Strona:Stanisław Brzozowski - Współczesna powieść polska.djvu/170

Z Wikiźródeł, wolnej biblioteki
Ta strona została skorygowana.

tego pierwszego koła, tej pierwszej sprężyny, za którą schwycić trzeba, aby powstrzymać działanie tej druzgocącej wszystko maszyny. Codziennie i o każdej chwili spełnia się coś nieludzkiego nad milionami istnień ludzkich — i to jest społeczeństwo. I to jest podstawa historyczna monistycznych, empiryo-krytycznych systematów filozoficznych: są one ideologiami nieodpowiedzialności zbiorowej. Społeczeństwo nasze mitologizuje równie dobrze jak każde inne: gdyż uznaje za byt samoistny dzieło własne, myśl własną. Tylko bóstwa współczesnych społeczeństw są nieosobiste, jak one same. Ucisk społeczeństw dawniejszych związany był w sposób mniej lub więcej bezpośredni z wolą ludzką i osobistem działaniem. W społeczeństwie nowoczesnem ucisk jest nieosobisty, nieludzki, pozaludzki. Wszystkiem i wszystkiemi rządzi coś co jest poza ludźmi: prawa wytworzone przez człowieka, a jakby wiodące niezawisły od niego żywot. To jest atmosfera, z której wyszła twórczość Przybyszewskiego. Jesteś niczem, a będziesz działał i cierpiał, jeżeli masz