Strona:Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Historyczno-Filozoficznego Akademii Umiejętności - 1887 - Tom 19.djvu/036

Z Wikiźródeł, wolnej biblioteki
Ta strona została przepisana.

cia takie, jak rapina, latrocinium i spolium, przeto i drugi z quatuor articuli mógłby przed sąd oprawcy należeć. Gdy zaś przy takich rozbojach bez zabójstwa lub zranienia się zapewne nie obeszło, przeto zrozumiałem jest także postanowienie przywileju dla arcybiskupstwa Gnieźnieńskiego z r. 1357, dozwalające oprawcy pobierać kary sanguinis et homicidii. Łącząc zaś wnioski te z przepisami przywileju Piotrkowskiego, dozwalającego oprawcom sądzić tylko złodziei na gorącym uczynku, a raczéj w posiadaniu rzeczy z kradzieży pochodzących „notorie” (dowodnie) schwytanych, lub publicznie wywołanych, a więc przestępców, z którymi długich procesów przeprowadzać nie było potrzeba, pójdziemy krok daléj stawiając twierdzenie, że przed sąd oprawcy należały nadto sprawy o wszystkie przestępstwa, jeśli przestępcą był proscriptus lub schwytany na gorącym uczynku, albo kogo głos publiczny za przestępcę podawał, (słówko notorie zdaje mi się na to wskazuje) a zarazem, że sąd ten oprawcy musiał być bardzo sumarycznym, a nawet doraźnym i nie wymagał zapewne formalnego oskarżenia, do zasądzenia zaś przestępcy wystarczała już sama notorietas facti lub clamor publicus. Świadczy o tem także przywilej Władysława Łokietka z r. 1299, ustanawiający dla miast Wielkopolskich „prolocutores” polecając tymże: „insuper volumus et mandamus et statuimus, quod ubicunque clamor super quemlibet malefactorem fuerit, eundem detineatis ... et si in quacunque civitate vel villa aliquis malefactor proscribetur, sit proscriptus per totum dominium nostrum, et talis ubicunque capietur, utatur iure suo”. Ostatnie te słowa, zdaje się, świadczą wyraźnie o sądzie doraźnym prolokutora. Że zaś ci prolocutores są zupełnie do oprawców podobnymi urzędnikami a nawet z nimi identycznymi, wykazaliśmy już wyżéj.
Wnioski te wszystkie tu wyprowadzone są tém prawdopodobniejsze, że dadzą się bardzo dobrze pogodzić z faktem późniejszym, iż w wieku XV, a nawet jeszcze w końcu wieku XIV we wszystkich prawie tych sprawach był już właściwym sąd starościński. Gdy bowiem w r. 1386 zniesiono