z nowemi pojęciami, zastanawiano się nad niemi i wreszcie praktycznie uprawiać je zaczęto. Za przykładem Szamarzewskiego duchowieństwo garnie się coraz ochotniej do Spółek, a w końcu okresu tego już hurmem zasiadało w Zarządach i Radach Nadzorczych naszych Spółek. Przed Patronatem Szamarzewskiego trzeba było z latarnią w ręku szukać osób duchownych w Zarządach spółkowych. Pierwsze sprawozdanie za r. 1871-szy wylicza tylko 2 księży w Zarządzie na 23 Spółki. Z chwilą wstąpienia na urząd patronacki ks. Szamarzewskiego wzrasta liczba duchownych znacznie, bo na każdą 4-tą lub 3-cią Spółkę przypada 1 osoba duchowna w samym Zarządzie. Tak bywa od r. 1873-go do 1875-go. Odtąd stosunek ten zmienia się coraz więcej na korzyść duchowieństwa. Od roku 1876-go do 1879-go zwiększa się udział księży w Zarządach tak dalece, że na każdą drugą Spółkę przypada jeden ksiądz w samym Zarządzie, a w Radach Nadzorczych wzrost ten jest o wiele jeszcze większy. Teraz trzebaby ze świecą w ręku szukać tych Spółek, które nie posiadają osób duchownych w swych Zarządach lub Radach Nadzorczych. Niebywały ten zwrot w pojęciach osób duchownych i ten zwiększony ruch księży w Spółkach w szczególe, a na polu społecznem wogóle, nie uszedł baczności czujnej publicystyki naszej, która w roku 1878-ym mogła była już takie uczynić spostrzeżenie: „W Spółkach Patronem jest ksiądz, księża są dyrektorami, kasjerami, na Sejmikach Spółek księży pełno. W Kółkach Rolniczych nie brak ich, troszczą się o ich zakładanie, a Patron w ostatnim czasie wydał im nawet świadectwo w pismach publicznych, że na zebrania rolnicze zjeżdżają się liczniej, aniżeli obywatele. W Towarzystwach przemysłowych księża poczęści rej wodzą, urządzają nawet teatra amatorskie, ksiądz jest także Patronem. W Towarzystwie Naukowej Pomocy księża się roją, księża zakładają czy-
