wisku i, lubo uznają konieczność oświaty polskiej, jednakże albo z bojaźni lub też z osobistego interesu z małymi wyjątkami w sprawie narodowej nic nie czynią, dziedzice Niemcy, a lud, z niedostatku oświaty bojaźliwy, nie uznał się dotąd w masie ludem polskim.“[1]
Z tych niewielu, którzy pracowali nad ludem górnośląskim w duchu narodowym, pierwsze miejsce zajmował Józef Lompa z Oleszny, nauczyciel wiejski w Lubczy pod Woźnikami. Od r. 1821 wydawał liczne pisma dla ludu polskiego rozmaitej treści, pracując niestrudzenie nad moralnem i oświatowem podniesieniem ludu wiejskiego, który Niemcy pogardliwie pędrakiem kartoflanem zwali. Był to człowiek z rozumem prostym, jasnym, a sercem uczciwem i prawem.
„Ździwiony owocami prac kolosalnych tego męża — pisał Józef Łepkowski — postanowiłem go odwiedzić jako jedynego wysoko ukształconego Ślązaka. Z czcią prawie zbliżałem się do jego skromnej wiejskiej chaty naprzeciw kościoła lubczeskiego; zastałem go pełniącego obowiązki organisty, który to urząd od posady nauczyciela jest nieoddzielny. Niepodobnem mi prawie do uwierzenia zdawało się, jak mąż sędziwy, otoczony liczną nader rodziną, podejmujący sam jeden trudy około udzielania nauki stu przeszło wiejskim dzieciom, mógł tyle prac podjąć dla dobra swej rodzinnej ziemi. Zaiste wielka zasługa i wielka cześć dla tego męża.“[2]
Prócz Lompy zajmowali się ludem polskim Karol Kosicki, dziedzic Wielkich Wilkowic, nauczyciel E. Smolka, górnik Lis z Bytomia, Piekoszewski, młynarz w Brzozowicach pod Bytomiem, Gajda, malarz pokojowy w Lubeczku w powiecie lublinieckim, ks. Fitzek w Niemieckich Piekarach, a na Dolnym Śląsku pastor Fiedler z Międzyborza.
Wobec takich stosunków musiała się Główna Dyrekcja Ligi Polskiej ograniczyć na polecanie w okólnikach Dziennika Śląskiego, który w r. 1848 zaczął wychodzić w Bytomiu nakładem Mirowskiego, a pod redakcją Smolki, na przedstawie-
