Strona:Stanisław Piekarski - Prawdy i herezje. Encyklopedja wierzeń wszystkich ludów i czasów.pdf/130

Należała do sekty kwakrów. Ur. w r. 1780 jako córka właściciela dóbr w Norfolku, Guirney’a of Earlham, zamężna za kupcem londyńskim Fry, rozpoczęła w r. 1813 działalność humanitarną, założywszy związek kobiet, mający za zadanie opiekę nad więźniami. W r. 1818 zwiedzała więzienia Anglji i Szkocji, w r. 1827 w Irlandji, a od r. 1838 odbywała podróże do Francji, Szwajcarji, Holandji, Belgji, Danji i Niemiec, rozwijając gorliwą działalność dla dobra więźniów, szczególne zaś kobiet, opuszczających więzienie, dla podniesienia poziomu moralności służby żeńskiej, reformy opieki nad ubogimi i chorymi umysłowo, zwalczania handlu opjum itp. Zmarła w r. 1845.

 Frygijczycy, ob. Montaniści.

 Ftartolatrzy, ob. Monofizyci.

 Fundamentalizm, ruch religijny, znany w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej. Jego zwolennicy dążą do tego, aby Pismo Św., rozumiane dosłownie, stało się podstawą całego współczesnego życia, domagają się też od władz państwowych wydania zakazu wykładania w szkołach wyższych teoryj biologicznych o pochodzeniu gatunków.

 Fundamentalne artykuły wiary. Wyrażenie to pojawia się w historji religji dwukrotnie: najpierw pod wpływem dążeń do znalezienia wspólnych zasad, mogących doprowadzić do zgody między katolikami a protestantami, następnie zaś jako poszukiwanie formuły zgody między zwalczającemi się wzajemnie zapatrywaniami samych protestantów.
 Przedstawicielem pierwszego kierunku był humanista Jerzy Cassander (ob.). W swych dziełach, wydanych w połowie XVI wieku, za „fundamentalne artykuły wiary“, na któreby mogli zgodzić się katolicy i protestanci, uważał prawdy, zawarte w Składzie Apostolskim (ob. Symbole wiary).
 Na to jednak nie zgodzili się ani katolicy, ani protestanci.
 W drugim kierunku, a mianowicie ku doprowadzeniu do zgody różnych wyznań protestanckich między sobą, działał teolog protestancki Jerzy Calixtus (ob.). Jego zdaniem fundamentalnemi artykułami wiary są tylko te prawdy, które wyznawał Kościół chrześcijański w ciągu pierwszych pięciu wieków swego istnienia. Na to zapatrywanie Calixtusa nie zgodzili się ani zwolennicy Lutra, który uważał wszystkie prawdy wiary, zawarte w biblji, za fundamentalne, ani zwolennicy Melanchtona, który za fundamentalne uznaje tylko prawdy, zawarte w Składzie Apostolskim i w Dekalogu. Stąd też usiłowania Calixtusa nie odniosły żadnego skutku, a spór między protestantami o fundamentalne artykuły wiary potoczył się dalej. Chodziło w nim nietylko o to, aby znaleźć formułę zgody dla różnych wyznań protestanckich, ale i o to, które artykuły wiary są fundamentalnemi. Do jakiego zamieszania pojęć o tem, co jest prawdą wiary, doszło u protestantów, daje miarę teolog protestancki Mikołaj Hunnius (1585 — 1643), który wynalazł kilka stopni takich prawd. Wedle niego „fundamentum fidei dogmaticum“, t. j. zasadniczą prawdą wiary jest tylko to, że Bóg postanowił odkupić wszystkich grzeszników za pośrednictwem Chrystusa. Poza tym dogmatem jednak fundameintalnemi pierwszego stopnia są prawdy, będące przesłankami tego dogmatu. Fundamentalnemi drugiego stopnia mają być te artykuły wiary, o których chrześcijanin nie potrzebuje wcale wiedzieć, ale jeżeli o nich wie, nie powinien im zaprzeczać. Nie są zaś fundamentalnemi — wedle Hunniusa — te „prawdy“, których nietylko nie potrzeba znać, ale w które wolno powątpiewać i im zaprzeczać. Następcy Hunniusa rozwijali jego doktrynę, albo ograniczali ją, ale do zgody nie doprowadzili, gdyż doktryna ortodoksyjnych luteranów nie znalazła uznania ani u kalwinistów, ani u synkretystów i pietystów.
 Aljans ewangelicki zaproponował uznanie uchwalonych na zjeździe w Londynie w r. 1846 dziewięciu prawd wiary za fundamentalne, ale i to nie zadowoliło żadnej ze stron walczących (ob. Ewangelicki Aljans).
 W nowszych czasach spór o fundamentalne artykuły wiary potoczył się innym torem, a mianowicie przedstawia się jako charakterystyczne dla