łalności patronackiej powiedzieć: „Widocznem jest, że umiejętniej zaczynamy prowadzić nasze interesa, że w martwych na pozór cyfrach naszych Spółek działa niezłomny duch pracy, uzbrojony w męstwo i wytrwałość i siłę zachowawczą, chcący żyć przy ognisku własnem. Wiemy wprawdzie, że wzrost ten w porównaniu do olbrzymiego handlu i przemysłu jako też i kapitału, który z Zachodu nas zalewa, jest dotychczas skromnym. To nam jednak nie przeszkadza zakonstatować zwrot ku lepszemu i mieć nadzieję, że siła niespożyta naszego społeczeństwa, wyłoniając się w zdrowych zarodach na polu naszego gospodarstwa do wielkich nas sprowadzi rezultatów…“
Pod wpływem prądu reformacyjno-restauracyjnego i dążności koncentracyjnych, jakie przedstawiał i Związek i Bank Włościjański, przedewszystkiem zaś osoba Patrona, ogarniająca swemi ramiony całokształt życia spółkowego, wytwarza się i wyrasta w tym okresie typ spółkowy, którego znamiona w głównych zasadach przetrwały do naszych czasów.
Jest u nas zwyczajem patrzeć na Spółki, zwłaszcza pożyczkowe, li tylko z punktu niemieckiego i gatunkować je albo wedle systemu Szulce-Delicza, albo wedle Raiffeisena. Jakkolwiek stanowisko takie jest poniekąd zrozumiałe i w części nawet konieczne ze względu na zależność Spółek polskich od ustawodawstwa niemieckiego, nie odpowiada to atoli we wszystkiem historycznem rozwojowi. Jeżeli chodzi np. o system Raiffeisena, to Spółki nasze nie wzięły znamion tego systemu z nauki i doświadczenia Raiffeisena. Charakter ziemiański Spółek naszych powstał u nas z własnych, rodzimych potrzeb w czasie, w którym jednostki tylko o istnieniu Raiffeisena i jego
