kiej przysięgi złożyć nie mógł, gdyż kara śmierci Katylińczyków podważała prawo Grakcha. Ale Nepos miał możność natychmiastowego przekonania się, o ile go przewyższał człowiek, którego chciał poniżyć:
— «Przysięgam — rzekł Cycero — że ocaliłem Ojczyznę».
— «I my przysięgamy!» — z entuzjazmem zawołał lud.
Dzięki zdumiewającej przytomności umysłu, Cycero zdołał zamienić na tryumf klęskę, jaką mu gotowano; mimo to jednak wystąpienie Neposa było złowieszczym znakiem na przyszłość. Nie chodziło tu o osobę trybuna; Nepos pochodził ze starej optymackiej rodziny Cecyljuszów Metellów, młodzi zaś optymaci nieraz zaczynali karjerę, szczerze lub nieszczerze, w ten sposób, szukając poparcia u popularów, aby potem znów powrócić pod chorągiew rodową. Nie o to chodziło: rzecz polegała na tem, że Nepos był człowiekiem podstawionym przez Pompejusza.
Stąd powstało nieporozumienie wielkiej wagi, które z roku na rok się pogłębiało, aż doprowadziło do upadku republiki rzymskiej. Pompejusz w osobie Cycerona miał szczerego sojusznika — o czem wiemy doskonale dzięki temu, że korespondencja wielkiego mówcy zachowała się do naszych czasów. Ale Pompejusz o tem nie wiedział. Przysporzył on chwały orężowi rzymskiemu na Wschodzie, jak nikt przedtem, ale teraz patrzył z obawą na swoją osobistą przyszłość; co go czeka, gdy rozstawszy się z wojskiem, powróci do Rzymu, jako zwykły senator?
Czy zwycięzca Mitrydata poradzi sobie z urażoną dumą nietylko samego Lukulla, ale i jego potężnych stronników? Czy zdoła utrzymać się wobec intryg i bogactw Krassa, wobec ambicji młodego Cezara? — A gdyby tak w czasie jego nieobecności ktoś usiłował pogrążyć państwo w anarchji, i gdyby przerażony senat go powołał
