń niejasnych w tekście Pisma św. lub prawa kanonicznego. Wyjaśnienia takie dodawano między wierszami (glossae interlineares) lub na marginesie manuskryptu (glossae marginales). Zbiory glos, wydane osobno, nazywano glosarjuszami, a autorów lub zbieraczy i wydawców — glosatorami. Najsłynniejszą z glos średniowiecznych Pisma św. jest t. zw. glossa ordinaria Walafrida Strabo.

 Głagolica, nazwa najstarszego pisma słowiańskiego, bułgarskiego lub panońsko-słoweńskiego, pochodząca od starosłowiańskiego wyrazu „głagoł“, znaczy głos, słowo, mowa. Czas powstania głagolicy nie da się bliżej oznaczyć, a legenda o ułożeniu jej przez św. Hieronima nie ma żadnych podstaw historycznych. Używaną była przez Bułgarów i Kroatów. U Bułgarów wyszła z użycia już w XII wieku, a u Kroatów, którzy ją przyjęli od uczniów śś. Cyryla i Metodego, znacznie później. Najstarszemi zabytkami głagolicy są: t. zw. ewangeljarz Assemaniego (Evangelium Vaticanum), znaleziony w Jerozolimie, obecnie przechowywany w bibljotece watykańskiej, ewangeljarz zografski (Codex Zographensis), znaleziony w klasztorze zografskim na górze Atos, ewangeljarz marjański (Codex Marianus), znaleziony tamże w klasztorze marjańskim i psałterz synajski z IX wieku, znaleziony w klasztorze św. Katarzyny na górze Synaj.

 Gnieźnieńskie arcybiskupstwo powstało dzięki porozumieniu Bolesława Chrobrego z papieżem Sylwestrem II i cesarzem Ottonem III w r. 1000 jako pierwsza metropolja kościelna w Polsce wraz z poddanemi sobie biskupstwami w Kołobrzegu, Wrocławiu i w Krakowie, podczas gdy utworzone w r. 996 biskupstwo poznańskie podlegało jeszcze do XII wieku metropolji w Magdeburgu. W XVII i XVIII wieku należały do prowincji kościelnej gnieźnieńskiej diecezje: poznańska, krakowska, kujawska, płocka, chełmińska, wileńska, żmudzka, łucka, inflancka i smoleńska. Wskutek zmian w organizacji kościelnej, zaszłych w czasie rozbiorów, arcybiskupstwo gnieźnieńskie połączone zostało z arcybiskupstwem poznańskiem, ale straciło w r. 1821 wszystkie sufraganje, z wyjątkiem biskupstwa chełmińskiego. Stan ten trwał aż do czasów’ najnowszych, kiedy wskutek konkordatu, zawartego w r. 1925 między Stolicą Apostolską a Polską, do metropolji gnieźnieńsko-poznańskiej należą diecezje: chełmińska ze stolicą biskupią w Pelplinie, w woj. Pomorskiem, i włocławska, ze stolicą biskupią w Włocławku, w województwie warszawskiem.
 Z arcybiskupstwem gnieźnieńskiem połączona jest od r. 1418 godność prymasa Polski, a od r. 1515 tytuł „legata urodzonego“ (ob. Legatus natus). Prócz tych uprawnień kościelnych posiadali arcybiskupi gnieźnieńscy wyjątkowe prawa polityczne. A mianowicie arcybiskup gnieźnieński zajmował pierwsze miejsce w senacie, któremu przewodniczył i miał prawo zwołania sejmu po porozumieniu się z senatem. Jako prymas był arcybiskup gnieźnieński zastępcą króla w jego nieobecności i piastował władzę królewską w czasie bezkrólewia (ob. Prymas).

 Gnom. Pochodzenie tego wyrazu jest nieznane; miał go wynaleźć Paracelsus, alchemik i lekarz szwajcarski (1493 — 1541). Nazwę tę nadawano w pismach kabalistycznych średniowiecza duchom i siłom tajemnym, żyjącym we wnętrzu ziemi i strzegącym tam pokładów złota, srebra i drogich kamieni. Duchy te mogły stawać się widzialne w postaci karzełków, zamieszkujących groty i otchłanie. Wobec ludzi zachowują się przychylnie, a szczególną opieką otaczają górników. Według talmudu gnom pod postacią robaka wielkości ziarnka jęczmiennego oddał Salomonowi znaczne usługi przy budowie świątyni, rozłupując skały i obrabiając bloki granitowe. Z literatury kabalistycznej żydowskiej podania o gnomach przedostały się do Europy, a następnie do Indyj i Ameryki, gdzie w kopalniach